Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh tại các trường THPT Thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh, đề tài đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHAN TUẤN DŨNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THỊ XÃ QUẢNG YÊN - TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHAN TUẤN DŨNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THỊ XÃ QUẢNG YÊN - TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Tính THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Phan Tuấn Dũng i
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự cố gắng, nỗ lực của bản thân, em đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ tận tình của các thầy giáo, cô giáo, các cơ quan, trường học. Em xin bày tỏ lòng biết ơn đến lãnh đạo trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, các thầy giáo, cô giáo phòng Đào tạo, Khoa Tâm lý - Giáo dục, các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo trong và ngoài Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giảng dạy trong suốt quá trình học tập. Đặc biệt, em xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Thị Tính người đã trực tiếp, tận tình hướng dẫn khoa học, giúp đỡ em hoàn thành luận văn này. Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ, tạo điều kiện của Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Ninh, Phòng Giáo dục và Đào tạo thị xã Quảng Yên, các trường THPT trên địa bàn thị xã Quảng Yên; cảm ơn các đồng chí, đồng nghiệp, đã tận tình giúp đỡ và cung cấp số liệu, đóng góp ý kiến để việc điều tra nghiên cứu và hoàn thành luận văn được thuận lợi. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng luận văn không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Tác giả xin trân trọng tiếp thu những ý kiến chỉ bảo, góp ý xây dựng của các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo đồng nghiệp để tiếp tục hoàn thiện luận văn. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 7 năm 2018 Tác giả Phan Tuấn Dũng ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... ii MỤC LỤC .............................................................................................................. iii DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT ............................................................... iv DANH MỤC BẢNG ............................................................................................... v MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................ 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ...................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học.............................................................................................. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài ............................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 4 8. Kết cấu luận văn .................................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .................................................. 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ....................................................................... 6 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài ...................................................... 6 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam......................................................... 8 1.2. Một số khái niệm công cụ ........................................................................... 12 1.2.1. Tiếp cận năng lực trong dạy học tiếng Anh ................................................ 12 1.2.2. Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ............................................... 21 1.2.3. Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ........... 21 1.3. Hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT ............................ 23 1.3.1. Vị trí và vai trò của Tiếng Anh tại trường THPT ....................................... 23 1.3.2. Đặc điểm dạy học môn tiếng anh ................................................................ 24 1.3.3. Đội ngũ giáo viên và hoạt động giảng dạy.................................................. 27 iii
1.3.4. Học sinh và hoạt động học .......................................................................... 28 1.3.5. Cơ sở vật chất, thiết bị giáo dục và môi trường dạy học Tiếng Anh .......... 29 1.3.6. Công tác kiểm tra đánh giá tổ chức dạy học Tiếng Anh ............................. 29 1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực........... 30 1.4.1. Quản lý mục tiêu, kế hoạch tổ chức dạy học tiếp cận năng lực .................. 30 1.4.2. Quản lý phương pháp, hình thức dạy học tiếp cận năng lực....................... 31 1.4.3. Bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên dạy học Tiếng Anh về dạy học tiếp cận năng lực ................................................................................... 33 1.4.4. Quản lý việc xây dựng môi trường giao tiếp trong hoạt động học Tiếng Anh của học sinh............................................................................... 33 1.4.5. Xác định cơ sở vật chất, trang thiệt bị và đồ dùng dạy học Tiếng Anh ...... 35 1.4.6. Quản lý việc kiểm tra, đánh giá dạy học Tiếng Anh tiếp cận năng lực ...... 35 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên. ................. 36 Kết luận chương 1 .................................................................................................. 38 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THỊ XÃ QUẢNG YÊN .......................... 39 2.1. Giới thiệu một vài nét về các trường THPT thị xã Quảng Yên và tổ chức khảo sát ........................................................................................................ 39 2.1.1. Vài nét về các trường THPT trên địa bàn thị xã Quảng Yên ...................... 39 2.1.2. Tổ chức khảo sát ......................................................................................... 41 2.2. Thực trạng dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................................. 42 2.2.1. Thực trạng xây dựng, thực hiện mục tiêu dạy học Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ................................... 42 2.2.2. Thực trạng hình thức tổ chức, phương pháp giảng dạy tiếng anh của giáo viên ...................................................................................................... 44 iv
2.2.3. Thực trạng năng lực dạy học của giáo viên Tiếng Anh ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên ............................................................................ 47 2.2.4. Thực trạng hoạt động học môn Tiếng Anh của học sinh ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên ............................................................................ 50 2.2.5. Thực trạng đánh giá kết quả dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên ............................................................................ 53 2.2.6. Các điều kiện dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên................................................................................................... 54 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn tiếng anh theo tiếp cận năng lực ở các trường trung học phổ thông thị xã Quảng Yên ................... 57 2.3.1. Thực trạng quản lý xây dựng, thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT thị xã Quảng Yên................................................................................................... 57 2.3.2. Quản lý phương pháp, hình thức dạy học tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên ................................................................ 58 2.3.3. Bồi dưỡng năng lực cho giáo viên dạy học Tiếng Anh về dạy học tiếp cận năng lực ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ................................... 60 2.3.4. Quản lý việc xây dựng môi trường giao tiếp trong hoạt động học tiếng anh của học sinh của các trường THPT trên địa bàn thị xã Quảng Yên ..... 62 2.3.5. Quản lý sử dụng trang thiết bị dạy học vào giảng dạy tiếng anh ................ 63 2.3.6. Quản lý việc kiểm tra, đánh giá dạy học tiếng anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT thị xã Quảng Yên .................................................. 65 2.3.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý dạy học môn tiếng anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT trên địa bàn thị xã Quảng Yên............ 67 2.4. Đánh giá chung về thực trạng ..................................................................... 69 2.4.1. Những kết quả đạt được .............................................................................. 69 2.4.2. Nguyên nhân ............................................................................................... 71 Kết luận chương 2 .................................................................................................. 72 v
Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC 73TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THỊ XÃ QUẢNG YÊN ............................................................................................................ 73 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................... 73 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .............................................................. 73 3.1.2. Nguyên tắc thực tiễn ................................................................................... 73 3.1.3. Nguyên tắc hiệu quả .................................................................................... 73 3.1.4. Nguyên tắc đồng bộ..................................................................................... 74 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên ................................. 74 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên ở các trường THPT thị xã Quảng Yên về dạy học Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ......................... 74 3.2.2. Tăng cường quản lý việc xây dựng và thực hiện mục tiêu, nội dung dạy học tiếng Anh ở các trường THPT theo tiếp cận năng lực ................... 76 3.2.3. Chỉ đạo thực hiện đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học Tiếng Anh theo hướng tăng cường khả năng giao tiếp và trải nghiệm cho học sinh ................................................................................................. 79 3.2.4. Chỉ đạo tổ chuyên môn hướng dẫn giáo viên thực hiện đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ......... 83 3.2.5. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên về dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở trường trung học phổ thông ......................... 87 3.2.6. Tăng cường quản lý cơ sở vật chất, sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại trong dạy học tiếng Anh nhằm phát huy năng lực của HS ............ 90 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 91 3.4. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên ............................................................................ 92 3.4.1. Mục đích khảo sát ....................................................................................... 92 vi
3.4.2. Phương pháp khảo sát ................................................................................. 92 3.4.3. Đối tượng khảo sát ....................................................................................... 93 3.4.4. Kết quả khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của của các biện pháp đã đề xuất .................................................................................................... 93 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................. 96 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................... 97 1. Kết luận .............................................................................................................. 97 2. Khuyến nghị....................................................................................................... 98 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 100 PHỤ LỤC vii
DANH MỤC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT BGH : Ban giám hiệu CBQL : Cán bộ quản lý CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CSVC : Cơ sở vật chất CTDH : Chương trình dạy học ĐHQG : Đại học quốc gia GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GV : Giáo viên GVTA : Giáo viên tiếng Anh HĐDH : Hoạt động dạy học HS : Học sinh HT : Hiệu trưởng HTTCDH : Hình thức tổ chức dạy học KTĐG : Kiểm tra đánh giá KT-XH : Kinh tế - xã hội NL : Năng lực NXB : Nhà xuất bản PPCT : Phân phối chương trình PPDH : Phương pháp dạy học TBDH : Thiết bị dạy học THPT : Trung học phổ thông iv
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô mạng lưới trường lớp cấp học THPT ................................... 39 Bảng 2.2. Kết quả khảo sát thực trạng xây dựng, thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ..................................................................... 42 Bảng 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng hình thức tổ chức dạy học ngoại ngữ theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ........... 44 Bảng 2.4. Kết quả khảo sát thực trạng sử dụng phương pháp giảng dạy của giáo viên .............................................................................................. 46 Bảng 2.5. Kết quả khảo sát thực trạng các hoạt động giảng dạy của GV ........... 49 Bảng 2.6. Động lực học tập tiếng anh của học sinh các trường THPT huyện Quảng Yên .......................................................................................... 51 Bảng 2.7. Kết quả khảo sát thực trạng về phương pháp học tập của HS ............ 52 Bảng 2.8. Đánh giá kết quả dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên ............................................................................... 53 Bảng 2.9: Thực trạng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy - học môn Tiếng Anh trường THPT thị xã Quảng Yên ................................................. 55 Bảng 2.10. Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu, nội dung dạy học Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ... 57 Bảng 2.11. Thực trạng quản lý phương pháp, hình thức dạy học tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên................................ 59 Bảng 2.12. Thực trạng bồi dưỡng dạy Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực cho giáo viên ở các trường THPT huyện Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ......... 61 Bảng 2.13. Thực trạng quản lý xây dựng môi trường giao tiếp trong dạy học tiếng anh ở các trường THPT huyện Quảng Yên........................................ 62 Bảng 2.14. Thực trạng việc sử dụng trang thiết bị dạy học vào giảng dạy tiếng anh của các trường THPT .......................................................... 64 Bảng 2.15. Thực trạng quản lý việc kiểm tra, đánh giá dạy học tiếng anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT thị xã Quảng Yên ........... 66 Bảng 2.16. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý dạy học môn tiếng anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT trên địa bàn thị xã Quảng Yên .......................................................................................... 68 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các biện pháp .............................. 93 Bảng 3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp ................................. 95 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Bước sang thế kỉ XXI, Việt Nam đang từng bước hội nhập với các nước trong khu vực và trên thế giới, do đó đòi hỏi giáo dục - đào tạo cần có sự đổi mới về mục tiêu, nội dung, chương trình giáo dục ở tất cả các cấp học nhằm tạo ra những công dân toàn cầu có khả năng hội nhập sâu, rộng. Chìa khóa giúp công dân Việt Nam có thể hội nhập đó là năng lực chuyên môn và năng lực tiếng Anh, cả hai năng lực đó đều được hình thành, phát triển ngay từ khi học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường phổ thông. Để đạt được mục tiêu trên, ngoài việc dạy các môn văn hóa cơ bản, các trường phổ thông cần quan tâm đến việc nâng cao chất lượng dạy và học môn Tiếng Anh. Chất lượng và hiệu quả dạy học môn Tiếng Anh trong các trường THPT phụ thuộc vào mục tiêu, nội dung chương trình, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và năng lực dạy học của giáo viên, động cơ, ý thức thái độ học tập của học sinh trong quá trình dạy học Tiếng Anh. Đồng thời phụ thuộc vào cơ chế tổ chức quản lý của nhà trường THPT. Để dạy học môn Tiếng Anh hiệu quả, giáo viên và nhà trường có nhiều cách tiếp cận trong đó tiếp cận năng lực là cách tiếp cận giúp học sinh đạt chuẩn kiến thức, kỹ năng sau khi kết thúc chương trình môn học Tiếng Anh trong nhà trường THPT. Đứng trước những yêu cầu nêu trên, trong những năm qua Bộ Giáo dục - Đào tạo đã triển khai đề án 2020 nhằm nâng cao năng lực ngoại ngữ cho giáo viên, giảng viên cơ sở giáo dục nói chung và nâng cao năng lực ngoại ngữ cho giảng viên, giáo viên dạy Tiếng Anh nói riêng bằng nhiều hình thức khác nhau như: Bồi dưỡng năng lực cho giáo viên Tiếng Anh, đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Tiếng Anh và đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Tiếng Anh. Tuy nhiên trong quá trình triển khai thực hiện còn bộ lộc những hạn chế. Mục tiêu dạy học môn ngoại ngữ là cung cấp cho học sinh những kiến thức phổ thông cơ bản hệ thống về môn tiếng Anh, sao cho học sinh có thể ứng dụng 1
tiếng Anh như một công cụ giao tiếp ở mức độ cơ bản dưới dạng nghe, nói, đọc, viết. Có thể hiểu khái quát về đất nước và con người, nền văn hóa và ngôn ngữ của các nước nói tiếng Anh, biết tự hào, yêu quý và tôn trọng nền văn hóa cơ bản của bộ môn này. Bởi vậy, đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học mới là hoạt động tự lập, tích cực, chủ động của học sinh trong việc giải quyết các nhiệm vụ giao tiếp bằng ngoại ngữ. Tiêu chí đánh giá kết quả học tập của học sinh là năng lực giao tiếp, năng lực ứng xử bằng ngôn ngữ trong các tình huống giao tiếp cụ thể. Trong những năm qua, việc tổ chức hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh đã có đổi mới về cách dạy và cách học, đổi mới kiểm tra, đánh giá. Song kết quả thu được vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn đòi hỏi, thực trạng Dạy - Học ngoại ngữ còn nhiều bất cập, việc tổ chức dạy học môn tiếng Anh còn tồn tại chưa phù hợp, nhiều giáo viên vẫn theo cách dạy học truyền thống đã được hình thành từ nhiều thập kỷ trước. Cách tổ chức hoạt động dạy học của nhà trường nói chung và môn tiếng Anh nói riêng phần lớn theo kinh nghiệm tự học hỏi nên chưa thực sự đáp ứng mục tiêu đào tạo của cấp THPT trong bối cảnh giáo dục hiện nay. Vì vậy, đánh giá đúng thực trạng dạy học tiếng Anh ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh nhằm đề ra các giải pháp quản lý hoạt động dạy học đồng bộ có tính khả thi, phù hợp với tình hình thực tế của địa phương trong thời kỳ đổi mới là cần thiết, thiết thực. Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài: “Quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh tại các trường THPT Thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh, đề tài đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh. 2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh tại các trường THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên - Tỉnh Quảng Ninh. 4. Giả thuyết khoa học Dạy học và quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực giúp nhà trường và giáo viên đáp ứng chuẩn đầu ra của chương trình môn học, thực tế cho thấy hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên còn nhiều bất cập chưa thực sự tiếp cận năng lực học sinh. Nếu nghiên cứu đánh giá đúng thực trạng và đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên một cách khoa học sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Anh tại các trường trên địa bàn Thị xã. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xác định cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở trường THPT. - Khảo sát điều tra làm rõ thực trạng về quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên. - Đề xuất một số giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài 6.1. Về nội dung nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu hoạt động quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên. 6.2. Về địa bàn nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu tại các trường THPT trên địa bàn Thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. 6.3. Về thời gian nghiên cứu: Quá trình nghiên cứu thực tiễn được thực hiện trong các năm học từ tháng 7 năm 2017 đến tháng 04 năm 2018. 3
7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết Phương pháp này được sử dụng nhằm phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá và khái quát hoá các vấn đề lý luận về dạy học tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở trường THPT và quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Xây dựng hệ thống câu hỏi điều tra để thu thập các số liệu nhằm xác định thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT, phân tích những nguyên nhân thành công và hạn chế của thực trạng này. 7.2.2. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm Đọc, nghiên cứu hồ sơ chuyên môn (giáo án, kế hoạch giảng dạy bộ môn,…) của GV để nắm bắt các vấn đề của năng lực chuyên môn, đồng thời phát hiện thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở địa bàn nghiên cứu. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn các lãnh đạo và chuyên viên Sở GD&ĐT, Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, GV các nhà trường,... về thực trạng quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực làm căn cứ đề xuất những biện pháp quản lý hiệu quả. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Thông qua lãnh đạo và chuyên viên Sở GD&ĐT, Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, GV các nhà trường, để xác định các biện pháp tối ưu cho công tác quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo tiếp cận năng lực. 7.3. Phương pháp bổ trợ Sử dụng toán thống kê để xử lý kết quả nghiên cứu. Sử dụng một số công thức thống kê toán học dùng trong nghiên cứu khoa học giáo dục để xử lý kết quả khảo sát, định lượng kết quả nghiên cứu và các nhận xét, đánh giá khoa học. 4
8. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, phần nội dung chính được kết cấu thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên. Chương 3: Một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực ở các trường THPT Thị xã Quảng Yên. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài Những nghiên cứu về phát triển năng lực trong dạy học xuất hiện rất sớm trong lịch sử giáo dục, ngay từ thời cổ đại với những tên tuổi các triết gia như Socrate, Aristote, Platon, Lão Tử, Khổng Tử, Mạnh Tử, Tuân Tử. Tiếp đến thời kì Trung cổ Châu Âu, nhiều nhà khoa học cũng xem xét vấn đề phát triển năng lực (Decarter, Diterverg, Pestalotsy, Comensky, J. Rutso,…) song thực sự chỉ quan tâm đến phát triển trí tuệ. Từ thế kỉ 19 đến nửa thế kỉ 20, phát triển trí tuệ vẫn được nhấn mạnh hơn cả. Thời đó phát triển năng lực hầu như được đồng nhất với phát triển năng lực trí tuệ (Guilford, Bine-Simon, J. Piaget, R. Bruner, V.V. Zancov, P.Ia. Galperin, V.V. Đavưđov,…). Cuối thế kỉ 20 khoa học giáo dục, đặc biệt tâm lí học giáo dục và tâm lí học phát triển đã mở rộng khái niệm năng lực - nó không chỉ là trí tuệ, và xuất hiện những quan niệm mới về năng lực gắn với vấn đề văn hóa (năng lực văn hóa), xã hội (năng lực xã hội), tình cảm (năng lực biểu cảm), sự tồn sinh (kĩ năng sống), chưa kể những thứ năng lực còn bí ẩn khác, trong đó có những yếu tố thuộc tiềm thức hoặc vô thức. Ngày nay, tiếp cận năng lực trong giáo dục là vấn đề khoa học có phạm vi rất rộng lớn và tiêu biểu cho tư tưởng giáo dục hiện đại. Nó được các nhà khoa học trên thế giới thảo luận trên nhiều phương diện khác nhau. Cụ thể như sau: Giáo dục dựa vào năng lực (Competency-based Education) hay Đào tạo dựa vào năng lực (Competency-based Training) hoặc Học tập dựa vào năng lực (Competency-based Learning) - bản chất tiếp cận này là cụ thể hóa triết lí giáo dục hướng vào người học, trước hết là năng lực của họ. Hướng vào người học là tư tưởng hiện đại mà nền tảng triết học đã được, Xavier Roegirs, L.X Vygotsky, Dubois. D & Rothwell. W, John Dewey và J. Piaget xác lập có 2 6
khía cạnh: tận dụng năng lực có sẵn và phát triển năng lực mới của người học trong quá trình dạy học [42]. Dạy học dựa vào phong cách học tập (Learning Style-based Teaching) - là một hướng nghiên cứu tương đối mới nổi lên từ những năm 1970. Bởi lẽ phong cách học tập tích hợp cả khí chất, nét tính cách, tình cảm và năng lực nên dạy học theo phong cách học tập cũng là một chiến lược dạy học phân hóa theo tiếp cận năng lực. Thí dụ phổ biến nhất hiện nay là các chiến lược dạy học dựa vào lí thuyết đa trí tuệ. Nghiên cứu những khía cạnh tương đối cụ thể trong giáo dục như đánh giá dạy học, phát triển chương trình, lập kế hoạch, giám sát, phát triển giáo viên và nhà quản lí giáo dục, phát triển học liệu, thiết kế dạy học,… theo tiếp cận năng lực. Đặc biệt có ý nghĩa là những nghiên cứu và khuyến cáo do UNESCO, UNDP, WB và ADB về phát triển chương trình trong giáo dục người lớn, xóa mù chữ, phổ cập giáo dục, quản lí trường học, đánh giá và giám sát dựa vào kết quả, quản lí dự án giáo dục,… Tiếp cận theo NL có những ưu thế nổi bật so với các cách tiếp cận khác trong dạy học. Việc chú trọng vào kết quả đầu ra và những tiêu chuẩn đo lường khách quan của những NL cần thiết để tạo ra các kết quả là điểm được các nhà hoạch định chính sách GD&ĐT và phát triển nguồn nhân lực đặc biệt quan tâm nhấn mạnh [26]. - Nghiên cứu mô hình năng lực trong dạy học Phát triển dạy học dựa trên mô hình NL cần xử lý một cách có hệ thống ba khía cạnh sau: (1) xác định các NL, (2) phát triển chúng, và (3) đánh giá chúng một cách khách quan [Dẫn theo 42]. Để xác định được các NL, điểm bắt đầu thường là các kết quả đầu ra (outputs). Từ đó, đi đến xác định vai trò của những người có trách nhiệm phải tạo ra các kết quả đầu ra này. Một vai trò là một tập hợp các hành vi được mong đợi về một người theo những nghĩa vụ và địa vị công việc của người đó. Thuật ngữ “vai trò công việc” đề cập tới việc thực hiện những nhiệm vụ thực sự của một 7
người. Trên cơ sở của từng vai trò, xác định các NL cần thiết để có thể thực hiện tốt vai trò đó. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam - Nghiên cứu về thiết kế chương trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực Các tác giả Đỗ Ngọc Thống [48]; Nguyễn Công Khanh [45] cho rằng: chương trình dạy học định hướng NL là chương trình định hướng kết quả đầu ra, nhằm mục tiêu phát triển NL người học. Chất lượng đầu ra, có thể coi là “sản phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học. Chương trình dạy học định hướng phát triển NL không quy định những nội dung dạy học chi tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá trình giáo dục, trên cơ sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu dạy học tức là đạt được kết quả đầu ra mong muốn. Trong chương trình định hướng phát triển NL, mục tiêu học tập, tức là kết quả học tập mong muốn thường được mô tả thông qua hệ thống các NL. Kết quả học tập mong muốn được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được. Người học cần đạt được những kết quả, yêu cầu đã quy định trong chương trình. - Nghiên cứu về tổ chức hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực Các tác giả Đặng Quốc Bảo và Nguyễn Sỹ Thu [4], tổ chức dạy học theo định hướng phát triển NL là giúp người học thấu hiểu “Học để làm gì - Học cái gì” để có NL đích thực; đồng thời bồi dưỡng cho người học cách “Học hiệu quả” để có NL bền vững. Bên cạnh đấy, các tác giả còn chỉ ra những NL tư duy nền tảng cần trang bị cho người học trong quá trình dạy học, đó là: Tư duy nguyên tắc (thông thạo một lĩnh vực chính và ít nhất một lĩnh vực chuyên môn); Tư duy tổng hợp (biết hợp nhất các ý kiến chuyên môn khác nhau thành một tổng thể, gắn tổng thể này với tổng thể khác); Tư duy sáng tạo (biết khám phá và làm rõ những vấn đề, những đòi hỏi của thực tiễn); Tư duy tôn trọng (nhận biết và thấu hiểu sự khác biệt giữa các dòng tư tưởng); Tư duy đạo đức (hoàn thành trách nhiệm là một người lao động). 8
Một số tác giả khác lại cho rằng, để tổ chức hiệu quả hoạt động dạy học theo định hướng phát triển NL cần chú ý đến việc sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, tạo điều kiện tốt nhất cho người học thực hành, vận dụng kiến thức trong những tình huống đa dạng. Nếu trong quá trình dạy học, người dạy không tổ chức được các hoạt động học tập phù hợp cho người học thì không thể hình thành được ở họ những NL mong muốn - điều mà dạy học theo tiếp cận phát triển NL hướng tới [35]. - Nghiên cứu về đánh đánh giá kết quả dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học. Một số tác giả cho rằng: Không thể phán đoán được sự thành công của người học hoặc của một chương trình dạy học nếu như không có chứng cứ về mức độ đạt được các NL ở người học. Đó chính là lý do cần có sự đánh giá trong dạy học. Tác giả Nguyễn Công Khanh cho rằng: có nhiều cách tiếp cận đánh giá kết quả dạy học như đánh giá định tính (qualitative assessment); đánh giá dựa trên kết quả thực hiện (performance-based assessment); đánh giá theo chuẩn (standard - based assessment); đánh giá theo năng lực (competence - based assessment); đánh giá theo sản phẩm đầu ra (outcome - based assessment) [40]. Đánh giá kết quả dạy học theo cách tiếp cận NL là đánh giá theo chuẩn về sản phẩm đầu ra nhưng sản phẩm đó không chỉ là kiến thức, kĩ năng, mà chủ yếu là khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng và thái độ cần có để thực hiện nhiệm vụ học tập đạt tới một chuẩn nào đó. Đặc trưng của đánh giá NL là sử dụng nhiều phương pháp khác nhau tập trung đánh giá NL hành động, vận dụng thực tiễn, NL tự học, NL giải quyết vấn đề, NL tư duy sáng tạo, NL giao tiếp, NL phát triển bản thân… Đánh giá NL dựa trên sự miêu tả các sản phẩm đầu ra cụ thể, rõ ràng tới mức người dạy, người học và các bên liên quan đều có thể hình dung tương đối khách quan và chính xác về thành quả của người học sau quá trình học tập. Đánh giá cũng cho phép nhìn ra tiến bộ của người học dựa trên mức độ thực hiện các sản phẩm [1]. 9