Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học môn tiếng Việt ở các trường phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái

Chia sẻ: Chuheodethuong10 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là tìm hiểu thực trạng công tác quản lý dạy học môn Tiếng Việt ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu để làm căn cứ đề xuất những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng quản lý dạy học môn Tiếng Việt cho học sinh tiểu học DTTS huyện Trạm Tấu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học môn tiếng Việt ở các trường phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG THỊ THÚY VÂN QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TIỂU HỌC VÀ TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN TRẠM TẤU, TỈNH YÊN BÁI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG THỊ THÚY VÂN QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ TIỂU HỌC VÀ TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN TRẠM TẤU, TỈNH YÊN BÁI Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Thị Tuyết Oanh THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Tác giả luận văn Hoàng Thị Thúy Vân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS. Trần Thị Tuyết Oanh , người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô và cán bộ các phòng, ban của Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn sự động viên, khích lệ của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi trng quá trình hoàn thành luận văn này. Tác giả luận văn Hoàng Thị Thúy Vân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. iv DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ ....................................................................................... v MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Khách thể nghiên cứu ............................................................................................... 3 4. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 6. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3 7. Phạm vi nghiên cứu đề tài......................................................................................... 5 8. Kết cấu của luận văn ................................................................................................. 5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT Ở CÁC TRƯỜNG PTDTBT TIỂU HỌC VÀ TRUNG HỌC CƠ SỞ ................... 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ..................................................................................... 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................................ 9 1.2.1. Quản lý giáo dục ................................................................................................. 9 1.2.2. Quản lý nhà trường - Quản lý hoạt động dạy học ............................................ 10 1.2.3. Trường tiểu học và trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở ..................... 13 1.3. Dạy học môn Tiếng Việt ở trường Tiểu học........................................................ 15 1.3.1. Mục tiêu dạy học môn Tiếng Việt ở trường Tiểu học ...................................... 15 1.3.2. Nội dung dạy học môn Tiếng Việt và cấu trúc chương trình ........................... 16 1.3.3. Phương pháp và hình thức dạy học môn Tiếng Việt ........................................ 19 1.3.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Tiếng Việt ......................................... 22 1.4. Quản lý dạy học môn Tiếng Việt của Hiệu trưởng các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở .................................................................................... 23 1.4.1. Vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý dạy học ở trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở ........................................................................................... 23 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt của hiệu trưởng ................ 24 1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Tiếng Việt ở tiểu học tại các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở ......................................... 30 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.5.1. Chủ trương đổi mới quản lý giáo dục, các văn bản pháp quy về chương trình giáo dục phổ thông, khung chương trình và đổi mới phương pháp dạy học của Đảng và Nhà nước ..................................................................................... 30 1.5.2. Phẩm chất và năng lực của Hiệu trưởng các trường ......................................... 32 1.5.3. Đội ngũ giáo viên giảng dạy môn tiếng Việt .................................................... 33 1.5.4. Sự phối hợp giữa Nhà trường - gia đình và xã hội ........................................... 34 1.5.5. Đặc thù của văn hóa dân tộc và đặc biệt là tiếng mẹ đẻ ................................... 35 1.5.6. Đời sống kinh tế của gia đình học sinh DTTS .................................................. 37 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................... 37 Chương 2: THỰC TRẠNG DẠY HỌC VÀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT TIỂU HỌC Ở CÁC TRƯỜNG PTDTBT TIỂU HỌC VÀ TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN TRẠM TẤU, TỈNH YÊN BÁI .......................... 39 2.1. Khái quát về đặc điểm địa lý, tình hình kinh tế- xã hội và giáo dục huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái ............................................................................................. 39 2.1.1. Khái quát về đặc điểm địa lý, tình hình kinh tế - xã hội huyện Trạm Tấu ....... 39 2.1.2. Tình hình giáo dục tiểu học huyện Trạm Tấu [46] ........................................... 40 2.1.3. Tình hình giáo dục tiểu học các PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu .......................................................................................................... 42 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu................................ 43 2.2.1. Mục đích khảo sát ............................................................................................. 43 2.2.2. Đối tượng khảo sát ............................................................................................ 44 2.2.3. Nội dung khảo sát ............................................................................................. 44 2.2.4. Phương pháp khảo sát ....................................................................................... 44 2.3. Thực trạng dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu ............................................................... 44 2.2.1. Thực trạng hoạt động dạy môn Tiếng Việt của giáo viên tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái ............... 44 2.2.2. Thực trạng hoạt động học môn Tiếng Việt của học sinh tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái ............... 47 2.3. Thực trạng về quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu .................................... 49 2.3.1. Nhận thức của Hiệu trưởng các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu về các nội dung quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt ..... 49 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2.3.2. Thực trạng quản lý xây dựng kế hoạch và thực hiện chương trình dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu .......................................................................................... 52 2.3.3. Thực trạng quản lý công tác soạn bài, chuẩn bị bài lên lớp của giáo viên dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu ..................................................................................... 53 2.3.4. Thực trạng quản lý giờ lên lớp của giáo viên dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ..... 55 2.3.5. Thực trạng quản lý giáo viên tổ chức đổi mới phương pháp dạy học tích cực môn Tiếng Việt, nâng cao chất lượng giờ dạy ................................................. 57 2.3.6. Thực trạng quản lý công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh ........ 58 2.3.7. Thực trạng quản lý hoạt động học tập môn Tiếng Việt của học sinh ............... 59 2.3.8. Thực trạng quản lý sử dụng phương tiện và các điều kiện phục vụ dạy học môn Tiếng Việt ......................................................................................................... 62 2.4. Đánh giá chung về thực trạng công tác quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu .......................................................................................................... 64 2.4.1. Mặt mạnh .......................................................................................................... 64 2.4.2. Hạn chế ............................................................................................................. 66 2.4.3. Nguyên nhân những tồn tại ............................................................................... 68 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................... 69 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT TIỂU HỌC Ở CÁC TRƯỜNG PTDTBT TIỂU HỌC VÀ TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN TRẠM TẤU TỈNH YÊN BÁI .................................................................. 71 3.1. Các nguyên tắc để đề xuất biện pháp................................................................... 71 3.1.1. Đảm bảo tính khoa học ..................................................................................... 71 3.1.2. Đảm bảo tính khả thi ......................................................................................... 71 3.1.3. Đảm bảo tính kế thừa và phát triển ................................................................... 71 3.2. Đề xuất các biện pháp .......................................................................................... 72 3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng năng lực giảng dạy tiếng Việt cho đội ngũ giáo viên........ 72 3.2.2. Đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Việt cho phù hợp với đặc điểm học sinh tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở .......... 75 3.2.3. Tăng cường quản lí việc học tập Tiếng Việt của học sinh ................................ 79 3.2.4. Tăng cường đầu tư và chỉ đạo sử dụng có hiệu quả cơ sở vật chất, thiết bị trong dạy học môn Tiếng Việt ở các nhà trường ............................................. 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3.2.5. Phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội để tạo điều kiện tốt nhất cho hoạt động dạy học môn Tiếng Việt .................................................................. 83 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .......................................................................... 87 3.4. Khảo nghiệm về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất ...... 88 3.4.1. Quy trình khảo nghiệm ..................................................................................... 88 3.4.2. Kết quả khảo nghiệm ........................................................................................ 89 3.4.3. Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất .... 93 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................................... 95 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 96 DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 99 PHỤ LỤC................................................................................................................. 102 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BCH : Ban chấp hành CBGV : Cán bộ giáo viên CBQL : Cán bộ quản lý CNH : Công nghiệp hóa CSVC : Cơ sở vật chất ĐDDH : Đồ dùng dạy học DTTS : Dân tộc thiểu số GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo GDPT : Giáo dục phổ thông GDQD : Giáo dục quốc dân GV : Giáo viên HĐH : Hiện đại hóa HS : Học sinh HT : Hiệu trưởng KHKT : Khoa học kỹ thuật LLVT : Lực lượng vũ trang PTDTBT : Phổ thông dân tộc bán trú QL : Quản lý QLGD : Quản lý giáo dục QLHCNN : Quản lý hành chính nhà nước RCT : Rất cần thiết RKT : Rất khả thi TH : Tiểu học THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông UNESCO : Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc XHCN : Xã hội chủ nghĩa XHH : Xã hội hóa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC BẢNG, SƠ ĐỒ Bảng 2.1. Thực trạng về năng lực giảng dạy tiếng Việt của giáo viên tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái (với mẫu điều tra N=35) .......................... 45 Bảng 2.2: Thống kê kết quả học tập môn Tiếng Việt giai đoạn 2016 - 2019 của học sinh Trường PTDTBT Tiểu học và trung học cơ sở huyện huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái ...................................... 47 Bảng 2.3. Thực trạng thái độ của học sinh đối với môn Tiếng Việt (N=1312) ....................................................................................... 47 Bảng 2.4. Thực trạng về điều kiện học tập của học sinh (N=1312) .............. 48 Bảng 2.5: Kết quả đánh giá của Hiệu trưởng các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu về nội dung quản lý hoạt động dạy học Tiếng Việt ................................................................. 51 Bảng 2.6: Thực trạng về việc quản lý xây dựng kế hoạch và thực hiện chương trình dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu ............. 52 Bảng 2.7: Thực trạng quản lý việc soạn bài, chuẩn bị bài lên lớp của giáo viên dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu ............................. 54 Bảng 2.8: Quản lý giờ dạy trên lớp của giáo viên dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu ............................................................................ 55 Bảng 2.9: Quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh của tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu ............................................................................ 58 Bảng 2.10: Nội dung quản lý hoạt động học Tiếng Việt của học sinh tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu ....................................................................................... 61 Bảng 2.11: Thực trạng quản lý phương tiện, các điều kiện phục vụ hoạt động giảng dạy Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở của huyện Trạm Tấu ...................... 63 Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp quản lý đề xuất (N=70) ............................................................................................ 89 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất (N= 70) .................................................................................. 91 Bảng 3.2. Mối tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu ................. 94 Sơ đồ 3.1. Quan hệ giữa các biện pháp quản lý dạy học môn Tiếng Việt tại các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái................................................................. 87 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngôn ngữ đóng một vai trò quan trọng trong quá trình phát triển bởi nó bảo đảm sự đa dạng về văn hóa và giúp các nền văn hóa có thể giao thoa, trao đổi với nhau. Ngôn ngữ cũng giúp tăng cường hợp tác, xây dựng xã hội tri thức toàn diện, bảo tồn các di sản văn hóa và tạo điều kiện tiếp cận với một nền giáo dục hiện đại có chất lượng cho mọi người cả mối quan hệ trong nước và quốc tế. Hiện nay, quá trình hội nhập và sự giao lưu văn hóa diễn ra mạnh mẽ, tác động không nhỏ đến việc sử dụng ngôn ngữ, tiếng nói. Bên cạnh những tác động tích cực, tình trạng sử dụng tiếng Việt chưa chuẩn xác, thậm chí kết hợp với các từ ngữ địa phương của các dân tộc khác, vớ từ ngữ nước ngoài diễn ra phổ biến. Bên cạnh đó, việc sử dụng ngôn ngữ tự sáng tác trên mạng xã hội của một bộ phận giới trẻ ảnh hưởng không nhỏ đến sự trong sáng của tiếng Việt hiện nay. Việt Nam là một quốc gia có 54 dân tộc, điều đó có nghĩa Việt Nam là một quốc gia đa ngôn ngữ. Hiện nay, tiếng Việt đang đóng vai trò là ngôn ngữ quốc gia vì nó thực hiện đầy đủ các chức năng xã hội và chính trị . Cụ thể là tiếng Việt đã được chính quyền nhà nước sử dụng để giao tiếp với cư dân, đàm thoại với công dân. Nó được dùng để công bố các đạo luật, và các văn kiện pháp luật khác, để viết các tài liệu chính thức, các biên bản, các bản tốc kí phiên họp, để thực hiện hoạt động của các cơ quan chính quyền, cơ quan quản lí và toà án, công việc văn phòng - hành chính và thư từ trao đổi chính thức với các quốc gia trên thế giới...Tại các địa phương, các vùng miền có người dân tộc thiểu số sinh sống, ngoài việc truyền thụ tri thức các nhà trường còn có thêm nhiệm vụ dạy tiếng Việt cho học sinh người dân tộc thiểu số mà đặc biệt là học sinh tiểu học và cấp trung học cơ sở. Sự nghiệp giáo dục và đào tạo được diễn ra chủ yếu ở các đơn vị nhà trường. Hoạt động chủ yếu trong các nhà trường là hoạt động dạy học, hoạt động dạy học cùng với hoạt động giáo dục tạo nên quá trình sư phạm tổng thể của nhà trường. Do đó, quản lý hoạt động dạy học là khâu then chốt trong quá trình quản lý giáo dục. Hay nói cách khác, quản lý giáo dục chính là khâu then chốt, có vai trò đòn bẩy, thúc đẩy sự phát triển của giáo dục. Trong hệ thống giáo dục quốc dân (GDQD), giáo dục tiểu học có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Giáo dục tiểu học là cấp học đầu tiên, nền tảng của giáo dục phổ thông, đặt cơ sở ban đầu cho sự hình thành và phát triển toàn diện nhân cách con người, đặt nền 1
móng vững chắc cho giáo dục phổ thông (GDPT) và cho toàn bộ hệ thống GDQD. Vì vậy, giáo dục tiểu học phải đảm bảo chất lượng như mục tiêu GDTH đề ra: “Hình thành cho học sinh những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về tình cảm, trí tuệ, thể chất và các kỹ năng cơ bản…”. Trong giáo dục tiểu học và trung học cơ sở, Tiếng Việt là một trong những môn công cụ cơ bản. Tiếng Việt đòi hỏi phải có sự tìm tòi, chau chuốt ngôn ngữ, vốn liếng từ vựng và khả năng cảm thụ ngôn ngữ văn học của cả giáo viên và học sinh. Tiếng Việt ta giàu và đẹp, đa dạng, rất phong phú nhưng cũng rất phức tạp. Vì vậy, không chỉ học sinh, mà cả trong một bộ phận giáo viên vẫn còn tồn tại tâm lý ngại học tập, tìm tòi, đào sâu Tiếng Việt, phương pháp, hình thức truyền thụ sao cho có hiệu quả cao. Một bộ phận cán bộ quản lý cấp cơ sở chưa thực sự thấy được vai trò quan trọng của vấn đề này và chưa thực sự quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên và học sinh người dân tộc thiểu số học tập, nghiên cứu để nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn tiếng Việt. Trạm Tấu là một huyện vùng cao của tỉnh Yên Bái - một tỉnh miền núi phía phía bắc của Tổ quốc. Toàn huyện có 11 dân tộc anh, em đoàn kết chung sống trên các triền núi cao. Trong đó: Dân tộc Mông chiếm 77% ; Dân tộc Thái 16% còn lại là các dân tộc khác như Khơ Mú, Tày, Mường,v,v… Điều kiện kinh tế của đồng bào DTTS nơi đây còn rất thấp, nhiều người dân thường xuyên phải đối mặt với cái đói, cái rét, với hậu quả của thiên tai…nên khó có thể quan tâm nhiều đến việc học hành của con em mình. Do đó, điều kiện học tập của trẻ em vùng DTTS còn nhiều khó khăn, thiếu thốn. Điều này đã gây thêm nhiều khó khăn, thách thức cho công tác phát triển giáo dục tại địa phương. Hơn thế nữa, đối với vùng đồng bào DTTS, học sinh tiểu học giao tiếp hàng ngày bằng ngôn ngữ riêng của dân tộc mình nên khi đến trường, các em được giảng dạy bằng tiếng Việt, trong khi vốn tiếng Việt của các em hết sức ít ỏi, thậm chí có em chưa biết tiếng Việt trước khi đến trường, các em phải làm quen với cách phát âm cùng nhiều khái niệm, từ ngữ … còn khá xa lạ, phức tạp. Trong khi đó, hầu hết giáo viên lại không am hiểu về ngôn ngữ riêng của học sinh DTTS. Do vậy, việc tăng cường tiếng Việt cho học sinh DTTS vừa là mục tiêu, vừa là yêu cầu cấp thiết đặt ra cho giáo dục miền núi nhằm đảm bảo và nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Tăng cường Tiếng Việt cho học sinh tiểu học DTTS đồng nghĩa với việc đảm bảo cho các em một điều kiện tiên quyết để có thể nắm bắt, tiếp thu các môn học khác đạt hiệu quả cao nhất, giúp các em phát triển nhân cách một cách toàn diện. Mặc dù công tác dạy học và quản lý dạy học bộ môn Tiếng Việt, đặc biệt là Tiếng 2
Việt cho học sinh các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở tại huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái cũng như nhiều nơi khác đã được quan tâm và đã đạt được một số kết quả nhưng còn có nhiều hạn chế, hiệu quả chưa cao. Từ các lý do trên, được sự đồng ý của giảng viên hướng dẫn và hội đồng nhà trường tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu về “Quản lý dạy học môn tiếng Việt ở các trường phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái” để góp phần thực hiện tốt hơn công tác phát triển giáo dục miền núi, đặc biệt là giáo dục vùng DTTS nói riêng và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương nói chung. 2. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu thực trạng công tác quản lý dạy học môn Tiếng Việt ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu để làm căn cứ đề xuất những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng quản lý dạy học môn Tiếng Việt cho học sinh tiểu học DTTS huyện Trạm Tấu. 3. Khách thể nghiên cứu Quản lý dạy học Tiếng Việt ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở. 4. Đối tượng nghiên cứu Quản lý dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Tiếng Việt ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học và quản lý dạy học môn Tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý dạy học môn Tiếng Việt tiểu học nhằm tăng cường tiếng Việt cho học sinh các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái; khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin khoa học, các tài liệu về chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về quản lý giáo dục, quản lý dạy học với 3
đối tượng học sinh DTTS để hoàn thiện hệ thống lí luận, từ đó định hướng cho nội dung nghiên cứu của đề tài. Ở đề tài này sử dụng các phương pháp chủ yếu: - Phương pháp phân tích và tổng hợp: Nhằm phân tích và tổng hợp các tài liệu khoa học phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài. - Phương pháp phân loại, hệ thống hoá lý thuyết: Nhằm sắp xếp các tài liệu khoa học, văn bản chỉ đạo thành hệ thống lý luận logic chặt chẽ theo từng mặt, từng đơn vị kiến thức, từng vấn đề khoa học. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Sử dụng phương pháp này nhằm điều tra thực trạng công tác quản lý dạy học môn Tiếng Việt tại các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái. Đề tài sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi (phương pháp anket): Thiết kế các phiếu hỏi dành cho Ban lãnh đạo phòng Giáo dục và Đào tạo huyện, Ban giám hiệu và Giáo viên giảng dạy của các trường về thực trạng công tác quản lý dạy học môn Tiếng Việt ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái. - Phương pháp phỏng vấn trực tiếp: Phương pháp phỏng vấn được tiến hành với một số khách thể đã được điều tra bằng phiếu hỏi. Nội dung phỏng vấn là làm rõ thêm những nguyên nhân của thực trạng đã được thể hiện trên số liệu của phiếu hỏi. Trên đối tượng là các nhà quản lý về các biện pháp quản lý dạy học môn tiếng Việt vùng DTTS. - Phương pháp quan sát: Quan sát trực tiếp công tác quản lý dạy học môn Tiếng Việt cho học sinh PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn: Tổng kết kinh nghiệm thực hiện quản lý dạy học môn Tiếng Việt ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái để tạo cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý dạy học môn Tiếng Việt ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái phù hợp với điều kiện thực tiễn của ngành giáo dục huyện Trạm Tấu nói riêng và tỉnh Yên Bái nói chung. 4
- Phương pháp chuyên gia: Trao đổi, tham vấn ý kiến các chuyên gia trong lĩnh vực quản lý giáo dục về tính cần thiết và khả thi của biện pháp đề xuất. 6.3. Phương pháp thống kê toán học Đề tài sử dụng các công thức thống kê toán học (các công thức thống kê toán học như: trung bình cộng, hệ số tương quan...) để xử lý số liệu thu được, để định lượng kết quả nghiên cứu nhằm rút ra các kết luận khoa học. 7. Phạm vi nghiên cứu đề tài 7.1. Nội dung nghiên cứu Nghiên cứu các nội dung trong Quản lý dạy học Tiếng Việt cấp tiểu học, bao gồm: - Quản lý công tác giảng dạy Tiếng Việt cấp tiểu học của giáo viên. - Quản lý việc học tập Tiếng Việt của học sinh cấp tiểu học. - Quản lý tác động của môi trường đến dạy học tiếng Việt cấp tiểu học. 7.2. Địa bàn nghiên cứu - Địa bàn: 10 trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở thuộc huyện Trạm Tấu. - Thời gian thực hiện: Tháng 3,4 năm 2019; Thu thập thông tin, dữ liệu từ năm 2016 đến 2019 7.3. Đối tượng khảo sát - Lãnh đạo và chuyên viên Phòng GD&ĐT Trạm Tấu. - Cán bộ quản lý và GV của 10 trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu. - Học sinh tiểu học thuộc 10 trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu. - Cha mẹ học sinh học sinh tiểu học và các lực lượng xã hội có liên quan. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn tiếng Việt ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở Chương 2. Thực trạng dạy học và quản lý dạy học môn tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái Chương 3. Biện pháp quản lý dạy học môn tiếng Việt tiểu học ở các trường PTDTBT Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Trạm Tấu, tỉnh Yên Bái 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG VIỆT Ở CÁC TRƯỜNG PTDTBT TIỂU HỌC VÀ TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới đã khẳng định ngôn ngữ tiếng Việt rất phong phú và luôn luôn phát triển. Cho tới thời điểm hiện tại, thế giới nói chung và người dân Việt Nam chúng ta nói riêng đều không thể phủ nhận vai trò quan trọng của tiếng Việt cũng như sự phát triển mạnh mẽ của ngôn ngữ mẹ đẻ. Trong quá trình phát triển, rất nhiều từ mới, cụm từ mới, thuật ngữ mới thuần Việt đã được ra đời và phục vụ tốt hơn công việc giao tiếp, diễn đạt ý tưởng và phát triển kinh tế, xã hội, khoa học. Tiếng Việt không chỉ thu hút bằng âm sắc trầm bổng và trữ tình mà còn ở chiều sâu của ngữ nghĩa. Để hiểu đúng và sâu sắc ngôn ngữ tiếng Việt Tiếng Việt là một trong những môn học quan trọng và cần thiết nhất ở bậc tiểu học. Bên cạnh việc học toán để phát triển tư duy logic cho học sinh, việc học tiếng việt sẽ giúp hình và phát triển tư duy ngôn ngữ. Nhờ môn Tiếng Việt, học sinh sẽ được học cách giao tiếp, truyền đạt tư tưởng, cảm xúc của mình một cách chính xác và biểu cảm. Trên cơ sở lý luận của triết học Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, các nhà khoa học giáo dục Việt Nam đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học về lý luận quản lý giáo dục và quản lý dạy học trong nhà trường. Một số tác giả đã nghiên cứu về phương pháp dạy học tiếng Việt nhưng chỉ nghiên cứu về đặc trưng bộ môn Tiếng Việt hoặc phương pháp dạy học Tiếng Việt ở bậc tiểu học nói chung như: Giáo trình phương pháp dạy học Tiếng Việt – tác giả là Lê Phương Nga, Đỗ Xuân Thảo, Lê Hữu Tỉnh...[35]. Các tác giả đã chỉ ra vai trò giảng dạy môn Tiếng Việt có tầm quan trọng trong việc hình thành và phát triển kỹ năng sử dụng Tiếng Việt. Phương pháp giảng dạy muốn có hiệu quả phải đảm bảo đạt cả 4 kỹ năng: Nghe, nói, đọc, viết. Tài liệu đã xây dựng cơ sở phương pháp luận cho phương pháp dạy học Tiếng Việt, xây dựng lý thuyết về phương pháp dạy học đạt hiệu quả cao. Tài liệu còn chỉ ra những điểm cần lưu ý trong quá trình giảng dạy. Người giáo viên lựa chọn phương pháp phải dựa trên mục tiêu giáo dục, kỹ năng cần đạt tới và đặc thù của đối tượng được giáo dục. Quá trình học tập phải là một quá trình học sinh tích cực chủ động và tự giác tiếp thu, thực hành kiến thức. Vì thế, giáo viên không thể sử dung một phương pháp mà cần kết hợp nhiều phương pháp giáo dục để đạt kết quả như mong muốn. Tác giả Đỗ Đình Hoan với “Một số vấn đề cơ bản của chương trình giáo dục tiểu học mới” [29]. Tác giả đã chỉ ra xu thế giáo dục mới của thời đại và việc cần thiết phải đổi mới trong giáo dục tiểu học. Việc đổi mới trọng tâm được thể hiện ở nội dung 6