Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM DƯƠNG VĂN SINH QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN VẬT LÍ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN, NĂM 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM DƯƠNG VĂN SINH QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN VẬT LÍ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT TỈNH BẮC KẠN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8 14 01 14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Huệ THÁI NGUYÊN, NĂM 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Tác giả luận văn Dương Văn Sinh i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Thị Huệ, những người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến các Thầy, Cô và cán bộ Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin tri ân sự động viên, khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tác giả luận văn Dương Văn Sinh ii
MỤC LỤC Trang TRANG BÌA PHỤ LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. v DANH MỤC SƠ ĐỒ ...................................................................................... vi MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu ........................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4 6. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4 8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN VẬT LÍ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ............................................ 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 6 1.2. Các khái niệm cơ bản của luận văn .......................................................... 10 1.2.1. Quản lý và quản lý nhà trường .............................................................. 10 1.2.2. Dạy học ở trường THPT ....................................................................... 13 1.2.3. Năng lực và phát triển năng lực học sinh THPT................................... 13 1.2.4. Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh THPT 16 1.3. Dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ........................................................................................... 20 iii
1.3.1. Vị trí, vai trò môn Vật lí ở trường THPT .............................................. 20 1.3.2. Mục tiêu dạy học môn Vật lí ở trường THPT ....................................... 21 1.3.3. Yêu cầu dạy học môn Vật lí ở trường THPT theo định hướng phát triển năng lực học sinh .......................................................................... 22 1.4. Nội dung quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ................................................................... 25 1.4.1. Quản lý mục tiêu, kế hoạch dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh............................................... 25 1.4.2. Quản lý nội dung dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh .................................................................. 26 1.4.3. Quản lý phương pháp, hình thức dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh....................................... 27 1.4.4. Quản lý phương tiện, trang thiết bị, kỹ thuật đảm bảo cho hoạt động dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh........................................................................ 28 1.4.5. Quản lý kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ............................... 29 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT .......................................... 30 1.5.1. Các yếu tố thuộc về chủ thể quản lý ..................................................... 30 1.5.2. Các yếu tố thuộc về đối tượng quản lý ................................................. 31 1.5.3. Các yếu tố thuộc về môi trường quản lý ............................................... 32 Tiểu kết chương 1 .......................................................................................... 34 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN VẬT LÍ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT TỈNH BẮC KẠN ................................................... 35 2.1. Khái quát chung về khảo sát thực trạng ................................................... 35 2.1.1. Mục đích khảo sát ................................................................................. 35 2.1.2. Nội dung khảo sát.................................................................................. 35 iv
2.1.3. Đối tượng và địa bàn khảo sát............................................................... 35 2.1.4. Cách thức khảo sát và xử lý dữ liệu ...................................................... 36 2.2. Thực trạng dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn hiện nay ..................................... 37 2.2.1. Thực trạng về nội dung chương trình, sách giáo khoa hiện hành ......... 37 2.2.2. Thực trạng dạy học Vật lí của giáo viên ............................................... 40 2.2.3. Thực trạng hoạt động học tập môn Vật lí của học sinh ........................ 44 2.3. Thực trạng quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn....................................... 46 2.3.1. Thực trạng quản lý mục tiêu, kế hoạch dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ............................... 46 2.3.2. Thực trạng quản lý nội dung dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh............................................... 48 2.3.3. Thực trạng quản lý phương pháp, hình thức dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ....................... 51 2.3.4. Thực trạng quản lý phương tiện, trang thiết bị, kỹ thuật đảm bảo cho hoạt động dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh .......................................................................... 53 2.3.5. Thực trạng quản lý kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh ................ 55 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn ........ 57 2.4.1. Các yếu tố thuộc về chủ thể quản lý ..................................................... 57 2.4.2. Các yếu tố thuộc về đối tượng quản lý ................................................. 58 2.4.3. Các yếu tố thuộc về môi trường quản lý ............................................... 60 2.5. Đánh giá chung thực trạng quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn .............................. 62 2.5.1. Điểm mạnh ............................................................................................ 62 2.5.2. Điểm yếu ............................................................................................... 63 v
2.5.3. Nguyên nhân và những vấn đề cần giải quyết ...................................... 64 Tiểu kết chương 2 .......................................................................................... 67 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN VẬT LÍ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG THPT TỈNH BẮC KẠN ............................................................ 68 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................ 68 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu........................................................ 68 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống........................................................ 68 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn, khả thi .......................................... 68 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa.......................................................... 69 3.2. Các biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn .............................. 69 3.2.1. Biện pháp 1: Nâng cao năng lực và phát huy vai trò của cán bộ quản lý trong chỉ đạo dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ........ 69 3.2.2. Biện pháp 2: Nâng cao nhận thức về dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho giáo viên bộ môn Vật lí........................................... 73 3.2.3. Biện pháp 3: Đầu tư và chỉ đạo sử dụng cơ sở vật chất – thiết bị dạy học để phục vụ dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ........................................................................................... 74 3.2.4. Biện pháp 4: Tạo động lực cho việc thực hiện hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh một cách có hiệu quả thông qua các hợp đồng chất lượng giữa giáo viên giảng dạy môn Vật lí với tổ chuyên môn và ban giám hiệu .......................................... 78 3.2.5. Biện pháp 5: Tăng cường kiểm tra, kiểm soát việc thực hiện hợp đồng chất lượng dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ........................................................................................... 81 3.3. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp đã đề xuất ......................................................................................................... 84 3.3.1. Mục đích và cách thức triển khai .......................................................... 84 vi
3.3.2. Khảo nghiệm mức độ cần thiết của các biện pháp đã đề xuất .............. 85 3.3.3. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất....................... 87 Tiểu kết chương 3 .......................................................................................... 89 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 90 1. Kết luận ....................................................................................................... 90 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 93 PHỤ LỤC vii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ GD&ĐT Giáo dục và đào tạo QL Quản lý CBQL Cán bộ quản lý QLDH Quản lý dạy học PP Phương pháp PPDH Phương pháp dạy học DH Dạy học THPT Trung học phổ thông GV Giáo viên HS Học sinh BGH Ban giám hiệu NL Năng lực NLHS Năng lực học sinh CNTT Công nghệ thông tin NXB Nhà xuất bản iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. So sánh dạy học truyền thống và dạy học theo định hướng phát triển năng lực .................................................................................. 19 Bảng 1.2. Bảng năng lực chuyên biệt môn Vật lí ........................................... 22 Bảng 2.1. Thực trạng hoạt động dạy học của giáo viên Vật lí ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn ........................................................................ 41 Bảng 2.2. Động cơ học tập môn Vật lí của học sinh THPT tỉnh Bắc Kạn ..... 44 Bảng 2.3. Thực trạng lập kế hoạch dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh .......................................................... 47 Bảng 2.4. Thực trạng quản lý nội dung dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh .............................. 49 Bảng 2.5. Thực trạng việc chỉ đạo đổi mới phương pháp, hình thức dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ............ 51 Bảng 2.6. Thực trạng quản lý phương tiện, trang thiết bị, kỹ thuật đảm bảo cho hoạt động dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh............................................... 54 Bảng 2.7. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Vật lí của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh............... 56 Bảng 2.8. Cán bộ quản lý ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn tính đến cuối năm học (2016 - 2017) .................................................................. 57 Bảng 2.9: Đánh giá của giáo viên về ý thức, thái độ và sự chủ động tích cực của học sinh trong học tập môn Vật lí .......................................... 59 Bảng 2.10. Thực trạng cơ sở vật chất phục vụ dạy học Vật lí ........................ 61 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết của một số biện pháp quản lý dạy học Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn ......................................... 85 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của một số biện pháp quản lý dạy học Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn .................................................... 87 v
DANH MỤC SƠ ĐỒ Trang Sơ đồ 1.1. Các năng lực chung........................................................................ 15 Sơ đồ 1.2. Mối quan hệ giữa các thành tố trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực ........................................................................ 18 Sơ đồ 2.1. Cấu trúc sách giáo khoa Vật lí ....................................................... 39 vi
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu Trong nhà trường, hoạt động dạy học là hoạt động đặc trưng cơ bản nhất quyết định sự tồn tại và phát triển của một nhà trường. Mọi hoạt động trong nhà trường đều hướng tới phục vụ cho việc dạy và học. Vì vậy, trong quản lý nhà trường thì quản lý hoạt động dạy học cũng chiếm vị trí quan trọng nhất. Để nâng cao chất lượng giáo dục, trước hết phải nâng cao chất lượng dạy học. Để nâng cao chất lượng dạy học thì phải quản lý tốt hoạt động dạy học. Việc quản lý phải được tiến hành đồng bộ trong tất cả các khâu, các lực lượng. Giáo viên tự quản lý, tổ chuyên môn quản lý, ban giám hiệu quản lý nhưng trong đó vai trò quản lý của hiệu trưởng nhà trường là then chốt. Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra những yêu cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Định hướng quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học. Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách phương pháp dạy học ở nhà trường phổ thông. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập 1
đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học. Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học và một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng này. Mục tiêu cụ thể với cấp THPT là tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất và năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát huy khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời. Trong chương trình giáo dục môn Vật lí là một môn học chiếm vị trí quan trọng. Giáo dục môn Vật lí giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực tư duy, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực sử dụng công cụ, phương tiện để mô tả và nghiên cứu thế giới hiện thực để ứng dụng trong học tập và trong đời sống. Trong những năm qua công tác quản lý dạy học nói chung và quản lý dạy học môn Vật lí nói riêng ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn chưa có được những kết quả và thành tích như mong muốn; không có học sinh tham gia thi học sinh giỏi cấp tỉnh môn Vật lí, không có học sinh tham gia thi Vật lí qua mạng, kết quả thi đại học, thi tốt nghiệp THPT và chất lượng dạy học môn Vật lí rất thấp. Vì vậy dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực sẽ góp phần phát hiện, bồi dưỡng tài năng cho học sinh; Giúp học sinh bước đầu tham gia nghiên cứu khoa học; Tiếp cận các môn khoa học khác tốt hơn…đáp ứng nhiệm vụ đặt ra. Khi chuyển từ quản lý dạy học môn Vật lí theo tiếp cận nội dung sang quản lý dạy học môn Vật lí theo tiếp cận năng lực thì công tác quản lý bộc lộ những hạn chế đòi hỏi 2
cán bộ quản lý cần tìm ra những biện pháp tốt hơn để khắc phục hạn chế, nâng cao chất lượng dạy học… Hiện nay chưa có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT. Đặc biệt tại các trường THPT tỉnh Bắc Kạn chưa có công trình nghiên cứu về dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Với những lí do trên tác giả chọn đề tài “Quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn” làm luận văn thạc sĩ. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Hoạt động dạy học môn Vật lí ở trường THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn. 4. Giả thuyết khoa học Dạy học và quản lý dạy học môn Vật lí các trường THPT tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn vừa qua chưa đạt được những kết quả mong muốn. Vì vậy so với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay có những vấn đề đặt ra cần phải nhiên cứu, giải quyết. Nếu đề xuất được một số biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh trên cơ sở lý luận và thực trạng quản lý dạy học môn Vật lí được phân tích đánh giá khách quan, tập trung khắc phục những điểm yếu thì các biện pháp sẽ có tính khả thi, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục của nhà trường. 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận của quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT. 5.2. Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng dạy học và quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn. 5.3. Đề xuất và khảo nghiệm biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Nội dung: Nghiên cứu biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí của Hiệu trưởng theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn. 6.2. Khách thể điều tra: Cán bộ quản lý, giáo viên giảng dạy môn Vật lí, nhân viên và học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp quan sát Quan sát hoạt động và cách xử lý tình huống của cán bộ quản lý, giáo viên môn Vật lí các trường THPT tỉnh Bắc Kạn để bổ sung và kiểm chứng cho thực trạng nghiên cứu được bằng các phương pháp nghiên cứu khác. 7.2. Phương pháp chuyên gia Xin ý kiến chuyên gia về các biện pháp quản lý và tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn. 7.3. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Sử dụng phiếu hỏi nhằm trưng cầu ý kiến của một số đối tượng là các cán bộ quản lý, giáo viên về công tác quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn. 4
7.4. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn một số đối tượng là các cán bộ quản lý, giáo viên về dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh và quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT tỉnh Bắc Kạn. 7.5. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý và phân tích số liệu thu được từ quá trình điều tra thực trạng và khảo nghiệm các biện pháp. 8. Cấu trúc luận văn Luận văn gồm Mở đầu, Kết luận - khuyến nghị, Danh mục tài liêu tham khảo, Phụ lục và 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh các trường THPT Chương 2. Thực trạng quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn. Chương 3. Biện pháp quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN VẬT LÍ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Trong những năm trở lại đây, nhiều công trình, bài viết về vấn đề dạy học phát triển năng lực học sinh được biên soạn, công bố. Vấn đề quản lý dạy học môn Vật lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT đã được giới nghiên cứu khai thác ở một số khía cạnh và mức độ nhất định trong hai nhóm tài liệu sau đây: Nhóm công trình nghiên cứu về dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh Nhóm tài liệu này chiếm số lượng khá lớn. Bao gồm chủ yếu là các sách chuyên khảo được xuất bản trong một vài năm trở lại đây. Đáng chú ý là tác giả Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường với cuốn Lí luận dạy học hiện đại: Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học trình bày lí luận về học tập và chiến lược học tập, giáo dục, mô hình dạy học, phát triển năng lực và mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, bài tập định hướng năng lực, đánh giá và cho điểm thành tích học tập [3]. Cuốn Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh của các tác giả Đỗ Hương Trà (chủ biên), Nguyễn Văn Biên, Trần Khánh Ngọc.... cung cấp một số cơ sở lý luận cần thiết về dạy học tích hợp theo định hướng phát triển năng lực. Đồng thời, cuốn sách còn giới thiệu các chủ đề tích hợp với các mức độ tích hợp khác nhau, từ tích hợp ở mức độ lồng ghép/liên hệ đến tích hợp ở mức độ hội tụ - vận dụng kiến thức liên môn, mức độ hoà trộn và tích hợp dựa trên các nguyên lý vận động, phát triển chung của giới tự nhiên [38]. 6
Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục Quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh của Trần Trung Dũng bảo vệ tại Đại học Vinh năm 2016 là một nghiên cứu hệ thống và chuyên sâu về dạy học phát triển năng lực. Luận án xoay quanh việc trình bày cơ sở lí luận của vấn đề quản lí hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh; phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp quản lí hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Cùng năm 2016, nhóm tác giả Trần Thị Bích Liễu (chủ biên), Lê Kim Long, Hồ Thị Nhật... cho ấn hành cuốn Dạy học phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh phổ thông: Lý thuyết và thực hành. Nội dung cuốn sách trình bày những vấn đề chung về phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh. Điểm đáng chú ý là cuốn sách cung cấp các tiêu chí đánh giá, mẫu bài soạn, mẫu quan sát giờ dạy phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh; hướng dẫn phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh trong một số môn học và qua câu lạc bộ sáng tạo [34]. Gần đây, cuốn Phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh phổ thông của nhóm tác giả Huỳnh Văn Sơn, Nguyễn Kim Hồng, Nguyễn Thị Diễm My tiếp tục nghiên cứu lí luận về năng lực, phát triển năng lực học sinh phổ thông, phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Trên cơ sở đó, trình bày nội dung phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh phổ thông [35]. Ngoài ra, vấn đề dạy học phát triển năng lực học sinh ở trường phổ thông còn được đề cập đến trong nhiều nghiên cứu khác như bài báo Tổng quan nghiên cứu vấn đề giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh của Trần Trung Dũng đăng trên Tạp chí Giáo dục Số 362 (2015); bài báo Vận dụng dạy học dự án trong môn sinh học ở trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh của các tác giả Văn Thị Thanh Nhung, Phạm Thị Hồng Hạnh đăng trên Tạp chí Giáo dục số 368 (2015); … 7
Nhóm công trình nghiên cứu về dạy học môn Vật lí Nhóm tài liệu này có số lượng khiêm tốn hơn, chủ yếu tập trung vào những vấn đề như tổ chức hoạt động nhận thức, ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng thí nghiệm… Có thể kể đến một vài nghiên cứu tiêu biểu: Trước hết là cuốn Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông. Trong cuốn sách, tác giả Nguyễn Đức Thâm đã tập trung làm rõ bản chất hoạt động của việc học tập Vật lí ở trường phổ thông; việc rèn luyện cho học sinh kỹ năng thực hiện các thao tác tư duy và suy luận lôgic; việc vận dụng lôgic biện chứng trong dạy học; việc sử dụng phương pháp thí nghiệm lý tưởng trong dạy học Vật lí và hướng dẫn học sinh giải quyết vấn đề trong dạy học vật lí [36]. Tác giả Nguyễn Thị Hồng Việt với cuốn Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy học vật lí ở trường trung học phổ thông. Cuốn sách giới thiệu chung về phương pháp dạy học, sự vận dụng các phương pháp nhận thức khoa học Vật lí trong quá trình dạy học Vật lí nhằm bồi dưỡng các phương pháp này cho học sinh [41]. Tác giả Phạm Hữu Tòng trong cuốn Dạy học Vật lí ở trường phổ thông theo định hướng phát triển hoạt động học tích cực, tự chủ, sáng tạo và tư duy khoa học đã nêu lên những vấn đề cơ bản của hoạt động dạy học ở các mức độ của học sinh; tổ chức, định hướng hoạt động tìm tòi sáng tạo giải quyết vấn đề và tư duy khoa học của học sinh; định hướng nghiên cứu chiến lược dạy học, khoa học về hoạt động dạy học môn vật lí ở trường phổ thông [37]. Cuốn Ứng dụng tin học trong dạy học Vật lí của tác giả Trần Huy Hoàng. Cuốn sách gồm hai phần nội dung: một là tổng quan về ứng dụng tin học trong dạy học; các chức năng hỗ trợ, ứng dụng cụ thể của máy tính trong dạy học Vật lí; quan điểm cơ bản để thiết kế phần mềm cùng một số tiêu chuẩn để xây dựng và đánh giá phần mềm dạy học. Hai là cuốn sách giới 8