Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học phân hóa ở Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: Trạc Thanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn về dạy học, quản lý dạy học ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý dạy học phân hóa nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu của người học và yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý dạy học phân hóa ở Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ĐỒNG THỊ CHIẾN QUẢN LÝ DẠY HỌC PHÂN HÓA Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thái Nguyên, năm 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ĐỒNG THỊ CHIẾN QUẢN LÝ DẠY HỌC PHÂN HÓA Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.140.114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Phạm Minh Mục Thái Nguyên, năm 2018
LỜI CAM ÐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Tác giả luận văn Đồng Thị Chiến i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới thầy Phạm Minh Mục, những người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn các thầy cô giáo và cán bộ Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin tri ân sự động viên, khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tác giả luận văn Đồng Thị Chiến ii
MỤC LỤC Trang TRANG BÌA PHỤ LỜI CAM ÐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................. v MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .............................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4 8. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 5 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC PHÂN HÓA Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƢỜNG XUYÊN ............................................................................................................. 6 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................ 6 1.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới.......................................................... 6 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước............................................................ 8 1.2. Một số khái niệm công cụ ........................................................................ 10 1.2.1. Dạy học và dạy học phân hóa ............................................................... 10 1.2.2. Quản lý và quản lý dạy học................................................................... 12 1.2.3. Quản lý dạy học phân hóa ..................................................................... 13 1.3. Một số vấn đề về dạy học phân hoá ở Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - GDTX .................................................................................................... 14 iii
1.3.1. Các cơ sở của dạy học phân hóa ........................................................... 14 1.3.2. Tư tưởng chủ đạo và một số nội dung của dạy học phân hóa .............. 17 1.3.3. Những nguyên tắc và các bước tổ chức dạy học phân hóa ................... 18 1.3.4. Tính ưu việt của dạy học phân hoá ....................................................... 19 1.3.5 Trung tâm GDNN-GDTX trong hệ thống giáo dục quốc dân ............... 20 1.3.6. Chủ thể quản lý hoạt động dạy học phân hoá ở Trung tâm GDNN- GDTX ................................................................................................... 23 1.4. Những nội dung cơ bản của quản lý dạy học phân hóa ở Trung tâm GDNN-GDTX.......................................................................................... 25 1.4.1. Đổi mới nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học viên Trung tâm GDNN-GDTX về dạy học phân hóa ............................................. 25 1.4.2. Quản lý việc thực hiện nội dung chương trình phân hóa ở Trung tâm GDNN-GDTX ...................................................................................... 26 1.4.3. Quản lý hoạt động dạy của giáo viên Trung tâm GDNN-GDTX ......... 28 1.4.4. Quản lý hoạt động học tập của học viên Trung tâm GDNN-GDTX .... 32 1.4.5. Quản lý các điều kiện hỗ trợ dạy học phân hóa ở Trung tâm GDNN- GDTX ................................................................................................... 33 1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học phân hóa......................... 35 1.5.1. Các yếu tố chủ quan .............................................................................. 35 1.5.2. Các yếu tố khách quan .......................................................................... 35 Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 37 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC PHÂN HÓA TẠI TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƢỜNG XUYÊN, HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN ............................................. 38 2.1. Khái quát về huyện Ba Bể và Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Ba Bể ............................................................... 38 2.1.1. Khái quát về huyện Ba Bể..................................................................... 38 2.1.2. Khái quát về Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Ba Bể ............................................................................... 39 iv
2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ..................................................................... 43 2.2.1. Mục đích khảo sát ................................................................................. 43 2.2.2. Nội dung khảo sát ................................................................................. 43 2.2.3. Đối tượng khảo sát ................................................................................ 44 2.2.4. Phương pháp khảo sát ........................................................................... 44 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng...................................................................... 44 2.3.1. Thực trạng đổi mới nhận thức của CBQL, GV, HS về dạy học và DH theo quan điểm DHPH .......................................................................... 44 2.3.2. Thực trạng quản lý nội dung dạy học phân hoá .................................... 46 2.3.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy của giáo viên .................................. 49 2.3.4. Thực trạng quản lý hoạt động học tập của học viên ............................. 51 2.3.5. Thực trạng quản lý các điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học phân hóa . 53 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học phân hoá ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể .................................................. 56 2.5. Nhận xét chung ........................................................................................ 58 2.5.1. Những mặt mạnh ................................................................................... 58 2.5.2. Những mặt tồn tại ................................................................................. 59 2.5.3. Nguyên nhân của những thành công và những hạn chế ....................... 60 Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 63 Chƣơng 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC PHÂN HÓA TẠI TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƢỜNG XUYÊN HUYỆN BA BỂ, TỈNH BẮC KẠN .............................................. 64 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp ............................................................ 64 3.1.1. Đảm bảo tính mục đích ......................................................................... 64 3.1.2. Đảm bảo tính khả thi ............................................................................. 64 3.1.3. Đảm bảo tính thực tiễn .......................................................................... 64 3.1.4. Đảm bảo tính kế thừa và phát triển ....................................................... 65 3.2. Các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý dạy học phân hoá ở Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Ba Bể ........ 65 v
3.2.1. Nâng cao nhận thức về dạy học phân hoá cho cán bộ quản lý, giáo viên và các lực lượng liên quan ............................................................ 65 3.2.2. Chỉ đạo, tổ chức hoạt động dạy học của giáo viên Trung tâm theo quan điểm phân hoá .............................................................................. 68 3.2.3. Tổ chức hoạt động học tập của học viên theo quan điểm phân hoá ..... 70 3.2.4. Tăng cường tổ chức bồi dưỡng phát triển năng lực dạy học phân hoá cho đội ngũ giáo viên của Trung tâm ................................................... 72 3.2.5. Tạo điều kiện hỗ trợ cho hoạt động dạy học phân hoá ......................... 74 3.2.6. Đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học phân hoá trong Trung tâm......................................................................................................... 76 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 79 3.4. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ........................................................................................................... 80 Tiểu kết chƣơng 3 .......................................................................................... 84 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 85 1. Kết luận ....................................................................................................... 85 2. Khuyến nghị ................................................................................................ 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 88 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ CSVC Cơ sở vật chất BCH TW Ban Chấp hành Trung ương DHPH Dạy học phân hóa GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDNN-GDTX Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên QLDH Quản lý dạy học TBDH Thiết bị dạy học TTGDTX Trung tâm Giáo dục thường xuyên THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông UBND Ủy ban nhân dân UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Quy mô giáo dục huyện Ba Bể năm học 2016-2017 ...................... 39 Bảng 2.2. Quy mô phát triển của Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Ba Bể (2014- 2017) .................................................. 42 Bảng 2.3. Kết quả giáo dục của Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn (2014 - 2017)...... 43 Bảng 2.4. Thực trạng đổi mới nhận thức của giáo viên và học viên về dạy học phân hoá ở Trung tâm GDNN-GDTX Ba Bể ......................... 45 Bảng 2.5. Tổng hợp ý kiến đánh giá về quản lý nội dung dạy học phân hoá ở Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên Ba Bể .. 47 Bảng 2.6. Tổng hợp ý kiến đánh giá về công tác quản lý hoạt động dạy của giáo viên ở Trung tâm GDNN-GDTX Ba Bể ................................ 49 Bảng 2.7. Tổng hợp ý kiến đánh giá về công tác quản lý hoạt động học tập của học sinh ở Trung tâm GDNN-GDTX Ba Bể ........................... 51 Bảng 2.8. Tổng hợp ý kiến đánh giá về công tác quản lý các điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học phân hóa ở Trung tâm GDNN-GDTX Ba Bể ..... 53 Bảng 2.9. Tổng hợp ý kiến đánh giá về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học phân hoá ở Trung tâm GDNN-GDTX Ba Bể................... 56 Bảng 3.1. Tổng hợp ý kiến đánh giá về mức độ cần thiết của các biện pháp quản lý dạy học phân hoá ............................................................... 80 Bảng 3.2. Tổng hợp ý kiến đánh giá về tính khả thi của các biện pháp quản lý dạy học phân hoá........................................................................ 81 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thời đại ngày nay, thế giới đang chứng kiến nhiều sự thay đổi lớn: xu thế toàn cầu hoá, quốc tế hoá, xu thế hội nhập hợp tác, xu thế kinh tế mở, xu thế kinh tế tri thức... Trong bối cảnh đó, giáo dục phải đổi mới mạnh mẽ và triệt để nhằm đào tạo con người biết thích ứng một cách có hiệu quả trước những thay đổi; luôn luôn nêu cao tinh thần chủ động, sáng tạo, phát huy tinh thần tự lực trong lao động và học tập... Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên (GDNN-GDTX) với các hình thức học tập đa dạng đã trở thành công cụ để mở rộng, tạo cơ hội học tập cho mọi người. Việc coi GDNN-GDTX là một yếu tố thành phần của hệ thống giáo dục quốc dân được ghi trong Quyết định số 112/2005/QĐ-TTg ngày 18 tháng 5 năm 2005 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đề án “Xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2005 - 2010”: “Xây dựng cả nước trở thành xã hội học tập được dựa trên nền tảng phát triển đồng thời, gắn kết, liên thông của hai bộ phận cấu thành: Giáo dục chính quy và giáo dục thường xuyên của hệ thống giáo dục quốc dân, trong đó giáo dục thường xuyên thực hiện các chương trình học tập nhằm tạo điều kiện tốt nhất đáp ứng mọi yêu cầu học tập suốt đời, học tập liên tục của mọi công dân sẽ là một bộ phận có chức năng quan trọng, làm tiền đề xây dựng xã hội học tập”. Ở tỉnh Bắc Kạn, các Trung tâm GDNN-GDTX đã phát triển nhanh chóng làm thành một mạng lưới rộng khắp và đạt được những thành tựu đáng kể về mọi mặt. Bên cạnh những thành tích đã đạt được thì mô hình GDNN-GDTX của tỉnh Bắc Kạn nói chung và Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể nói riêng vẫn còn những bất cập. Trung tâm GDNN-GDTX cấp huyện chịu sự chỉ đạo, quản lý trực tiếp của UBND huyện; chịu sự hướng dẫn thanh tra, kiểm tra về chuyên môn nghiệp vụ của Sở Lao động- Thương binh và Xã hội, Sở Giáo dục và Đào tạo. 1
Ba đơn vị này không phải lúc nào cũng tìm được tiếng nói chung về mọi vấn đề. Bên cạnh đó, việc bố trí sắp xếp cán bộ, giáo viên cũng gặp nhiều khó khăn khi đội ngũ giáo viên văn hóa của TTGDTX không được thường xuyên tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn hay tiếp cận những quan điểm đổi mới. Điểm khác biệt rõ nét của Trung tâm GDNN-GDTX so với các trường THPT là ở đối tượng người học. Học viên của Trung tâm đa dạng về thành phần và lứa tuổi cũng như các điều kiện học tập: có học viên là học sinh sau khi tốt nghiệp THCS không tham gia thi hoặc thi nhưng không đỗ vào các trường THPT; có học viên là lao động tự do đã bỏ học dài ngày hoặc không có điều kiện theo học THPT từ trước có nhu cầu học lại; có học viên là công nhân lao động trong các xí nghiệp, nhà máy, là cán bộ công chức cấp xã. Sự đa dạng về đối tượng đòi hỏi việc dạy học ở Trung tâm GDNN-GDTX phải dựa trên nhu cầu, hứng thú, thói quen và năng lực của người học, tức là đòi hỏi việc dạy học ở Trung tâm GDNN-GDTX phải có tính phân hoá, dạy sao cho vừa sức với đối tượng. Dạy học theo nhóm đối tượng (phân hóa đối tượng) sẽ giúp cho tất cả học viên của Trung tâm đều tích cực học tập. Từ đó, đạt được chuẩn kiến thức, kĩ năng của bài học, đồng thời phát triển năng lực học tập của từng học viên. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, đối với các Trung tâm GDNN-GDTX, thực hiện dạy học phân hoá không hề dễ dàng. Sự đa dạng của học viên Trung tâm gây khó khăn cho giáo viên trong việc tạo môi trường học tập thích hợp; giáo viên chưa được bồi dưỡng để có năng lực hiểu rõ đối tượng giáo dục và có kỹ năng lựa chọn hình thức, phương pháp giáo dục phù hợp với từng đối tượng; việc sử dụng phương tiện dạy học để đáp ứng mục tiêu phân hoá còn hạn chế; … Để khắc phục những tồn tại như thế trong mỗi Trung tâm GDNN-GDTX, vai trò của nhà quản lý giáo dục là rất quan trọng. Từ yêu cầu của thực tiễn và xuất phát từ vị trí của bản thân - là một cán bộ của Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn - tác giả chọn đề 2
tài “Quản lý dạy học phân hóa ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn” làm luận văn Thạc sĩ. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn về dạy học, quản lý dạy học ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn, đề xuất các biện pháp quản lý dạy học phân hóa nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu của người học và yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lý dạy học phân hóa ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. 3.2. Khách thể nghiên cứu Quản lý dạy học ở Trung tâm GDNN-GDTX. 4. Giả thuyết khoa học Ở Trung tâm GDNN-GDTX, nhu cầu và đặc điểm của đối tượng người học rất khác nhau: có học viên là học sinh vừa tốt nghiệp THCS, có học viên là lao động tự do đã bỏ học dài ngày, có học viên là cán bộ công chức cấp xã; có học viên chỉ có nhu cầu hoàn thiện học vấn phổ thông, có học viên lại mong muốn học tiếp lên Đại học. Sự đa dạng về nhu cầu và đặc điểm người học đòi hỏi việc dạy học ở Trung tâm GDNN-GDTX phải có tính phân hoá, dạy sao cho phù hợp với từng nhóm đối tượng. Nếu đề xuất và áp dụng được các biện pháp quản lý dạy học phân hoá theo nhu cầu và đặc điểm của đối tượng người học sẽ nâng cao được chất lượng dạy học ở các Trung tâm GDNN-GDTX. Từ đó, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông nói chung, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học và quản lý dạy học phân hóa ở Trung tâm GDNN-GDTX 3
5.2. Đánh giá thực trạng dạy học và quản lý dạy học phân hóa ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn 5.3. Đề xuất biện pháp quản lý dạy học phân hóa ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Đề tài nghiên cứu quản lý dạy học theo quan điểm dạy học phân hoá (chủ thể quản lý chính là Giám đốc Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn đối với hoạt động dạy học chương trình GDTX cấp THPT). 6.2. Việc khảo sát tiến hành trên 3 nhóm: - Cán bộ quản lý: 3 người - Giáo viên: 11 người - Học viên: 20 người 7. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý luận: Sưu tầm, phân tích, tổng hợp các công trình nghiên cứu về tổ chức dạy học và quản lý dạy học nói chung, ở Trung tâm GDNN-GDTX nói riêng trên thế giới và Việt Nam; các văn bản quy phạm pháp luật về tổ chức dạy học và quản lý dạy học của Trung tâm GDNN-GDTX. - Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn bao gồm: + Nghiên cứu hồ sơ giáo dục và quản lý giáo dục của Trung tâm GDNN- GDTX: các kế hoạch, các biên bản sinh hoạt của của tổ chuyên môn; nghiên cứu các sản phẩm của giáo viên như kế hoạch dạy học, giáo án, đồ dùng dạy học, kế hoạch thực hiện nhiệm vụ của giáo viên; nghiên cứu phân tích kết quả học tập của học viên; nghiên cứu chất lượng dạy học của Trung tâm GDNN- GDTX huyện Ba Bể; + Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Tiến hành điều tra bằng anket về thực trạng dạy học và quản lý dạy học ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể. Sử dụng một số thuật toán để xử lý, báo cáo số liệu điều tra khảo sát và khảo nghiệm. 4
+ Phương pháp tọa đàm, phỏng vấn: Thực hiện phỏng vấn, tọa đàm sâu với một số cán bộ quản lý, các Tổ trưởng tổ chuyên môn, giáo viên của Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể, các chuyên gia về quản lý giáo dục để làm rõ những thông tin nghiên cứu cần chính xác hóa; + Phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn để rút ra những nguyên nhân, hạn chế trong quản lý dạy học của Trung tâm. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn được cấu trúc thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học phân hóa ở Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học phân hóa tại Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học phân hóa tại Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn 5
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC PHÂN HÓA Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC NGHỀ NGHIỆP - GIÁO DỤC THƢỜNG XUYÊN 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới Thời văn hóa phục hưng, J.A. Cômenxki đưa ra những tư tưởng đạt tới đỉnh cao của tư tưởng giáo dục, mở đường cho một nền dân chủ, khoa học phát triển. Về phương pháp dạy học, Cômenxki quan tâm đến phương pháp dạy học khiến cho người ít lao lực hơn, nhà trường đỡ vất vả hơn, loại bỏ được những công việc nhàm chán vô ích, nhưng lại yên tĩnh, hồ hởi và đạt kết quả bền lâu. Về nguyên tắc dạy học, Cômenxki đưa ra nguyên tắc trực quan; nguyên tắc phát huy tính tích cực, tự giác của học viên; nguyên tắc hệ thống liên tục; nguyên tắc củng cố kiến thức... Cômenxki là người đầu tiên đưa ra kiến nghị đổi mới một cách sâu sắc quá trình dạy học nói chung và hình thức tổ chức dạy học nói riêng. Những quan điểm của J.A.Cômenxki về phương pháp, nguyên tắc và hình thức tổ chức dạy học vẫn còn ý nghĩa tích cực đối với lý luận dạy học hiện đại, giúp cho các nhà quản lý giáo dục có cơ sở để vận dụng sáng tạo trong công tác của mình. Trong thế giới hiện đại, việc nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà trường càng trở thành vấn đề có ý nghĩa quan trọng. Để nâng cao chất lượng, vai trò của công tác quản lý giáo dục là hết sức quan trọng. Các nhà nghiên cứu quan tâm, nghiên cứu thực tiễn các nhà trường để tìm ra biện pháp quản lý hiệu quả nhất. Cuối thế kỷ XX, sự xuất hiện nền kinh tế tri thức, sự hình thành xã hội thông tin và xu thế toàn cầu hoá đã tạo nên một làn sóng đổi mới, cải cách giáo dục trên thế giới (cải cách giáo dục lần thứ ba). Trong cuộc cải cách lần này, 6
xuất phát điểm để xem xét vấn đề giáo dục của các nước tương đối giống nhau với trọng tâm là giáo dục đại chúng dần thay thế cho giáo dục tinh hoa; quan tâm đến việc hình thành các phẩm chất và năng lực cho thế hệ trẻ và người lao động về ý thức trách nhiệm, tính tích cực chủ động, năng động sáng tạo... Giáo dục theo quan điểm phân hoá cũng là một trong số đó. Một số hình thức dạy học phân hoá đã và đang được sử dụng ở bậc THPT của một số nước trên thế giới. Ở CHLB Nga, bậc THPT ở những trường sử dụng tiếng Nga chỉ có 2 lớp là lớp 10 và lớp 11. Phân hoá dạy học được thực hiện bằng cách kết hợp phân ban với giáo trình tự chọn và hoạt động tự chọn. Có 3 ban là ban Nhân văn; ban Toán - Khoa học Tự nhiên và ban Công nghệ. Mỗi ban được chia thành các chuyên ngành khác nhau. Ở Mỹ, có nhiều loại hình trường. Loại hình giáo dục phổ thông bao gồm 12 năm và kết thúc ở độ tuổi 17. Bậc trung học không hình thành riêng hệ thống các trường phổ thông, kĩ thuật và nghề nghiệp. Ở Pháp, nền giáo dục đặc trưng cho hệ thống giáo dục châu Âu cổ điển. Nội dung giáo dục hướng nghiệp trong trường trung học được phân hóa theo nhiều ban hẹp. Trong đó, phần lớn là các ban kĩ thuật - công nghệ với nhiều môn văn hóa phổ thông và kĩ thuật nghề nghiệp. Ở Trung Quốc, nội dung dạy học ở các trường phổ thông trung học bao gồm các môn văn hóa chung, các môn khoa học, kĩ thuật và lao động. Chương trình học đã hình thành các môn học tự chọn ở các năm cuối bậc cao trung. Nội dung các môn tự chọn được xác định trên cơ sở nhu cầu của học sinh; nhu cầu của xã hội, điều kiện cụ thể của nhà trường. Ở Nhật Bản, việc giảng dạy ở cấp 3 được thực hiện theo hệ thống tín chỉ. Mỗi môn học gồm một số tín chỉ. Mỗi tín chỉ gồm 5 tiết học. Để tốt nghiệp cấp 3, học sinh phải đạt được tổng số tín chỉ của các môn học bắt buộc. 7
Như vậy có thể thấy trên thế giới, giáo dục phân hoá đa phần được thực hiện bằng cách định hướng hoặc phân luồng cho các môn học tự chọn, chú ý tới việc xác định và quy định các môn học bắt buộc. Trong đó, nhiều môn được xây dựng theo kiểu tích hợp một số môn và được kết hợp chặt chẽ, giúp đảm bảo một nền giáo dục hài hòa, toàn diện mà vẫn chuyên sâu hợp lí. Các quốc gia đều thực hiện dạy học phân hóa ở bậc Trung học, thậm chí cả ở bậc Tiểu học. Trong dạy học phân hoá, đều quy định những môn học bắt buộc để đảm bảo mặt bằng chung của học vấn phổ thông. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước Ở Việt Nam, dạy học phân hoá đã được quan tâm nghiên cứu ở nhiều khía cạnh, với những mức độ khác nhau. Trong dự án Giáo dục Trung học cơ sở vùng khó khăn nhất của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các tác giả Bùi Phương Nga, Trần Kiều, Vũ Thị Ngọc Anh cho ra đời chuyên khảo Học tích cực - Đánh giá kết quả học tập của học sinh trung học cơ sở vùng khó khăn nhất. Cuốn sách xoay quanh các hình thức học tích cực, một số kĩ thuật học tích cực, tổ chức dạy học phân hoá trong lớp học. Việc tổng quan về đánh giá kết quả học tập của học sinh Trung học cơ sở là nền tảng để các tác giả đưa ra các phương pháp và quy trình đánh giá trong dạy học tích cực nói chung, dạy học phân hoá nói riêng [30]. Trong cuốn Phát triển năng lực dạy học tích hợp - phân hoá cho giáo viên các cấp học phổ thông, hai tác giả Huỳnh Văn Sơn (chủ biên), Nguyễn Thị Diễm My đã hệ thống hoá các lý luận chung về sư phạm tích hợp và sư phạm phân hoá; chuẩn nghề nghiệp giáo viên và năng lực dạy học tích hợp - phân hoá. Từ đó, trình bày các quan điểm về phát triển năng lực dạy học tích hợp và dạy học phân hoá cho giáo viên tiểu học và trung học [35]. Năm 2007, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội tổ chức Hội thảo Phân hoá giáo dục phổ thông. Hội thảo đã tập hợp nhiều bài viết về các mặt khác nhau của dạy học phân hoá. như Dạy học phân hóa nhìn từ góc độ của giáo dục học 8
(Nguyễn Thanh Bình); Dạy học phân hóa – khái niệm và các khía cạnh thể hiện (Nguyễn Thị Kim Dung); Dạy học phân hóa-một vài vấn đề lý luận (Nguyễn Thanh Hoàn); Vài ý kiến trao đổi về dạy học phân hóa (Đào Thị Hồng); Những căn cứ khoa học và các phương thức thực hiện phân hóa giáo dục (Phạm Quang Huân); … Từ đây, những khái niệm, phạm trù, yếu tố xoay quanh dạy học phân hoá ở nhà trường phổ thông dần được làm sáng tỏ [4], [9], [18], [20], [21]. Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục của tác giả Nguyễn Đắc Thanh về đề tài Rèn luyện kỹ năng dạy học phân hoá cho sinh viên các trường đại học qua tổ chức thực hành sư phạm. Luận án đã trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn cùng những đề xuất về quy trình rèn luyện kỹ năng dạy học phân hoá cho sinh viên các trường đại học qua tổ chức thực hành sư phạm, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo sư phạm ở các trường đại học, đáp ứng yêu cầu đổi mới dạy học theo hướng phân hoá [37]. Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục Quản lý dạy học theo quan điểm dạy học phân hoá ở trường trung học phổ thông Việt Nam hiện nay của tác giả Lê Hoàng Hà là một nghiên cứu chuyên sâu về dạy học phân hoá ở góc độ quản lý giáo dục. Trên cơ sở kế thừa các thành tựu lý luận, công trình đã cụ thể hóa, làm rõ hơn quan điểm về dạy học phân hóa và quản lý dạy học theo quan điểm dạy học phân hoá ở trường THPT. Theo tác giả, để quản lý dạy học phân hoá đạt kết quả, cần khơi dậy, phát huy nội lực tự học của người học và khơi dậy, phát huy được lòng yêu nghề, trách nhiệm với nghề nghiệp của người dạy để dạy tốt, học tốt, hình thành khả năng tự học và học suốt đời của người học. Công trình cũng chỉ ra những bất cập trong quản lý dạy học phân hoá ở các trường THPT hiện nay, phát hiện nguyên nhân của những bất cập đó là sự hạn chế về nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên… đối với việc đổi mới dạy học phân hoá; là tổ bộ môn chưa phát huy hết vai trò, trách nhiệm của mình và giáo viên chưa được bồi dưỡng một cách có hệ thống về quy trình dạy học phân hoá;… Từ đó, công trình đề xuất các biện pháp có tính khoa học và tính thực 9
tiễn về quản lý dạy học phân hoá ở trường THPT Việt Nam hiện nay (ở cấp vi mô) [14]. Ngoài thể loại sách và luận án, dạy học phân hoá còn là chủ đề của nhiều bài viết trên các Tạp chí Tâm lý học và Khoa học giáo dục. Có thể kể đến Một số vấn đề dạy học phân hoá của tác giả Tôn Thân [39]; Công bằng xã hội và cơ hội học tập trong phân hóa chương trình giáo dục phổ thông của tác giả Đặng Thành Hưng [26]; Dạy học phân hoá dựa vào phong cách học tập của học sinh của tác giả Nguyễn Thị Hồng Chuyên [8]; Tâm lý học với dạy học phân hoá của tác giả Đào Thị Oanh (2015) [31]; … Như vậy, qua các công trình nghiên cứu đã xuất bản, dạy học phân hoá và quản lý dạy học phân hoá đã được làm rõ ở một số khía cạnh. Trong quá trình nghiên cứu về “Quản lý dạy học phân hóa ở Trung tâm GDNN-GDTX huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn”, tác giả xem thành quả của các nhà nghiên cứu đi trước là những tài liệu tham khảo giá trị. 1.2. Một số khái niệm công cụ 1.2.1. Dạy học và dạy học phân hóa Dạy học Có nhiều cách định nghĩa khác nhau về "dạy học". Theo tác giả Thái Duy Tuyên, dạy học là một bộ phận của quá trình giáo dục (nghĩa rộng), là quá trình tác động qua lại giữa giáo viên và học sinh nhằm truyền thụ và lĩnh hội những kinh nghiệm lịch sử xã hội loài người (kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo…) để phát triển những năng lực và phẩm chất của người học theo mục đích giáo dục [41, tr.11] Theo tác giả Phạm Minh Hạc, “dạy học là một chức năng xã hội, nhằm truyền đạt và lĩnh hội kiến thức, kinh nghiệm xã hội đã tích lũy được, nhằm biến kiến thức, kinh nghiệm thành phẩm chất và năng lực cá nhân” [15, tr.8]. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang, “quá trình dạy học là một hệ toàn vẹn bao gồm hoạt động dạy và hoạt động học. Hai hoạt động này luôn tương tác với nhau, thâm nhập vào nhau, sinh thành ra nhau. Sự tương tác này giữa 10