Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên

Chia sẻ: Tiểu Ngư | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, đề tài đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THPT huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học phổ thông huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THỊ ÉN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN KIM ĐỘNG, TỈNH HƢNG YÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THỊ ÉN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN KIM ĐỘNG, TỈNH HƢNG YÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8 14 01 14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lê Thùy Linh THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu và kết quả thu thập đƣợc trong quá trình nghiên cứu là trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác, các thông tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Én i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và kính trọng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới lãnh đạo Trƣờng ĐHSP Thái Nguyên, Phòng Đào tạo thuộc Trƣờng Đại học Sƣ phạm - ĐHTN, toàn thể các thầy giáo, cô giáo Khoa Tâm lý - Giáo dục, các thầy cô giáo đã trực tiếp giảng dạy và tham gia quản lý tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn tốt nghiệp. Tôi xin bày tỏ sự kính trọng, lòng biết ơn sâu sắc tới TS Lê Thùy Linh - ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn, đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các đồng chí lãnh đạo Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hƣng Yên; các đồng chí cán bộ quản lý, giáo viên các trƣờng trung học phổ thông trên địa bàn huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên đã giúp đỡ, cung cấp cho tôi những thông tin, số liệu, tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, quan tâm, chia sẻ và tạo điều kiện giúp tôi trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học này. Tôi xin chân thành cảm ơn và tiếp thu những ý kiến đóng góp của các nhà khoa học để đề tài này đƣợc hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn./. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Én ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 7. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ............................... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề....................................................................... 6 1.1.1. Các nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực ................................... 6 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lý dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh .......................................................................................................... 8 1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến vấn đề nghiên cứu ....................... 10 1.2.1. Năng lực.................................................................................................. 10 1.2.2. Hoạt động dạy học ................................................................................... 11 1.2.3. Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ........................... 12 1.2.3. Quản lí ..................................................................................................... 13 1.2.4. Quản lí hoạt động dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực của ngƣời học ........................................................................................................... 14 iii
1.3. Những vấn đề cơ bản về hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT ......................................... 14 1.3.1. Đặc điểm của môn Địa lí trong chƣơng trình giáo dục THPT ................ 14 1.3.2. Yêu cầu dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT .................................................................................... 17 1.3.3. Mục tiêu dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT .................................................................................... 18 1.3.4. Nội dung dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT .................................................................................... 19 1.3.5. Phƣơng pháp và hình thức dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT ............................................................. 20 1.4. Một số vấn đề cơ bản về quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT ................................. 26 1.4.1. Vai trò của Hiệu trƣởng trong quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ................................................... 26 1.4.2. Nội dung quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT ..................................................... 28 1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lí hoạt động dạy môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực ở trƣờng trung học phổ thông ................................. 35 1.5.1. Năng lực của cán bộ quản lí .................................................................... 35 1.5.2. Năng lực giáo viên giảng dạy môn Địa lí ................................................ 36 1.5.3. Chất lƣợng tuyển sinh đầu vào và đặc điểm học sinh THPT .................. 36 1.5.4. Điều kiện cơ sở vật chất phục vụ hoạt động dạy học .............................. 36 1.5.5. Điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội ở địa phƣơng..................................... 37 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .................................................................................. 38 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN KIM ĐỘNG, TỈNH HƢNG YÊN ................................................................... 39 iv
2.1. Khái quát về tình hình giáo dục trung học phổ thông huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên ........................................................................................ 39 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ....................................................................... 42 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ..................................................................................... 42 2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 43 2.2.3. Khách thể khảo sát ................................................................................... 43 2.2.4. Phƣơng pháp khảo sát và xử lí số liệu ..................................................... 43 2.3. Kết quả khảo sát ......................................................................................... 44 2.3.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên về dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ................................................................... 44 2.3.2. Thực trạng dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên....................... 50 2.3.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên........................................................................................................... 59 2.4. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên ........................................ 71 2.4.1. Đánh giá chung về thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên .................................... 71 2.4.2.Nguyên nhân của thực trạng ..................................................................... 72 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .................................................................................. 73 Chƣơng 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN KIM ĐỘNG, TỈNH HƢNG YÊN ............................................................................ 74 3.1. Những nguyên tắc chỉ đạo đề xuất biện pháp ............................................ 74 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ......................................................... 74 v
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính liên tục và hệ thống, tính kế thừa trong quá trình quản lí ................................................................................................. 74 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ............................................................. 75 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính đặc thù bộ môn ............................................... 76 3.2. Một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên ................................................................................................... 76 3.2.1. Tổ chức bồi dƣỡng nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lí , giáo viên ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên dạy học và quản lí dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực HS ........... 76 3.2.2. Chỉ đạo xây dựng chƣơng trình dạy học môn Địa lý của nhà trƣờng theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ................................................... 79 3.2.3. Chỉ đạo giáo viên ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên thiết kế bài học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực HS ........ 83 3.2.4. Chỉ đạo đổi mới phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên ................................................................................ 85 2.3.5. Chỉ đạo đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực HS ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên ................................................................................................... 87 3.2.6. Tăng cƣờng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên........ 89 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 92 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất ............. 92 3.4.1. Mục tiêu khảo nghiệm ............................................................................. 92 3.4.2. Phƣơng pháp và khách thể khảo nghiệm ................................................. 92 3.4.3. Nội dung khảo nghiệm ............................................................................ 93 vi
3.4.4. Các bƣớc tiến hành .................................................................................. 93 3.4.5. Cách xử lý kết quả khảo nghiệm ............................................................. 93 3.4.6. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 94 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .................................................................................. 98 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 99 1. Kết luận .......................................................................................................... 99 2. Khuyến nghị................................................................................................. 100 2.1. Với Sở Giáo dục và Đào tạo Hƣng Yên ................................................... 100 2.2. Với trƣờng THPT ..................................................................................... 100 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 102 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 106 vii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CNXH : Chủ nghĩa xã hội ĐHSP : Đại học sƣ phạm ĐHTN : Đại học Thái Nguyên ĐTB : Điểm trung bình GD : Giáo dục GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo GDCD : Giáo dục công dân GV : Giáo viên HS : Học sinh KT-XH : Kinh tế - Xã hội SGK : Sách giáo khoa TB : Trung bình THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Số liệu cán bộ quản lí, giáo viên Địa lí các trƣờng THPT trên địa bàn huyện Kim Động năm 2019 - 2020 ...................................... 42 Bảng 2.2: Thực trạng kết quả học tập môn Địa lí của học sinh THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên ..................................................... 42 Bảng 2.3. Nhận thức của CBQL, GV về yêu cầu của dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ................................................... 45 Bảng 2.4. Nhận thức của CBQL, GV về đặc điểm của môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ........................................... 47 Bảng 2.5. Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh .......... 50 Bảng 2.6.Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng thực hiện nội dung dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ................. 53 Bảng 2.7.Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng phƣơng pháp dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ......................... 55 Bảng 2.8.Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng hình thức dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ................................ 56 Bảng 2.9.Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng đánh giá kết quả học tập môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ................. 58 Bảng 2.10.Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng công tác lập kế hoạch quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ...................................................................... 60 Bảng 2.11.Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng lập lập kế hoạch dạy học Địa lí của tổ chuyên môn định hƣớng phát triển năng lực HS .......... 62 Bảng 2.12.Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh .............................................................................................. 63 v
Bảng 2.13.Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng chỉ đạo hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ................. 65 Bảng 2.14.Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng kiểm tra, giám sát và đánh giá hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ............................................................................... 67 Bảng 2.15.Ý kiến của CBQL, GV về thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ...................................................................... 69 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp quản lí......... 94 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ....................... 95 Bảng 3.3. Tƣơng quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ... 96 vi
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong thời đại ngày nay xu thế phát triển kinh tế thế giới, nhu cầu hội nhập và phát triển là một nhu cầu tất yếu. Không chỉ ở Việt Nam mà tất cả các quốc gia trên thế giới đều nhận thức đƣợc tầm quan trọng của giáo dục trong phát triển kinh tế đất nƣớc. Do đó Đảng và Nhà nƣớc ta luôn coi giáo dục là quốc sách hàng đầu. Chiến lƣợc phát triển giáo dục giai đoạn 2011 - 2020 xác định rõ mục tiêu chiến lược của giáo dục Việt Nam là tập trung nâng cao chất lượng toàn diện, phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, tạo lợi thế trong cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập quốc tế; nhấn mạnh đến việc “dạy người”, đồng thời với “dạy chữ” và “dạy nghề”...; xác định nhiều giải pháp quan trọng về đổi mới quản lí giáo dục; phát triển nhân lực ngành giáo dục; tiếp tục đổi mới nội dung chương trình, phương pháp dạy học và đánh giá chất lượng giáo dục...[5] Trong các nhà trƣờng nói chung, trƣờng THPT nói tiêng, dạy học là hoạt động cơ bản, không ngừng tìm kiếm các biện pháp nâng cao chất lƣợng dạy học là vừa là nhiệm vụ trọng tâm vừa là quá trình tạo dựng thƣơng hiệu của nhà trƣờng. Để nâng cao chất lƣợng dạy học, vai trò quản lý của hiệu trƣởng đặc biệt quan trọng, nhất là trong bối cảnh đổi mới giáo dục từ cách tiếp cận nội dung chuyển sang tiếp cận theo định hƣớng phát triển phẩm chất và năng lực ngƣời học. Hiệu trƣởng phải có sự thay đổi về cách thức quản lý hoạt động dạy học nói chung, quản lý dạy học môn học nói riêng theo định hƣớng mới. Môn Địa lí vừa thuộc lĩnh vực khoa học xã hội (Địa lí kinh tế - xã hội) vừa thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên (Địa lí tự nhiên), giúp học sinh có đƣợc những hiểu biết cơ bản về khoa học địa lí, các ngành nghề có liên quan đến địa lí, khả năng ứng dụng kiến thức địa lí trong đời sống; đồng thời củng cố và mở rộng nền tảng tri thức, kĩ năng phổ thông cốt lõi đã đƣợc hình thành ở giai đoạn giáo dục cơ bản, tạo cơ sở vững chắc giúp học sinh tiếp tục theo học các ngành nghề liên quan. 1
Chƣơng trình môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực xác định rõ các phẩm chất và năng lực có thể hình thành, phát triển qua môn học. Một mặt, chƣơng trình căn cứ vào các yêu cầu cần đạt về phẩm chất chủ yếu và năng lực cốt lõi làm cơ sở và điểm xuất phát để lựa chọn các nội dung giáo dục; mặt khác, chƣơng trình hình thành và phát triển các phẩm chất chủ yếu và năng lực cốt lõi cho học sinh thông qua việc hƣớng dẫn học sinh tiếp thu và vận dụng nội dung giáo dục của môn học vào thực tiễn.Chƣơng trình đƣợc xây dựng theo hƣớng khái quát, không quá chi tiết, tạo điều kiện cho tác giả sách giáo khoa và giáo viên các trƣờng chủ động, sáng tạo thực hiện chƣơng trình trong điều kiện khoa học, công nghệ và xã hội liên tục phát triển thƣờng xuyên đặt ra những yêu cầu mới cho giáo dục. Trong bối cảnh hiện nay, cần điều chỉnh hoạt động dạy học môn Địa lý theo chƣơng trình giáo dục phổ thông hiện hành theo hƣớng tiếp cận phát triển năng lực học sinh để chuẩn bị về tâm thế và điều kiện cho việc thực hiện chƣơng trình giáo dục phổ thông mới cấp THPT vào năm 2022. Từ những vấn đề nêu trên, với kinh nghiệm thực tế giảng dạy và quản lí của bản thân kết hợp với những kiến thức khoa học quản lí đƣợc trang bị trong khoá học thạc sỹ quản lí giáo dục, tôi chọn đề tài nghiên cứu “Quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THPT huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, đề tài đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên, góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên đáp ứng yêu cầu đổi mới chƣơng trình giáo dục phổ thông. 2
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Địa lí ở các trƣờng THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên. 4. Giả thuyết khoa học Chất lƣợng và hiệu quả dạy học môn Địa lí ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên phụ thuộc một phần vào các yếu tố quản lí nhà trƣờng, nếu đề xuất đƣợc các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí mang tính khoa học, đồng bộ phù hợp với thực tế dạy học môn Địa lí ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên thì sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học nói chung và chất lƣợng dạy học môn Địa lí ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên nói riêng. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động tỉnh Hƣng Yên. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Về nội dung Tập trung nghiên cứu các biện pháp quản lí của hiệu trƣởng đối với hoạt động dạy học môn Địa lí ở trƣờng THPT. 6.2. Khách thể điều tra Quá trình nghiên cứu thực tiễn tại 4 trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên với 10 cán bộ quản lí, 3 tổ trƣởng bộ môn, 3 trƣởng nhóm và 10 giáo viên. 3
7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lí luận Sử dụng phƣơng pháp tổng hợp, hệ thống hoá, phân tích tài liệu; phƣơng pháp lịch sử.Chúng tôi nghiên cứu các văn bản về đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc về GD&ĐT; các công trình khoa học về khoa học giáo dục, khoa học quản lý giáo dục; các văn bản pháp luật hiện hành về GD&ĐT; Điều lệ, nội qui, qui chế trong Giáo dục - Đào tạo để tổng quan cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. 7.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn Điều tra bằng bảng hỏi: Phiếu trƣng cầu gồm các câu hỏi đóng/mở về vấn đề hoạt động dạy học môn Địa lý và quản lý dạy học môn Địa lý theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên. Đối tƣợng khảo sát sẽ là giáo viên, cán bộ quản lí nhà trƣờng. Phỏng vấn: Kỹ thuật nghiên cứu này nhằm thu thập những thông tin sâu về một số vấn đề cốt lõi của đề tài. Nhóm đối tƣợng phỏng vấn sẽ hạn chế hơn và tập trung vào GV và CBQL. Quan sát: quan sát hoạt động dạy học của giáo viên và học sinh, nhằm thu thập thông tin về thực trạng dạy học môn Địa lý ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên. Tổng kết kinh nghiệm thực tiễn thông quan các báo cáo tổng kết về chất lƣợng của học sinh qua từng năm học gần đây; về thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy của cán bộ quản lý qua các nguồn số liệu, nhằm đƣa ra những nhận định, phân tích, đánh giá, rút kinh nghiệm về hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Địa lý ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên. Nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu kế hoạch dạy học, giáo án của giáo viên; bài kiểm tra của học sinh, … từ đó rút ra đƣợc những nhận xét về thực trạng dạy học và quản lý dạy học môn Địa lý ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên. 4
7.3. Các phƣơng pháp bổ trợ: - Lấy ý kiến của các chuyên gia để làm sáng tỏ những thêm những những vấn đề lý luận và thực tiễn của đề tài. - Phƣơng pháp xử lí số liệu và đánh giá bằng thống kê: Để xử lí định lƣợng số liệu điều tra thực trạng làm căn cứ đánh giá định tính kết quả nghiên cứu. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục các tài liệu tham khảo và Phụ lục thì Luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận về quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT. Chƣơng 2. Thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở các trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên. Chƣơng 3: Biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT huyện Kim Động, tỉnh Hƣng Yên. 5
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực là một trong những nhân tố có ảnh hƣởng lớn đến việc nâng cao chất lƣợng giáo dục - đào tạo của một cơ sở giáo dục. Đã có nhiều tác giả, các nhà khoa học trong và ngoài nƣớc nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến lý luận dạy học, phƣơng pháp dạy học, ... Nhà sƣ phạm vĩ đại J.A.Comenxki (1592-1670) đã đƣa ra những yêu cầu cải tổ nền GD theo hƣớng phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của ngƣời học.Theo ông, dạy học thế nào để ngƣời học thích thú học tập và có những cố gắng bản thân để nắm lấy tri thức. Ông nói: “Tôi thƣờng bồi dƣỡng cho học sinh của tôi tinh thần độc lập trong quan sát, trong đàm thoại và trong việc ứng dụng tri thức vào thực tiễn . Ông còn viết: “GD có mục đích đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán đúng đắn,phát triển nhân cách…Hãy tìm ra phƣơng pháp cho GV dạy ít hơn, HS học đƣợc nhiều hơn . Trong thế kỷ XX, John Dewey (1859 - 1952) là một trong những nhà triết học lớn nhất nƣớc Mỹ nửa đầu thế kỉ XX, đồng thời là nhà tâm lý học, nhà giáo dục vĩ đại, đã có đóng góp lớn lao vào công cuộc cải cách giáo dục của nhân loại. Tƣ tƣởng giáo dục của J.Dewey cho rằng: Trƣờng học không đơn thuần là nơi ngƣời lớn dạy cho trẻ con các bài học kiến thức và bài học luân lý. Trƣờng học phải là một cộng đồng dân chủ trong đó mọi hoạt động đƣợc tập trung nhằm tạo ra hiệu quả cao nhất trong việc chia sẻ cho ngƣời học di sản tri thức nhân loại và làm cho họ có thể sử dụng tài năng của mình vào mục đích xã hội. Do đó, giáo dục là một hoạt động của đời sống, là bản thân quá trình sống của trẻ em chứ không phải là một sự chuẩn bị cho một cuộc sống tƣơng lai mơ 6
hồ nào đấy.Nhà trƣờng có nhiệm vụ tạo ra những điều kiện tốt nhất để cá nhân ngƣời học phát huy tối đa năng lực tiềm tàng của mình, tạo dựng kiến thức cho mình bằng toàn bộ công cụ của chính mình nhƣ: đôi mắt, đôi tai, đôi tay, đôi chân và đặc biệt là tƣ duy. Khi nói về phƣơng pháp dạy học, cần nhấn mạnh đó là vấn đề đƣợc các nhà khoa học giáo dục trên toàn thế giới quan tâm. Đó là các công trình nghiên cứu sâu sắc liên quan đến phƣơng pháp dạy học gắn với các tên tuổi của Piagiet, Lêônchiep, Đannhilốp, Êxipôp, Lecne, Babansky....Gần đây, một số nhà lý luận dạy học phƣơng Tây nhƣ: Grôp- frây …đi sâu vào các kĩ thuật dạy học cụ thể. Theo J. Richard và T. Rodger, “Tiếp cận năng lực trong dạy học tập trung vào kết quả học tập, nhắm tới những gì ngƣời học dự kiến phải làm đƣợc hơn là nhắm tới những gì họ cần phải học đƣợc [11]. Khi tổng kết các lý thuyết về tiếp cận dựa trên NL trong dạy học và phát triển, K.E. Paprock [Dẫn theo 28] đã chỉ ra năm đặc tính cơ bản của tiếp cận này: 10 1) Tiếp cận NL dựa trên triết lý ngƣời học là trung tâm; 2) Tiếp cận NL thực hiện việc đáp ứng các đòi hỏi của chính sách; 3) Tiếp cận NL là định hƣớng cuộc sống thật; 4) Tiếp cận NL rất linh hoạt và năng động; 5) Những tiêu chuẩn của NL đƣợc hình thành một cách rõ ràng. Theo các tác giả Đặng Quốc Bảo và Nguyễn Sỹ Thu [3] tổ chức dạy học theo định hƣớng phát triển NLHS là giúp HS thấu hiểu “học để làm gì - Học cái gì để có NL đích thực; đồng thời bồi dƣỡng cho HS cách “Học hiệu quả để có NL bền vững. Các tác giả cũng chỉ ra những NL tƣ duy nền tảng cần trang bị cho HS trong quá trình dạy học, đó là: Tƣ duy nguyên tắc (thông thạo một lĩnh vực chính và ít nhất một lĩnh vực chuyên môn); Tƣ duy tổng hợp (biết hợp nhất các ý kiến chuyên môn khác nhau thành một tổng thể, gắn tổng thể này với tổng thể khác); Tƣ duy sáng tạo (biết khám phá và làm rõ những vấn đề, những đòi hỏi của thực tiễn); Tƣ duy tôn trọng (nhận biết và thấu hiểu sự khác biệt 7
giữa các dòng tƣ tƣởng); Tƣ duy đạo đức (hoàn thành trách nhiệm là một ngƣời lao động). Các tác giả Nguyễn Thị Lan Phƣơng, Nguyễn Văn Phƣơng, Nguyễn Thành Vinh lại cho rằng, để tổ chức hiệu quả HĐDH theo định hƣớng phát triển NLHS cần chú ý đến việc sử dụng các phƣơng pháp và HTTCDH, tạo điều kiện tốt nhất cho HS thực hành, vận dụng kiến thức trong những tình huống đa dạng. Nếu trong QTDH, GV không tổ chức đƣợc các hoạt động học tập phù hợp cho HS thì không thể hình thành đƣợc ở các em những NL mong muốn - điều mà dạy học theo tiếp cận phát triển NLHS hƣớng tới [36], [37], [43]. 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh Ở Việt Nam, các vấn đề có liên quan đến quản lý dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh cũng rất đƣợc quan tâm, đặc biệt sau năm 1986 (đƣợc coi là mốc của đổi mới tƣ duy). Đối với quản lí hoạt động dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực có thể kể đến một số công trình nghiên cứu nhƣ: Tài liệu “Cơ sở của khoa học quản lí giáo dục của tác giả Nguyễn Minh Đạo; tài liệu “Những khái niệm cơ bản về quản lí giáo dục của tác giả Nguyễn Ngọc Quang; tài liệu “Quản lí, quản lí giáo dục tiếp cận từ những mô hình của tác giả Đặng Quốc Bảo là những tài liệu mà trong đó trình bày về khái niệm quản lí, quản lí giáo dục và quản lí giáo dục đƣợc tiếp cận từ những mô hình, trong đó có đề cập đến dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực. Các tác giả nhƣ: Phạm Viết Vƣợng, Nguyễn Văn Lê, Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt… cũng có các công trình nghiên cứu về quản lí hoạt động dạy học nói chung và dạy học theo hƣớng phát huy năng lực ngƣời học. Nhìn chung vấn đề quản lí hoạt động dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực chủ yếu đƣợc nghiên cứu dƣới dạng các chuyên đề, các hội thảo và hƣớng dẫn. Một số nghiên cứu trong các luận văn Thạc sĩ quản lí giáo dục, Thạc sĩ giáo dục học cũng đã đề cập đến công tác quản lí chuyên môn, quản lí hoạt động dạy học trong các nhà trƣờng phổ thông, các địa phƣơng cụ thể. 8