Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trường Trung học phổ thông của huyện Ngân Sơn tỉnh Bắc Kạn theo hướng phân hóa

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:113

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là luận văn đề xuất biện pháp quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở trường THPT huyện Ngân Sơn nhằm góp phần quản lý một cách hiệu quả, chất lượng dạy và học môn Tiếng Anh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trường Trung học phổ thông của huyện Ngân Sơn tỉnh Bắc Kạn theo hướng phân hóa

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LÊ VĂN CHUNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CỦA HUYỆN NGÂN SƠN TỈNH BẮC KẠN THEO HƯỚNG PHÂN HÓA LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LÊ VĂN CHUNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CỦA HUYỆN NGÂN SƠN TỈNH BẮC KẠN THEO HƯỚNG PHÂN HÓA Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.140.114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Bích Liên THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn "Quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở các trường Trung học phổ thông của huyện Ngân Sơn tỉnh Bắc Kạn theo hướng phân hóa" là công trình nghiên cứu của bản thân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Bích Liên. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018 Tác giả luận văn Lê Văn Chung i
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thị Bích Liên, người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy cô và cán bộ Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu hoàn thành luận văn này. Tôi xin tri ân sự động viên, khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tác giả luận văn Lê Văn Chung ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU....................................................................... v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu .................................................................... 2 4. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................... 2 5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 2 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 7. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu đề tài ............................................................... 3 8. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 9. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài......................................................... 4 10. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÂN HÓA ........................................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề....................................................................... 5 1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới ...................................................................... 5 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước .................................................................... 6 1.2. Các khái niệm cơ bản ................................................................................. 10 1.3. Hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ........................ 14 1.3.1. Đặc điểm của dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ................ 14 iii
1.3.2. Các thành tố của hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở trường Trung học phổ thông .................................................................... 15 1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở trường Trung học phổ thông .............................................................................. 27 1.4.1. Phân cấp quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ........... 27 1.4.2. Nội dung quản lý dạy học môn tiếng Anh theo hướng phân hóa ở trường Trung học phổ thông .............................................................................. 29 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở trường Trung học phổ thông ........................................................... 37 1.5.1. Các yếu tố chủ quan................................................................................. 37 1.5.2. Các yếu tố khách quan ............................................................................. 38 Kết luận chương 1.............................................................................................. 39 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CỦA HUYỆN NGÂN SƠN TỈNH BẮC KẠN THEO HƯỚNG PHÂN HÓA ................................. 40 2.1. Đặc điểm khách thể nghiên cứu và địa bàn nghiên cứu ............................. 40 2.1.1. Đặc điểm về tình hình kinh tế - xã hội .................................................... 40 2.1.2. Đặc điểm về tình hình giáo dục và đào tạo ............................................. 40 2.2. Khái quát về khảo sát thực trạng ................................................................ 41 2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 41 2.2.2. Khách thể khảo sát ................................................................................... 42 2.2.3. Nội dung khảo sát .................................................................................... 42 2.2.4. Cách thức khảo sát và xử lý số liệu ......................................................... 42 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở các trường Trung học phổ thông của huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn .............. 43 2.3.1. Thực trạng đảm bảo mục tiêu của dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ................................................................................................ 43 2.3.2.Thực trạng nội dung dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ...... 45 iv
2.3.3. Thực trạng phương pháp dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa..... 47 2.3.4. Thực trạng hình thức dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa .... 48 2.3.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ........................................................ 50 2.3.6. Thực trạng điều kiện dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ..... 51 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở các trường THPT của huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn ................... 53 2.4.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ............................................................................................................. 53 2.4.2. Thực trạng tổ chức thực hiện các nội dung hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo hướng phân hóa......................................................................... 55 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện các nội dung hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo hướng phân hóa......................................................................... 59 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa.......................................................................................... 63 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa.......................................................................................... 64 2.6. Đánh giá chung về thực trạng ..................................................................... 65 Kết luận chương 2.............................................................................................. 67 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CỦA HUYỆN NGÂN SƠN, TỈNH BẮC KẠN THEO HƯỚNG PHÂN HÓA...... 68 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................... 68 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 68 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống .......................................................... 68 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ........................................................... 68 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi và hiệu quả ......................................... 69 v
3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở các trường Trung học phổ thông của huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn theo định phân hóa ............................................................................................................. 69 3.2.1. Nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên môn Tiếng Anh về dạy học phân hoá .......................................................................................... 69 3.2.2. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học phân hoá cho đội ngũ giáo viên môn Tiếng Anh .................................................................................. 70 3.2.3. Chỉ đạo xây dựng và thực hiện quy trình dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hoá.......................................................................................... 73 3.2.4. Chỉ đạo thực hiện dự giờ, phân tích các giờ dạy theo hướng phân hoá của giáo viên môn Tiếng Anh trong trường ...................................................... 74 3.3. Mối quan hệ của các biện pháp .................................................................. 79 3.4. Khảo sát mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ........ 79 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................ 79 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm ........................................................................... 80 3.4.3. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 80 3.4.4. Tương quan giữa mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .... 82 Kết luận chương 3.............................................................................................. 83 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 84 1. Kết luận .......................................................................................................... 84 2. Khuyến nghị................................................................................................... 85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 87 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ CBQL Cán bộ quản lý GV Giáo viên THPT Trung học phổ thông iv
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Trang Bảng 2.1. Thực trạng đảm bảo mục tiêu của dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ...................................................................................................... 43 Bảng 2.2. Thực trạng nội dung dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa .............. 45 Bảng 2.3. Thực trạng phương pháp dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ....... 47 Bảng 2.4. Thực trạng hình thức dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ............. 48 Bảng 2.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh trong học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa .................................................................. 50 Bảng 2.6. Thực trạng các điều kiện dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ....... 51 Bảng 2.7. Thực trạng xây dựng kế hoạch dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ...................................................................................................... 53 Bảng 2.8. Thực trạng tổ chức thực hiện nội dung chương trình, kế hoạch dạy học môn tiếng Anh theo hướng phân hóa ........................................................... 55 Bảng 2.9. Thực trạng tổ chức xây dựng và thực hiện nền nếp dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hoá ............................................................................ 57 Bảng 2.10. Thực trạng chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hoá ........................................................................................... 59 Bảng 2.11. Thực trạng chỉ đạo đổi mới hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học môn tiếng Anh theo hướng phân hoá ................. 61 Bảng 2.12. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ........................................................................................... 63 Bảng 2.13. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa .................................................................................. 64 Bảng 3.1. Mức độ cần thiết của các biện pháp đề xuất ............................................... 80 Bảng 3.2. Tính khả thi của các biện pháp đề xuất....................................................... 81 Bảng 3.3.Tương quan giữa mức độ cần thiết và tính khả thi .......................................... 82 v
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Với xu thế hội nhập quốc tế ngày càng mạnh trên mọi lĩnh vực, Việt Nam đang phát huy hết khả năng sẵn có của mình để phát triển. Tiếng Anh - ngôn ngữ giao tiếp quốc tế vì thế trở thành công cụ đắc lực và có sức mạnh tiên quyết, tạo điều kiện hội nhập với cộng đồng quốc tế và khu vực, tiếp cận thông tin và khoa học kĩ thuật tiên tiến, tiếp cận những nền văn hoá khác cũng như những sự kiện quốc tế quan trọng. Việt Nam đang phấn đấu trở thành một quốc gia mạnh, một xã hội công bằng, văn minh, một nước công nghiệp hóa. Để đạt được mục tiêu đó, nhiệm vụ được đặt lên vai của tất cả các ngành, các cấp, trong đó giáo dục giữ vai trò then chốt. Trong giáo dục phổ thông, đó là nhiệm vụ của tất cả các môn học và các hoạt động trong nhà trường nói chung và của việc dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam nói riêng. Trong bối cảnh đó, ngành giáo dục và đào tạo Việt Nam đang đứng trước những thách thức và vận hội mới, đòi hỏi phải có những đổi mới căn bản trong hệ thống giáo dục. Mục 2, điều 4 trong Luật Giáo dục nước ta nêu rõ “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng năng lực tự học, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”. Trong những năm qua, chất lượng dạy học ở các trường THPT tỉnh Bắc Kạn cơ bản đáp ứng được yêu cầu nội dung chương trình giảng dạy. Song, trong thực tế hiện nay, hiệu quả việc dạy học Tiếng Anh vẫn còn là một vấn đề cần phải tiếp tục suy nghĩ. Ở các kì thi quốc gia đối với bộ môn tiếng Anh, hình thức thi cử mới chỉ dừng lại ở việc kiểm tra kiến thức về sử dụng cấu trúc và ngữ pháp nên hầu hết giáo viên và học sinh đang chú trọng nhiều vào việc dạy học và rèn luyện thành thạo các cấu trúc ngữ pháp nhằm phục vụ cho quá trình thi cử. Do đó, hầu hết học sinh tuy đã được học tập khá lâu nhưng khả năng giao tiếp còn rất hạn chế, người học chưa sử dụng được ngôn ngữ đúng với chức năng của nó, sẽ không tránh khỏi việc đào tạo nguồn nhân lực không đáp ứng yêu cầu trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay. Hàng năm, các trường THPT trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn nói chung và ở huyện Ngân Sơn nói riêng đã tổ chức nhiều hội thảo chuyên đề về đổi mới hoạt động dạy học môn Tiếng Anh. Hoạt động này đã đem lại một số kết quả đáng ghi nhận, từng bước nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, những kết quả đạt được chưa mang 1
tính bền vững và có hệ thống. Chất lượng dạy học tiếng Anh đã và đang là đề tài bàn luận trong xã hội, trên báo chí. Hiện trạng này theo quan sát của chúng tôi, ngoài việc đổi mới phương pháp dạy học, có một phần quan trọng liên quan đến công tác quản lý về đổi mới hoạt động dạy học của các trường còn hạn chế, hiệu quả chưa cao. Hầu hết công tác quản lý mới thực hiện trên tinh thần chủ trương, chưa đề ra được những biện pháp cụ thể, chưa chọn lọc được những nội dung trọng yếu; chưa đưa ra được hình thức tổ chức quá trình đổi mới một cách khoa học, hiệu quả để hoạt động dạy học môn tiếng Anh trong trường đạt mục tiêu đáp ứng nhu cầu, năng lực của người học. Xuất phát từ thực tế trên, học viên lựa chọn nghiên cứu vấn đề về “Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT của huyện Ngân Sơn tỉnh Bắc Kạn theo hướng phân hóa”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng, luận văn đề xuất biện pháp quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở trường THPT huyện Ngân Sơn nhằm góp phần quản lý một cách hiệu quả, chất lượng dạy và học môn Tiếng Anh. 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu * Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở trường THPT. * Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở các trường THPT huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. 4. Câu hỏi nghiên cứu Câu hỏi đặt ra cho vấn đề nghiên cứu là: - Hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở các trường THPT huyện Ngân Sơn tỉnh Bắc Kạn đã được quản lý như thế nào? - Cần có những biện pháp quản lý như thế nào để nâng cao chất lượng hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở các trường THPT huyện Ngân Sơn tỉnh Bắc Kạn? 5. Giả thuyết khoa học Công tác quản lý hoạt động dạy học bộ môn Tiếng Anh của các trường THPT huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn trong thời gian qua đã thu được một số kết quả nhất định, góp phần nâng cao chất lượng dạy học ngoại ngữ ở các nhà trường, nâng cao chất lượng giáo dục của ngành Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Kạn. Tuy nhiên, vẫn tồn 2
tại nhiều hạn chế, hiệu quả chưa cao do nhiều nguyên nhân. Trong đó có nguyên nhân thuộc về công tác quản lý hoạt động dạy học. Nếu áp dụng những biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa một cách phù hợp... thì sẽ nâng cao chất lượng dạy và học Tiếng Anh hiện nay ở các trường THPT huyện Ngân Sơn tỉnh Bắc Kạn. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở trường THPT. 6.2. Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở các trường THPT huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. 6.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở các trường THPT huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. 7. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu đề tài 7.1. Giới hạn về đối tượng nghiên cứu Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa của CBQL ở các trường THPT. 7.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Nghiên cứu công tác quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở trường THPT Ngân Sơn và THPT Nà Phặc của huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. 7.3. Giới hạn về khách thể điều tra Tổng số khách thể điều tra là 30 người, bao gồm Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, giáo viên đang công tác tại các trường THPT Ngân Sơn và THPT Nà Phặc của huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. Cụ thể: - 09 cán bộ quản lí (trong đó có 02 hiệu trưởng, 05 phó hiệu trưởng, 02 Tổ trưởng chuyên môn của 02 trường THPT trên địa bàn huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn). - 21 giáo viên Tổ Văn - Sử - Ngoại ngữ thuộc 02 trường THPT trên địa bàn huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. 8. Phương pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Phân tích các văn bản về chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về Giáo dục và Đào tạo, các văn bản của ngành Giáo dục và Đào tạo liên quan tới dạy học phân hoá. - Phân tích các tài liệu khoa học về quản lý, quản lý giáo dục, quản lý hoạt động dạy học và quản lý trường học có liên quan tới đề tài. - Nghiên cứu các sách báo, tạp chí có liên quan đến đề tài. 3
8.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Gồm phiếu dành cho CBQL; dành cho GV nhằm thu thập thông tin về thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở trường THPT. - Phương pháp phỏng vấn sâu: Thực hiện phỏng vấn sâu với một số cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ những thông tin nghiên cứu cần chính xác hóa. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn: Tham khảo các bản báo cáo tổng kết năm học, kế hoạch năm học của trường, ngành và một số báo cáo hội thảo về công tác chuyên môn nhằm tổng kết các kinh nghiệm quản lý hoạt động dạy học bộ môn Tiếng Anh. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Lấy ý kiến của CBQL thông qua phiếu điều tra về một số vấn đề nghiên cứu đề tài quan tâm được sử dụng trong việc xem xét thực trạng và các biện pháp được đề xuất. - Phương pháp khảo nghiệm: Về mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp được đưa ra trong luận văn. - Phương pháp xử lý dữ liệu nghiên cứu - Phương pháp phân tích sản phẩm hoạt động (giáo án). 9. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Ý nghĩa lý luận: Hệ thống các tri thức về dạy học, hoạt động dạy học theo hướng phân hóa, quản lý hoạt động dạy học theo hướng phân hóa và xác định biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo hướng phân hóa. Ý nghĩa thực tiễn: Góp phần nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo hướng phân hóa, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn tiếng Anh tại các trường THPT huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. 10. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở trường Trung học phổ thông. Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở các trường Trung học phổ thông huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phân hóa ở các trường Trung học phổ thông huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÂN HÓA 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới J.A. Cômenxki là người đầu tiên đưa ra kiến nghị đổi mới một cách sâu sắc quá trình dạy học nói chung và hình thức tổ chức dạy học nói riêng. Comenxki cho rằng phương pháp dạy học phải khiến cho người ít lao lực hơn, nhà trường đỡ vất vả hơn, loại bỏ được những công việc nhàm chán vô ích, nhưng lại yên tĩnh, hồ hởi và đạt kết quả bền lâu. Về nguyên tắc dạy học, Cômenxki đưa ra nguyên tắc trực quan; nguyên tắc phát huy tính tích cực, tự giác của học viên; nguyên tắc hệ thống liên tục;... [dẫn theo 15]. Ngày nay, những quan điểm của J.A.Cômenxki vẫn còn ý nghĩa tích cực đối với lý luận dạy học, giúp cho các nhà quản lý giáo dục có cơ sở để vận dụng sáng tạo trong công tác quản lý nhà trường thời hiện đại. Thế kỷ XX, sự xuất hiện nền kinh tế tri thức, sự hình thành xã hội thông tin và xu thế toàn cầu hoá đã tạo nên một làn sóng đổi mới, cải cách giáo dục trên thế giới. Theo đó, xuất phát điểm để xem xét vấn đề giáo dục là giáo dục đại chúng dần thay thế cho giáo dục tinh hoa; quan tâm đến việc hình thành các phẩm chất và năng lực cho thế hệ trẻ và người lao động về ý thức trách nhiệm, tính tích cực chủ động, năng động sáng tạo... Giáo dục theo quan điểm phân hoá cũng là một trong số các vấn đề như vậy. Trong tác phẩm Democracy and Education, tác giả Dewey đã trình bày quan điểm về dạy học phân hóa. Ông cho rằng giáo dục và dạy học là sự chỉ dẫn phát triển tiềm năng, năng lực vốn có của học sinh. Do vậy, quá tŕnh dạy học phải hướng vào người học, đảm bảo cho họ học bằng sự phân tích kinh nghiệm của mình. Việc học tập là quá trình xử lý kinh nghiệm mà người học tự tiến hành với sự giúp đỡ của nhà giáo dục theo nhu cầu và lợi ích cá nhân. Như vậy, dạy học phải chú ý đến cái riêng của mỗi người, đặc biệt là nhu cầu, hứng thú. Đó chính là cốt lõi của dạy học phân hóa [dẫn theo 37]. Trên thế giới, giáo dục phân hoá đa phần được thực hiện bằng cách định hướng hoặc phân luồng cho các môn học tự chọn, chú ý tới việc xác định và quy định 5
các môn học bắt buộc. Trong đó, nhiều môn được xây dựng theo kiểu tích hợp một số môn và được kết hợp chặt chẽ, giúp đảm bảo một nền giáo dục hài hòa, toàn diện. Các quốc gia đều thực hiện dạy học phân hóa ở bậc Trung học, thậm chí cả ở bậc Tiểu học. Nước Mỹ có nhiều loại hình trường. Loại hình giáo dục phổ thông bao gồm 12 năm và kết thúc ở độ tuổi 17. Bậc trung học không hình thành riêng hệ thống các trường phổ thông, kĩ thuật và nghề nghiệp. Nước Pháp có nền giáo dục đặc trưng cho hệ thống giáo dục châu Âu cổ điển. Nội dung giáo dục hướng nghiệp trong trường trung học được phân hóa theo nhiều ban hẹp. Trong đó, phần lớn là các ban kĩ thuật - công nghệ với nhiều môn văn hóa phổ thông và kĩ thuật nghề nghiệp. Với nước Nga, bậc THPT ở những trường sử dụng tiếng Nga chỉ có 2 lớp là lớp 10 và lớp 11. Phân hoá dạy học được thực hiện bằng cách kết hợp phân ban với giáo trình tự chọn và hoạt động tự chọn. Có 3 ban là ban Nhân văn; ban Toán - Khoa học Tự nhiên và ban Công nghệ. Với Nhật Bản, việc giảng dạy ở cấp 3 được thực hiện theo hệ thống tín chỉ. Mỗi môn học gồm một số tín chỉ. Mỗi tín chỉ gồm 5 tiết học. Để tốt nghiệp cấp 3, học sinh phải đạt được tổng số tín chỉ của các môn học bắt buộc [dẫn theo 15]. 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước Nghiên cứu về dạy học phân hóa ở các trường THPT Ở nước ta, dạy học phân hoá nói chung và dạy học phân hóa ở các trường THPT nói riêng đã được quan tâm nghiên cứu ở nhiều khía cạnh. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như sau: Chuyên khảo Học tích cực - Đánh giá kết quả học tập của học sinh trung học cơ sở vùng khó khăn nhất của nhóm tác giả Bùi Phương Nga, Trần Kiều, Vũ Thị Ngọc Anh. Cuốn sách là sản phẩm từ dự án Giáo dục Trung học cơ sở vùng khó khăn nhất của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Nội dung cuốn sách khảo cứu các hình thức học tích cực, một số kĩ thuật học tích cực, tổ chức dạy học phân hoá trong lớp học. Việc tổng quan về đánh giá kết quả học tập của học sinh Trung học cơ sở là nền tảng để các tác giả đưa ra các phương pháp và quy trình đánh giá trong dạy học tích cực nói chung, dạy học phân hoá nói riêng cho học sinh trung học cơ sở ở vùng khó khăn [31]. 6
Cuốn sách Phát triển năng lực dạy học tích hợp - phân hoá cho giáo viên các cấp học phổ thông của Huỳnh Văn Sơn (chủ biên), Nguyễn Thị Diễm My. Cuốn sách hệ thống hoá các lý luận chung về sư phạm tích hợp và sư phạm phân hoá; chuẩn nghề nghiệp giáo viên và năng lực dạy học tích hợp - phân hoá. Các quan điểm về phát triển năng lực dạy học tích hợp và dạy học phân hoá cho giáo viên tiểu học và trung học cũng được các tác giả trình bày một cách cụ thể [36]. Hội thảo Phân hoá giáo dục phổ thông do Trường Đại học Sư phạm Hà Nội tổ chức. Hội thảo đã tập hợp nhiều bài viết về các mặt khác nhau của dạy học phân hoá như Dạy học phân hóa nhìn từ góc độ của giáo dục học (Nguyễn Thanh Bình); Dạy học phân hóa - khái niệm và các khía cạnh thể hiện (Nguyễn Thị Kim Dung); Dạy học phân hóa-một vài vấn đề lý luận (Nguyễn Thanh Hoàn); Vài ý kiến trao đổi về dạy học phân hóa (Đào Thị Hồng); … Từ những nghiên cứu, trao đổi trong Hội thảo, những khái niệm, phạm trù, yếu tố xoay quanh dạy học phân hoá ở nhà trường phổ thông dần được làm sáng rõ nội hàm [4], [7], [21], [23]. Trong bài báo Dạy học phân hoá dựa vào phong cách học tập của học sinh, tác giả Nguyễn Thị Hồng Chuyên đã trình bày khái niệm và các yếu tố của dạy học phân hoá, khái niệm dạy học phân hoá dựa vào phong cách học tập của học sinh. Trên cơ sở đó, đề xuất một số biện pháp dạy học phân hoá dựa vào phong cách học tập của học sinh như việc sử dụng kỹ thuật RAFT, sử dụng kỹ thuật "hình lập phương", sử dụng kỹ thuật "cờ ca rô" (bảng nhọn) [6]. Tác giả Lê Thị Thu Hương trong nghiên cứu Phát triển năng lực dạy học phân hoá - nội dung quan trọng trong đào tạo giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục thì cho rằng dạy học phân hoá là một cách tiếp cận dạy học mà ở đó giáo viên điều chỉnh quá trình dạy học cho phù hợp với từng cá nhân hoặc nhóm học sinh nhằm phát triển tối đa năng lực học tập của mỗi em. Nghiên cứu trình bày quan niệm về dạy học phân hoá và đưa ra quy trình thực hiện dạy học phân hoá. Từ đó, tác giả đề xuất một số năng lực cần có của giáo viên trong dạy học phân hoá nhằm góp phần đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam hiện nay [28]. Ngoài ra, dạy học phân hoá còn là chủ đề của nhiều bài viết khác trên các Tạp chí Tâm lý học và Khoa học giáo dục như Một số vấn đề dạy học phân hoá của tác giả Tôn Thân; Công bằng xã hội và cơ hội học tập trong phân hóa chương trình giáo dục phổ thông của tác giả Đặng Thành Hưng; Tâm lý học với dạy học phân hoá của tác giả Đào Thị Oanh (2015) [41], [25], [33]; … 7
Nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học phân hóa ở các trường THPT So với dạy học phân hóa nói chung, vấn đề quản lý hoạt động dạy học phân hóa và quản lý hoạt động dạy học phân hóa ở các trường THPT chưa được nghiên cứu nhiều. Một số công trình có đề cập đến các nội dung liên quan. Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục của tác giả Nguyễn Đắc Thanh về Rèn luyện kỹ năng dạy học phân hoá cho sinh viên các trường đại học qua tổ chức thực hành sư phạm. Luận án đã trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn cùng những đề xuất về quy trình rèn luyện kỹ năng dạy học phân hoá cho sinh viên các trường đại học qua tổ chức thực hành sư phạm, nhằm góp phần nâng cao chất lượng đào tạo sư phạm ở các trường đại học, đáp ứng yêu cầu đổi mới dạy học theo hướng phân hoá hiện nay [38]. Cũng thuộc thể loại luận án, luận án Quản lý dạy học theo quan điểm dạy học phân hoá ở trường trung học phổ thông Việt Nam hiện nay của tác giả Lê Hoàng Hà là một nghiên cứu chuyên sâu về dạy học phân hoá ở góc độ quản lý giáo dục. Trên cơ sở kế thừa các thành tựu lý luận, luận án đã cụ thể hóa, làm rõ hơn quan điểm về dạy học phân hóa và quản lý dạy học theo quan điểm dạy học phân hoá ở trường THPT. Theo tác giả luận án, để quản lý dạy học phân hoá đạt kết quả, cần khơi dậy, phát huy nội lực tự học của người học và khơi dậy, phát huy được lòng yêu nghề, trách nhiệm với nghề nghiệp của người dạy để dạy tốt, học tốt, hình thành khả năng tự học và học suốt đời của người học. Công trình cũng chỉ ra những bất cập trong quản lý dạy học phân hoá ở các trường THPT hiện nay, phát hiện nguyên nhân của những bất cập. Từ đó, công trình đề xuất các biện pháp về quản lý dạy học phân hoá ở trường THPT. [15]. Loạt bài báo của tác giả Lê Hoàng Hà làm sáng rõ một số khía cạnh của công tác quản lý dạy học phân hóa. Bài viết Bồi dưỡng giáo viên đáp ứng yêu cầu dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa ở trường trung học phổ thông đề cập đến biện pháp “chăm lo các điều kiện phục vụ cho hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh”, công tác bồi dưỡng giáo viên đáp ứng yêu cầu dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa ở trường trung học phổ thông. Bài viết Tăng cường quản lý cơ sở vật chất và thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu dạy học theo quan điểm phân hóa trình bày biện pháp tăng cường quản lý cơ sở vật chất và thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu dạy học theo quan điểm phân hóa. Những biện pháp được đề xuất từ kết quả nghiên 8
cứu thực trạng dạy học và quản lý dạy học theo quan điểm phân hóa ở trường trung học phổ thông hiện nay [13], [14]. Cũng ở thể loại bài tạp chí, Dạy học phân hoá và việc tổ chức dạy học phân hoá ở trường trung học cơ sở và trung học phổ thông Nguyễn Tất Thành, của Nguyễn Thị Thu Anh đã trình bày một số vấn đề về dạy học phân hoá như quan niệm về dạy học phân hoá, các cấp độ dạy học phân hoá, một số yêu cầu của dạy học phân hoá. Bài viết khai thác sâu việc tổ chức dạy học phân hoá ở trường Nguyễn Tất Thành (Hà Nội) bao gồm xây dựng chương trình dạy học phân hoá, tổ chức dạy học trong lớp học phân hoá, đánh giá theo hướng phân hoá, quản lý lớp học phân hoá, thúc đẩy động cơ học tập của tất cả học sinh trong lớp học [1]. Nghiên cứu về dạy học phân hoá và quản lý dạy học phân hoá môn Tiếng Anh Đối với môn Tiếng Anh, tác giả Nguyễn Thanh Thạch trong nghiên cứu về Quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng tiếp cận năng lực học sinh ở các trường Trung học phổ thông huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định đã khẳng định nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Anh đang là đòi hỏi bức thiết của ngành giáo dục trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Để dạy học tiếng Anh trong trường Trung học phổ thông có hiệu quả, cần kết hợp nhiều biện pháp khác nhau. Từ phương diện quản lý, cần đổi mới quản lý dạy học Tiếng Anh, thực hiện bước chuyển từ quản lý dạy học Tiếng Anh theo hướng tiếp cận nội dung sang quản lý dạy học Tiếng Anh theo hướng tiếp cận năng lực học sinh [39]. Tác giả Nguyễn Thị Hạnh trong bài viết Quản lý dạy học Tiếng Anh theo tiếp cận năng lực thực hành thì cho rằng vấn đề quản lý đổi mới hoạt động dạy học môn Tiếng Anh là rất khó khăn, phức tạp, đòi hỏi cán bộ quản lý phải có sự hiểu biết cơ bản về môn Tiếng Anh, phải nắm được định hướng đổi mới hoạt động dạy học tiếng Anh. Đây là những lý luận cơ bản, những nội dung thiết yếu mà nhà quản lý giáo dục cần thực hiện trong quá trình quản lý, chỉ đạo, điều hành công tác đổi mới hoạt động dạy học môn Tiếng Anh của nhà trường để đảm bảo thành công cho quá trình giáo dục [17]. Một số công bố báo chí khác cũng đề cập đến quản lý dạy học môn Tiếng Anh như Ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao chất lượng quản lí dạy học tiếng Anh cho sinh viên Trường Đại học Giao thông vận tải của Trần Thị Hồng Thuý, Các yếu tố tác động tới dạy học môn Tiếng Anh ở trường Tiểu học của Phạm Thị Quỳnh Như, … 9
Quản lý dạy học môn Tiếng Anh cũng là đề tài của một số luận văn Thạc sĩ như Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh tại Trường Trung học phổ thông Nam Phù Cừ, tỉnh Hưng Yên của Trần Thị Hằng. Như vậy, qua các công trình nghiên cứu đã xuất bản, dạy học phân hoá và quản lý dạy học phân hoá đã được làm rõ ở một số khía cạnh. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu về “Quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THPT của huyện Ngân Sơn tỉnh Bắc Kạn theo hướng phân hóa”. 1.2. Các khái niệm cơ bản 1.2.1. Dạy học Theo tác giả Thái Duy Tuyên, dạy học là “sự tương tác giữa người với người, người với xã hội” [43, tr.159]. Trong đó, giáo viên là người điều khiển quá trình dạy học. Như vậy, trong quan niệm này tác giả chú trọng đến hai thành tố cơ bản nhất của dạy học đó là dạy của người và học của người học. Hai hoạt động này có mối quan hệ tương tác với nhau. Theo nghiên cứu của tác giả Đỗ Ngọc Đạt, dạy học bao gồm hai hoạt động kết hợp chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau nên khái niệm dạy sẽ kéo theo khái niệm học, cũng có quan niệm có hoạt động học nên mới cần đến việc dạy nên nhu cầu học và cách học sẽ chi phối, quyết định quá trình dạy [11]. Theo tác giả Trần Khánh Đức, dạy học là hai mặt của quá trình luôn tác động qua lại, bổ sung cho nhau, quy định lẫn nhau, thâm nhập vào nhau thông qua hoạt động cộng tác nhằm tạo cho người học khả năng phát triển trí tuệ, góp phần hoàn thiện nhân cách. Sự thống nhất giữa dạy và học là quy luật của quá trình dạy học, bản chất của quá trình dạy học là một quá trình toàn vẹn và tương tác chặt chẽ của các yếu tố liên quan [12, tr.238]. Từ các quan niệm trên, có thể hiểu dạy học là một quá trình bao gồm toàn bộ các thao tác có tổ chức và có định hướng giúp người học từng bước hình thành năng lực tư duy và năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh tri thức. Trên cơ sở tri thức các môn học kết hợp với kỹ năng, kỹ xảo vận dụng giải quyết những vấn đề có liên quan đến thực tiễn đời sống. Mục tiêu dạy học là các kết quả học tập cần đạt của người học sau khi hoạt động dạy học nào đó kết thúc. Nội dung dạy học là những kiến thức khoa học cơ bản về tự nhiên, xã hội, con người và phương thức hoạt động cần thiết cho người học 10