Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

64
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới nhằm nâng cao hiệu quả học tập môn tự nhiên và xã hội, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VŨ THỊ MINH THỦY QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ MÓNG CÁI, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VŨ THỊ MINH THỦY QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ MÓNG CÁI, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN THỊ THANH HUYỀN THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào của tác giả khác. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 Tác giả luận văn Vũ Thị Minh Thủy i
LỜI CẢM ƠN Để thực hiện đề tài “Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh” tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất đến PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Huyền, Trưởng Khoa Tâm lý giáo dục, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên người hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ tôi trong việc định hướng đề tài, cũng như trong suốt quá trình nghiên cứu, viết luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, Khoa Tâm lý giáo dục, các giảng viên đã trực tiếp giảng dạy, hướng dẫn quan tâm tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành khóa học này. Tôi xin chân thành cảm ơn người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn bên cạnh ủng hộ, động viên tôi trong suốt quá trình làm đề tài luận văn. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng luận văn không tránh được thiếu sót, tôi kính mong nhận được sự chỉ dẫn và đóng góp thêm của các thầy, cô giáo để luận văn được hoàn chỉnh và ứng dụng nhiều hơn trong quá trình quản lý giáo dục. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả Vũ Thị Minh Thủy ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................ ii MỤC LỤC ............................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................. vii DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU ......................................................................................... viii MỞ ĐẦU ................................................................................................................................ 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................................... 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .................................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ........................................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................................... 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn ......................................................................................................... 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC .................................................................... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...................................................................................... 6 1.1.1. Những nghiên cứu về hoạt động dạy học ở trường tiểu học ..................................... 6 1.2. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học và quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ở trường tiểu học ............................... 10 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài................................................................................. 12 1.2.1. Quản lý........................................................................................................................ 12 1.2.2. Hoạt động dạy học ..................................................................................................... 14 1.2.3. Quản lý hoạt động dạy học ........................................................................................ 15 1.2.4. Môn Tự nhiên và xã hội ở trường tiểu học............................................................... 16 1.2.5. Chương trình giáo dục phổ thông mới...................................................................... 16 1.2.6. Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ...................................................................................................... 17 1.3. Dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở trường tiểu học theo chương trình giáo dục phổ thông mới ............................................................................................................. 18 1.3.1. Đặc điểm dạy học ở trường tiểu học ......................................................................... 18 iii
1.3.2. Vị trí, vai trò của môn Tự nhiên và Xã hội trong chương trình giáo dục phổ thông mới..................................................................................................................... 25 1.3.3. Mục tiêu dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới..................................................................................................................... 25 1.3.4. Nội dung dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới..................................................................................................................... 26 1.3.5. Phương pháp dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới..................................................................................................................... 28 1.3.6. Hình thức dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới..................................................................................................................... 30 1.3.7. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới .............................................................................................. 31 1.4. Quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Tiểu học .............................................................................. 32 1.4.1. Chức năng nhiệm vụ của Hiệu trưởng trường Tiểu học trong quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông ...... 32 1.4.2. Lập kế hoạch dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Tiểu học ..................................................................................... 34 1.4.3. Tổ chức thực hiện hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới cho học sinh ở trường Tiểu học ................................ 36 1.4.4. Chỉ đạo triển khai hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Tiểu học ...................................................... 37 1.4.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường tiểu học ................................................................ 38 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường Tiểu học ................................ 41 1.5.1. Năng lực quản lý hoạt động DH theo chương trình GDPT mới của cán bộ quản lý nhà trường ...................................................................................................... 41 1.5.2. Các yếu tố khách quan ............................................................................................... 42 Kết luận chương 1 ................................................................................................................ 44 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ MÓNG CÁI, TỈNH QUẢNG NINH ........................................................................................ 45 2.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu................................................................................ 45 iv
2.1.1. Đặc điểm tình hình tự nhiên, kinh tế, xã hội thành phố Móng Cái......................... 45 2.1.2. Khái quát về giáo dục tiểu học thành phố Móng Cái .............................................. 46 2.2. Khái quát chung về tổ chức khảo sát thực trạng ....................................................... 47 2.2.1. Mục đích khảo sát ...................................................................................................... 47 2.2.2. Nội dung khảo sát ...................................................................................................... 47 2.2.3. Phương pháp khảo sát ................................................................................................ 48 2.2.4. Đối tượng, khách thể khảo sát ................................................................................... 48 2.2.5. Cách thức xử lý số liệu và thang đo .......................................................................... 48 2.3. Thực trạng về hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái tỉnh Quảng Ninh ............................................................... 49 2.3.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng và mục tiêu của hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái tỉnh Quảng Ninh................................................................................................................. 49 2.3.2. Thực trạng dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................ 51 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở các trường tiểu học Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh ..................................................... 60 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch quản lý dạy học môn tự nhiên và xã hội ở các trường Tiểu học Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh .................................................... 60 2.4.2. Thực trạng chỉ đạo triển khai hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội ở các trường tiểu học Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh ......................................... 63 2.5. Thực trạng về các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội ở các trường tiểu học Thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh ..... 67 2.6. Đánh giá chung về thực trạng ................................................................................... 69 2.6.1. Những kết quả đạt được............................................................................................. 69 2.6.2. Hạn chế và nguyên nhân............................................................................................ 69 Kết luận chương 2 ................................................................................................................ 71 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ MÓNG CÁI, TỈNH QUẢNG NINH ............. 72 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp.............................................................................. 72 3.1.1. Đảm bảo tính kế thừa ................................................................................................. 72 3.1.2. Đảm bảo tính khoa học .............................................................................................. 72 3.1.3. Đảm bảo tính hệ thống............................................................................................... 73 v
3.1.4. Đảm bảo tính thực tiễn .............................................................................................. 74 3.1.5. Đảm bảo tính khả thi.................................................................................................. 74 3.1.6. Đảm bảo tính hiệu quả ............................................................................................... 74 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh ................................................................................................................. 75 3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng phát triển năng lực dạy học môn Tự nhiên xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới cho giáo viên tiểu học .................................. 75 3.2.2. Phối hợp các lực lượng trong nhà trường tiến hành đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn TN&XH đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới ...................................................................................................... 79 3.2.3. Xây dựng và phát triển môi trường học tập tích cực cho học sinh ......................... 81 3.2.4. Chỉ đạo đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn Tự nhiên và Xã hội đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới ................... 85 3.2.5. Tăng cường các nguồn lực về cơ sở vật chất, trang thiết bị, kinh phí phục vụ hoạt động dạy học môn TN&XH trong nhà trường ................................................. 87 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh ....................................................................................... 89 3.4. Khảo nghiệm về mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh............... 90 3.4.1. Giới thiệu về quá trình khảo nghiệm ........................................................................ 90 3.4.2. Kết quả khảo nghiệm ................................................................................................. 91 Kết luận chương 3 ................................................................................................................ 95 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................................. 96 1. Kết luận ............................................................................................................................. 96 2. Khuyến nghị ..................................................................................................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................ 99 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GDPT : Giáo dục phổ thông GV : Giáo viên HĐDH : Hoạt động dạy học HS : Học sinh HTTCDH : Hình thức tổ chức dạy học NXB : Nhà xuất bản PP : Phương pháp PPDH : Phương pháp dạy học vii
DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU Bảng 2.1. Thang đo khoảng theo giá trị trung bình ....................................................... 49 Bảng 2.2. Nhận thức về tầm quan trọng của HĐDH môn TN&XH ở trường TH .. 49 Bảng 2.3. Nhận thức về mục tiêu của HĐDH môn TN&XH ở trường TH............. 50 Bảng 2.4. Đánh giá của CBQL về thực trạng kết quả thực hiện nội dung DH môn TN&XH ở các trường TH ............................................................... 51 Bảng 2.5 Đánh giá của GV về thực trạng kết quả thực hiện nội dung DH môn TN&XH ở các trường TH ....................................................................... 52 Bảng 2.6. Đánh giá của CBQL về thực trạng mức độ sử dụng các PPDH môn TN&XH ở các trường TH ....................................................................... 53 Bảng 2.7. Đánh giá của GV về thực trạng kết quả sử dụng các PPDH môn TN&XH ở các trường TH ....................................................................... 54 Bảng 2.8. Đánh giá của CBQL về thực trạng mức độ sử dụng HTTC dạy học môn TN&XH ở các trường TH ............................................................... 55 Bảng 2.9. Đánh giá của GV về thực trạng kết quả sử dụng các HTTC dạy học môn TN&XH ở các trường TH ............................................................... 56 Bảng 2.10. Đánh giá của CBQL về thực trạng mức độ thực hiện KT, ĐG kết quả dạy học môn TN&XH ở các trường TH ................................................. 58 Bảng 2.11. Đánh giá của GV về thực trạng kết quả thực hiện KT, ĐG kết quả dạy học môn TN&XH ở các trường TH ................................................. 59 Bảng 2.13. Thực trạng lập kế hoạch quản lý HĐDH môn TN&XH ở các trường TH thành phố Móng Cái, Quảng Ninh .................................................... 60 Bảng 2.14. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động dạy học môn TN&XH ở các trường TH thành phố Móng Cái .............................................................. 62 Bảng 2.15. Thực trạng kết quả chỉ đạo triển khai HĐDH môn TN&XH ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, Quảng Ninh ................................ 64 Bảng 2.16. Thực trạng KT, ĐG kết quả dạy học môn TN&XH ở các trường TH .... 66 Bảng 2.17. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý HĐDH môn TN&XH ở các trường TH ......................................................................................... 68 Bảng 3.1. Thang đo khoảng theo giá trị trung bình ................................................. 91 Bảng 3.2. Mức độ cần thiết của các biện pháp quản lý HĐ DH môn TN&XH theo chương trình GDPT mới ở các trường TH thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh ...................................................................................... 92 Bảng 3.3. Tính khả thi của các biện pháp quản lý HĐ DH môn TN&XH theo chương trình GDPT mới ở các trường TH thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................. 93 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong những năm qua, thực hiện mục tiêu chương trình đổi mới toàn diện giáo dục, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, tạo nên một nền giáo dục tiên tiến, hiện đại để đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu xã hội, thực hiện thành công công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, ngành giáo dục đã không ngừng nỗ lực tiến hành đổi mới, cải cách với sự quan tâm của toàn Đảng, toàn dân. Để thực hiện được mục tiêu, ngành giáo dục đã xác định đổi mới giáo dục phổ thông là bước đột phá với nhiệm vụ đổi mới mục tiêu, nội dung, chương trình, phương pháp, hình thức giáo dục trong đó đổi mới hoạt động dạy học hướng vào phát triển người học được quan tâm hơn bao giờ hết. Ngay từ năm 2005, Luật Giáo dục năm 2005 đã chỉ rõ “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Trong Nghị quyết 29 - NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban chấp hành Trung ương Đảng về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” khẳng định giáo dục phổ thông là “tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời…” [1]. Thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tiến hành xây dựng chương trình phổ thông mới và đã được ban hành theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) về việc ban hành Chương trình giáo dục phổ thông trong đó có những điểm mới trong lĩnh vực giáo dục tiểu học với mục tiêu “giúp học sinh hình thành và phát triển những yếu tố căn bản đặt nền móng cho sự phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, phẩm chất và năng lực; định hướng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng và những thói quen, nền nếp cần thiết trong học tập và 1
sinh hoạt; giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học Trung học cơ sở”. Như vậy, trong chương trình giáo dục phổ thông mới, mục tiêu giáo dục tiểu học không chỉ chú ý chuẩn bị cho học sinh những cơ sở ban đầu “cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học Trung học cơ sở” mà còn chú ý yêu cầu “phát triển phẩm chất và năng lực; định hướng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng và những thói quen, nền nếp cần thiết trong học tập và sinh hoạt”. Trong thực tiễn triển khai hoạt động dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông nói chung và việc dạy học môn tự nhiên - xã hội ở tiểu học nói riêng tại Móng Cái đã đạt được những thành tựu nhất định song cũng gặp những khó khăn, hạn chế, mà một trong những nguyên nhân xuất phát từ hoạt động quản lý hoạt động dạy học của các cấp và nhà trường. Dạy môn TN-XH tích hợp những kiến thức về thế giới tự nhiên và xã hội, có vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh (HS) ở tiểu học tại Móng Cái đã đạt được những thành tựu nhất định. Góp phần đặt nền móng ban đầu cho việc giáo dục về khoa học tự nhiên và khoa học xã hội ở các cấp học trên. Môn học coi trọng việc tổ chức cho HS trải nghiệm thực tế, tạo cho các em cơ hội tìm tòi, khám phá thế giới tự nhiên và xã hội xung quanh; vận dụng kiến thức vào thực tiễn, học cách ứng xử phù hợp với tự nhiên và xã hội. song Việc dạy học các môn này cũng gặp những khó khăn, hạn chế, mà một trong những nguyên nhân xuất phát từ hoạt động quản lý hoạt động dạy học của các cấp và nhà trường. Do đó đòi hỏi, cần phải đổi mới, xây dựng các biện pháp quản lý việc dạy học môn TN-XH theo chương trình phổ thông mới ở các trường tiểu học ở thành phố Móng Cái. Xuất phát từ những lý do trên, tôi quyết định lựa chọn đề tài “Quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, luận văn đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy 2
học môn Tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới nhằm nâng cao hiệu quả học tập môn tự nhiên và xã hội, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội ở các trường tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh đã được quan tâm thực hiện và đã đạt được những kết quả nhất định, tuy nhiên để thực hiện tốt chương trình giáo dục phổ thông mới thì còn những khó khăn, bất cập. Nếu đề xuất được những biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội một cách khoa học, phù hợp với điều kiện thực tiễn các nhà trường và đặc điểm tâm sinh lý của học sinh, phù hợp với nội dung chương trình giáo dục phổ thông mới thì sẽ nâng cao hiệu quả học tập môn tự nhiên và xã hội góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở các tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường tiểu học. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội và quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. 5.3. Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh và khảo nghiệm tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu về biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới của Hiệu trưởng các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. - Về địa bàn nghiên cứu: Nghiên cứu tại 5 trường tiểu học thuộc 03 cụm chuyên môn gồm các trường Tiểu học: Trà Cổ, Bình Ngọc, Hải Hòa, Lý Tự Trọng, Hải Xuân thuộc thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh. 3
7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết Sử dụng các phương pháp: Phân tích; tổng hợp; so sánh; hệ thống hóa; khái quát hóa nhằm tổng quan các tài liệu lý luận, các khái niệm, các lý thuyết có liên quan đến quản lý hoạt động dạy học nói chung và quản lý dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Tiểu học nói riêng để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Thiết kế các phiếu hỏi dành cho cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và Đào tạo, Cán bộ quản lý và giáo viên các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh về thực trạng hoạt động dạy học môn Tự nhiên và xã hội và quản lý hoạt động dạy học môn tự nhiên và xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường Tiểu học thành phố Móng Cái. 7.2.2. Phương pháp quan sát sư phạm Tiến hành quan sát hoạt động dạy và học môn Tự nhiên và xã hội của các trường tiểu học thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, để thu thập thêm thông tin bổ sung cho việc đánh giá thực trạng hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, khảo nghiệm các biện pháp quản lý hoạt động dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn Thiết kế các câu hỏi phỏng vấn phòng, CBQL và giáo viên các trường tiểu học nhằm tìm hiểu sâu hơn về thực trạng vấn đề. 7.2.4. Phương pháp chuyên gia Tiến hành tham vấn ý kiến của những đội ngũ chuyên gia để khảo sát tính cấp thiết, mức độ khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo tiếp cận năng lực. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng toán thống kê tổng hợp các ý kiến điều tra, lập các bảng biểu, phân tích, đánh giá số liệu. Sử dụng các công thức toán học để xử lý số liệu thu được từ các phương pháp nghiên cứu làm cho kết quả nghiên cứu đảm bảo độ tin cậy chính xác cao. 4
8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường tiểu học Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái tỉnh Quảng Ninh. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường tiểu học thành phố Móng Cái tỉnh Quảng Ninh. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về hoạt động dạy học ở trường tiểu học Nghiên cứu về hoạt động dạy học là vấn đề đã được nhiều công trình đề cập tới. Từ cuối thế kỷ XIV, J.A.Cômenki (1592 - 1670), ông đã đưa ra quan điểm GD phải thích ứng với tự nhiên. Theo ông, HĐDH để truyền thụ và tiếp nhận tri thức là phải dựa vào sự vật, hiện tượng do HS tự quan sát, tự suy nghĩ mà hiểu biết, không nên dùng uy quyền bắt buộc, gò ép HS chấp nhận bất kì một điều gì và ông đã nêu ra một số nguyên tắc DH có giá trị rất lớn đó là: nguyên tắc trực quan; nguyên tắc phát huy tính tự giác tích cực của HS; nguyên tắc hệ thống và liên tục; nguyên tắc củng cố kiến thức; nguyên tắc giảng dạy theo khả năng tiếp thu của HS; DH phải thiết thực; DH theo nguyên tắc cá biệt… Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, dưới sự tác động, ảnh hưởng của tiến bộ khoa học, kĩ thuật cũng như sự phát triển của các trào lưu dân chủ, sự nhận thức về HĐDH trong nhà trường có sự phát triển mới. John Dewey (1859 - 1952) - nhà GD Mỹ, đã phê phán cách thức tổ chức HĐDH áp đặt, thiếu động lực phát triển các kĩ năng giao tiếp của HS, ông viết: “Đa số trường học vận dụng những PP có khuynh hướng khuyến khích chủ nghĩa cá nhân, buộc tất cả HS trong lớp phải đồng loạt đọc cùng những cuốn sách như nhau và đọc thuộc lòng những bài học giống hệt nhau. Trong hoàn cảnh đó, trẻ sẽ mất dần những động lực giao tiếp và người thầy sẽ không thể tận dụng được những nhu cầu tự nhiên của đứa trẻ như cho, làm và phục vụ”. Nhà GD J.Dewey đã đề xuất thành lập nhà trường tích cực hướng vào người học, lấy quá trình học tập của người học làm trung tâm. HĐDH lấy người học làm trung tâm dựa trên hai nguyên tắc căn bản: đảm bảo tính liên tục của kiến thức và sự tác động qua lại của các thành viên [dẫn theo 16]. Vào những năm đầu thế kỉ XX, tư tưởng tổ chức đời sống xã hội ngay trong trường học, đã được các nhà GD quan tâm nghiên cứu sâu sắc. R.Cousinet (1881 - 1973) - nhà GD Pháp: “Phải tổ chức nhà trường sao cho trở thành môi trường mà trẻ em có thể sống bằng cách tạo nên BP phù hợp về mặt tâm lý, cũng như về mặt GD. 6
Khi tổ chức hoạt động DH phải lưu ý: tạo cho người học khả năng hòa hợp với cộng đồng; tạo cho người học thói quen làm việc không cần kiểm soát của người dạy; khắc phục được tình trạng lười suy nghĩ của người học” [dẫn theo 2, tr.26]. Kế thừa kinh nghiệm tổ chức HĐDH theo tư tưởng R.Cousinet của trường Ecole - Dumal - Thụy Sĩ, ở trường thực nghiệm thuộc Viện Đại học Iena, Peter Peterson đã “nghiên cứu và tổ chức HĐDH có hệ thống kế hoạch hoạt động: các bài giảng của người dạy và hoạt động hướng dẫn người học. Cách thức tổ chức HĐDH này nhằm mục đích tạo sự hỗ trợ cho nhau giữa người học một cách linh hoạt, hài hòa trong phối hợp công việc của toàn lớp” [dẫn theo 16, tr.95]. Những năm 30 - 40 của thế kỷ XX, việc tổ chức HĐDH được nghiên cứu rộng rãi ở Mỹ và các nước châu Âu. Trong khoảng thời gian này, “các nhà nghiên cứu không chỉ quan tâm tới hệ thống chương trình hay cách giảng dạy HS, mà còn chú ý tới sự phụ thuộc của HĐDH vào các yếu tố, các điều kiện đảm bảo khác. Theo nghiên cứu của A Ja Kiel cho thấy, người học ở lứa tuổi thanh, thiếu niên có nhu cầu tương tác rất cao, sự phát triển tư duy và ngôn ngữ tương đối hoàn thiện” [dẫn theo 16, tr.95]. Từ những năm 80 của thế kỉ XX đến nay, cùng với trào lưu cải cách GD, việc nghiên cứu về HĐDH đã được đẩy mạnh ở các nước phương Tây. Các nghiên cứu chủ yếu hướng vào xây dựng mô hình và chiến lược DH một cách hiệu quả, cũng như xu thế phát triển của nó trong tương lai. Tiêu biểu có các nghiên cứu của tác giả: Joe Landsberger “Học tập cũng cần có chiến lược” [23], công trình nghiên cứu của tác giả Robert J. Marzano “Hành vi và tổ chức trong giáo dục” [41]... Ở một khía cạnh khác, khuyến cáo cho việc tổ chức các hoạt động DH, Joe Landsberger trong công trình “Học tập cũng cần có chiến lược” đã viết: “GV tổ chức quá trình hoạt động tương tác mà các thành viên cùng đóng góp và giúp đỡ nhau để đạt được mục đích chung” [16, tr.125]. Vấn đề về HĐDH không chỉ được quan tâm ở các nước phương Tây mà còn được quan tâm ở cả các nước XHCN trước đây. Những vấn đề chủ yếu trong các tác phẩm kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã định hướng cho hoạt động GD là các quy luật về “sự hình thành cá nhân con người”, về “tính quy luật của kinh tế - xã hội đối với GD…”. Các quy luật đặt ra những yêu cầu đối với GD và tính ưu việt của xã hội đối với việc tạo ra các phương tiện và điều kiện cần thiết cho GD. Trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, nhiều nhà khoa học Xô Viết cũ đã có các thành tựu khoa học đáng trân trọng về QLGD và quản lý HĐDH. Nhà trường ở các nước XHCN đã tổ chức nghiên cứu và thực hiện nhiều kiểu dạy mới, trong đó quan tâm 7
HĐDH phát huy tính tích cực của người học. Theo quan điểm của nhà GD Êxipôp B.P: “Phối hợp các hình thức tổ chức DH có lợi cho người học” [15, tr.76]. Ông còn chỉ rõ sự khác biệt giữa cách thức tổ chức hoạt động DH ở trường trung học Xô Viết và phương Tây như sau: “Các cách thức tổ chức hoạt động DH ở trường trung học Xô Viết về nguyên tắc khác với các cách thức áp dụng trong nhà trường tư sản ở chỗ: các cách thức ấy được thực hiện trên cơ sở chủ nghĩa tập thể. HĐDH ở nhà trường Liên Xô có nhiệm vụ tạo ra những điều kiện cho HS làm việc tích cực và đảm bảo PP cá thể đối với mỗi HS nhằm làm cho HS học tập có kết quả, phát triển đến mức tối đa những khả năng của họ” [15; tr.77]. Nhà sư phạm học Kôtôp tiến hành thực nghiệm sư phạm, qua đó, ông đã xây dựng một quy trình kĩ thuật tương đối hoàn chỉnh về cách thức tổ chức hoạt động DH, trong đó bao gồm các thao tác cần thiết mà người dạy và người học cần thực hiện trong từng tiết học. Ở Việt Nam, vấn đề HĐDH cũng đã được đề cập nhiều trong các tác phẩm của các nhà chính trị, quân sự, nhà thơ lỗi lạc dưới thời phong kiến như: Nguyễn Trãi, Chu Văn An… Trong thời kỳ mới cách mạng Việt Nam, trước hết phải nói đến quan điểm phát triển GD của Chủ tịch Hồ Chí Minh (1890 - 1969). Bằng việc kế thừa những tinh hoa của các tư tưởng GD tiên tiến và việc vận dụng sáng tạo PP luận của Chủ nghĩa Mác - Lênin, Người đã để lại cho GD Việt Nam nền tảng lý luận về: vai trò của GD, định hướng phát triển GD, mục đích DH, các nguyên lý DH, các phương thức DH, vai trò của quản lý và cán bộ QLGD, PP lãnh đạo và quản lý… Trên diễn đàn khoa học GD, các công trình khoa học đã được công bố như: “Dự án phát triển giáo viên tiểu học - Quản lý chuyên môn ở trường tiểu học theo chương trình và sách giáo khoa mới” [5], “Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học” [12], “Dạy học hiện đại - Lý luận, biện pháp, kỹ thuật” [20], “Một số vấn đề giáo dục đại học” [30], “Những tư tưởng chủ yếu về giáo dục” [32], “Giáo dục học đại học - Phương pháp dạy và học” [34], “Giáo dục học hiện đại” [43], “Phương pháp dạy học giáo dục học” [46] … Các tác giả đã phân tích khá sâu sắc về bản chất, vai trò và cách thức tổ chức của quá trình DH, trong đó có tổ chức HĐDH. Các tác giả cho rằng, cần tổ chức HĐDH hướng vào tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học. Các công trình khoa học được công bố trên thể hiện rõ các mặt sau đây: - Về mặt lý luận chung HĐDH, trong công trình nghiên cứu của mình “Giáo dục học hiện đại” [43] tác giả Thái Duy Tuyên đã đề cập đến những cơ sở PP luận chung 8
nhất như: Quan điểm tiếp cận phức hợp, hệ thống cấu trúc, mô hình… để nghiên cứu các vấn đề cơ bản của HĐDH và hoạt động GD. Đó là, hệ thống những quy luật DH được tác giả giới thiệu với 3 dạng: những quy luật chung nhất, những quy luật chung và những quy luật đặc thù; đồng thời trình bày PP phối hợp các quy luật DH trong giảng dạy. Tác giả cũng đề cập đến những vấn đề bức xúc của GD như: GD đạo đức, bồi dưỡng nhân tài, GD gia đình, kế hoạch hóa GD…; qua đó, tác giả đã tìm ra BP giải quyết đúng đắn. Tuy nhiên, những vấn đề trên mang tính khái quát cao, có ý nghĩa về lý luận, vấn đề đặt ra là tác giả chưa đề cập đến tổ chức HĐDH ở nhà trường TH trên cơ sở lấy năng lực của HS làm mục tiêu DH]. Trong công trình “Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học” [12]. Tác giả Nguyễn Hữu Châu cho thấy hệ thống cấu trúc của quá trình DH bao gồm những thành tố cơ bản: các mô hình DH, các cách tiếp cận và PPDH, các kĩ thuật DH, những hình thức và BP tổ chức HĐDH,… Tác giả có quan điểm rõ ràng trong quá trình dạy phải thể hiện một cách sinh động và cụ thể các ý tưởng của chương trình GD, đồng thời cũng chỉ rõ, chủ thể phải biết thiết kế và tổ chức chương trình nói chung, có tinh thần hướng đến cá nhân người học; khi xây dựng chương trình phải đặt ra những vấn đề ảnh hưởng của giao tiếp đến chất lượng giảng dạy của GV và các PPDH tích cực. Đây là những điểm mạnh được tác giả trình bày rõ, tuy nhiên chưa cụ thể được cách thức xây dựng mô hình tổ chức HĐDH, mục tiêu, nội dung DH, quy trình tổ chức DH ở nhà trường TH lấy năng lực của HS làm mục tiêu DH. - Về mặt PPDH, tác giả Thái Duy Tuyên (Giáo dục học hiện đại) đã chỉ rõ tầm quan trọng của PPDH trong việc ĐT con người và những hạn chế của nhà trường trong việc sử dụng PP giảng dạy. Trên cơ sở đó, tác giả đưa ra quan điểm đổi mới PPDH, nhất là sử dụng các PPDH tích cực nhằm phát huy người học. Tuy nhiên, việc vận dụng quan điểm trên vào tổ chức HĐDH ở nhà trường TH lấy năng lực của HS làm mục tiêu DH nói riêng, tác giả chưa đề cập đến. Tác giả Phan Thị Hồng Vinh trong công trình “Phương pháp dạy học giáo dục học” [45] đã đề cập đến quá trình DH GD học bao gồm các thành tố có mối quan hệ biện chứng với nhau: mục đích, nội dung, PP, hình thức tổ chức HĐDH, kết quả DH và khẳng định nó luôn vận động, phát triển trong môi trường kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội. Tuy nhiên, công trình nghiên cứu của tác giả chỉ dừng lại ở góc độ chuyên môn hẹp, chỉ khu biệt với sinh viên sư phạm, giới hạn chỉ trong môn GD. 9
Các đề tài, luận án cũng bàn luận về vấn đề HĐDH như: HĐDH và thực tiễn của việc hình thành kĩ năng cho HS. Bên cạnh đó, một số tạp chí chuyên ngành cũng đăng tải các kết quả nghiên cứu bàn đến một số vấn đề có liên quan HĐDH, đã đi sâu làm rõ quan niệm về tổ chức HĐDH nhằm phát huy tính tích cực của HS như bài báo “Dạy học phát hiện ở tiểu học dưới góc nhìn lý thuyết kiến tạo” [18] của nhóm tác giả Phó Đức Hòa , Lê Thị Lan Anh; “Kĩ năng dạy học và tiêu chí đánh giá” [22] của tác giả Đặng Thành Hưng; [33], [37]. Tóm lại, những công trình nghiên cứu về HĐDH ở trong và nước đã có những đóng góp cả về lý luận và thực tiễn. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu sâu đến tổ chức HĐDH nói chung và HĐDH môn Tự nhiên và Xã hội trong trường Tiểu học. 1.2. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học và quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ở trường tiểu học Thực tiễn quản lý HĐDH luôn tồn tại và sôi động. Tuy nhiên, việc tổng kết lý luận về vấn đề này còn khá chậm so với thực tiễn. Đầu những năm 50 của thế kỷ XX, trong hàng loạt những công trình nghiên cứu có tính hàn lâm của các nhà khoa học Liên Xô cũ, đã xuất hiện các đề tài về những khía cạnh khác nhau của QL GD. Năm 1956, lần đầu xuất hiện cuốn “Quản lý trường học” (Skolovedenie) của tác giả A.Pôpốp [38], một nhà sư phạm và quản lý giáo dục của Liên Xô cũ. Cuốn sách này, về thực chất, không phải là một công trình khoa học về QLGD, mà là cả một tập hợp khá hoàn chỉnh các chỉ dẫn cho hoạt động thực tiễn của những người làm công tác quản lý giáo dục, đặc biệt là quản lý trường học; trong đó có quản lý HĐDH. Trong quá trình phát triển GD Xô Viết (cũ), nhiều nhà nghiên cứu khoa học GD đã lần lượt cho ra đời những tài liệu vừa có tính khoa học, vừa có tính thực tiễn về quản lý hai quá trình sư phạm chủ yếu diễn ra trong nhà trường: DH và GD. Sự tập trung của những kiến giải đó được thể hiện cụ thể trong các tác phẩm xuất bản vào giữa những năm 70. Đặc biệt, M.I Kôndakốp, nhà lý luận và hoạt động thực tiễn xuất sắc của Liên Xô (cũ) đã dày công nghiên cứu những vấn đề về quản lý giáo dục [27]. Năm 1987, Viện Quản lý và Kinh tế GD thuộc Viện Hàn lâm sư phạm (Liên Xô cũ) đã tổng kết những thành tựu nghiên cứu về quản lý trường học qua nhiều năm, trình bày những quan điểm mới nhất về QLGD nói chung và quản lý HĐDH nói riêng của các học giả Xô Viết (cũ) tính đến thời điểm đó [46]. Tại các nước phương Tây, việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn QLGD nói chung và quản lý HĐDH nói riêng cũng rất sôi động. Năm 1968, các tác giả Jacob W. 10