Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông FPT, thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh

Chia sẻ: Tiểu Ngư | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:140

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dựa trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý HĐDH ở Trường THPT FPT Hà Nội. Từ đó luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý HĐDH tại Trường THPT FPT, Hà Nội theo hướng phát triển năng lực của học sinh nhằm nâng cao chất lượng dạy và học của nhà trường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông FPT, thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THÁI TOÀN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG FPT, THÀNH PHỐ HÀ NỘI THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THÁI TOÀN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG FPT, THÀNH PHỐ HÀ NỘI THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. PHẠM THỊ THANH HẢI HÀ NỘI - 2020
LỜI CẢM ƠN Tác giả xin chân thành được bày tỏ lòng biết ơn tới Hội đồng khoa học, các thầy giáo, cô giáo của khoa Quản lý Giáo dục - trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất có thể trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành đề tài. Tác giả xin chân thành cảm ơn cô Nguyễn Thị Tân hiệu trưởng, các thầy giáo, cô giáo, học sinh trường Trung học phổ thông FPT Hà Nội đã tham gia đóng góp ý kiến, cung cấp thông tin giúp đỡ tác giả trong quá trình điều tra, nghiên cứu. Cảm ơn sâu sắc đến gia đình và đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ bản thân trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Đặc biệt nhất tác giả xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Phạm Thị Thanh Hải - Người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, chỉ bảo ân cần cho tác giả trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn. Luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót do thời gian và khả năng có hạn. Kính mong được sự đóng góp, chỉ bảo của các thầy giáo, cô giáo trong Hội đồng khoa học. Một lần nữa tác giả xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 10 tháng 06 năm 2020 Tác giả Nguyễn Thái Toàn i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Cụm từ viết đầy đủ BGH Ban giám hiệu CBQL Cán bộ quản lý CNH-HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNTT Công nghệ thông tin CSVC Cơ sở vật chất GD Giáo dục GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GDPT Giáo dục phổ thông GV Giáo viên HĐDH Hoạt động dạy học HĐGD Hoạt động giáo dục HS Học sinh KT, ĐG Kiểm tra, đánh giá KT-XH Kinh tế, xã hội NL Năng lực NXB Nhà xuất bản PC Phẩm chất PPDH Phương pháp dạy học QLGD Quản lý giáo dục TCM Tổ chuyên môn THPT Trung học phổ thông TTCM Tổ trưởng chuyên môn UBND Ủy ban nhân dân ii
MỤC LỤC Trang Lời cảm ơn ........................................................................................................... i Danh mục các chữ viết tắt ...................................................................................ii Danh mục các bảng và sơ đồ ............................................................................viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CỦA HỌC SINH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................................................................................................................ 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 5 1.1.1. Một số nghiên cứu về hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ........................................................................................ 5 1.1.2. Một số nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ................................................................................ 6 1.2. Một số khái niệm cơ bản............................................................................. 8 1.2.1. Hoạt động dạy học ............................................................................. 8 1.2.2. Năng lực học sinh ............................................................................ 10 1.2.3. Quản lý nhà trường ......................................................................... 11 1.2.4. Dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh ..................... 12 1.2.5. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh .... 13 1.3. Giáo dục phổ thông & những yêu cầu dạy học theo hƣớng phát triển năng lực học sinh ............................................................................................. 13 1.3.1. Những phẩm chất và năng lực cốt lõi của học sinh .......................... 17 1.3.2. Quá trình hình thành phẩm chất và năng lực cho học sinh .............. 19 1.4. Hoạt động dạy học theo hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT ................................................................................................................ 16 1.4.1. Tìm hiểu chung về giáo dục THPT…………………………… 17 1.4.2. Các yêu cầu đặt ra đối với hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học trong cơ sở giáo dục phổ thông……………………………….19 1.5. Quản lý HĐDH theo hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THPT ..... 19 1.5.1. Vai trò quan trọng của quản lý HĐDH theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT ............................................................. 19 1.5.2. Quản lý thực hiện mục tiêu dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh trường THPT ......................................................................... 21 iii
1.5.3. Xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh THPT... 21 1.5.4. Tổ chức thực hiện hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh THPT .............................................................................. 22 1.5.5. Hướng dẫn, chỉ đạo TCM dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ..................................................................................................... 23 1.5.6. Kiểm tra, đánh giá việc thực hiện dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ...................................................................................... 24 1.5.7. Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên về đổi mới PPDH chú trọng phát triển năng lực học sinh ............................................................. 26 1.5.8. Quản lý hệ thống cơ sở vật chất, thiết bị, CNTT trong dạy học phát triển năng lực học sinh ...................................................................... 27 1.5. Những yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động dạy học theo hƣớng phát triển năng lực của học sinh ..................................................................... 28 1.5.1. Những yếu tố chủ quan .................................................................... 28 1.5.2. Những yếu tố khách quan ................................................................ 29 Tiểu kết chƣơng 1 ............................................................................................ 31 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG FPT, HÀ NỘI THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ......................................................... 32 2.1. Quá trình hình thành và phát triển Trƣờng THPT FPT, Hà Nội .......... 32 2.1.1. Tầm nhìn trường THPT FPT trong hệ thống giáo dục phổ thông Hà Nội ....................................................................................................... 32 2.1.2. Sứ mệnh ........................................................................................... 32 2.1.3. Lịch sử hình thành nhà trường ......................................................... 32 2.1.4. Mô hình trường học kiểu mới ........................................................... 33 2.1.5. Triết lý giáo dục .............................................................................. 33 2.1.6. Cơ sở hạ tầng .................................................................................. 33 2.1.7. Cơ cấu tổ chức, bộ máy ................................................................... 34 2.1.8. Quy mô phát triển giáo dục qua các năm ......................................... 35 2.2. Khái quát về hoạt động khảo sát .............................................................. 36 2.2.1. Đối tượng khảo sát .......................................................................... 36 2.2.2. Nội dung khảo sát ............................................................................ 36 iv
2.2.3. Phương pháp khảo sát ..................................................................... 37 2.2.4. Thang đánh giá ................................................................................ 37 2.2.5. Cách đánh giá ................................................................................. 37 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học ở Trƣờng Trung học phổ thông FPT, Hà Nội theo hƣớng phát triển năng lực học sinh ..................................................... 37 2.3.1. Thực trạng nhận thức của CBQL,GV, học sinh về HĐDH theo hướng phát triển năng lực học sinh ........................................................... 37 2.3.2. Thực trạng thực hiện dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh của GV nhà trường ............................................................................. 41 2.4. Thực trạng quản lý HĐDH ở Trƣờng Trung học phổ thông FPT, Hà Nội theo hƣớng phát triển năng lực của học sinh .......................................... 52 2.4.1. Thực trạng thực hiện kế hoạch HĐDH theo hướng phát triển năng lực học sinh ................................................................................................ 52 2.4.2. Thực trạng quản lý tổ chức thực hiện dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.............................................................................................. 55 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực của người học ............................................................................. 56 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ................................................................................................ 59 2.4.5. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực học sinh ........................................................... 60 2.4.6. Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng, tự bồi dưỡng của giáo viên về dạy học theo hướng phát triển năng lực......................................... 62 2.5. Đánh giá chung về Quản lý hoạt động dạy học ở Trƣờng THPT FPT, Hà Nội theo hƣớng phát triển năng lực học sinh .................................................64 2.5.1. Điểm mạnh.............................................................................................. 64 2.5.2. Điểm yếu ......................................................................................... 65 2.5.3. Nguyên nhân .................................................................................... 66 Tiểu kết chƣơng 2 ............................................................................................ 68 CHƢƠNG 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG FPT, HÀ NỘI THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH .......................................................................................... 69 v
3.1. Những nguyên tắc đề xuất các biện pháp ................................................ 69 3.1.1. Nguy n t c đảm ảo t nh hệ thống ................................................... 69 3.1.2. Nguy n t c đảm ảo t nh pháp lý ..................................................... 69 3.1.3. Nguyên t c đảm bảo t nh đồng ộ .................................................... 70 3.1.4. Nguyên t c đảm bảo tính thực tiễn, khả thi ...................................... 70 3.2. Biện pháp quản lý dạy học ở Trƣờng Trung học phổ thông FPT theo hƣớng phát triển năng lực học sinh ................................................................. 71 3.2.1. Xây dựng kế hoạch dạy học phát triển năng lực học sinh cho giáo viên nhà trường.................................................................................................. 71 3.2.2. Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng dạy học phát triển năng lực học sinh cho giáo viên ..................................................................................................... 74 3.2.3. Chỉ đạo đổi mới sinh hoạt TCM theo hướng nghiên cứu bài học, chuy n đề dạy học nhằm phát huy năng lực học sinh ................................. 80 3.2.4. Tổ chức hoạt động giảng dạy của giáo viên và học tập của học sinh theo hướng phát huy năng lực người học ........................................... 88 3.2.5. Tăng cường đổi mới phương pháp dạy học tích cực nhằm phát huy năng lực học sinh ................................................................................ 92 3.2.6. Chỉ đạo kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực học sinh ...................................................................................... 94 3.2.7. Tăng cường Ứng dụng CNTT trong dạy học cho giáo vi n nhà trường ... 97 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp quản lý ............................................... 101 3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ..... 103 Tiểu kết chƣơng 3 .......................................................................................... 107 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 108 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 112 PHỤ LỤC vi
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ SƠ ĐỒ Bảng 2.1. Bảng số liệu giáo viên của nhà trường ........................................... 34 Bảng 2.2. Kết quả xếp loại văn hóa, hạnh kiểm của HS các năm học (%) ...... 36 Bảng 2.3. Ý kiến của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về tính bắt buộc phải thực hiện dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh (%) ..... 38 Bảng 2.4. Ý kiến của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về vai trò, ý nghĩa của dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ........... 39 Bảng 2.5. Ý kiến của CBQL, giáo viên về mức độ thực hiện mục tiêu dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh .................................. 41 Bảng 2.6. Cán bộ quản lý, giáo viên cho ý kiến về mức độ thực hiện nội dung dạy học chú ý phát triển năng lực học sinh ........................... 43 Bảng 2.7. Ý kiến của CBQL, giáo viên về mức độ thực hiện các PPDH phát triển năng lực học sinh ........................................................... 45 Bảng 2.8. Ý kiến của CBQL, giáo viên về việc mức độ sử dụng và các phương tiện, thiết bị dạy học phát triển năng lực học sinh ............. 46 Bảng 2.9. Ý kiến học sinh về mục đích, động cơ học tập ............................... 48 Bảng 2.10. Ý kiến CBQL, giáo viên và học sinh về trang bị cho HS các phương pháp học tập tích cực nhằm phát triển năng lực học tập của bản thân .................................................................................. 50 Bảng 2.11. Ý kiến của CBQL, giáo viên về mức độ thực hiện các hình thức KT-ĐG kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực học sinh ........ 51 Bảng 2.12. Thực trạng thực hiện kế hoạch dạy học phát triển năng lực học sinh ...... 53 Bảng 2.13. Thực trạng quản lý tổ chức thực hiện dạy học phát triển năng lực học sinh ................................................................................... 55 Bảng 2.14. Thực trạng chỉ đạo HĐDH phát triển năng lực học sinh ................ 56 Bảng 2.15. Thực trạng kiểm tra, đánh giá HĐDH phát triển năng lực .............. 59 Bảng 2.16. Thực trạng thực hiện HĐDH của TCM .......................................... 60 Bảng 2.17. Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng, tự bồi dưỡng của giáo viên ........................................................................................ 62 Bảng 3.1. Kế hoạch dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh của giáo viên ........................................................................................ 73 Bảng 3.2. Tổng hợp khảo sát mức độ cấp thiết của các biện pháp quản lý ... 103 Bảng 3.3. Tổng hợp khảo sát tính khả thi của các biện pháp quản lý ........... 104 Bảng 3.4. Tổng hợp mức độ tương quan giữa tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp quản lý .................................................................. 106 Sơ đồ 1.1. Các NL chung trong Chương trình GDPT mới .............................. 15 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Chất lượng của một trường học tốt hay không được quyết định bởi đội ngũ thầy cô giáo trong chính ngôi trường đó, còn dạy học là hoạt động trung tâm của nhà trường. Người dạy học có nhiệm vụ là giáo dục, giảng dạy theo mục tiêu chương trình để giúp người học phát huy được hết tính tích cực, chủ động sáng tạo, biết áp dụng những kiến thước đã học vào đời sống hàng ngày và hình thành những tình cảm đạo đức tốt đẹp. Do vậy, cần phải đổi mới đồng bộ các yêu tố của quá trình dạy học, đặc biệt là phương pháp dạy học để thực hiện quá trình này theo hướng tiếp cận năng lực học sinh. Các tác động của người quản lý vào quá trình dạy học góp phần hình thành và phát triển toàn diện nhân cách người học theo mục tiêu đào tạo đề ra là quản lý hoạt động dạy học. Hoạt động dạy học hiện nay mới chỉ là sự truyền thụ một chiều của người dạy đến người học, người học thụ động tiếp nhận kiến thức từ thầy, cô mà không có một sự chủ động tiếp nhận tri thức dẫn đến chất lượng giờ dạy thấp. Hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT FPT Hà Nội mới gần đây đã có những chuyển biến tích cực lên tuy nhiên hiệu quả vẫn chưa được như kỳ vọng, tập thể cán bộ - giáo viên cơ bản đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ đặt ra trong việc thay đổi phương pháp dạy học mới nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo nhằm phát triển năng lực của học sinh. Tuy vậy, các hoạt động trong giờ tự học buổi tối của học sinh vẫn còn mang tính hình thức chỉ là quản lý, không khơi dậy được khả năng tự học, sáng tạo tự tìm tòi cái mới dẫn đến làm giảm đi tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Học sinh vẫn quen theo lối cũ trông chờ ỷ nại vào thầy cô, gia đình dẫn đến trạng thái thờ ơ trong học tập, rèn luyện và các hoạt động khác. Mặc dù đội ngũ giáo viên được tập huấn, bồi dưỡng thường xuyên về đổi mới HĐDH theo hướng phát triển năng lực học sinh, song việc vận dụng còn chưa như kỳ vọng dẫn đến hiệu quả chưa cao. Phần lớn CBQL nhà trường đều được tuyển dụng từ những giáo viên có nhiều thành tích, kinh nghiệm trong giảng dạy, có năng lực chuyên môn tốt nhưng còn yếu về nghiệp vụ về quản lý giáo dục. Không những 1
thế công tác quản lý HĐDH của nhà trường vẫn còn mang nặng tính hình thức. Những quyết sách mang tính đột phá trong đổi mới HĐDH của nhà trường bị ảnh hưởng không nhỏ. Vì vậy nên chúng tôi đã lựa chọn vấn đề nghiên cứu: “Quản lý hoạt động dạy học ở Trường THPT FPT, Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh” nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục của nhà trường, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Dựa trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý HĐDH ở Trường THPT FPT Hà Nội. Từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý HĐDH tại Trường THPT FPT, Hà Nội theo hướng phát triển năng lực của học sinh nhằm nâng cao chất lượng dạy và học của nhà trường. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học ở Trường THPT FPT, Hà Nội. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý HĐDH ở Trường THPT FPT, Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh. 4. Câu hỏi nghiên cứu Cần có biện pháp nào để quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh tại trường THPT FPT Hà Nội đem lại hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo của nhà trường. 5. Giả thuyết khoa học Gần đây việc quản lý HĐDH ở Trường THPT FPT, Hà Nội đã có những chuyển biến tốt lên theo đúng tinh thần chỉ đạo của ban lãnh đạo tổ chức giáo dục FPT, trong đó đẩy mạnh thực hiện các biện pháp quản lý HĐDH theo hướng phát triển năng lực học sinh. Tuy vậy, quá trình thực hiện còn nhiều bất cập, chưa hiệu quả so với kỳ vọng về nâng cao chất lượng dạy học. Nếu áp dụng hợp lý và thường xuyên các biện pháp quản lý HĐDH theo định hướng phát triển năng lực học sinh Trường THPT FPT, Hà Nội do tác giả đề xuất thì sẽ nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục của nhà trường. 2
6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh Trường trung học phổ thông. 6.2. Khảo sát thực trạng quản lý HĐDH ở Trường THPT FPT, Hà Nội. 6.3. Đề xuất biện pháp quản lý HĐDH theo hướng phát triển năng lực học sinh ở Trường THPT FPT, Hà Nội. 6.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp quản lý. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 7.1. Giới hạn nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các biện pháp quản lý HĐDH ở Trường THPT FPT, Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh. 7.2. Phạm vi nghiên cứu Địa bàn nghiên cứu: Trường THPT FPT, Hà Nội. Đối tượng khảo sát: Lãnh đạo, tổ trưởng tổ chuyên môn, giáo viên và học sinh của Trường THPT FPT, Hà Nội. Thời gian nghiên cứu: Từ năm học 2018 đến 2020. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết Tiến hành phân tích, tổng hợp các tư liệu khoa học về quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, quản lý hoạt động dạy học và các tư liệu có liên quan đến quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh nhằm xác định cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu. 8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Trong đề tài nghiên cứu, tác giả đã vận dụng phối hợp nhiều PPNC sau đây: a. Điều tra ằng phiếu hỏi Với mục đích hướng đến khảo sát nhóm đối tượng là CBQL và GV trong nhà trường. Các thông tin điều tra được sẽ là những căn cứ quan trọng cần cho quá trình nghiên cứu đề xuất những giải pháp khoa học cho nhà trường. . Phương pháp quan sát sư phạm Phương pháp này nhằm thu thập thông tin qua việc quan sát hoạt động dạy 3
học và quản lý dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh của CBQL, GV ở trường THPT FPT, Hà Nội. Lấy ý kiến của một vài nhà quản lý giáo dục có kinh nghiệm lâu năm nhằm hiểu rõ vấn đề và có một số đề xuất tốt nhất. c. Phương pháp xin ý kiến chuyên gia Sử dụng các bảng hỏi các ý kiến chuyên gia và cán bộ Quản lý giáo dục có kinh nghiệm lâu năm để khảo sát thực trạng Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT FPT, Hà Nội. d. Phương pháp phân t ch, tổng hợp Sử dụng với mục đích đánh giá các mặt tích cực và tiêu cực của quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT FPT, Hà Nội từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhất với nhà trường. 8.3. Nhóm phương pháp hỗ trợ a. Sử dụng phương pháp thống k toán học để xử lý kết quả nghi n cứu . Sử dụng công cụ Microsoft Excel để iểu đạt các kết quả nghi n cứu như ảng iểu, mô hình, đồ thị, sơ đồ. 9. Đóng góp của đề tài mang lại Đề tài sẽ góp một phần vào việc nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục của trường THPT FPT, Hà Nội nói riêng và giáo dục phổ thông của Việt Nam nói chung, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam trong thời đại mới của đất nước. 10. Cấu trúc luận văn Luận văn bao gồm đầy đủ mở đầu, kết luận, khuyến nghị và dự kiến nội dung được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở Trường THPT FPT, Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở Trường THPT FPT theo hướng phát triển năng lực học sinh. 4
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CỦA HỌC SINH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Một số nghiên cứu về hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh Ở Việt Nam, các vấn đề có liên quan đến hoạt động dạy học từ xưa đến nay đều rất được quan tâm, đặc biệt trong giai đoạn đổi mới giáo dục toàn diện hiện nay. Hoạt động này đã có nhiều công trình nghiên cứu như của tác giả: Đặng Quốc Bảo [2], Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Nguyễn Quốc Chí [17], Nguyễn Phúc Châu [15]… và một số các nhà giáo giàu kinh nghiệm cũng quan tâm đến vấn đề hoạt động dạy học và phát triển năng lực học sinh vào thực tiễn dạy học ở Việt Nam: Phan Trọng Ngọ [30], Đỗ Tiến Sỹ [37]. Một số công trình nghiên cứu có thể kể đến như: Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường của tác giả Phan Trọng Ngọ [30]; Đổi mới phương pháp giảng dạy ở trường phổ thông của tác giả Trần Bá Hoành [24]; Kiểm tra, đánh giá trong giáo dục của tác giả Nguyễn Công Khanh [27]; Cẩm nang dành cho Hiệu trưởng chiến lược và lời khuyên thực tế giúp công việc hiệu quả hơn của tác giả Pam Robbins Harvy B.Alvy [34]; Quản lí đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông của tác giả Đỗ Tiến Sĩ [37]; Cơ sở lý luận của việc đánh giá chất lượng học tập của học sinh phổ thông của tác giả Hoàng Đức Nhuận - Lê Đức Phúc [31] hay Những vấn đề cơ bản giáo dục hiện đại của tác giả Thái Duy Tuyên [38]. Giáo viên tổ chức thực hiện hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh bằng việc tập trung đánh giá thường xuyên đối với tất cả học sinh. Việc đánh giá thường xuyên này có thể dựa trên nhiều phương diện: qua hoạt động trên lớp, hồ sơ học tập của học sinh, vở ghi chép, qua các báo cáo kết quả dự án học tập, nghiên cứu hoặc kết quả thực hành, thí nghiệm của các em, qua các bài thuyết trình (bài viết, bài trình chiếu, video...) báo cáo về kết quả thực hiện các nhiệm vụ 5
học tập mà giáo viên đưa ra. Giáo viên có thể sử dụng các hình thức đánh giá này và tiếp tục nâng cao yêu cầu vận dụng kiến thức liên môn vào thực tiễn; kết hợp có hợp lý giữa hình thức tự luận với trắc nghiệm khách quan, giữa kiểm tra lý thuyết và kiểm tra thực hành trong công tác kiểm tra. Giáo viên cần ưu tiên rèn cho học sinh phương pháp tự học, tự nghiên cứu cùng với việc dành nhiều thời gian trên lớp cho học trò luyện tập, thực hành, trình bày, tranh luận bảo vệ ý kiến kết quả học tập của mình; giáo viên tổng hợp, nhận xét, đánh giá, kết luận để học sinh hiểu và vận dụng được những kiến thức đó vào đời sống. Hoạt động dạy học và hoạt động giáo dục là hai hoạt động luôn đi liền với nhau. Mục đích chung mà cả hai hoạt động này đều hướng đến là phát triển nhân cách người học một cách toàn diện. Nhìn dưới góc độ có ý thức của con người và hoạt động sống tích cực, quá trình mà người GV thông qua việc lãnh đạo, điều khiển, tổ chức, khiến người học tích cực, tự giác, tự tổ chức một cách chủ động, tự điều khiển những hoạt động học tập – nhận thức của mình với mục tiêu thực hiện những nhiệm vụ giảng dạy, được gọi là hoạt động dạy học. Trên lớp, giáo viên cần tăng cường tổ chức hoạt động, đề xuất và lựa chọn, hoàn thiện các câu hỏi, bài tập kiểm tra theo định hướng phát triển năng lực; xây dựng nguồn học liệu mở có chất lượng trên trang thông tin điện tử của Sở GD&ĐT, phòng GD&ĐT và các nhà trường. 1.1.2. Một số nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh Quản lý giáo dục được định nghĩa là hoạt động có ý thức được thực hiện bởi nhà quản lý nhằm đạt tới mục tiêu quản lý của mình. Cán bộ quản lý giáo dục cùng với đội ngũ giáo viên, học sinh, các lực lượng xã hội, … biến mục tiêu đó thành hiện thực thông qua các hoạt động cụ thể. Dạy học và giáo dục thống nhất với nhau và đóng vai trò là những hoạt động trung tâm trong các nhà trường. Hoạt động trung tâm này là trọng tâm để những hoạt động đa dạng khác của nhà trường hướng vào. Quản lý nhà trường về bản chất được hiểu là quản lý các hoạt động diễn ra chủ yếu trong quá trình dạy và học, bao gồm quá trình sư phạm của giáo viên và các hoạt 6
động học tập-tự giáo dục của học sinh. Như vậy, quản lý hoạt động dạy - học thực chất là những tác động của chủ thể quản lý vào quá trình dạy học (là một hệ toàn vẹn gồm hoạt động dạy và hoạt động học luôn luôn tương tác với nhau. Sự tương tác giữa dạy và học mang tính chất cộng tác - do tập thể giáo viên và học sinh thực hiện và được các lực lượng xã hội hỗ trợ đắc lực) với mục tiêu nhằm góp phần vào quá trình hình thành và phát triển toàn diện nhân cách học sinh theo mục tiêu đào tạo mà nhà trường đề ra. Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu của các tác giả về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực có thể được kể đến như: Tác giả Nguyễn Ngọc Quang với “Những khái niệm cơ bản về quản lý giáo dục”; “Quản lý, quản lý giáo dục tiếp cận từ những mô hình” của tác giả Đặng Quốc Bảo. Đây là những tài liệu có trình bày các khái niệm về quản lý, quản lý giáo dục và quản lý giáo dục được tiếp cận từ những mô hình, mà vấn đề dạy học theo hướng phát triển năng lực cũng được đề cập đến ở đây. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về quản lý giáo dục, quản lý nhà tường, quản lý hoạt động dạy học của các tác giả, các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý giáo dục trong nước như Nguyễn Phúc Châu [15], Trần Ngọc Giao [20], Nguyễn Thị Mỹ Lộc [1], [16] [17] [28], Bùi Minh Hiền [22] [23]. Ngoài ra, các tác giả như: Đặng Quốc Bảo [2], Nguyễn Quốc Chí [16],… cũng có các công trình nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học nói chung và dạy học theo hướng phát huy năng lực người học. Phải kể đến như: Cẩm nang nâng cao năng lực quản lý nhà trường của tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc cùng các tác giả [1]; Một số khái niệm về quản lý giáo dục của tác giả Đặng Quốc Bảo [2]; Quản lý nhà trường của tác giả Nguyễn Phúc Châu [15]; Những xu thế quản lý hiện đại và việc vận dụng vào QLGD của tác giả Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Thị Mỹ Lộc [16]; Quản lý trường phổ thông của tác giả Trần Ngọc Giao [20]; Quản lý và lãnh đạo nhà trường của tác giả Bùi Minh Hiền - Nguyễn Vũ Bích Hiền [22]; Quản lí, lãnh đạo nhà trường thế kỉ XXI của tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc [21] hay Những vấn đề quản lý trường học của tác giả P.V. Zimin [33]. Trong các công trình nghiên cứu khoa học, luận văn, luận án, nhiều cán bộ quản lý giáo dục trên cả nước đã đầu tư nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động 7
dạy học như: Phạm Văn Trường với đề tài “Quản lý HĐDH phát triển năng lực học sinh ở trường trung học cơ sở Tứ Mỹ huyện Tam Nông tỉnh Phú Thọ” (2017); hay Phan Cát Khánh với đề tài “Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh Trường Trung học phổ thông Ngô Quyền, Hải Phòng” (2015);... Quản lý dạy học trong các nhà trường là đề tài phổ biến được đề cập đến ở nhiều công trình nghiên cứu trong những năm trở lại đây. Những công trình nghiên cứu được nhắc đến ở trên đã đem lại những thành quả nhất định về mặt cơ sở lý luận và thực tiễn ứng dụng trong quá trình quản lý hoạt động dạy học nói riêng và quản lý nhà trường nói chung, trong đó nhiều biện pháp sáng tạo đã được các tác giả đề xuất với mục đích cải thiện và nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác quản lý nhà trường và hoạt động dạy học. Tìm hiểu các công trình nghiên cứu trước đó đồng thời tiếp thu các kết quả thu được, tác giả luận văn tiếp tục đi sâu phân tích và nghiên cứu và cơ sở lý luận cùng với thực tiễn công tác quản lý HĐDH ở các trường THPT, để từ đó đề xuất thực hiện một số biện pháp quản lý HĐDH ở trường THPT FPT, Hà Nội theo định hướng phát triển năng lực học sinh với mục đích góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo của nhà trường nói riêng và giáo dục phổ thông nói chung. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Hoạt động dạy học Theo Phạm Minh Hạc: “Dạy học là thuật ngữ để chỉ một chức năng xã hội, chức năng này được thực hiện với mục đích truyền tải và lĩnh hội kiến thức, kinh nghiệm xã hội đã tích lũy được, đồng thời biến kiến thức và kinh nghiệm đó trở thành phẩm chất và năng lực cá nhân” [21]. Theo Trần Thị Tuyết Oanh: “Hoạt động dạy học là một quá trình dưới sự lãnh đạo, tổ chức, điều khiển của người dạy, học sinh hăng hái, tự giác, tự điều khiển được hoạt động học tập - nhận thức của mình, chủ động tổ chức, với mục tiêu thực hiện những nhiệm vụ của việc giảng dạy” [32]. Hoạt động dạy học bao gồm tám thành tố cơ bản là: Mục tiêu; Nội dung; Phương pháp; Phương tiện dạy học; Hình thức tổ chức dạy học; Giáo viên; Học sinh và Kết quả dạy học. Hoạt động dạy học là hoạt động giáo viên hướng dẫn, điều phối hoạt động 8
nhận thức học tập của học sinh, giúp các con tìm tòi, khám phá tri thức góp phần thực hiện tốt nhất chức năng học của học sinh. Hoạt động học tập của học sinh là hoạt động tích cực, chủ động, sáng tạo, tự điều khiển hoạt động nhận thức, học tập của mình nhằm tiếp thu, xử lý, biến đổi thông tin kiến thức bên ngoài thành tri thức của mình. Các thầy cô giáo, nhà sư phạm, cán bộ quản lí giáo dục và cả những ai quan tâm đến dạy học thường gặp những thuật ngữ: dạy học, giáo dục, quá trình dạy học và quá trình giáo dục. Trong một số văn cảnh nhất định, có thể sử dụng các thuật ngữ trên một cách linh hoạt, thậm chí đôi khi còn đồng nhất dạy học với giáo dục, quá trình dạy học với quá trình giáo dục. Tuy nhiên,trong đa số trường hợp, đặc biệt khi tiến hành thao tác hoá các khái niệm trên, thì nhất thiết phải phân biệt triệt để các khái niệm tương ứng. Để làm được việc này nên tuân theo nguyên tắc lịch sử – phát sinh. Về cội nguồn, trong buổi bình minh của mình, để duy trì sự tồn tại, xã hội, cũng như đứa trẻ phải sử dụng cơ chế bắt chước để tạo cho mình những kinh nghiệm ít ỏi nhưng thiết thực đối với cuộc sống. Khi xã hội phát triển vốn kinh nghiệm mà loài người sáng tạo và tích luỹ được trở nên phong phú, sâu sắc và phức tạp, đồng thời xuất hiện sự phân công lao động xã hội, từ đó xuất hiện hoạt động dạy học, với chức năng cơ bản vẫn là truyền thụ kinh nghiệm lao động sản xuất và sinh hoạt. Tuy nhiên, sự phát triển tiếp theo của xã hội đã dẫn đến phân hoá và cải tổ lại dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu của xã hội. Người giáo viên cần phải có sự chuẩn bị chu đáo, kỹ lưỡng về nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học và dự kiến cả “Kịch bản dạy học” mới thể hiện được hết vai trò trách nhiệm của một người hướng dẫn học sinh. Giáo viên càng chuẩn bị cẩn thận thì HĐDH càng đạt hiệu quả cao. Còn người học không thể thụ động mà cần phải suy nghĩ và thực hiện các nhiệm vụ thực tiễn được thầy cô giao cho sao đạt hiệu quả cao nhất. Kết quả học tập là cả sự vận dụng hiệu quả kiến thức và kỹ năng vào đời sống xã hội hàng ngày chứ không chỉ là kiến thức và kỹ năng học tập, đó chính là quá trình khám phá và rèn luyện kỹ năng cần có của mỗi bạn học sinh. 9
1.2.2. Năng lực học sinh Năng lực là được định nghĩa là tính chất tâm sinh lý hình thành trong mỗi con người, tác động và chi phối đến các quá trình tiếp thu kiến thức, kỹ năng và hiệu quả trong việc thực hiện một HĐ nhất định nào đó. Theo như được đề cập trong tài liệu ban hành bởi bộ giáo dục và đào tạo về công tác tổ chức tập huấn cho giáo viên về việc giảng dạy và kiểm tra đánh giá dựa trên định hướng phát triển năng lực của học sinh, năng lực được xem là sự kết hợp các yếu tố kiến thức, kỹ năng, thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân, ... một các linh hoạt và có tổ chức nhằm mục tiêu đáp ứng được hiệu quả một yêu cầu phức hợp của hoạt động trong một bối cảnh nhất định được đề ra. Năng lực là việc vận dụng tổng hợp nhiều yếu tố nhằm thực hiện một loại công việc nào đó, được thông qua các hoạt động của cá nhân. Năng lực chung, cốt lõi nhất chính là các yếu tố cơ bản mà mọi công dân, mọi người lao động đều cần phải sở hữu” [10]. Năng lực được định nghĩa theo tác giả Nguyễn Công Khanh: “Là khả năng mà mỗi cá nhân có thể làm chủ những hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ và vận dụng hợp lý những điều này để hoàn thành nhiệm vụ hoặc giải quyết một cách có hiệu quả những vấn đề gặp trong cuộc sống hàng ngày. Theo tác giả, năng lực được xem là một cấu trúc động, có tính mở, gồm nhiều thành tố, tầng bậc, nó không chỉ bao hàm kiến thức, kỹ năng,... mà cả niềm tin, giá trị và trách nhiệm xã hội” [27]. Hiểu một cách đơn giản thì năng lực của học sinh là khả năng các em có thể tự mình làm chủ những lĩnh vực kiến thức, kỹ năng, thái độ,... đúng với lứa tuổi của mình và áp dụng vào giải quyết có hiệu quả các vấn đề đặt ra trong cuộc sống. Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 xác định việc hình thành và phát triển năng lực cho người học bao gồm các năng lực chung và năng lực chuyên biệt như sau: Năng lực chung gồm: Nhóm năng lực làm chủ và phát triển bản thân như năng lực tự học, tự giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo,...; Nhóm năng lực quan hệ xã hội (kỹ năng mềm) như năng lực giao tiếp hay làm việc nhóm; Nhóm năng lực công cụ như năng lực áp dụng công nghệ thông tin và truyền thông, năng lực ngoại ngữ và năng lực tính toán. 10