Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa

Chia sẻ: Chuheodethuong10 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:122

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu đề tài là nghiên cứu lý luận, làm rõ thực trạng về dạy nghề, quản lý công tác dạy nghề ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa; từ đó khẳng định được kết quả, ƣu điểm và những tồn tại, hạn chế để đề xuất biện pháp khắc phục nhằm nâng cao chất lượng dạy nghề cho lao động dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM LƢU HỒNG KHOA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ HUYỆN ĐỊNH HÓA LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM LƢU HỒNG KHOA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ HUYỆN ĐỊNH HÓA Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN THỊ TÍNH THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Lưu Hồng Khoa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Lãnh đạo trƣờng Đại học sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên, các Thầy giáo Cô giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại nhà trƣờng. Đặc biệt em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến Phó Giáo sƣ, Tiến sĩ Nguyễn Thị Tính, ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luận văn. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn Lãnh đạo Uỷ ban nhân dân huyện Định Hóa, Phòng Lao động - TB&XH, Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa, các cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân huyện cùng bạn bè, ngƣời thân đã tạo điều kiện cả về thời gian, vật chất, tinh thần cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân em đã luôn cố gắng nhƣng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong đƣợc sự góp ý, chỉ dẫn của các Thầy, các Cô và các bạn đồng nghiệp. Em xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Lưu Hồng Khoa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii http://www.lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ................................................................ v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 3 3. Đối tƣợng, khách thể nghiên cứu .................................................................... 4 4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 4 5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 4 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 7. Phạm vi, giới hạn nghiên cứu .......................................................................... 5 8. Kết cấu đề tài ................................................................................................... 5 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO NGƢỜI LAO ĐỘNG DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ ............................................................................................ 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề và các Khái niệm cơ bản ................................... 6 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................... 6 1.1.2. Các khái niệm ............................................................................................ 9 1.2. Hoạt động dạy nghề và Quản lý hoạt động dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ............................................................................. 17 1.2.1. Hoạt động dạy nghề cho lao động ngƣời dân tộc thiểu số ...................... 17 1.2.2. Quản lý hoạt động dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ......... 27 1.3. Vai trò của giám đốc trung tâm dạy nghề và các yếu tố ảnh hƣởng đến công tác dạy nghề cho lao động ngƣời DTTS ....................................... 31 1.3.1. Vai trò của giám đốc trung tâm dạy nghề ............................................... 31 1.3.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến công tác quản lý dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ............................................................................. 33 Kết luận chƣơng 1.............................................................................................. 34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iii http://www.lrc.tnu.edu.vn
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO LAO ĐỘNG DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ HUYỆN ĐỊNH HÓA ............................................................................. 35 2.1. Một vài nét về khách thể khảo sát .............................................................. 35 2.1.1. Đặc điểm tình hình địa phƣơng liên quan đến công tác dạy nghề cho lao động dân tộc thiểu số ....................................................................... 35 2.1.2. Một vài nét về hoạt động dạy nghề ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên ................................................................. 36 2.1.3. Tổ chức khảo sát ...................................................................................... 36 2.2. Thực trạng dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa .................................................................... 38 2.2.1. Thực trạng các ngành, nghề đƣợc đào tạo và đối tƣợng tuyển sinh trong những năm gần đây ...................................................................... 38 2.2.2. Thực trạng chƣơng trình, nội dung dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa ........................... 39 2.2.3. Thực trạng hình thức, địa điểm, thời gian tổ chức dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số của Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa .. 45 2.2.4. Thực trạng về cơ sở vật chất, tài chính phục vụ hoạt động dạy nghề ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa .................................................. 49 2.2.5. Thực trạng về năng lực dạy nghề của giáo viên ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa ............................................................................ 52 2.2.6. Thực trạng kết quả dạy nghề ở Trung tâm DN huyện Định Hóa ............ 53 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động ngƣời DTTS ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa .................................................. 54 2.3.1. Thực trạng lập kế hoạch dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa .......................................... 54 2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện Kế hoạch dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa ..................... 56 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn
2.3.3. Thực trạng chỉ đạo hoạt động dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa ................................. 58 2.3.4. Thực trạng đánh giá kết quả dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa ................................. 61 2.4. Đánh giá chung thực trạng quản lý dạy nghề cho ngƣời lao động DTTS ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa ............................................... 65 2.4.1. Về quản lý mục tiêu, nội dung, chƣơng trình dạy nghề .......................... 65 2.4.2. Về quản lý thực hiện phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề ....................... 66 2.4.3. Về quản lý cơ sở vật chất - kỹ thuật dạy nghề ........................................ 67 2.4.4. Về quản lý hoạt động dạy nghề của giáo viên và hoạt động học của học viên ................................................................................................. 68 Kết luận chƣơng 2.............................................................................................. 69 Chƣơng 3. CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO NGƢỜI LAO ĐỘNG DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ HUYỆN ĐỊNH HÓA, TỈNH THÁI NGUYÊN......................................... 70 3.1. Định hƣớng và nguyên tắc đề xuất các biện pháp ...................................... 70 3.1.1. Định hƣớng phát triển .............................................................................. 70 3.1.2. Các nguyên tắc xác định biện pháp quản lý ............................................ 71 3.2. Các biện pháp đề xuất ................................................................................. 72 3.2.1. Phát triển chƣơng trình dạy nghề cho ngƣời lao động DTTS theo hƣớng phù hợp với tình hình thực tế của huyện Định Hóa ................... 72 3.2.2. Tăng cƣờng công tác lập kế hoạch, chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ............................................. 74 3.2.3. Chỉ đạo đổi mới phƣơng pháp dạy nghề theo hƣớng phát huy tính tích cực, chủ động của ngƣời học .......................................................... 76 3.2.4. Nâng cao trách nhiệm và tính chủ động của giáo viên trong quản lí dạy nghề trên lớp và chuẩn bị giảng dạy ............................................... 80 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn
3.2.5. Giám sát và hƣớng dẫn khai thác, sử dụng cơ sở vật chất - Kỹ thuật dạy nghề hiệu quả hơn ........................................................................... 84 3.2.6. Xây dựng nề nếp học tập nghiêm túc và môi trƣờng học tập thân thiện trong trƣờng và lớp học trong dạy nghề ....................................... 86 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 89 3.4. Khảo nghiệm đánh giá các biện pháp ......................................................... 89 3.4.1. Mục đích .................................................................................................. 89 3.4.2. Phƣơng pháp khảo nghiệm ...................................................................... 89 3.4.3. Kết quả đánh giá ...................................................................................... 90 Kết luận chƣơng 3.............................................................................................. 92 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 93 1. Kết luận .......................................................................................................... 93 2. Khuyến nghị................................................................................................... 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 96 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BGD&ĐT : Bộ giáo dục và đào tạo DN : Doanh nghiệp DTTS : Dân tộc thiểu số KHKT : Khoa học kỹ thuật LĐTB&XH : Lao động thƣơng binh và xã hội LĐ-TBXH : Lao động - Thƣơng binh xã hội NVSP : Nghiệp vụ sƣ phạm PTNT : Phát triển nông thôn TB&XH : Thƣơng binh và xã hội TTDN : Trung tâm dạy nghề TX : Thƣờng xuyên UBND : Ủy ban nhân dân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng: Bảng 2.1. Đội ngũ cán bộ, giáo viên tham gia công tác đào tạo nghề tại Trung tâm Dạy nghề ...................................................................... 53 Bảng 2.2. Các biện pháp chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy nghề cho ngƣời lao động ở TTDN huyện Định Hóa tỉnh Thái Nguyên ....... 59 Bảng 2.3. Thực trạng chỉ đạo hoạt động dạy nghề ........................................ 60 Bảng 2.4. Đánh giá chung của ngƣời lao động về chất lƣợng dạy nghề ....... 63 Bảng 2.5. Đánh giá của ngƣời lao động về hình thức, nội dung và chƣơng trình dạy nghề ................................................................... 64 Bảng 2.6. Đánh giá của ngƣời lao động về việc tham gia học nghề ............. 65 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất .................................................................... 90 Biểu đồ: Biểu đồ 2.1. Tổng hợp kết quả dạy nghề 8 năm 2007 - 2014.......................... 62 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam đang trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa, từng bƣớc hội nhập sâu rộng với nền kinh tế thế giới với mục tiêu đến năm 2020 nƣớc ta cơ bản trở thành nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại. Để đảm bảo mục tiêu phát triển kinh tế một cách bền vững, trong những năm qua Đảng, Nhà nƣớc ta đã quan tâm đến công tác đào tạo nghề cho mọi thành phần lao động trong xã hội, nhất là ở lứa tuổi thanh niên. Tuy nhiên, việc đào tạo nghề hiện nay vẫn còn gặp nhiều khó khăn, bất cập: thiếu quy hoạch hệ thống đào tạo nghề; việc đào tạo nghề hiện nay hầu nhƣ là tự phát; cơ cấu ngành nghề và dạy nghề mất cân đối, chƣa gắn kết với nhu cầu thực tế, không đáp ứng kịp với phát triển của xã hội. Qua các số liệu thống kê ở Việt Nam hiện nay đang tồn tại một thực tế là mất cân đối giữa đào tạo công nhân với đào tạo cán bộ trung cấp và đại học. Ở các nƣớc, tỷ lệ lao động phổ thông chỉ chiếm 35% thì ở Việt Nam là 88%; Tỷ lệ công nhân lành nghề ở các nƣớc là 35% thì ở Việt Nam là 5,6%. Lao động kỹ thuật cũng vậy: 24,5% ở các nƣớc công nghiệp và 3,6% ở Việt Nam. Nếu các nƣớc công nghiệp có cơ cấu nhân lực tỷ lệ là: 1 kỹ sƣ - 4,9 kỹ thuật viên - 7 công nhân lành nghề và bán lành nghề; ở Việt Nam thì tỷ lệ là: 1 kỹ sƣ - 1,29 kỹ thuật viên - 2,34 công nhân lành nghề và bán lành nghề. Đây chính là hiện tƣợng thừa thầy thiếu thợ trong cơ cấu lao động. Công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc đang đòi hỏi bức thiết nhu cầu về nguồn nhân lực- một lực lƣợng đông đảo có đủ kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp, có phẩm chất đạo đức, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của nền kinh tế trong xu thế cạnh tranh và hội nhập, nhất là nƣớc ta đã và đang ngày càng hội nhập với nền kinh tế thế giới. Nhận thức rõ điều đó, Chính phủ, các Bộ ngành ở Trung ƣơng đã có nhiều văn bản chỉ đạo, hƣớng dẫn công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn, cụ thể là: Quyết định số 1956/QĐ-TTg ngày 27/11/2009 của Thủ tƣớng Chính phủ phê duyệt Đề án Đào tạo nghề cho lao 1
động nông thôn đến năm 2020; Thông tƣ liên tịch số 112/2010/TTLT-BTC- BLĐTBXH ngày 30/7/2010 của Liên Bộ Tài chính- Lao động-TB&XH và Thông tƣ liên tịch số 128/2012/TTLT-BTC-BLĐTBXH ngày 09/8/2012 Hƣớng dẫn quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện Đề án Đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020. Thông tƣ liên tịch số 30/2012/TTLT-BLĐTBXH- BNV-BNN&PTNT-BCT-BTT&TT ngày 12/12/2012 của Liên Bộ Lao động- TB&XH - Bộ Nội vụ - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - Bộ Công thƣơng - Bộ Thông tin và truyền thông Hƣớng dẫn trách nhiệm tổ chức thực hiện Quyết định số 1956/QĐ-TTg ngày 27/11/2009 của Thủ tƣớng Chính phủ. Ủy ban nhân dân tỉnh Thái Nguyên và các sở, ngành đã ban hành quyết định, Hƣớng dẫn cụ thể công tác đào tạo nghề trên địa bàn tỉnh: Quyết định số 2357/QĐ-UBND ngày 10/12/2010 của UBND tỉnh Thái Nguyên về việc quy định mức hỗ trợ kinh phí dạy nghề cho lao động nông thôn theo Quyết định số 1956/QĐ-TTg của Thủ tƣớng Chính phủ; Hƣớng dẫn liên sở số 27/ HDLSLĐTB&XH -TC ngày 10/01/2011 của Sở Lao động - TB&XH và Sở Tài chính Hƣớng dẫn thực hiện công tác dạy nghề và quản lý tài chính đối với kinh phí đào tạo cho lao động nông thôn; UBND tỉnh cũng đã có các văn bản cụ thể hóa chỉ đạo thực hiện các văn bản trên. Thực hiện các văn bản trên, trong những năm qua UBND huyện Định Hóa đã có những văn bản cụ thể hiện thực hóa nội dung đào tạo nghề vào địa phƣơng, đã xây dựng Đề án số 113/ĐA-UBND ngày 27/9/2010 về Đào tạo nghề cho lao động nông thôn huyện Định Hóa đến năm 2020 với mục tiêu cơ bản là ngƣời lao động phải đƣợc đào tạo nghề và ít nhất mỗi lao động phải giỏi một nghề, để họ có đƣợc việc làm, ổn định đời sống sau khi chuyển đổi nghề nghiệp, cơ cấu lại ngành ngành nghề, phân bố lại dân cƣ, lao động. Trong số lao động cần dạy nghề thì số lao động là ngƣời dân tộc thiểu số trên địa bàn là đối tƣợng cần quan tâm đánh giá, có chính sách phù hợp vì các lý do sau: - Lao động dân tộc thiểu số tại huyện Định Hóa là ngƣời bản địa, địa phƣơng có trình độ học vấn thấp, nhận thức về nghề nghiệp còn hạn chế, chủ yếu là thuần nông, gắn bó với nền kinh tế tự cung tự cấp. 2
- Đây là lực lƣợng dân cƣ trẻ (trong độ tuổi lao đông chiếm tỷ lệ cao), chất lƣợng lao động đƣợc nâng cao sẽ góp phần xóa đói, giảm nghèo bền vững. - Chủ trƣơng của Đảng, Nhà nƣớc coi trọng ƣu tiên đầu tƣ đào tạo bồi dƣỡng nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực của đồng bào dân tộc thiểu số để bảo đảm phát triển bình đẳng, phát triển bền vững của cộng đồng các dân tộc. Tại Định Hóa, việc đào tạo, bồi dƣỡng dạy nghề đƣợc giao cho Trung tâm Dạy nghề huyện. Qua 8 năm hoạt động Trung tâm Dạy nghề huyện, đã tập trung vào công tác dạy nghề cho lao động nông thôn, lao động là ngƣời dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện đã đạt đƣợc những kết quả nhất định, đó là: Số lao động đƣợc dạy nghề hàng năm đạt 100% kế hoạch; chất lƣợng học nghề cơ bản đạt yêu cầu theo quy định; số lao động đƣợc dạy nghề tự tìm đƣợc việc làm hay tạo đƣợc việc làm đạt trên 90%. Tuy nhiên, số lƣợng ngƣời lao động đƣợc đào tạo nghề trên tỷ lệ lao động còn ít, khoảng 23%; tình trạng ngƣời lao động thiếu thông tin, thiếu định hƣớng về việc làm chọn nghề để đào tạo chƣa phù hợp, nên ngƣời lao động chƣa quan tâm đến việc học nghề. Để góp phần tìm giải pháp nâng cao chất lƣợng đào tạo nghề cho lao động ngƣời dân tộc thiểu số tại huyện Định Hóa, địa phƣơng có trên 70% nguồn nhân lực trong độ tuổi lao động là ngƣời dân tộc thiểu số. Với vai trò là ngƣời trực tiếp đƣợc tham gia trong Ban Chỉ đạo Chƣơng trình giảm nghèo của huyện, đồng thời là Trƣởng phòng Dân tộc, trực tiếp tham mƣu cho lãnh đạo huyện về thực hiện chính sách dân tộc trên địa bàn, là Học viên cao học ngành Quản lý giáo dục, học viên chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy nghề cho lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa” làm Đề tài luận văn thạc sĩ của mình với mong muốn góp thêm luận cứ cho huyện trong công tác này ngày càng tốt hơn. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu lý luận, làm rõ thực trạng về dạy nghề, quản lý công tác dạy nghề ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa; từ đó khẳng định đƣợc kết quả, ƣu điểm và những tồn tại, hạn chế để đề xuất biện pháp khắc phục nhằm nâng cao chất lƣợng dạy nghề cho lao động dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện. 3
3. Đối tƣợng, khách thể nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động đào tạo nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số tại các Trung tâm dạy nghề trên địa bàn huyện. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp quản lý đào tạo nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số của Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 4.1. Nghiên cứu lý luận về quản lý dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề 4.2. Khảo sát thực trạng về quản lý dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa 4.3. Đề xuất biện pháp quản lý dạy nghề cho ngƣời lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa 5. Giả thuyết khoa học Nêu các giải pháp quản lý công tác dạy nghề ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa, trong đó tập trung vào việc thực hiện mục tiêu, chƣơng trình, nội dung, phƣơng pháp dạy nghề, kiểm tra đánh giá, quản lý và sử dụng cơ sở vật chất. Các giải pháp khi đƣợc thực hiện sẽ có tác động tích cực đến kết quả đào tạo nghề cho ngƣời lao động là dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện Định Hóa tỉnh Thái Nguyên. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Phƣơng pháp nghiên cứu các tài liệu lý luận về quản lý - quản lý giáo dục - quản lý đào tạo nghề - quản lý Trung tâm Dạy nghề; - Tổng hợp, hệ thống hóa các văn bản, chủ trƣơng đƣờng lối, nghị quyết của Đảng và Nhà nƣớc về công tác dạy nghề; - Phân tích và khái quát hóa lý luận về đào tạo nghề, dạy nghề, công tác quản lý, quản lý giáo dục, quản lý công tác dạy và học nghề. 4
6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp quan sát sƣ phạm. - Phƣơng pháp tổng kết rút kinh nghiệm. - Phƣơng pháp tọa đàm, trao đổi kinh nghiệm quản lý dạy học. - Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Thăm dò ý kiến của cán bộ quản lý, giáo viên, thanh niên dân tộc. - Phƣơng pháp phân tích hồ sơ quản lý. 7. Phạm vi, giới hạn nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu công tác quản lý hoạt động dạy nghề của các lớp dạy nghề tại Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa. 8. Kết cấu đề tài Ngoài phần mở đầu, Kết luận và khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của Quản lý dạy nghề cho lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề. Chƣơng 2: Thực trạng công tác Quản lý dạy nghề cho lao động dân tộc thiểu số ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa. Chƣơng 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng dạy nghề ở Trung tâm Dạy nghề huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. 5
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ DẠY NGHỀ CHO NGƢỜI LAO ĐỘNG DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở TRUNG TÂM DẠY NGHỀ 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề và các Khái niệm cơ bản 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1.1. Trên thế giới Trên thế giới, cùng với lịch sử phát triển của giáo dục nghề nghiệp qua các thời kỳ, đã có nhiều công trình nghiên cứu về đào tạo nghề, dạy nghề thông qua mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, hình thức tổ chức, quản lý giáo dục nghề nghiệp. Ở Liên bang Xô Viết trƣớc đây, các tác giả Batusep, Xla Sapôrinxki Y.A và nhiều tác giả khác đã xây dựng những cơ sở lý luận xác đáng trong việc xây dựng nội dung, phƣơng pháp và hình thức giáo dục nghề nghiệp. Ở Đức, các tác giả nhƣ D.Marschreider, B.Germer, Heinz Frakiewicz đã đƣa ra những cơ sở sƣ phạm đối với việc tổ chức quản lý hoạt động dạy học nghề nghiệp. Các tác giả đã rất quan tâm tới sự phối hợp chặt chẽ giữa dạy lý luận và luyện tập kỹ năng, kỹ thuật trong thực tiễn sản xuất. Các hệ thống dạy nghề và nghiên cứu về phát triển nghề nghiệp xuất hiện ở nhiều quốc gia khác nhƣ Pháp, Mỹ, Thụy Điển, Phần Lan,… trong đó đều đề cập tới quản lý đối với các thành phần cơ bản tạo nên quá trình đào tạo nghề ở các cơ sở giáo dục. Trong cuốn Giáo dục kỹ thuật và đào tạo thế kỷ XXI: Các khuyến nghị của Tổ chức Lao động Quốc tế và tổ chức giáo dục, Khoa học và văn hóa của Liên Hiệp Quốc, John Daniel và Goran Hultin đã đề cập tới mối quan hệ gắn bó giữa mục tiêu phát triển đào tạo nghề với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội; giữa đào tạo với sự biến động của thị trƣờng lao động; sự cần thiết phải thiết lập một cơ cấu giáo dục mở và linh hoạt. Các tác giả đã khẳng định rằng, trong nền kinh tế thị trƣờng, hoạt động quản lý liên quan tới thiết kế chính sách về đào tạo nghề cần lƣu tâm tới mối quan hệ hợp tác giữa nhà nƣớc, ngƣời sử dụng lao động và nhà sản xuất. Do đặc điểm, yêu cầu về nguồn nhân lực, đội ngũ công nhân kỹ thuật ở mỗi nƣớc có khác nhau nên không chỉ có lĩnh vực đào tạo nghề, dạy nghề mà 6
cả phƣơng pháp dạy nghề, hình thức dạy nghề, quy mô dạy nghề cũng có sự khác nhau, song đều có điểm chung là đều trú trọng đến phát triển kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp. Do sớm có hệ thống đào tạo nghề nên các nƣớc tƣ bản đã tích lũy đƣợc nhiều kinh nghiệm trong quá trình đào tạo. Quá trình đào tạo nghề, dạy nghề cũng nhƣ quá trình quản lý đào tạo nghề, dạy nghề liên tục đƣợc hoàn thiện, đổi mới để đảm bảo chất lƣợng đào tạo, chất lƣợng dạy nghề, đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Cho đến ngày nay, hầu hết các nƣớc trên thế giới đều bố trí hệ thống giáo dục kỹ thuật nghề bên cạnh bậc phổ thông và đào tạo bậc cao đẳng, đại học. Đối với dạy nghề hay giáo dục nghề nghiệp, trên thế giới ở mỗi quốc gia có điều kiện và trình độ phát triển kinh tế - xã hội, trình độ công nghệ khác nhau thì hệ thống giáo dục dạy nghề cũng khác nhau, song hầu hết các nƣớc đều bố trí hệ thống giáo dục kỹ thuật và dạy nghề bên cạnh hệ phổ thông và trung học. 1.1.1.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam, đào tạo nghề, dạy nghề nói chung và quản lý hoạt động đào tạo nghề, dạy nghề nói riêng là vấn đề đƣợc các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Trong đó có thể kể tới một số công trình sau: Tác giả Phạm Văn Kha trong cuốn “Đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam” [15] đã phân tích mối quan hệ giữa đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực trong điều kiện Việt Nam hiện nay cả về mặt lý luận và thực tiễn với những giải pháp tăng cƣờng sự phù hợp giữa đào tạo và sử dụng, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố quản lý đào tạo nghề, dạy nghề của cả hệ thống và của từng cơ sở. Tác giả Đỗ Minh Cƣơng và Mạc Văn Tiến (đồng chủ biên) với công trình “Phát triển lao động kỹ thuật ở Việt Nam - Lỹ luận và thực tiễn” [4] đã thiết lập cơ sở lý luận, phân tích thực trạng về phát triển lao động kỹ thuật, đề xuất một số giải pháp phát triển lao động kỹ thuật ở Việt Nam đến năm 2010, 7
trong đó đƣa ra giải pháp nội dung, chƣơng trình và quản lý tổ chức quá trình đào tạo nhằm đạt tới sự phù hợp giữa đào tạo và sử dụng. Tác giả Vũ Ngọc Hải trong bài viết “Cung - Cầu giáo dục” đã đề cập tới những thay đổi trong quan hệ cung - cầu và những bất cập trong đào tạo nhân lực với những biểu hiện nhƣ: sự không tƣơng thích giữa đào tạo với phát triển kinh tế - xã hội; ngành, nghề đào tạo chƣa gắn với thị trƣờng lao động; trình độ đào tạo không phù hợp với đòi hỏi của việc làm,… Từ đó, ông đã đề xuất một số giải pháp nhằm đảm bảo hài hòa mối quan hệ giữa đào tạo và thị trƣờng lao động. Luận án tiến sỹ của Phan Chính Thức với đề tài: “Những giải pháp phát triển đào tạo nghề góp phần đáp ứng nhu cầu nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa” [27] đã đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận của đào tạo nghề, đề xuất một số giải pháp phát triển đào tạo nghề đáp ứng nhu cầu nhân lực của xã hội. Qua phân tích một số đặc trƣng của một số nƣớc về hệ thống giáo dục nghề nghiệp, ta thấy hệ thống giáo dục nghề nghiệp đƣợc hình thành do yêu cầu của thị trƣờng lao động và do nhu cầu hoạt động nghề nghiệp, nhu cầu việc làm của ngƣời lao động trong xã hội. Hệ thống giáo dục nghề nghiệp là cung cấp cho xã hội, cho thị trƣờng lao động những kỹ thuật viên, trung cấp, công nhân kỹ thuật, ngƣời lao động có trình độ, có tay nghề, có năng lực ở mọi phƣơng diện kiến thức, kỹ năng, thái độ và kinh nghiệm làm việc đƣợc đào tạo trong các cơ sở giáo dục. Hình thức đào tạo nghề rất phong phú và đa dạng: đào tạo dài hạn và ngắn hạn; đào tạo chính quy và không chính quy; đào tạo tại các trƣờng hay các Trung tâm Dạy nghề. Đặc trƣng nổi bật của hệ thống nghề nghiệp là đào tạo ngƣời lao động có kỹ năng, kỹ xảo hành nghề trên cơ sở nắm vững lý thuyết. Do đó vấn đề dạy thực hành, luyện tập kỹ năng là những hoạt động cốt lõi trong quá trình đào tạo nghề, dạy nghề. Sức mạnh của hệ thống giáo dục nghề nghiệp và chất lƣợng đào tạo cao là sự đảm bảo hoạt động có hiệu quả của thị trƣờng lao động. Đây 8
cũng là cơ sở để thị trƣờng lao động có thể thực hiện đƣợc các quy luật cung cầu, quy luật giá trị và quy luật cạnh tranh. Hệ thống giáo dục nghề nghiệp của Việt Nam đã đƣợc hình thành trên 50 năm, thể chế hóa nội dung này vào luật, Điều 32, Luật Giáo dục năm 2005 quy định giáo dục nghề nghiệp bao gồm: Trung cấp chuyên nghiệp đƣợc thực hiện từ 3 đến 4 năm đối với ngƣời tốt nghiệp Trung học cơ sở; từ 1 đến 2 năm đối với ngƣời tốt nghiệp Trung học phổ thông và dạy nghề dƣới 1 năm đối với sơ cấp và từ 1 đến 3 năm đối với trung cấp và cao đẳng nghề. Vấn đề đào tạo nghề, quản lý quá trình đào tạo nghề cũng đƣợc quan tâm ngay từ nhƣng năm 1970, khi đó còn Tổng cục Dạy nghề. Khi đó một số nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, tâm lý học lao động nhƣ: Nguyễn Văn Hộ, Nguyễn Ngọc Đƣờng, Đặng Danh Ánh, Nguyễn Bá Dƣơng,... đã chủ động nghiên cứu những khía cạnh khác nhau về sự hình thành nghề và công tác dạy nghề. Đặc biệt, một số nhà nghiên cứu nhƣ Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Trần Kiểm đã đi sâu nghiên cứu về quản lý giáo dục, quản lý nhà trƣờng. Tuy nhiên, sau đó những nghiên cứu về quản lý giáo dục, quản lý nhà trƣờng, quản lý quá trình đào tạo nghề ở nƣớc ta bị lắng xuống, ít đƣợc trú trọng, chỉ đến khi vấn đề đào tạo nghề đƣợc quan tâm trở lại thông qua những đề tài, luận văn thạc sỹ chuyên ngành Quản lý giáo dục. Những nghiên cứu này đã đóng góp nhiều vấn đề quan trọng, đã khái quát hóa và làm rõ đƣợc những vấn đề về lý luận và đề xuất những biện pháp quản lý góp phần nâng cao hiệu quả quản lý quá trình đào tạo nghề nói chung và hoạt động dạy nghề nói riêng. 1.1.2. Các khái niệm 1.1.2.1. Khái niệm dạy nghề a. Nghề Từ điển Tiếng Việt (1998) định nghĩa: “Nghề là công việc chuyên làm, theo sự phân công của xã hội”. Khái niệm nghề của Nga đƣợc định nghĩa: “là một hoạt động lao động đòi hỏi có đào tạo nhất định và thường là nguồn gốc 9
của sự sống”. Khái niệm nghề của Pháp đƣợc định nghĩa: “là một loại lao động có thói quen và kỹ năng, kỹ xảo của một người để từ đó tìm được phương tiện sống” [30]. Từ các khái niệm trên, chúng ta có thể hiểu nghề nghiệp nhƣ một dạng lao động vừa mang tính xã hội (sự phân công của xã hội), vừa mang tính cá nhân (nhu cầu bản thân) trong đó, con ngƣời với tƣ cách là chủ thể hoạt động đòi hỏi để thỏa mãn những nhu cầu nhất định của xã hội và cá nhân. Bất cứ một nghề nghiệp nào cũng hàm chứa trong nó một hệ thống giá trị: Tri thức nghề, kỹ năng, kỹ xảo nghề, truyền thống nghề, hiệu quả do nghề mang lại. Nghề nghiệp là một dạng lao động đòi hỏi con ngƣời phải có một quá trình đào tạo chuyên biệt để có những kiến thức, chuyên môn nhất định. Khi tìm hiểu về khái niệm nghề cần quan tâm tới đặc điểm chuyên môn nghề và phân loại nghề vì nó là cơ sở để xác định nội dung đào tạo nghề và cấp trình độ đào tạo. Theo giáo trình Kinh tế Lao động của trƣờng Đại học Kinh Tế Quốc Dân thì: "Khái niệm nghề là một dạng xác định của hoạt động trong hệ thống phân công lao động của xã hội, là toàn bộ kiến thức và kỹ năng mà một người lao động cần có để thực hiện các hoạt động xã hội nhất định trong một lĩnh vực lao động nhất định" [dẫn theo 12, tr.20]. Khái niệm nghề mang một số nét đặc trƣng nhất định sau: - Là hoạt động, là công việc của con ngƣời đƣợc lặp đi lặp lại. - Là sự phân công lao động xã hội, phù hợp với yêu cầu xã hội. - Là phƣơng tiện để sinh sống. - Là lao động kỹ năng, kỹ xảo chuyên biệt có giá trị trao đổi trong xã hội đòi hỏi phải có một quá trình đào tạo nhất định. Việc phân loại nghề có ý nghĩa quan trọng trong quá trình tổ chức đào tạo. Tuy nhiên do xuất phát từ yêu cầu, mục đích sử dụng và các tiêu chí khác nhau nên phân loại nghề có nhiều loại: Nghề dạy học, nghề thủ công mỹ nghệ, nghề điện,… 10