Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai theo chương trình giáo dục phổ thông 2018

Chia sẻ: Chuheodethuong10 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động GDHN cho học sinh ở trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai từ đó đề xuất biện pháp phù hợp với các yêu cầu đổi mới giáo dục của chương trình GDPT mới (2018).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai theo chương trình giáo dục phổ thông 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN KHẮC GIANG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH LỚP 9 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ SA PA, TỈNH LÀO CAI THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN ANH TUẤN THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin được cam đoan số liệu và các kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực, khách quan, không trùng lặp với các luận văn khác. Thông tin trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Khắc Giang i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và kính trọng, học viên - tác giả bản Luận văn này xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Các thầy giáo, cô giáo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên và các thầy, cô giáo ngoài trường tham gia giảng dạy các chuyên đề cao học quản lý giáo dục cho học viên cao học khóa K26. Các đồng chí lãnh đạo Phòng Giáo dục và Đào tạo thị xã Sa Pa, các đồng chí cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh trường trung học cơ sở trên địa bàn thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai; gia đình và bạn bè đã hỗ trợ động viên tôi về chuyên môn trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học này. Cuối cùng, xin được dành trọn tình cảm kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc nhất với thầy giáo, TS. Trần Anh Tuấn - người trực tiếp hướng dẫn, đã tận tình giúp đỡ học viên - tác giả trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tác giả Luận văn xin chân thành cảm ơn và tiếp thu những ý kiến đóng góp của các nhà khoa học để đề tài này được hoàn thiện hơn. Tác giả Nguyễn Khắc Giang ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT ............................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ .................................................... viii MỞ ĐẦU ................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................ 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học .............................................................................. 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................ 3 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 3 7. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 4 8. Cấu trúc luận văn .................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG NĂM 2018 ................... 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................. 6 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài ...................................................... 6 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước ...................................................... 7 1.2. Một số khái niệm cơ bản .................................................................. 11 1.2.1. Quản lý nhà trường ....................................................................... 11 1.2.2. GDHN trong nhà trường phổ thông ............................................... 13 1.2.3. GDHN cho học sinh THCS ........................................................... 13 1.2.4. Quản lý hoạt động GDHN cho học sinh THCS .............................. 14 1.3. Trường THCS với nhiệm vụ GDHN ................................................. 14 1.3.1. Vị trí, chức năng, nhiệm vụ và mục tiêu giáo dục của trường THCS .... 14 1.3.2. Vai trò của nhà trường THCS trong hoạt động GDHN ................... 16 iii
1.4. Hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 THCS theo chương trình giáo dục phổ thông (2018) ...................................................................... 17 1.4.1. Mục tiêu, ý nghĩa của hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 THCS ..... 17 1.4.2. Nội dung của hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 THCS theo chương trình GDPT 2018 ................................................................ 18 1.4.3. Phương pháp tổ chức hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 THCS theo chương trình GDPT 2018 ......................................................... 20 1.4.4. Hình thức tổ chức hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 THCS theo chương trình GDPT 2018 ......................................................... 21 1.4.5. Các lực lượng tham gia hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 THCS theo chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 ................... 24 1.5. Quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 THCS ........................ 26 1.5.1. Xây dựng kế hoạch hoạt động GDHN học sinh lớp 9 THCS .......... 26 1.5.2. Tổ chức hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 THCS ..................... 27 1.5.3. Chỉ đạo thực hiện kế hoạch hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 THCS...... 28 1.5.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 THCS ..... 29 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 trường THCS .................................................................................... 30 1.6.1. Yếu tố khách quan ........................................................................ 30 1.6.2. Yếu tố chủ quan ............................................................................ 31 Kết luận chương 1 .................................................................................. 33 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH LỚP 9 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ SA PA, TỈNH LÀO CAI ............................................................................................... 35 2.1. Vài nét về tình hình kinh tế - xã hội và giáo dục của thị xã Sa Pa ............. 35 2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội của thị xã Sa Pa.............................................. 35 2.1.2. Tình hình phát triển giáo dục THCS của thị xã Sa Pa............................. 35 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ....................................................................... 37 2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 37 2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 37 iv
2.2.3. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 38 2.2.4. Địa bàn và thời gian khảo sát .................................................................. 38 2.2.5. Đối tượng khảo sát................................................................................... 38 2.2.6. Phương pháp xử lý số liệu ....................................................................... 39 2.3. Thực trạng hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai .......................................................................... 40 2.3.1. Thực trạng nội dung của hoạt động GDHN học sinh lớp 9 .................... 40 2.3.3. Thực trạng về phương pháp GDHN cho học sinh lớp 9 ......................... 42 2.3.4. Thực trạng hình thức tổ chức hoạt động GDHN học sinh lớp 9 ............. 46 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động GDHN tại các trường THCS thị xã Sa Pa ....... 50 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 .............. 50 2.4.2. Thực trạng tổ chức hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9....................... 51 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ....................... 53 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ..... 54 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa ........................................ 56 2.4. Đánh giá chung về quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS trên địa bàn thị xã Sa Pa ..................................................... 56 2.4.1. Những kết quả đạt được .......................................................................... 56 2.4.2. Một số điểm yếu và nguyên nhân ............................................................ 57 2.4.2.1. Một số điểm yếu cần khắc phục ........................................................... 57 2.4.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế.......................................................... 57 Kết luận chương 2.............................................................................................. 59 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GDHN CHO HỌC SINH LỚP 9 Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ SA PA THEO CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018 .................................... 60 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp .............................................................. 60 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu giáo dục ........................................... 60 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và tính thực tiễn ................................. 60 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống, tính đồng bộ và tính khả thi ........... 61 v
3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa theo chương trình GDPT 2018 ................................... 62 3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức cho CBQL, GV, HS và các lực lượng tham gia về các yêu cầu đổi mới hoạt động GDHN cho học sinh THCS thị xã Sa Pa theo chương trình GDPT 2018 ........................... 62 3.2.2. Đổi mới việc xây dựng kế hoạch GDHN cho học sinh lớp 9 theo chương trình GDPT 2018 .......................................................................... 66 3.2.3. Tổ chức đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 theo chương trình GDPT 2018 ....................... 68 3.2.4. Chỉ đạo đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 theo chương trình GDPT 2018 .......................................... 73 3.2.5. Chỉ đạo tăng cường công tác xã hội hóa GDHN cho học sinh lớp 9 theo chương trình GDPT 2018 .................................................................. 75 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 76 3.4. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ............. 76 3.4.1. Mục đích, nội dung khảo nghiệm ............................................................ 76 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm ........................................................................... 76 3.4.3. Cách thức tiến hành khảo nghiệm ........................................................... 77 3.4.4. Kết quả khảo nghiệm ............................................................................... 77 Kết luận chương 3.............................................................................................. 80 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 81 1. Kết luận .......................................................................................................... 81 2. Khuyến nghị................................................................................................... 82 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 84 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT BGH Ban Giám hiệu CBQL Cán bộ quản lý CMHS Cha mẹ học sinh CSVC Cơ sở vật chất DTNT Dân tộc nội trú GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDHN GDHN GDPT Giáo dục phổ thông GVBM Giáo viên bộ môn GVCN Giáo viên chủ nhiệm NGLL Ngoài giờ lên lớp PHHS Phụ huynh học sinh KT-XH Kinh tế - xã hội PHHS Phụ huynh học sinh THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TTGDTX-DN Trung tâm Giáo dục thường xuyên và dạy nghề UBND Ủy ban nhân dân TBC Trung bình chung vii
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng: Bảng 2.1: Tình hình giáo dục THCS tại thị xã Sa Pa từ 2017-2019 ........... 37 Bảng 2.2: Thống kê ý nghĩa mức độ thang đo ............................................. 39 Bảng 2.3: Đánh giá của CBQL, giáo viên về nội dung GDHN cho học sinh lớp 9 ..................................................................................... 40 Bảng 2.4: Đánh giá của CBQL, giáo viên về phương pháp GDHN cho học sinh lớp 9 .............................................................................. 42 Bảng 2.5: Đánh giá của học sinh về phương pháp GDHN tại các trường THCS ........................................................................................... 43 Bảng 2.6: Đánh giá của CBQL, giáo viên về hình thức GDHN học sinh lớp 9 ............................................................................................. 46 Bảng 2.7: Đánh giá của học sinh về hình thức GDHN tại trường THCS ... 48 Bảng 2.8: Đánh giá thực trạng lập kế hoạch GDHN của BGH ................... 50 Bảng 2.9: Đánh giá thực trạng tổ chức hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ............................................................................................. 52 Bảng 2.10: Đánh giá thực trạng chỉ đạo hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ............................................................................................. 53 Bảng 2.11: Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ............................................................................................. 54 Bảng 2.12: Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động GDHN cho HS lớp 9 ............................................................................................. 56 Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp ............... 77 Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ................. 78 Biểu đồ: Biểu đô 2.1: So sánh ý kiến đánh giá các phương pháp GDHN tại trường THCS cho học sinh lớp 9 tại thị xã Sa Pa ................................... 45 Biểu đồ 2.2: So sánh ý kiến đánh giá các hình thức GDHN tại trường THCS cho học sinh lớp 9 tại thị xã Sa Pa ................................... 49 Biểu đồ 3.1: Biểu đồ về mức độ tính cấp thiết và tính khả thi các biện pháp quản lý hoạt động GDHN ........................................................... 79 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh là một trong những vấn đề quan trọng của sự nghiệp Đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục Việt Nam. Nghị quyết số 29-NQ/TW (năm 2013) về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo cũng chỉ rõ: “Đẩy mạnh phân luồng sau trung học cơ sở; định hướng nghề nghiệp ở trung học phổ thông, đảm bảo cho học sinh có trình độ trung học cơ sở (học xong cấp THCS) có tri thức phổ thông nền tảng, đáp ứng phân luồng mạnh sau trung học cơ sở, trung học phổ thông phải tiếp cận nghề nghiệp và chuẩn bị cho giai đoạn học sau phổ thông có chất lượng” (dẫn theo [5]). Công tác giáo dục hướng nghiệp (GDHN) cho học sinh, với bản chất là một hệ thống các biện pháp tiến hành trong và ngoài nhà trường tác động đến học sinh để giúp các em có kiến thức về nghề nghiệp, từ đó giúp học sinh có khả năng lựa chọn nghề nghiệp trên cơ sở kết hợp nguyện vọng, sở trường của cá nhân gắn với nhu cầu sử dụng lao động của xã hội và địa phương. Tuy nhiên, cho đến nay GDHN cho học sinh phổ thông, đặc biệt là học sinh THCS, chưa được sự quan tâm đúng mức và kết quả còn hạn chế. Mặt khác, thực tế xã hội cũng cho thấy mối quan hệ giữa GDHN với chất lượng nguồn nhân lực: những năm qua chất lượng nguồn nhân lực của Việt Nam chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu của việc hội nhập cũng như nhu cầu của các doanh nghiệp. Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới (WB) về chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam hiện nay đạt 3,79/10 điểm, xếp thứ 10/11 quốc gia tại Châu Á, nguồn nhân lực Việt Nam phân bố không hợp lý, có nhiều bất cập về chất lượng đào tạo, nhiều lao động không đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng. Từ thực tiễn GDHN cho học sinh tại các trường THCS nói chung và trên địa bàn thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai nói riêng, chúng tôi nhận thấy việc đổi mới quản lí hoạt động GDHN cho học sinh cấp THCS là hết sức cấp thiết. 1
Hằng năm, Phòng Giáo dục và đào tạo Sa Pa đều có Kế hoạch GDHN cho học sinh THCS; tuy nhiên, kết quả và chất lượng GDHN cho học sinh THCS trên địa bàn chưa thực sự đạt hiệu quả như mong muốn. Cùng với việc các trường THCS thị xã Sa Pa bắt đầu chuẩn bị triển khai Chương trình giáo dục phổ thông mới (Chương trình GDPT 2018), việc nghiên cứu lý luận quản lý giáo dục, khảo sát thực trạng quản lí hoạt động GDHN tại các trường THCS trên địa bàn thị xã chính là cơ sở khoa học để có thể đề xuất một số biện pháp quản lý GDHN nhằm góp phần nâng cao chất lượng hoạt động GDHN cho học sinh THCS, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng quản lý trường THCS trên địa bàn thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai. Từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: "Quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai theo chương trình giáo dục phổ thông 2018", làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động GDHN cho học sinh ở trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai từ đó đề xuất biện pháp phù hợp với các yêu cầu đổi mới giáo dục của chương trình GDPT mới (2018). 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động GDHN cho học sinh THCS. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. 4. Giả thuyết khoa học Trong thời gian qua, công tác quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai còn có hạn chế 2
nhất định. Kết quả và chất lượng GDHN tại các THCS thị xã Sa Pa hiện nay nhìn chung chưa đạt được mục tiêu và yêu cầu chất lượng đã đặt ra, đặc biệt với HS lớp 9 cuối cấp. Với việc thực hiện Chương trình GDHN theo Chương trình GDPT 2018, nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động GDHN cho học sinh THCS dựa trên cơ sở khoa học Quản lý giáo dục, phù hợp với điều kiện thực tế giáo dục và đặc thù kinh tế - xã hội của thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai, thì những biện pháp đó sẽ góp phần nâng cao chất lượng hoạt động GDHN trong các trường THCS, góp phần phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của địa phương và xã hội. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 các trường THCS; - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 trong các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai; - Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 trong các trường THCS thị xã Sa Pa theo Chương trình GDPT 2018; 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu Nghiên cứu nội dung quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai theo các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá. 6.2. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai năm học 2017-2019. - Không gian và quy mô khảo sát: Gồm 04 trường trong các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai, gồm: trường THCS Kim Đồng: 144 học sinh lớp 9 và 02 cán bộ quản lý, trường THCS Lê Văn Tám 20 học sinh lớp 9 và 02 cán bộ 3
quản lý, trường THCS Võ Thị Sáu 16 học sinh lớp 9 và 02 cán bộ quản lý, trường DTNT THCS & THPT thị xã Sa Pa 70 học sinh lớp 9và 02 cán bộ quản lý. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Sưu tầm và tham khảo các tài liệu mang tính lý luận, các văn bản pháp quy, các công trình nghiên cứu khoa học về quản lý giáo dục, các tài liệu về GDHN cho học sinh THCS; Phân tích và tổng hợp các cơ sở khoa học của quản lý giáo dục, quản lý hoạt động GDHN cho học sinh phổ thông; các văn bản chỉ đạo của Sở GD&ĐT tỉnh Lào Cai; của UBND tỉnh Lào Cai; của UBND thị xã Sa Pa; các hướng dẫn thực hiện Chương trình hoạt động GDHN bậc THCS của Phòng Giáo dục và Đào tạo thị xã Sa Pa,… Trên cơ sở đó tổng hợp tư liệu để hệ thống hóa, khái quát hóa những vấn đề lý luận có liên quan đến đề tài, qua đó xây dựng khung lý thuyết về quản lý hoạt động GDHN của đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi - Xây dựng các phiếu điều tra bằng hệ thống câu hỏi để khảo sát các đối tượng liên quan đến nội dung nghiên cứu. - Các số liệu điều tra sẽ là những thông tin quan trọng để đề xuất những giải pháp khoa học có tính thực tiễn. 7.2.2. Phương pháp phỏng vấn Thông qua phỏng vấn trực tiếp lấy các ý kiến chuyên gia, các CBQL giáo dục, giáo viên có nhiều kinh nghiệm để khảo nghiệm thực trạng hoạt động GDHN và biện pháp quản lý hoạt động GDHN của Hiệu trưởng cho học sinh lớp 9 các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai. 7.2.3. Nghiên cứu tổng kết kinh nghiệm giáo dục Nghiên cứu và tổng hợp, tổng kết các kinh nghiệm hoạt động GDHN, hoạt động quản lý GDHN thông qua hệ thống các báo cáo tổng kết năm học, Tổng kết GDHN của Phòng Giáo dục và Đào tạo thị xã Sa Pa và của BGH các trường THCS thị xã Sa Pa về triển khai hoạt động GDHN cho học sinh; đồng thời nghiên 4
cứu các kế hoạch triển khai GDHN của Hiệu trưởng các trường THCS trên địa bàn. 7.3. Nhóm phương pháp khảo nghiệm Thực chất là vận dụng phương pháp chuyên gia, xin ý kiến đánh giá về tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đã nghiên cứu, đề xuất... thông qua bộ Phiếu hỏi dành các cấp quản lý giáo dục (Phòng Giáo dục và đào tạo, BGH) và đại diện đội ngũ giáo viên thực hiện chương trình GDHN tại các trường THCS. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu; kết luận và khuyến nghị; tài liệu tham khảo; phụ lục; luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động GDHN cho học sinh THCS theo Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018. Chương 2: Thực trạng về quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS trên địa bàn thị xã Sa Pa. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS trên địa bàn thị xã Sa Pa theo chương trình giáo dục phổ thông năm 2018. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG NĂM 2018 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài Vào những năm 1940, nhà tâm lý học Mỹ J.L.Holland đã nghiên cứu và thừa nhận sự tồn tại của các loại nhân cách và sở thích nghề nghiệp tác giả đã chỉ ra tương ứng với mỗi kiểu nhân cách nghề nghiệp đó là một số những nghề nghiệp mà cá nhân có thể chọn để có được kết quả làm việc cao nhất. Lý thuyết này của J. L Holland đã được sử dụng rộng rãi nhất trong thực tiễn hướng nghiệp ở các nước công nghiệp [22]. Song có thể coi cuốn sách “Hướng dẫn chọn nghề” xuất bản năm 1949 ở Pháp được xem là cuốn sách đầu tiên nói về hướng nghiệp. Nội dung cuốn sách đã đề cập đến sự phát triển đa dạng của các ngành nghề trong xã hội do sự phát triển của công nghiệp từ đó đã rút ra những kết luận coi GDHN (GDHN) là một vấn đề cấp thiết khi xã hội ngày càng phát triển và cũng là nhân tố thúc đẩy xã hội phát triển [22]. Các nghiên cứu gần đây của Mei Tang, Wei Pan và Mark D. Newmeyer đã áp dụng mô hình lý thuyết phát triển xã hội nghề nghiệp để khảo sát các yếu tác động đến xu hướng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh trung học. Những phát hiện của nghiên cứu này đã chứng minh tầm quan trọng của các yếu tố: kinh nghiệm học tập, tự đánh giá năng lực nghề nghiệp, lợi ích, và kết quả mong đợi trong quá trình phát triển nghề nghiệp của học sinh trung học [21]. Mối quan hệ của các yếu tố này là động, vì vậy, để can thiệp thành công cần phải xem xét mối quan hệ phức tạp giữa các yếu tố và kết hợp một loạt các biện pháp can thiệp ở mức độ đa hệ thống. Các nhà tư vấn nên góp phần vào sự phát triển và thực hiện một chương trình phát triển nghề nghiệp toàn diện giúp học sinh phát triển năng lực nghề nghiệp thông qua hoạt động học tập thiết thực. 6
Nghiên cứu của Bromley H.Kniveton, trên cơ sở khảo sát 384 thanh thiếu niên (trong đó có 174 nam và 174 nữ) từ 14 đến 18 tuổi đã đã đưa ra kết luận: Cả nhà trường và gia đình đều có thể cung cấp những thông tin và hướng dẫn trực tiếp hoặc gián tiếp ảnh hưởng đến sự lựa chọn nghề nghiệp của thanh niên. Giáo viên có thể xác định những năng khiếu và khả năng qua đó khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động ngoại khoá, tham gia lao động hướng nghiệp hoặc tham quan những cơ sở sản xuất. Phụ huynh học sinh có ảnh hưởng rất lớn đến việc cung cấp những hỗ trợ thích hợp nhất định cho sự lựa chọn nghề nghiệp, ngoài ra còn có sự tác động của anh chị em trong gia đình, bạn bè… [17]. Michael Borchert, trên cơ sở khảo sát 325 học sinh trung học của trường Trung học Germantown, bang Wisconsin đã đưa ra nhận xét: trong ba nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến sự lựa chọn nghề nghiệp là: Môi trường, cơ hội và đặc điểm cá nhân thì nhóm yếu tố đặc điểm cá nhân có ảnh hưởng quan trọng nhất đến sự chọn lựa nghề nghiệp của học sinh trung học. M.J. Burns và các cộng sự đã cho rằng mức độ nổi tiếng và uy tín của trường, đội ngũ giáo viên danh tiếng cũng là những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn trường của học sinh, “tỷ lệ chọi” đầu vào, điểm chuẩn của trường là những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn trường của học sinh. Ngoài mong đợi về học tập trong tương lai thì mong đợi về công việc trong tương lai cũng là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn trường của học sinh. S.G. Washburn và các cộng sự còn cho rằng sự sẵn sàng của bản thân cho công việc và cơ hội kiếm được việc làm sau khi tốt nghiệp cũng là những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn trường của học sinh [24]. D.W. Chapman, trong việc chọn trường, các học sinh bị tác động mạnh mẽ bởi sự thuyết phục, khuyên nhủ của bạn bè và gia đình. Bên cạnh đó, Hossler và Gallagher còn cho rằng các cá nhân tại trường học cũng có ảnh hưởng không nhỏ đến quyết định chọn trường của học sinh [24]. 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước 7
Trong chương trình GDPT hiện hành, ở bậc THCS các hoạt động GDHN được coi là một hoạt động giáo dục bắt buộc, được thực hiện thống nhất trên toàn quốc. Tuy nhiên, do thời lượng hạn chế và chưa thể hiện rõ tích hợp vào các môn học khác, trừ môn dạy nghề và hoạt động GDHN như là hoạt động ngoại khóa. Từ những năm 1975 - 1990, một số nhà nghiên cứu như Phạm Tất Dong, Quang Dương, Nguyễn Văn Hộ,… đã đề cập đến nhiều khía cạnh trong hoạt động GDHN cho học sinh phổ thông, trong đó đã đề cập cần GDHN ngay từ bậc THCS. Trong công trình nghiên cứu của mình, tác giả Nguyễn Văn Hộ đề cập đến vấn đề: “Thiết lập và phát triển hệ thống GDHN cho học sinh Việt Nam” [12]. Tác giả đã xây dựng luận chứng cho hệ thống GDHN trong điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của đất nước,đề xuất những hình thức phối hợp giữa nhà trường, cơ sở sản xuất, cơ sở giáo dục kỹ thuật nghề nghiệp, dạy nghề cho học sinh phổ thông. Một số công trình nghiên cứu gần đây hơn về công tác GDHN ở cấp Bộ: Đề tài cấp Bộ năm 2005: “Những giải pháp triển khai thực hiện tổ chức GDHN cho học sinh trung học phổ thông khu vực miền núi Đông Bắc Việt Nam trong thời kì công nghiệp hóa - hiện đại hóa” của tác giả Nguyễn Thị Thanh Huyền thuộc Đại học sư phạm Thái Nguyên; Đề tài nghiên cứu cấp Bộ năm 2009: “Tham vấn hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông -Thực trạng ở Việt nam và kinh nghiệm Quốc tế” do Lê Thị Thanh Hương làm chủ nhiệm. Theo tác giả Phạm Tất Dong, đa số thanh niên không kiếm được việc làm là do không biết nghề (67,4%) [7] và nhấn mạnh: “Chú trọng hình thành những năng lực nghề nghiệp cho thế hệ trẻ để tự họ tìm ra việc làm”, đồng thời: “tiếp sau quá trình hướng nghiệp dứt khoát phải dạy nghề cho học sinh sau THCS. Đây sẽ là một nguyên tắc cơ bản” [6]. Sách chuyên khảo “Tổ chức hoạt động GDHN trong trường phổ thông” của tác giả Nguyễn Thị Thanh Huyền (2015), Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên [14]. *Những nghiên cứu về quản lý GDHN 8
Từ sau năm 2005, hoạt động GDHN được quan tâm nhiều hơn và đã có nhiều luận văn sau đại học chọn làm đề tài nghiên cứu. Có thể kể đến: Tác giả Huỳnh Thị Tam Thanh (2003), Quản lý công tác hướng nghiệp cho học sinh bậc trung học tại các trung tâm GDTX trên địa bàn thành phố Đà Nẵng: Thực trạng và giải pháp (dẫn theo [24]). Đề tài này đã xác định được các đầu việc quản lý của lãnh đạo các nhà trường trong công tác quản lý GDHN và đưa ra những biện pháp nhằm tăng cường hiệu quả của công tác này. Tuy nhiên, đề tài còn chưa xây dựng được một cơ sở lý luận hoàn chỉnh làm nền tảng cho việc giải quyết phần nội dung. Tác giả Nguyễn Hữu Thiện (2004), Tìm hiểu thực trạng công tác quản lý hoạt động hường nghiệp cho học sinh THPT tại thành phố Hồ Chí Minh và đề xuất một số biện pháp [23]. Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu thực trạng về công tác quản lý hoạt động hướng nghiệp cho học sinh THPT tại thành phố Hồ Chí Minh chưa đạt hiệu quả cao trên cơ sở phân tích các thực trạng về sự thiếu thông tin, sự thiếu hiểu biết của học sinh về các ngành, nghề trong xã hội dẫn đến việc chọn nghề nghiệp tương lai của các em học sinh không phù hợp, các hình thức GDHN trong nhà trường THPT còn nhiều hạn chế. Bên cạnh, đề tài chưa đề cập đến sự lãnh đạo phối hợp giáo dục của nhà trường - gia đình - xã hội trong hoạt động GDHN cho học sinh. Vì hoạt động GDHN trong nhà trường phổ thông là một bộ phận của hoạt động GDHN của toàn xã hội. Gia đình lại là cái nôi đầu đời có ảnh hưởng lớn tới sự chọn lựa nghề nghiệp tương lai của học sinh. Ở đây đề tài chưa đề cập đến nhiệm vụ của CMHS trong việc GDHN và chưa có sự phối hợp giáo dục của nhà trường với gia đình để GDHN cho các em. Phan Ngọc Hà (2009), Thực trạng quản lý hoạt động GDHN của Hiệu trưởng các trường THPT huyện Thốt Nốt, Thành phố Cần Thơ hiện nay [10]. Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu thực trạng về công tác quản lý hoạt động GDHN của Hiệu trưởng các trường THPT huyện Thốt Nốt, thành phố Cần Thơ hiện nay chưa đạt hiệu quả cao trên cơ sở phân tích các thực trạng về sự thiếu thông tin, 9
sự thiếu hiểu biết của học sinh về các ngành, nghề trong xã hội dẫn đến việc chọn nghề nghiệp tương lai của các em học sinh không phù hợp, các hoạt động GDHN trong nhà trường THPT còn nhiều hạn chế. Tuy nhiên, đề tài chưa chú ý phân tích đánh giá quản lý theo mối quan hệ chức năng quản lý với kết quả quản lý. Nguyễn Thị Ánh Tuyết (2011), Thực trạng quản lý hoạt động GDHN ở các trường THPT Quận 12 thành phố Hồ Chí Minh [24]. Tác giả đã nêu nội dung chính về quản lý hoạt động hướng nghiệp đó là: Xây dựng kế hoạch, chương trình hoạt động GDHN; Tổ chức chỉ đạo thực hiện kế hoạch, chương trình hoạt động GDHN; kiểm tra, đánh giá hoạt động GDHN; đảm bảo các điều kiện cho hoạt động GDHN, trên cơ sở phân tích thực trạng tại địa bàn, tác giả đưa ra 07 giải pháp quan trọng giải quyết. Nguyễn Quốc Thanh Long (2012), Thực trạng quản lý hoạt động GDHN của Hiệu trưởng các trường THPT huyện Bình Chánh [17]. Tác giả đã khái quát được lý luận về hoạt động GDHN trong trường THPT, quản lý hoạt động GDHN trong trường THPT với nội dung về: Thành lập Ban hướng nghiệp và xác định chức năng, nhiệm vụ cụ thể các thành viên Ban hướng nghiệp; Phân công trách nhiệm hướng nghiệp trong nhà trường; Kế hoạch hoạt động GDHN, Tổ chức hoạt động GDHN; Chỉ đạo thực hiện hoạt động GDHN; Kiểm tra, đánh giá hoạt động GDHN; kiểm tra, đánh giá hoạt động GDHN; tổng kết hoạt động GDHN. Đề xuất biện pháp về tăng cường tư tưởng nhận thức; các nhóm biện pháp chính và đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động GDHN. Quàng Văn Trung (2018), nghiên cứu đề tài “Quản lý hoạt động GDHN theo định hướng phân luồng ở các trường THCS trên địa bàn huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên”, luận văn thạc sỹ, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Luận văn đã nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động GDHN theo định hướng phân luồng học sinh THCS; chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý hoạt động GDHN theo định hướng phân luồng ở các trường THCS trên địa bàn huyện Nậm Pồ; từ đó đề xuất 7 biện pháp phù hợp với điều kiện địa bàn huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên. 10
Tác giả Phạm Nông Chung (2019), luận văn thạc sĩ “Quản lý hoạt động hướng nghiệp tại Trung tâm Giáo dục thường xuyên - hướng nghiệp tỉnh Bắc Kạn theo hướng phân luồng học sinh sau trung học cơ sở”, luận văn thạc sỹ, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã nghiên cứu các khía cạnh lý luận về quản lý, GDHN, quản lý hoạt động GDHN, phân luồng học sinh THCS. Từ đó phân tích thực trạng quản lý hoạt động GDHN tại Trung tâm Giáo dục thường xuyên - hướng nghiệp (TTGDTX-HN) tỉnh Bắc Kạn theo hướng phân luồng học sinh sau THCS dựa trên các chức năng quản lý: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá, từ đó đề xuất 5 biện pháp quản lý phù hợp với vấn đề phân luồng học sinh trên địa bàn. Luận văn thạc sỹ của Nguyễn Huy Thanh (2019), nghiên cứu đề tài “Quản lý hoạt động GDHN theo định hường chương trình GDPT mới ở các trường THCS huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai”, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, kết quả luận văn đã nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động GDHN theo định hướng chương trình GDPT mới ở các trường THCS; từ đó phân tích thực trạng và đề xuất 5 biện pháp quản lý hoạt động GDHN theo định hướng chương trình GDPT mới 2018 ở các trường THCS huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu nêu trên đã đề cập đến vai trò của hoạt động GDHN, sự cần thiết của vấn đề GDHN, đặc biệt là quản lý hoạt động GDHN tại các trường THCS,... Tuy nhiên, vẫn còn quá ít các công trình nghiên cứu có tính hệ thống về quản lý GDHN tại các các trường THCS theo chương trình GDPT 2018 cho học sinh lớp 9. Chúng tôi nhận thấy, đây là vấn đề cần tiếp tục được quan tâm nghiên cứu, do vậy chúng tôi lựa chọn đề tài “Quản lý hoạt động GDHN cho học sinh lớp 9 ở các trường THCS thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai (theo chương trình GDPT năm 2018)” để nghiên cứu. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý nhà trường Quản lý, thực chất là một dạng hoạt động xã hội. Đó là sự tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý trong tổ chức nhằm 11