Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:112

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là tổ chức hoạt động GD trải nghiệm ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, tác giả luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động GD trải nghiệm ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GD cấp tiểu học hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHẠM THỊ HẰNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRẢI NGHIỆM Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐIỆN BIÊN, TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHẠM THỊ HẰNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRẢI NGHIỆM Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐIỆN BIÊN, TỈNH ĐIỆN BIÊN Ngành: Quản lý GD Mã số: 8.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Minh Huế THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Phạm Thị Hằng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Với tất cả sự kính trọng và tình cảm chân thành của mình, cho phép tôi được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo thuộc Trường Đại học Sư phạm - ĐHTN, toàn thể các thầy giáo, cô giáo Khoa Tâm lý Giáo dục, các thầy cô giáo đã trực tiếp giảng dạy và tham gia quản lý tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn tốt nghiệp. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Trần Thị Minh Huế đã tận tình giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các đồng chí lãnh đạo nhà trường, các thầy giáo, cô giáo các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên đã giúp đỡ, cung cấp cho tôi những thông tin, số liệu, tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình nghiên cứu. Cảm ơn gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, cổ vũ tinh thần giúp đỡ để tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn tốt nghiệp. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự góp ý và giúp đỡ của Hội đồng khoa học và Quý thầy cô, anh chị em đồng nghiệp và bạn bè. Xin trân trọng cảm ơn./. Tác giả luận văn Phạm Thị Hằng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...........................................................................iv DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................ v MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ...........................................................................2 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................3 6. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................3 7. Phương pháp nghiên cứu ...........................................................................................4 8. Cấu trúc luận văn .......................................................................................................4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRẢI NGHIỆM CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC...............................................5 1.1. Khái quát về lịch sử nghiên cứu vấn đề ..................................................................5 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài .........................................................................5 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước ..........................................................................8 1.2. Khái niệm công cụ ................................................................................................ 11 1.2.1. Quản lý ...............................................................................................................11 1.2.2. Trải nghiệm ........................................................................................................12 1.2.3. Hoạt động giáo dục trải nghiệm.........................................................................14 1.2.4. Quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ở trường tiểu học ..........16 1.3. Một số vấn đề lý luận về hoạt động giáo dục trải nghiệm của học sinh ở trường tiểu học .............................................................................................................16 1.3.1. Mục tiêu hoạt động giáo dục trải nghiệm của học sinh tiểu học .......................16 1.3.2. Nội dung của hoạt động giáo dục trải nghiệm theo chương trình giáo dục tiểu học mới .................................................................................................................17 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
1.3.3. Thời lượng thực hiện chương trình, loại hình hoạt động và hình thức tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh .....................................................18 1.3.4. Thiết kế và tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm..........................................25 1.3.5. Phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ở trường tiểu học .............................................................................................................27 1.3.6. Đánh giá kết quả hoạt động giáo dục trải nghiệm của học sinh ........................27 1.4. Quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm của học sinh ở trường tiểu học .............30 1.4.1. Vai trò của hiệu trưởng nhà trường trong quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ....................................................................................................30 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm ............................................32 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm ....................38 1.5.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về tầm quan trọng của công tác quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm.......................................................................38 1.5.2. Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên.................................................39 1.5.3. Chất lượng học sinh ........................................................................................... 40 1.5.4. Năng lực quản lý của đội ngũ lãnh đạo quản lý nhà trường .............................. 40 1.5.5. Cơ sở vật chất của nhà trường phục vụ tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh các trường tiểu học ........................................................................................40 1.5.6. Điều kiện kinh tế xã hội của địa phương ........................................................... 41 1.5.7. Sự quan tâm của chính quyền, đoàn thể, cha mẹ học sinh đến quản lý hoạt động GD trải nghiệm cho học sinh các trường tiểu học ..............................................41 Kết luận chương 1 ........................................................................................................42 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRẢI NGHIỆM CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐIỆN BIÊN, TỈNH ĐIỆN BIÊN .......................................................................................... 43 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ..........................................................................43 2.1.1. Khái quát về giáo dục tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên .....................43 2.1.2. Mục tiêu khảo sát ............................................................................................... 45 2.1.3. Khách thể và quy mô khảo sát ...........................................................................45 2.1.4. Nội dung khảo sát .............................................................................................. 45 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
2.1.5. Phương pháp khảo sát và xử lý kết quả ............................................................. 45 2.2. Thực trạng nhận thức và tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên ........................... 45 2.2.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động giáo dục trải nghiệm đối với sự phát triển nhân cách của học sinh ..................................................45 2.2.2. Thực trạng thực hiện nội dung hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ..47 2.2.3. Thực trạng hình thức tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh tại các trường tiểu học ..................................................................................................49 2.2.4. Thực trạng thiết kế và tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh tại các trường tiểu học ..................................................................................................51 2.2.5. Thực trạng phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh tại các trường tiểu học .......................................................................................... 53 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm của học sinh các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên ...................................................................55 2.3.1. Thực trạng lập kế hoạch quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm .....................55 2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục trải nghiệm ...............57 2.3.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện kế hoạch tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm......59 2.3.4. Thực trạng kiểm tra đánh giá thực hiện kế hoạch quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm ............................................................................................................61 2.4. Thực trạng yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý hoạt động trải nghiệm của học sinh các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên ..................................64 2.5. Đánh giá chung về khảo sát thực trạng .................................................................65 2.5.1. Những ưu điểm ..................................................................................................65 2.5.2. Những hạn chế ...................................................................................................66 2.5.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................................67 Kết luận chương 2 ........................................................................................................68 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRẢI NGHIỆM CỦA HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN ĐIỆN BIÊN, TỈNH ĐIỆN BIÊN .......................................................................................... 70 3.1. Nguyên tắc xây dựng hệ thống biện pháp ............................................................ 70 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ...................................................................70 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .......................................................................70 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ....................................................................70 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính đối tượng ...................................................................71 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện, tính hệ thống ............................................71 3.2. Một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm của học sinh các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên .......................................................... 71 3.2.1. Nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng, nội dung, quy trình tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm và quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ................................................................................................ 71 3.2.2. Chỉ đạo thực hiện đa dạng các hình thức tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ....................................................................................................74 3.2.3. Tăng cường bồi dưỡng năng lực quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho cán bộ quản lý, giáo viên ......................................................................................77 3.2.4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá việc thực hiện quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm ...................................................................................................................79 3.2.5. Đầu tư bổ sung cơ sở vật chất để thực hiện tốt hoạt động giáo dục trải nghiệm trong nhà trường tiểu học ................................................................................82 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...........................................................................84 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của biện pháp ...........................................85 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ......................................................................................85 3.4.2. Đối tượng khảo nghiệm .....................................................................................85 3.4.3. Nội dung khảo nghiệm.......................................................................................85 3.4.4. Phương pháp khảo nghiệm ................................................................................85 3.4.5. Kết quả khảo nghiệm .........................................................................................85 Kết luận chương 3 ........................................................................................................88 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................89 1. Kết luận ....................................................................................................................89 2. Khuyến nghị .............................................................................................................90 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................91 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBGV : Cán bộ giáo viên CBQL : Cán bộ quản lý CLB : Câu lạc bộ CSVC : Cơ sở vật chất CTĐT : Chương trình đào tạo GD : Giáo dục GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo GDMN : Giáo dục mầm non GDTN : Giáo dục trải nghiệm GV : Giáo viên GVBM : Giáo viên bộ môn GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HĐGDTN : Hoạt động giáo dục trải nghiệm HĐTN : Hoạt động trải nghiệm HS : Học sinh SL : Số lượng TH : Tiểu học THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TN : Trải nghiệm XHH : Xã hội hóa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ............................................................................... 46 Bảng 2.2. Thực trạng thực hiện nội dung hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ................................................................................................... 47 Bảng 2.3. Thực trạng hình thức tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh tại các trường tiểu học .............................................................. 50 Bảng 2.4. Thực trạng thiết kế và tổ chức hoạt độnggiáo dục trải nghiệm cho học sinh tại các trường tiểu học .............................................................. 52 Bảng 2.5. Thực trạng phương pháp tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh tại các trường tiểu học ........................................................ 54 Bảng 2.6. Thực trạng lập kế hoạch quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm .......... 55 Bảng 2.7. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm .............................................................................................. 57 Bảng 2.8. Thực trạng chỉ đạo thực hiện kế hoạch quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm .............................................................................................. 60 Bảng 2.9. Thực trạng kiểm tra đánh giá thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục trải nghiệm ........................................................................................ 62 Bảng 2.10. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý hoạt động trải nghiệm .............................................................................................. 64 Bảng 3.1. Đánh giá của CBQL, GV các trường tiểu học về mức độ cấp thiết của các biện pháp quản lý hoạt động GD trải nghiệm cho học sinh ....... 86 Bảng 3.2. Đánh giá của CBQL, GV các trường tiểu học về mức độ khả thi của các biện pháp quản lý hoạt động GD trải nghiệm cho học sinh ............. 87 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài GD tiểu học là cấp học đầu tiên trong các cấp học thuộc GD phổ thông, đặt nền tảng cho GD phổ thông và sự phát triển toàn diện con người. GD tiểu học có mục tiêu hình thành cho học sinh 6-11 tuổi tư tưởng, tình cảm, trí tuệ, thể chất và các kỹ năng cơ bản, đúng đắn và lâu dài để học sinh học tiếp cấp trung học cơ sở. Bản chất của quá trình GD là quá trình tổ chức cuộc sống, tổ chức hoạt động và giao lưu cho học sinh nhằm biến yêu cầu về việc thực hiện các chuẩn mực xã hội thành hành vi và thói quen phù hợp với chuẩn mực, giá trị sống hiện tại xã hội đặt ra. Do đó hoạt động GD trong nhà trường cần được chuyển hoá thành hoạt động tự GD, trải nghiệm dưới nhiều hình thức phong phú của người học dưới vai trò sư phạm của nhà GD. Trong cấu trúc chương trình GD phổ thông mới, hoạt động này giúp cho học sinh có nhiều cơ hội trải nghiệm để vận dụng những kiến thức học được vào thực tiễn từ đó hình thành năng lực thực tiễn cũng như phát huy tiềm năng sáng tạo của bản thân. Hoạt động học tập trải nghiệm là các hoạt động GD thực tiễn được tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường. Hoạt động trải nghiệm là một bộ phận của quá trình GD được tổ chức ngoài giờ học ở trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học trong giờ chính khoá. Thông qua hoạt động GD trải nghiệm, học sinh được học qua thực tế cuộc sống, được thể hiện kiến thức, kĩ năng mình đã tích lũy được và tự mình thay đổi. Hoạt động trải nghiệm của học sinh rất đa dạng và phong phú, được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau: Hoạt động khám phá hình thành tri thức, kĩ năng mới; Hoạt động nghiên cứu khoa học, hoạt động gắn với rèn luyện đạo đức, kĩ năng sống hàng ngày của học sinh. Thông qua các hoạt động đó, giáo viên, nhà trường hình thành tri thức kĩ năng mới cho học sinh hoặc củng cố, phát triển kiến thức, kĩ năng đã tích lũy được ở người học, từ đó giúp học sinh phát triển năng lực hành động. Hoạt động trải nghiệm của học sinh có tác dụng tạo môi trường thuận lợi để học sinh TH phát triển năng lực một cách tốt nhất, phát huy những tố chất và tài năng, khắc phục những điểm yếu còn tồn tại để phát triển và thích ứng trong môi trường xã hội luôn luôn biến đổi. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Hiện nay các trường tiểu học trên địa bàn huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên đã tăng cường hoạt động giáo dục trải nghiệm nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của chương trình GD cấp tiểu học mới đặt ra. Thực tế cho thấy trong những năm qua, GD tiểu học huyện Điện Biên đã quan tâm đến hoạt động GD trải nghiệm của học sinh, tuy nhiên mức độ đầu tư còn chưa được thỏa đáng cả về thời gian và nguồn lực để tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh. Mặt khác kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm của giáo viên huyện Điện Biên còn nhiều hạn chế, vì vậy dẫn tới hiệu quả hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh còn chưa cao. Tình trạng học sinh tiểu học vẫn còn hạn chế về kỹ năng thực hành, đặc biệt là kỹ năng sống, năng lực thích ứng chưa tốt. Hiện nay, chưa có nhiều nghiên cứu về hoạt động GD trải nghiệm theo tiếp cận hoạt động trong chương trình GD tiểu học mới. Xuất phát từ vị trí công tác của học viên: Huyện Điện Biên là một huyện có địa bàn rộng một số xã nằm ngay ven của thành phố Điện Biên phủ còn lại nhiều xã lại thuộc vùng biên giới khó khăn, có nhiều dân tộc thiểu số sinh sống, tính đa dạng về nguồn gốc của người dân tộc tạo cho học sinh các trường TH huyện Điện Biên cũng được xuất thân từ nhiều hoàn cảnh khác nhau, tuy nhiên trong quá trình GD ở các trường TH huyện Điện Biên nơi tôi công tác, các hoạt động về trải nghiệm của học sinh chưa được quan tâm và tổ chức theo đúng nghĩa của nó, do đó chất lượng GD toàn diện học sinh TH chưa cao. Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý hoạt động GD trải nghiệm ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên” làm đề tài nghiên cứu khoa học. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu về lý luận và thực trạng tổ chức hoạt động GD trải nghiệm ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, tác giả luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động GD trải nghiệm ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GD cấp tiểu học hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lý hoạt động GD trải nghiệm cho học sinh ở các trường tiểu học tỉnh Điện Biên đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GD cấp tiểu học hiện nay. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. 4. Giả thuyết khoa học Hiện nay, công tác quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên đã đạt được những kết quả đáng khích lệ; tuy nhiên, trước yêu cầu đổi mới giáo dục tiểu học nước ta, cũng như trong khu vực và thế giới vẫn còn chưa thật hiệu quả, còn bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học theo đề án giáo dục phổ thông mới. Nếu đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục học sinh theo tiếp cận giáo dục trải nghiệm có tính hệ thống, khả thi thì sẽ góp phần tạo chuyển biến về chất lượng giáo dục toàn diện của nhà trường. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ở trường tiểu học 5.2. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Nội dung Tác giả luận văn tập trung nghiên cứu về quản lý hoạt động GD trải nghiệm của giáo viên ở từng lớp và quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên với chủ thể thực hiện các biện pháp quản lý là hiệu trưởng nhà trường. Khái niệm hoạt động trải nghiệm trong luận văn được tiếp cận với nghĩa là những hoạt động giáo dục trải nghiệm ngoài môn học, thực hiện ngoài thời gian học chính khoá trên lớp trong chương trình giáo dục. 6.2. Khách thể điều tra - Tổng số trường khảo sát: 5 trường. - Giáo viên: 95 giáo viên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
- CBQL (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn): 20 người. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận, gồm: Phương pháp tổng hợp, hệ thống hoá, phân tích tài liệu; phương pháp lịch sử. Tác giả sử dụng nhóm phương pháp này để xác định các khái niệm và xây dựng khung lý thuyết về quản lý hoạt động GD trải nghiệm cho học sinh trường TH. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn, gồm - Điều tra, khảo sát thực tế bằng các phiếu hỏi, thu thập thông tin, xử lý số liệu nhằm mô tả thực trạng hoạt độngtrải nghiệm của học sinh trường TH huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. - Phỏng vấn trực tiếp cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh nhằm bổ sung cho kết quả điều tra bằng phiếu hỏi. - Nghiên cứu thực tế quản lý hoạt động trải nghiệm ở các trường TH huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. - Phương pháp xin ý kiến chuyên gia nhằm khảo nghiệm tính hiệu quả, tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 8. Cấu trúc luận văn Luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ở trường tiểu học. Chương 2. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. Chương 3. Biện pháp quản lý hoạt động giáo dục trải nghiệm cho học sinh ở các trường tiểu học huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. Ngoài ra, luận văn còn có phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục các tài liệu tham khảo và Phụ lục. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRẢI NGHIỆM CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1. Khái quát về lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài Những tư tưởng GD về học qua thực hành, trải nghiệm thực tiễn đã manh nha xuất hiện từ thời cổ đại. Trong quan điểm GD của các triết gia phương Đông và phương Tây và các nhà tâm lí học, GD học đã thể hiện nghiên cứu về vai trò của trải nghiệm GD đối với sự phát triển người học ở những góc độ khác nhau. Có thể nhắc tới “quan điểm về phương pháp GD coi trọng thực hành, vận dụng” của Khổng Tử (551-479 TCN); “Quan điểm về dạy học phải đảm bảo mối liên hệ với đời sống, GD thông qua trò chơi, hoạt động ngoài lớp, ngoài thiên nhiên” của J.A Cômenxki; Học thuyết GD của Mác - Ănghen và Lê Nin về “GD kỹ thuật tổng hợp và GD kết hợp với lao động sản xuất” trên cơ sở phát triển đề cương về GD kỹ thuật tổng hợp của Crupxcaia; Con đường nhận thức biện chứng của Lê Nin… [dẫn theo 14]. Một trong những lý thuyết nghiên cứu trực tiếp đến hoạt động GD trải nghiệm trong dạy học là lý thuyết học từ trải nghiệm của David A Kolb [13]. Trong lý thuyết này, Kolb cũng chỉ ra rằng “Học từ trải nghiệm là quá trình học theo đó kiến thức, năng lực được tạo ra thông qua việc chuyển hóa kinh nghiệm. Học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm những khác ở chỗ là nó gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân”. Lý thuyết “Học từ trải nghiệm” là cách tiếp cận về phương pháp học đối với các lĩnh vực nhận thức. Nếu như mục đích của việc dạy học chủ yếu là hình thành và phát triển hệ thống tri thức khoa học, năng lực và hành động khoa học cho mỗi cá nhân thì mục đích hoạt động GD là hình thành và phát triển những phẩm chất, tư tưởng, ý chí, tình cảm, sự đam mê, các giá trị, kĩ năng sống và những năng lực chung khác cần có ở con người trong xã hội hiện đại. Để phát triển sự hiểu biết khoa học, chúng ta có thể tác động vào nhận thức của người học; nhưng để phát triển và hình thành phẩm chất thì người học phải được trải nghiệm. Như vậy, trong lý thuyết của Kolb, trải nghiệm sẽ làm cho việc học trở nên hiệu quả bởi trải nghiệm ở đây là sự Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
trải nghiệm có định hướng, có dẫn dắt chứ không phải sự trải nghiệm tự do, thiếu định hướng [13]. Đến thế kỷ 19, trên thế giới đã có nghiên cứu sâu và hệ thống theo các khía cạnh khác nhau về học tập trải nghiệm của các nhà tâm lí học, GD học, đại biểu là William James, Kurt Lewin, John Dewey, Jean Piaget, Lev Vygotsky, Carl Jung, Carl Rogers, Paulo Freire và Mary Parker Follett… Có thể nhắc tới 3 mô hình học tập trải nghiệm cổ điển tiêu biểu nửa đầu thế kỷ 19: Mô hình học tập trải nghiệm của Kurt Lewin về nghiên cứu hành động và đào tạo trong phòng thí nghiệm, mô hình học từ kinh nghiệm của John Dewey, mô hình học tập và phát triển nhận thức của Jean Piaget. Đây được coi như cơ sở khoa học nền tảng của việc phát triển lý thuyết học tập trải nghiệm của D. Kolb sau này. Từ giữa thế kỉ XX, nhà khoa học GD nổi tiếng người Mĩ - John Dewey [24] đã chỉ ra hạn chế của GD nhà trường và đưa ra quan điểm về vai trò của kinh nghiệm trong GD. Với triết lí GD đề cao vai trò của kinh nghiệm, Dewey cũng chỉ ra rằng, những kinh nghiệm có ý nghĩa GD giúp nâng cao hiệu quả GD bằng cách kết nối người học và những kiến thức được học với thực tiễn. Theo ông, học qua trải nghiệm xảy ra khi một người sau khi tham gia trải nghiệm nhìn lại và đánh giá, xác định cái gì là hữu ích hoặc quan trọng cần nhớ và sử dụng những điều này để thực hiện các hoạt động khác trong tương lai. Như vậy, các lý thuyết trên đều khẳng định vai trò, tầm quan trọng của hoạt động, của sự tương tác, của kinh nghiệm đối với sự hình thành nhân cách con người. Năng lực chỉ được hình thành khi chủ thể được hoạt động, được trải nghiệm. Những quan điểm này chính là cơ sở lý thuyết cho việc xây dựng hoạt động trải nghiệm trong GD. Vận dụng quan điểm GD trải nghiệm, nhiều quốc gia trên thế giới đã đưa học tập trải nghiệm vào chương trình GD và đạt được hiệu quả cao trong GD [24]. Phát triển chương trình được nhìn nhận với góc độ qui mô rộng hơn, nhấn mạnh đến sự phát triển kỹ năng và các giá trị khác mà người học đạt được trong trường học. Điều này được thể hiện qua quan điểm của tác giả Ronald C. Doll (1996) về phát triển chương trình giáo dục nhà trường: “Phát triển chương trình học của nhà trường là nội dung giáo dục và các hoạt động chính thức và không chính thức; quá trình triển khai nội dung hoạt động, thông qua đó người học thu nhận được kiến thức Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
và sự hiểu biết, phát triển các kỹ năng, thái độ, tình cảm và các giá trị đạo đức dưới sự tổ chức của nhà trường” [dẫn theo 12]. Một số chuyên gia giáo dục khác nhìn nhận chương trình giáo dục trải nghiệm trong nhà trường với một cách tổng thể từ góc độ người quản lý, người thiết kế, thực hiện chương trình, và chính vì vậy họ quan tâm nhiều hơn đến mục đích, mục tiêu, các phương pháp thực hiện để đạt được mục đích, mục tiêu đó. White (1995) cho rằng: Phát triển chương trình giáo dục trải nghiệm là một kế hoạch đào tạo phản ánh các mục tiêu giáo dục, đào tạo mà nhà trường theo đuổi. Bản kế hoạch đó cho biết nội dung và phương pháp dạy và học cần thiết để đạt được mục tiêu đề ra [dẫn theo 12]. Tim Wentling (1993) cho rằng: “Chương trình giáo dục trải nghiệm là bản thiết kế tổng thể cho một hoạt động đào tạo. Hoạt động đó có thể chỉ là một khoá học trong thời gian vài giờ, một ngày, một tuần hoặc vài năm. Bản thiết kế tổng thể đó cho ta biết nội dung cần đào tạo, chỉ rõ những gì có thể kỳ vọng ở người học sau khi kết thúc khoá học, nó phác hoạ qui trình thực hiện nội dung đào tạo, nó cũng cho ta biết các phương pháp đào tạo và cách thức kiểm tra - đánh giá kết quả học tập, và toàn bộ các vấn đề của bản thiết kế này được sắp xếp theo một thời gian biểu chặt chẽ” [dẫn theo 12]. Có cùng quan điểm về chương trình nhà trường, Raph Tyler cho rằng phát triển chương trình trải nghiệm phải bao gồm 4 yếu tố cơ bản sau: 1) Mục tiêu đào tạo; 2) Nội dung đào tạo; 3) Phương pháp hay qui trình đào tạo; và 4) Đánh giá kết quả đào tạo. Và tương tự, bất luận định nghĩa thế nào về chương trình, tác giả Kelly cho rằng chương trình giáo dục trải nghiệm cũng cần có 4 yếu tố cấu thành: 1) Ý định của người xây dựng chương trình trải nghiệm; 2) Qui trình thực hiện ý định đó; 3) Kinh nghiệm, kiến thức mà người dạy cung cấp cho người học trong khi thực hiện ý định của người thiết kế chương trình; và 4) Một sản phẩm phụ của ch ương trình giáo dục được thể hiện qua khả năng học tập “ẩn” của người học [dẫn theo 12]. Lý luận về tổ chức các hoạt động GD đã được các nhà tâm lí học, GD học quan tâm nghiên cứu và hoàn thiện từ khá sớm. Hệ thống lý luận về HĐGDTN tuy có nhiều nghiên cứu khác nhau song được trình bày thống nhất với hệ thống lí luận GD về mục tiêu, nội dung, cách thức tổ chức... hoạt động GD nói chung. Nghiên cứu của các nhà tâm lí học, các nhà GD học, cùng những mô hình học tập trải nghiệm mà các Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
nước trên thế giới đang tiến hành đều khẳng định rõ vai trò, tầm quan trọng của hoạt động GD trải nghiệm trong việc hình thành và phát triển năng lực học sinh. 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Đây là một vấn đề được Đảng và Nhà nước quan tâm. Trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã chỉ rõ “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục-đào tạo và việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân người học; đổi mới ở tất cả các bậc học, ngành học”. Trong quá trình đổi mới, cần kế thừa, phát huy những thành tựu, phát triển những nhân tố mới, tiếp thu có chọn lọc những kinh nghiệm của thế giới; kiên quyết chấn chỉnh những nhận thức, việc làm lệch lạc. Đổi mới phải bảo đảm tính hệ thống, tầm nhìn dài hạn, phù hợp với từng loại đối tượng và cấp học; các giải pháp phải đồng bộ, khả thi, có trọng tâm, trọng điểm, lộ trình, bước đi phù hợp. Tác giả Nguyễn Hữu Châu - Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học, đã viết khá rõ về các vấn đề cơ bản về chương trình và phát triển chương trình có tính chất xác định các nội dung cơ bản làm nền tảng khoa học về chương trình và phát triển chương trình [5]. Tác giả Phạm Hồng Quang, với công trình “Phát triển chương trình đào tạo giáo viên - những vấn đề lý luận và thực tiễn”, tác giả đã đề cấp đến vấn đề chất lượng đào tạo nói chung và chất lượng đào tạo giáo viên nói riêng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó chất lượng chương trình có tầm quan trọng đặc biệt. Người giáo viên có thích ứng được với yêu cầu của thực tiễn giáo dục phổ thông hay không phụ thuộc vào quá trình đào tạo - khâu chuẩn bị quan trọng của các khoa trường sư phạm. Việc đào tạo một giáo viên có chất lượng là mục tiêu của các cơ sở đào tạo giáo viên. Chất lượng giáo dục, chất lượng giáo viên, chất lượng chương trình... là các khái niệm cơ bản cốt logic của giáo dục [24]. Trong công trình nghiên cứu “Phát triển chương trình và tổ chức quá trình đào tạo” thì tác giả đề cập các vấn đề phần lý Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
thuyết gồm: (1) Chương trình và phát triển chương trình đào tạo; (2) Nội dung và chương trình giáo dục; phần thực hành- tự nghiên cứu có: (1) Đối tượng đào tạo-cơ sở xuất phát để xây dựng và phát triển chương trình, (2) Kết quả phân tích chương trình đào tạo thạc sỹ quản lý giáo dục dưới góc độ tiếp cận năng lực, (3) Các phương án hoàn thiện chương trình đào tạo thạc sỹ quản lý giáo dục [19]. Tác giả Nguyễn Đức Chính với công trình “phát triển chương trình giáo dục”. Công trình này giới thiệu những thay đổi to lớn trong đời sống kinh tế xã hội, khoa học và công nghệ quốc tế và trong nước, vai trò của giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng trong việc cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho công cuộc công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước, nhất là sau khi Việt Nam gia nhập WTO - qua đó, xác định vai trò của chương trình giáo dục trong bối cảnh mới. Công trình cung cấp những vấn đề cơ bản về chương trình giáo dục, chương trình nhà trường trong quá trình phát triển của giáo dục phục vụ cho sự phát triển kinh tế xã hội, khoa học và công nghệ; đồng thời cũng giải thích các thành tố của chương trình và mối quan hệ giữa chúng, khái niệm phát triển chương trình, một số cách tiếp cận cơ bản trong thiết kế chương trình giáo dục. Cách tiếp cận nội dung, cách tiếp cận mục tiêu, cách tiếp cận hệ thống, cách tiếp cận quản lí, cách tiếp cận theo quá trình, cách tiếp cận nhân văn và một cách tiếp cận tổng hợp. Đặc biệt việc phát triển chương trình trong các nhà trường cần chú trọng đến việc phát triển chương trình giáo dục trải nghiệm, từ đó giúp học sinh tiếp thu được tri thức thông qua quá trình tiếp xúc với thực tế [6]. Từ thời kì đầu của nền GD nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ phương pháp để đào tạo nên những người tài đức là: “Học đi đôi với hành, GD kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội” [dẫn theo 11]. HĐGDTN là hoạt động GD thông qua sự trải nghiệm và sáng tạo của cá nhân trong việc kết nối kinh nghiệm học được trong nhà trường với thực tiễn đời sống, nhờ đó các kinh nghiệm được tích lũy thêm và dần chuyển hóa thành năng lực. Về học tập dựa vào trải nghiệm ở Việt Nam chưa nhiều công trình, tài liệu nghiên cứu và vận dụng. Có thể kể đến một số chương trình, dự án tiêu biểu sau: Bài viết của tác giả Đỗ Ngọc Thống nghiên cứu “HĐTN sáng tạo - kinh nghiệm quốc tế và vấn đề của Việt Nam” [19, tr.20]. Bài viết phân tích kinh nghiệm GD (GD) trải nghiệm của Anh, Hàn Quốc và liên hệ đến Việt Nam. Theo tác giả, GD sáng tạo là một yêu cầu quan trọng trong chương trình GD phổ thông của rất nhiều nước. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Không có sáng tạo thì không thể có phát triển. Sáng tạo đòi hỏi mọi cá nhân phải nỗ lực, năng động, có tư duy độc lập. Trong chương trình GD của mỗi nước, bên cạnh các HĐ dạy và học qua các môn học còn có chương trình HĐ ngoài các môn học. Ở đó, thông qua các HĐ đa dạng và phong phú gắn với thực tiễn trải nghiệm, thử sức, HS vừa củng cố các kiến thức đã học, vừa có cơ hội sáng tạo trong vận dụng do yêu cầu của các tình huống cụ thể. Chương trình HĐ trải nghiệm gắn nhà trường với cuộc sống, xã hội; giúp HS vận dụng những kiến thức, kĩ năng đã học trong các môn học vào thực tiễn, phát triển hài hòa giữa thể chất và tinh thần. Việc thực hiện chương trình HĐTN ở nhà trường phổ thông được các nước phát triển thực hiện một cách linh hoạt, có nước do nhà trường tổ chức, có nước do tổ chức xã hội kết hợp với nhà trường giúp HS vừa trải nghiệm thực tiễn vừa học tốt các môn học chính khóa. Ở Việt Nam, HĐGDTN chưa được chú ý đúng mức, chưa có hình thức đánh giá và sử dụng kết quả các HĐGDTN một cách phù hợp. Bài viết của tác giả Đinh Thị Kim Thoa, ĐHGD - ĐHQGHN “HĐTN sáng tạo góc nhìn từ lí thuyết và học từ trải nghiệm” [18] có đề cập đến sự khác biệt giữa học đi đôi với hành, học thông qua làm và học từ trải nghiệm. Trong đó, “học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm nhưng khác ở chỗ là nó gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân”. Tác giả Bùi Ngọc Diệp trong bài viết “Hình thức tổ chức các HĐTN sáng tạo trong nhà trường phổ thông” [9], cũng đưa ra quan niệm về HĐTN sáng tạo trong trường tiểu học. Theo đó “Học sinh được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động: từ thiết kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân; học sinh được trải nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý tưởng; được đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, được thể hiện, tự khẳng định bản thân, được tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và của bạn…”. Hội thảo “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh phổ thông” năm 2015 của Bộ Giáo dục và Đào tạo tập trung một số nghiên cứu, bài viết của một số nhà khoa học GD Việt Nam về cơ sở lí luận, thực tiễn triển khai hoạt động GD trải nghiệm sáng tạo ở một số quốc gia có nền GD phát triển và một số gợi ý áp dụng vào GD phổ thông ở Việt Nam. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn