Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lý luận, thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THU HOÀI QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐỖ LỆ HÀ THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Trần Thu Hoài i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng tới Lãnh đạo trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các Thầy giáo Cô giáo đã tham gia giảng dạy và cung cấp những kiến thức cơ bản, sâu sắc, tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại nhà trường. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến TS. Đỗ Lệ Hà, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân em đã luôn cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các Thầy, các Cô và các bạn đồng nghiệp. Em xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Trần Thu Hoài ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC............................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ ix DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... x MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ................................................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC ......................................................................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề....................................................................... 5 1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới ...................................................................... 5 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ...................................................................... 7 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài ............................................................ 12 1.2.1. Quản lí ..................................................................................................... 12 1.2.2. Trải nghiệm.............................................................................................. 12 1.2.3. Hoạt động trải nghiệm của học sinh ........................................................ 13 1.2.4. Hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực .................. 14 1.2.5. Quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học ....................................................................... 15 1.3. Một số vấn đề lí luận về hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học ................................................. 16 iii
1.3.1. Mục tiêu của hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học .................................................................. 16 1.3.2. Những yêu cầu về phẩm chất, năng lực cần hình thành trong hoạt động trải nghiệm ở cấp tiểu học ........................................................................ 18 1.3.3. Nội dung của hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học .................................................................. 19 1.3.4. Nguyên tắc và hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học .............................. 23 1.3.5. Sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong tổ chức HĐTN theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học .................... 28 1.3.6. Đánh giá hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học ....................................................................... 29 1.4. Quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học .............................................................................. 29 1.4.1. Lập kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học ................................................ 29 1.4.2. Tổ chức thực hiện hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ..................................................................................... 31 1.4.3. Chỉ đạo thực hiện hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ..................................................................................... 31 1.4.5. Kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ..................................................................................... 32 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động trải nghiệm theo theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở bậc tiểu học ................................... 33 1.5.1. Các yếu tố chủ quan................................................................................. 33 1.5.2. Các yếu tố khách quan ............................................................................. 34 Kết luận chương 1.............................................................................................. 36 iv
Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN....... 37 2.1. Khái quát chung về tình hình kinh tế - xã hội và giáo dục - đào tạo của thành phố Thái Nguyên ........................................................................... 37 2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội thành phố Thái Nguyên ................................. 37 2.2.2. Khái quát về giáo dục tiểu học ở thành phố Thái Nguyên ...................... 37 2.2. Mục tiêu, nội dung, phạm vi, phương pháp khảo sát ................................. 39 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ..................................................................................... 39 2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 39 2.2.3. Khách thể khảo sát ................................................................................... 39 2.2.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 40 2.3. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ..................................................................................................... 40 2.3.1. Thực trạng nhận thức về vai trò của hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên ........................................................................... 40 2.3.2. Thực trạng nhận thức mục tiêu tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên .............................................................. 41 2.3.3. Thực trạng thực hiện nội dung hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên..................................................................................................... 44 2.3.4. Thực trạng các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm theo cho học sinh tiểu học ............................................................................................. 47 2.3.5. Thực trạng phối hợp giữa các lực lượng trong quá trình tổ chức trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên ....................................................... 51 v
2.3.6. Thực trạng đánh giá kết quả tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ..................................................................................................... 53 2.3.7. Những thuận lợi và khó khăn của các nhà trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên khi triển khai hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ................................................. 54 2.4. Thực trạng quản lí hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ..................................................................................................... 56 2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ........ 56 2.4.2. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ................ 58 2.4.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên..................................................................................................... 61 2.4.4. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm theo định hướng năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên ................ 63 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên ............................................. 65 2.6. Những kết quả đạt được.............................................................................. 66 2.6.1. Kết quả ..................................................................................................... 66 2.6.2. Tồn tại, hạn chế ....................................................................................... 67 2.6.3. Nguyên nhân ............................................................................................ 68 Kết luận chương 2.............................................................................................. 69 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN ............... 70 vi
3.1. Định hướng và các nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lí hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học .................................................................................................... 70 3.1.1. Định hướng đổi mới giáo dục tiểu học .................................................... 70 3.1.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lí hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học .................... 71 3.2. Các biện pháp quản lí hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên đáp ứng yêu cầu ................................................................. 72 3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh về hoạt động trải nghiệm và quản lý hoạt động trải nghiệm cho cán bộ quản lý, giáo viên các trường tiểu học .......................................................................... 72 3.2.2. Chỉ đạo đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học .............. 76 3.2.3. Tăng cường chỉ đạo đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học......................................................................................... 80 3.2.4. Đảm bảo các điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị, nguồn tài chính phục vụ hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh .................................................................................................... 83 3.2.5. Huy động các nguồn lực để tổ chức có hiệu quả hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực HS ở các trường tiểu học .................. 85 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ................................................................. 87 3.4. Khảo sát tính khả thi và sự cần thiết của các biện pháp đề xuất ................ 87 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................ 87 3.4.2. Nội dung khảo nghiệm ............................................................................ 87 3.4.3. Phương pháp khảo nghiệm ...................................................................... 87 vii
3.4.2. Nội dung và cách tiến hành ..................................................................... 87 Kết luận chương 3.............................................................................................. 93 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................... 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 97 PHỤ LỤC ............................................................................................................... viii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CLB : Câu lạc bộ GDĐT : Giáo dục đào tạo GV : Giáo viên HĐ : Hoạt động HĐTN : Hoạt động trải nghiệm HS : Học sinh THCVĐ : Tình huống có vấn đề ix
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Tổng số lớp và số học sinh tại các trường tiểu học ở thành phố Thái Nguyên năm học 2019-2020 ................................................. 38 Bảng 2.2. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về mục tiêu của hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ...... 41 Bảng 2.3. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên nội dung HĐTN theo định hướng phát triển năng lực học sinh ....................................... 45 Bảng 2.4. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên hình thức HĐTN theo định hướng phát triển năng lực ..................................................... 48 Bảng 2.5. Đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên về sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong tổ chức HĐTN theo định hướng phát triển năng lực ................................................................................. 52 Bảng 2.6. Thực trạng đánh giá kết quả tổ chức tổ chức theo định hướng phát triển năng lực học sinh .......................................................... 53 Bảng 2.7. Thực trạng lập kế hoạch hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh .......................................................... 57 Bảng 2.8. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh .................................................................. 59 Bảng 2.9. Thực trạng chỉ đạo thực hiện hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ............................................... 62 Bảng 2.10. Thực trạng quản lý việc kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ................................. 64 Bảng 2.11. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh .................. 66 Bảng 3.1. Khảo nghiệm tính cần thiết của các biện pháp.............................. 89 Bảng 3.2. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ................................ 91 x
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Nghị quyết số 29-NQ/TW Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Để đổi mới thành công, nhân tố con người được xem là nhân tố quan trọng nhất, quyết định sự phát triển của xã hội. Để làm được điều này, giáo dục đóng vai trò vô cùng quan trọng. Giáo dục thực hiện các mục tiêu lớn: học để biết, học để làm, học để làm người, học để cùng chung sống và tự khẳng định. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội. Muốn thế, con người phải không ngừng trau dồi, rèn luyện kiến thức, kinh nghiệm và kỹ năng. Chính vì vậy, bên cạnh các hoạt động dạy học trên lớp, các nhà trường đã chú trọng hơn đến các hoạt động sau giờ học tập của học sinh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học vẫn còn mang tính hình thức do chưa nhận thức đúng về việc học thông qua trải nghiệm, các hoạt động mới chỉ dừng lại ở việc đi thực tế, học sinh vẫn chưa thực sự được thiết kế và tổ chức các hoạt động, chưa tự khám phá để rút kinh nghiệm điều chỉnh bản thân. Kết quả cho thấy học sinh vẫn còn thiếu sự trải nghiệm, thiếu tự tin, luôn tỏ ra rụt rè trước đám đông, thậm chí thiếu kỹ năng xử lý nhưng tình huống thực tế. Điều này ảnh hưởng rất lớn cho sự phát triển toàn diện của học sinh. Bên cạnh đó, việc quản lý, chỉ đạo, tổ chức thực hiện hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong nhà trường còn chưa phù hợp với định hướng. Để khắc phục những nhược điểm cũng như tạo môi trường học tập và rèn luyện giúp HS phát triển hài hòa cả thể chất và tinh thần, tự tin, độc lập, và có ý thức lựa chọn nghề nghiệp, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành vào ngày 26 tháng 12 năm 2018 và 1
đưa “hoạt động trải nghiệm” thành hoạt động giáo dục bắt buộc. Tham gia hoạt động trải nghiệm này, HS sẽ huy động tổng hợp kiến thức và kỹ năng để trải nghiệm và xử lý những tình huống của thực tiễn cuộc sống, tham gia hoạt động hướng nghiệp có hướng dẫn và tổ chức của các nhà giáo dục. Học sinh vừa là người tham gia vừa là người thiết kế các hoạt động trải nghiệm, để từ đó, có cơ hội rèn luyện và hình thành những phẩm chất tốt đẹp, tăng cường năng lực thích nghi và điều chỉnh bản thân. Bên cạnh đó, còn phát huy được năng lực sở trường của cá nhân, giúp các em có một cuộc sống tốt đẹp và hạnh phúc hơn ở tương lai. Xuất phát từ tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm cho học sinh, cũng như đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác quản lý, chỉ đạo, tổ chức thực hiện hoạt động trải nghiệm cho học sinh phù hợp với định hướng, tác giả chọn đề tài “Quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên” để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, từ đó đề xuất một số biện pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. 4. Giả thuyết khoa học Công tác quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên trong những năm gần đây đã đạt được những kết quả nhất định song vẫn còn những hạn chế, bất cập so với yêu cầu đặt ra. 2
Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực mang tính đồng bộ đáp ứng yêu cầu chương trình GDPT mới một cách hiệu quả thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận của quản lí hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh. - Khảo sát đánh giá thực trạng việc quản lí hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. - Đề xuất biện pháp quản lí hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Nội dung nghiên cứu: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu đề xuất các biện pháp quản lý của hiệu trưởng đối với hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên. - Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 4 năm 2019 đến tháng 6 năm 2020 - Đối tượng khảo sát: + Cán bộ quản lí: 30 người gồm Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn. + Giáo viên: 90 giáo viên tiểu học. Tại các trường tiểu học: Tiểu học Thống Nhất, Tiểu học Tân Cương, tiểu học Núi Voi, tiểu học Tân Thành 2, tiểu học Đồng Quang, tiểu học Nguyễn Huệ, tiểu học Tân Thành 1; Tiểu học Tích Lương 2; Tiểu học Đồng Liên; tiểu học Hương Sơn. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Sử dụng các phương pháp: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa và khái quát hóa các vấn đề về lý luận, nghiên cứu tài liệu như các công trình nghiên cứu về hoạt động trải nghiệm và quản lý hoạt động trải nghiệm; phân tích chương trình hoạt động trải nghiệm 2018; hệ thống các văn bản hướng dẫn thực hiện chương trình,... phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa những nội dung liên quan nhằm xây dựng cơ sở lý luận của đề tài. 3
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát: Quan sát các hoạt động của các em học sinh thông qua các loại hoạt động chủ yếu: Sinh hoạt dưới cờ, Sinh hoạt lớp, Hoạt động giáo dục theo chủ đề và hoạt động câu lạc bộ,… để biết được thực trạng học sinh đang tham gia những hoạt động gì. Phương pháp điều tra viết: Xây dựng các phiếu điều tra để thu thập các ý kiến đánh giá từ các đối tượng cần khảo sát. Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn các CBQL, giáo viên, học sinh nhằm mục đích thu thập thông tin về các biện pháp quản lý hoạt động trải nghiệm theo chủ đề giáo dục. Phương pháp chuyên gia: Trao đổi trực tiếp hoặc thông qua phỏng vấn để các chuyên gia tư vấn, góp ý các nội dung liên quan đến đề tài nghiên cứu. Phương pháp khảo nghiệm: Tiến hành khảo nghiệm nhằm kiểm tra mức độ cần thiết và tính khả thi của một số biện pháp quản lý mà đề tài đề xuất. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết lại những hoạt động giáo dục trải nghiệm, xây dựng kế hoạch để tổ chức thực hiện trong năm học, phân tích rút ra kết luận những bài học thành công cũng như những mặt hạn chế để tiếp tục phát triển hoàn thiện. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu Dùng thống kê toán học để xử lý các kết quả nghiên cứu. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận - khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường tiểu học. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. 4
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới Mô hình hoạt động trải nghiệm của Kurt Lewin (1890-1947) về nghiên cứu hành động và đào tạo trong phòng thí nghiệm. Đóng góp trong nghiên cứu của Lewin về HĐTN là đưa ra mô hình trải nghiệm gồm 4 giai đoạn [dẫn theo 13]… Theo ông, trong nghiên cứu hành động và đào tạo trong phòng thí nghiệm, học tập là một quá trình tích hợp, được bắt đầu với kinh nghiệm cụ thể/kinh nghiệm rời rạc; tiếp theo người học sẽ thu thập dữ liệu, quan sát và phản ánh về kinh nghiệm đó; các dữ liệu này sau đó được phân tích, khái quát để hình thành các khái niệm trừu tượng và khái quát; cuối cùng là thử nghiệm các ý nghĩa của khái niệm trong tình hình mới. Mô hình học tập qua kinh nghiệm của John Dewey (1859-1952) là “học qua làm, học bắt đầu từ làm”. Theo ông, quá trình sống và quá trình giáo dục không phải là hai quá trình mà là một. Giáo dục tốt nhất phải là sự học tập trong cuộc sống. Trong quá trình sống, con người không ngừng thu lượm kinh nghiệm và cải tổ kinh nghiệm nên trẻ em phải học tập trong chính cuộc sống xã hội. Theo tư tưởng này, dạy học phải giao việc cho học sinh làm, chứ không phải giao vấn đề cho HS học. Những tri thức đạt được thông qua làm mới là tri thức thật. Vì vậy, ông chủ trương đưa các loại bài tập hoạt động như: nghề làm vườn, dệt, nghề mộc,...vào nhà trường. Đây là loại bài tập này có khả năng phát triển hứng thú và năng lực của HS, vừa phản ánh được thực tiễn xã hội. Phân tích vai trò của kinh nghiệm, ông đã chỉ ra: Đối với người học - trẻ em, khả năng học hỏi từ kinh nghiệm hết sức có ý nghĩa, khả năng lưu giữ kinh nghiệm sẽ giúp giải quyết khó khăn trong các tình huống mà trẻ sẽ gặp trong cuộc sống sau này; nghĩa là khả năng điều chỉnh hành vi trên cơ sở các kinh nghiệm trước đó và hình thành kinh nghiệm mới của trẻ là rất quan trọng. Ông đề cao phương pháp 5
dạy học trải nghiệm: sự phát triển thể chất của trẻ sẽ đi trước về giác quan; theo đó, trẻ hành động trước khi có nhận thức đầy đủ về hành động đó (nghĩa là trẻ thường hành động khi chưa có kinh nghiệm về hành động). A.S. Macarenko (1888-1939), nhà sư phạm nổi tiếng của Nga thập niên 20,30 đã nói về tầm quan trọng của công tác giáo dục ngoài giờ lên lớp “Tôi kiên trì nói rằng các vấn đề giáo dục, phương pháp giáo dục, không thể hạn chế trong các vấn đề giảng dạy, lại càng không thể để cho quá trình giáo dục không chỉ thực hiện trên lớp, mà đáng ra mỗi mét vuông của đất nước chúng ta… Nghĩa là trong hoàn cảnh bất kỳ nào cũng không được quan niệm rằng công tác giáo dục chỉ được tiến hành trên lớp. Công tác giáo dục chỉ đạo toàn bộ cuộc sống của trẻ” [dẫn theo 5]. Cuốn sách “Phương pháp tiếp cận lớp học đồng ruộng” của tổ chức Liên hợp quốc (FAO) năm 2010 đã đề cập đến việc dạy học trên cánh đồng cho người nông dân ở vùng Đông Phi. Nội dung đề cập đến việc dạy nghề nông nghiệp dựa trên kinh nghiệm của người nông dân. Lớp học được tổ chức tại nơi làm việc với hình thức nhóm, thảo luận, trao đổi kinh nhiệm để giải quyết vấn đề dưới sự hướng dẫn của kĩ thuật viên”. Vào cuối thế kỉ XX, các tác giả Guy Brauseau, Claude Comiti,…của viện đào tạo GV (IUFM) ở Gremnoble (Pháp) đã đưa ra cấu trúc dạy học gồm 4 yếu tố: “người dạy - người học - nội dung - môi trường”. Trong đó môi trường là yếu tố quan trọng nhất, ở đó GV tạo ra những tình huống dạy học, còn HS dựa trên kinh nghiệm đã có tham gia giải quyết tình huống thực tế để từ đó hình thành tri thức. “Cơ chế tác động giữa vai trò chủ đạo của thầy và sự tương tác kinh nghiệm của trò với môi trường góp phần thúc đẩy hoạt động của trò” [dẫn theo 13]. Ở Nhật Bản, nguyên lý “learning by doing” hay nói cách khác là nguyên lý học thông qua làm của tác giả John Dewey có sức ảnh hưởng lớn sau năm 1945 là thời gian người Nhật thực hiện cải cách giáo dục hậu chiến [dẫn theo 19]. Giáo dục của Nhật Bản được thiết kế dựa trên việc coi trọng các trải nghiệm của học sinh, lấy chúng làm nguyên liệu, đầu mối, xuất phát điểm để xây dựng nội dung chương trình. Trong chương trình giáo dục, học tập trải nghiệm với các hoạt động cụ thể được triển khai ở tất cả các môn học: xã hội, khoa học, đời sống,…chỉ tính 6
riêng trong môn xã hội và các hoạt động liên quan đã có hàng vạn các “thực tiễn giáo dục” lấy hoạt động trải nghiệm làm trọng tâm. Chương trình giáo dục trải nghiệm của Hàn Quốc gồm bốn nhóm hoạt động chính: Hoạt động độc lập, hoạt động câu lạc bộ, hoạt động tình nguyện, hoạt động định hướng. Về hoạt động cụ thể trong từng nhóm, các trường ở Hàn Quốc lựa chọn và tổ chức thực hiện một cách linh hoạt để phù hợp với HS từng cấp học và điều kiện kinh tế - xã hội. Trong đó, hoạt động trải nghiệm coi trọng các hoạt động thực tiễn mang tính tự chủ của HS, do vậy, ở Hàn Quốc, khi GV và HS cùng tham gia bàn bạc và nêu ý kiến hoặc tự HS xây dựng kế hoạch và phân chia công việc. Chương trình trải nghiệm của nước Anh cung cấp hàng loạt tình huống cuộc sống thực tiễn hàng ngày cho học sinh và yêu cầu học sinh phải sử dụng nhiều tri thức, kĩ năng của mình để giải quyết vấn đều nhằm đạt kết quả cao nhất; đồng thời cung cấp cho các em các cơ hội sáng tạo, đổi mới, dám nghĩ, dám làm…[dẫn theo 8] Tại trung tâm giáo dục trải nghiệm Widehorizon (Chân trời rộng mở) ở thành phố London là nơi tổ chức các hoạt động trải nghiệm hàng đầu nước Anh. Tham gia vào các hoạt động trải nghiệm tại đây học sinh sẽ có cơ hội được trải nghiệm. Trung tâm đã trang bị đầy đủ cơ sở vật chất như: phòng học, vườn/công viên; thiết kế, xây dựng, nghề nghiệp, kiến trúc,... để tổ chức các loại hình trải nghiệm dành cho học sinh. Nội dung chương trình trải nghiệm cung cấp các tình huống đa dạng mà các em hay gặp trong cuộc sống và yêu cầu các em phải vận dụng kinh nghiệm của mình để giải quyết vấn đề. 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam Các nghiên cứu về tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện GDĐT đã xác định tầm quan trọng của HĐTN, là phương pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy học “tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, 7
vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. Bài viết Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học viết văn miêu tả ở tiểu học đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông 2018 của tác giả Nguyễn Thị Xuân Yến đã đưa ra các biện pháp như: Nâng cao nhận thức về dạy học văn miêu tả, về hoạt động trải nghiệm cho giáo viên tiểu học; Nâng cao năng lực về dạy học văn miêu tả, về hoạt động trải nghiệm cho giáo viên tiểu học; GV cũng cần xác định phương tiện dùng để trải nghiệm gián tiếp trong lớp học để xác định mục tiêu, cách thức và sản phẩm trải nghiệm [25]. Bài viết Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm nội dung làm đồ chơi dân gian phần công nghệ lớp 3 theo của nhóm tác giả Trần Thị Thùy Dung và Nguyễn Thị Vân Anh đã hướng dẫn HS làm đồ chơi dân gian qua hội thi làm đèn Trung thu; Hội thi nặn tò he; Hội thi tìm hiểu truyền thống làm đồ chơi dân gian ở Việt Nam; Hội thi làm các đồ chơi dân gian bằng lá; Hội thi tìm hiểu các làng nghề làm đồ chơi dân gian Việt Nam. Qua các chủ đề Tết Trung thu; Chủ đề Tết thiếu nhi; Chủ đề đồ chơi dân gian địa phương, từ đó tác giả khẳng định nội dung dạy học làm đồ chơi dân gian là một nội dung rất thú vị, gợi nhiều hứng thú với học sinh. Việc vận dụng một cách linh hoạt các hình thức trải nghiệm sẽ khiến cho nội dung học tập này càng trở nên phong phú, gần gũi và có ý nghĩa với các em học sinh hơn [6]. Bài viết Thiết kế hoạt động trải nghiệm ngoài giờ học môn tiếng Việt, chủ điểm “Việt Nam – Tổ quốc em” cho học sinh lớp 4 của tác giả Nguyễn Thị Dung đã thiết kế hoạt động trải nghiệm qua học dự án và tổ chức triển lãm “Việt Nam - Tổ quốc em”, từ đó tác giả khẳng định tổ chức các hoạt động ngoài giờ học Tiếng Việt của HS lớp 4 thực chất là lồng ghép các HĐTN vào dạy học, qua đó củng cố và phát triển các năng lực cần thiết ở HS [5]. Chương trình đào tạo Cử nhân khoa học ngành Quản lý, liên kết giữa Đại học Quốc Gia Hà Nội với Đại học Keuka, Hoa Kỳ, học phần “Giáo dục trải nghiệm” được giảng dạy cho sinh viên. Mục tiêu của môn học là giúp sinh viên trải nghiệm 8
thực tế, gần gũi hơn với cuộc sống, với XH và học hỏi thêm những điều mà các em chưa nắm bắt được khi học qua sách vở. Bài viết Thực trạng và một số biện pháp nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh ở trường tiểu học trên địa bàn thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai của tác giả Hoàng Thị Ngọc đã đề cập đến các biện pháp như: Nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên, học sinh về vai trò của hoạt động trải nghiệm ở trường tiểu học; Xây dựng kế hoạch thực hiện hoạt động trải nghiệm cho học sinh đúng quy định và phù hợp với điều kiện thực tiễn của nhà trường; Đổi mới và đa dạng hóa các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm; Tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra, giám sát, đánh giá kết quả của các hoạt động trải nghiệm ở trường tiểu học. Những biện pháp này đã góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động [15]. Bài viết Thực trạng và đề xuất một số biện pháp nhằm phát triển năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên chủ nhiệm lớp trong các trường tiểu học tại quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng của Hoàng Thị Hiền đã xây dựng các biện pháp như: Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lí và giáo viên chủ nhiệm lớp về tầm quan trọng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm và phát triển năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên; Tổ chức bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm đáp ứng yêu cầu giáo dục tiểu học; Đánh giá giáo viên chủ nhiệm lớp trong nhà trường theo tiêu chí năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm; Tạo môi trường thuận lợi để phát triển năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên chủ nhiệm lớp; Tăng cường cơ sở vật chất để phát triển năng lực tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên chủ nhiệm lớp [9]. Tác giả Trần Thị Thanh Thủy (2019) trong đề tài Tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh ở các trường Tiểu học thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, đã đánh giá những tồn tại trong tổ chức HĐTN cho HS như GV thiếu sự sáng tạo trong khâu tổ chức, đồng thời chưa có sự thống nhất trong cách thức thực hiện. GV vẫn còn gặp nhiều khó khăn trong quá trình tổ chức HĐTN như về thời lượng dành cho chương trình, yếu tố thuộc về hạn chế của GV hay sự khó khăn về kinh phí thực hiện. Tác giả đã đưa ra các biện pháp như: Nâng cao nhận thức cho 9