Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, Huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng

Chia sẻ: Tomcangxanh90 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu lý luận và tìm hiểu thực trạng về hoạt động tự học và quản lý hoạt động tự học của học sinh, đề tài đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy - học của nhà trường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, Huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VŨ VĂN CHIẾN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TIÊN LÃNG, HUYỆN TIÊN LÃNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VŨ VĂN CHIẾN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TIÊN LÃNG, HUYỆN TIÊN LÃNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TSKH NGUYỄN VĂN HỘ THÁI NGUYÊN - 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn: “Quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, Huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 10 năm 2017 Tác giả luận văn Vũ Văn Chiến i
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn, tác giả đã nhận được sự động viên, khuyến khích và sự giúp đỡ nhiệt tình của các cấp lãnh đạo, của các thầy giáo, cô giáo, bạn bè đồng nghiệp và gia đình. Với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: - GS.TSKH Nguyễn Văn Hộ, người thầy đã tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tác giả hoàn thành đề tài nghiên cứu của mình. - Lãnh đạo Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các thầy cô giáo khoa Tâm lý - Giáo dục đã tham gia giảng dạy lớp cao học Quản lý Giáo dục. - Tập thể cán bộ, giáo viên, nhân viên, học sinh trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng đã quan tâm, giúp đỡ, hợp tác trong suốt quá trình học tập. - Xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè đã tin tưởng, cổ vũ, tạo động lực giúp tác giả hoàn thành chương trình học tập và nghiên cứu. Do khả năng và thời gian nghiên cứu còn hạn chế, chắc chắn luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong sự đóng góp của các thầy giáo, cô giáo, các cấp lãnh đạo, bạn bè đồng nghiệp để luận văn này được hoàn thiện hơn. Tác giả xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 10 năm 2017 Tác giả Vũ Văn Chiến ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... v DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ................................................................................. vi MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 2 4. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THPT .................................................................................... 5 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ................................................................................ 5 1.1.1. Các nghiên cứu ngoài nước ................................................................................ 5 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước ................................................................................. 5 1.2. Một số khái niệm cơ bản ........................................................................................ 7 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục ................................................................................... 7 1.2.2. Khái niệm tự học................................................................................................. 9 1.2.3. Quản lý hoạt động tự học của học sinh ............................................................... 9 1.3. Một số vấn đề lý luận về hoạt động tự học của học sinh trung học phổ thông........... 10 1.3.1. Vai trò, ý nghĩa của hoạt động tự học đối với học sinh THPT ......................... 10 1.3.2. Nguyên tắc và yêu cầu sư phạm đối với hoạt động tự học của học sinh THPT ...... 12 1.3.3. Bản chất của hoạt động tự học của học sinh Trung học phổ thông .................. 13 1.3.4. Nội dung, tự học của học sinh THPT ............................................................... 15 iii
1.3.5. Hình thức tự học của học sinh THPT ............................................................... 15 1.3.6. Phương pháp dạy tự học ................................................................................... 16 1.4. Quá trình dạy - học ở trường THPT .................................................................... 18 1.4.1. Quá trình dạy - học ........................................................................................... 18 1.4.2. Xu hướng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh...................................................................................................... 22 1.5. Một số vấn đề về quản lý hoạt động tự học của học sinh ở trường THPT .......... 24 1.5.1. Xây dựng kế hoạch tự học cho học sinh ........................................................... 24 1.5.2. Tổ chức các hoạt động dạy học sinh tự học của giáo viên ............................... 25 1.5.3. Chỉ đạo, hướng dẫn triển khai hoạt động tự học của học sinh ......................... 27 1.5.4. Quản lý điều kiện đảm bảo cho hoạt động tự học ............................................ 27 1.5.5. Quản lý việc kiểm tra, đánh giá kết quả tự học của học sinh ........................... 27 1.5.6. Phối hợp các lực lượng giáo dục trong hoạt động tự học của học sinh ............ 28 1.6. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc Quản lý hoạt động tự học của học sinh THPT............ 28 1.6.1. Nhóm yếu tố khách quan .................................................................................. 28 1.6.2. Nhóm yếu tố chủ quan ...................................................................................... 29 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 31 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THPT TIÊN LÃNG, HUYỆN TIÊN LÃNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG.................................................................................................... 33 2.1. Vài nét về kinh tế, xã hội, giáo dục huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng ..... 33 2.2. Vài nét về trường THPT Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng ................................. 34 2.2.1. Lịch sử phát triển nhà trường ............................................................................ 34 2.2.2. Quy mô học sinh, lớp học ................................................................................. 35 2.2.3. Chất lượng dạy học và giáo dục ....................................................................... 35 2.2.4. Cơ cấu đội ngũ .................................................................................................. 36 2.2.5. Cơ sở vật chất kỹ thuật ..................................................................................... 36 2.3. Thực trạng nhận thức của CBQL, giáo viên, học sinh về vai trò, ý nghĩa của hoạt động tự học của học sinh ............................................................................ 36 2.4. Thực trạng về hoạt động tự học của học sinh trường THPT huyện Tiên Lãng ....... 38 iv
2.4.1. Thực trạng lập kế hoạch tự học, sử dụng thời gian tự học của học sinh .......... 38 2.4.2. Thực trạng nội dung tự học của học sinh.......................................................... 40 2.4.3. Thực trạng sử dụng các phương pháp tự học của học sinh .............................. 41 2.4.4. Thực trạng các kỹ năng đạt được về việc tự học của học sinh ......................... 43 2.5. Thực trạng quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng .......................................................... 44 2.5.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch tự học cho học sinh ......................................... 44 2.5.2. Thực trạng xây dựng môi trường tự học cho học sinh ..................................... 45 2.5.3. Quản lý nội dung tự học của học sinh .............................................................. 46 2.5.4. Quản lý phương pháp tự học của học sinh ....................................................... 47 2.5.5. Công tác chỉ đạo hoạt động tự học của học sinh .............................................. 49 2.5.6. Quản lý kiểm tra đánh giá kết quả hoạt động tự học của học sinh ................... 52 2.5.7. Quản lý cơ sở vật chất, đảm bảo trang thiết bị phục vụ cho hoạt động tự học ...... 53 2.5.8. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tự học của học sinh .................. 54 2.6. Đánh giá chung .................................................................................................... 56 2.6.1. Ưu điểm đạt được ............................................................................................. 56 2.6.2. Một số tồn tại .................................................................................................... 56 2.6.3. Nguyên nhân ..................................................................................................... 58 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 59 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THPT TIÊN LÃNG, HUYỆN TIÊN LÃNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG.................................................................................................... 60 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng............................. 60 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................................... 60 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ................................................................... 60 3.1.3. Các biện pháp đề xuất phải đảm bảo tính phù hợp ........................................... 61 3.1.4. Các biện pháp đề xuất phải đảm bảo tính hiệu quả .......................................... 61 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng .......................................................... 62 v
3.2.1. Nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò hoạt động tự học của học sinh cho đội ngũ CBQL, giáo viên, học sinh và cha mẹ học sinh .................................. 62 3.2.2. Tổ chức xây dựng kế hoạch tự học của học sinh chặt chẽ, thống nhất ............ 65 3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên ......................................... 66 3.2.4. Chỉ đạo giáo viên hướng dẫn học sinh phương pháp tự học hiệu quả, phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong hoạt động tự học ................... 72 3.2.5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động tự học của học sinh .............................. 76 3.2.6. Phối hợp các lực lượng trong và ngoài nhà trường trong quản lý hoạt động tự học của học sinh ................................................................................. 79 3.2.7. Đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị giáo dục phục vụ cho hoạt động tự học của học sinh ................................................................................. 83 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng .................................................................................. 85 3.4. Khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp ................................... 87 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 90 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................... 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 94 PHỤ LỤC....................................................................................................................... vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Cụm từ viết đầy đủ BGH Ban giám hiệu CBQL Cán bộ quản lý CMHS Cha mẹ học sinh CSVC Cơ sở vật chất GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên GVCN Giáo viên chủ nhiệm HS Học sinh KTĐG Kiểm tra đánh giá KT-XH Kinh tế, xã hội NXB Nhà xuất bản PPDH Phương pháp dạy học QL Quản lý QLGD Quản lý giáo dục SGK Sách giáo khoa TCM Tổ chuyên môn TTCM Tổ trưởng chuyên môn THPT Trung học phổ thông iv
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô học sinh, lớp học của nhà trường từ năm học 2014 - 2015 đến 2016 - 2017 ...................................................................... 35 Bảng 2.2. Nhận thức của CBLQ, giáo viên và học sinh nhà trường về vai trò, ý nghĩa hoạt động tự học........................................................... 37 Bảng 2.3. Thực trạng lập kế hoạch và thực hiện kế hoạch tự học của học sinh ........ 38 Bảng 2.4. Thời gian dành cho hoạt động tự học................................................ 39 Bảng 2.5. Thực trạng nội dung tự học của học sinh .......................................... 41 Bảng 2.6. Các phương pháp tự học của học sinh .............................................. 42 Bảng 2.7. Thực trạng các kỹ năng tự học của học sinh ..................................... 43 Bảng 2.8. Mức độ thực hiện và hiệu quả của công tác hướng dẫn xây dựng kế hoạch tự học cho học sinh .......................................................... 44 Bảng 2.9. Thực trạng tổ chức xây dựng môi trường tự học cho học sinh ......... 45 Bảng 2.10. Quản lý nội dung tự học của học sinh ............................................. 47 Bảng 2.11. Quản lý phương pháp tự học của học sinh ...................................... 47 Bảng 2.12. Mức độ và hiệu quả thực hiện chỉ đạo hoạt động tự học của học sinh.... 50 Bảng 2.13. Thực trạng quản lý kiểm tra đánh giá kết quả hoạt động tự học của học sinh ..................................................................................... 52 Bảng 2.14. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho hoạt động tự học .......... 54 Bảng 2.15. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động tự học của học sinh ....... 55 Bảng 3.1. Tổng hợp khảo sát mức độ cấp thiết của các biện pháp quản lý ...... 87 Bảng 3.2. Tổng hợp khảo sát tính khả thi của các biện pháp quản lý ............... 88 v
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Cấu trúc của quá trình dạy - học ...................................................... 19 Sơ đồ 1.2. Quy trình dạy - học........................................................................... 20 Biểu đồ 3.1: Tính cấp thiết các biện pháp quản lý ............................................ 89 Biểu đồ 3.2. Tính khả thi các biện pháp quản lý ............................................... 89 vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời đại mà khoa học, kỹ thuật phát triển nhanh chóng như hiện nay, nhà trường dù có đầu tư, trang bị tốt đến mấy cũng không thể đáp ứng hết nhu cầu học tập của người học cũng như đòi hỏi ngày càng cao của đời sống xã hội. Vì vậy chỉ có tự học, tự bồi dưỡng, mỗi người mới có thể bù đắp cho mình những lỗ hổng về kiến thức để thích ứng với yêu cầu cuộc sống đang phát triển. Hoạt động tự học là một hoạt động quan trọng trong quá trình nhận thức của con người nhằm chiếm lĩnh tri thức của loài người và khám phá ra các quy luật khoa học. Đối với học sinh,hoạt động tự học giúp học sinh nhằm bổ sung, ôn luyện, củng cố, khắc sâu, mở rộng kiến thức cho người học, vì vậy hoạt động tự học phải được định hướng, tổ chức, quản lý có phương pháp. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực”. Luật giáo dục (sửa đổi 2009), điều 36 quy định: “Phải coi trọng việc bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu, tạo điều kiện cho người học phát triển tư duy sáng tạo” [14]. Trong những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã triển khai việc đổi mới nội dung chương trình, sách giáo khoa, đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển khả năng tư duy sáng tạo, kỹ năng thực hành của người học. Do đó, yêu cầu về việc bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết mà nhà trường hiện đại cần trang bị cho học sinh. Hiện nay, các trường THPT huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng đã tạo được nhiều chuyển biến tích cực trong hoạt động dạy học, chất lượng đào tạo từng bước được cải thiện. Tuy nhiên học sinh còn nhiều hạn chế về năng lực tự học, khâu tự học chưa được coi trọng đúng mức, học sinh THPT ý thức tự học còn yếu, thường là tự phát chưa được quản lý chặt chẽ, chưa xây dựng được nề nếp, động cơ học tập. 1
Việc tự học, tự đào tạo là hình thức để phát huy nội lực vươn lên trong quá trình cập nhật kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội là một đòi hỏi tất yếu trong thời đại“kinh tế tri thức” của chúng ta ngày nay. Vấn đề đặt ra là cần phải hình thành ý thức tự học cho học sinh một cách tự giác và được quản lý chặt chẽ, đưa vào nề nếp, đầy đủ, mạnh mẽ cho học sinh. Từ đó học sinh có thể tự giác tự học, có ý thức tự học suốt đời. Vì vậy cần phải có các biện pháp quản lý tự học của học sinh. Trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng được thành lập năm 1961. Trải qua 56 năm xây dựng và phát triển nhà trường, với sự nỗ lực cố gắng của thầy và trò. Hiện nay chất lượng dạy học, giáo dục đạt được nhiều kết quả quan trọng. Tuy nhiên học sinh còn nhiều hạn chế về ý thức và năng lực tự học. Công tác quản lý việc tự học của học sinh còn chưa quyết liệt, thiếu tính đồng bộ, hiệu quả thấp. Thực tế trên đòi hỏi phải có những biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao hiệu quả tự học của học sinh. Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn phân tích trên tôi lựa chọn đề tài: "Quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng" để nghiên cứu trong luận văn tốt nghiệp khoá đào tạo Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và tìm hiểu thực trạng về hoạt động tự học và quản lý hoạt động tự học của học sinh, đề tài đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy - học của nhà trường. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1 Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động học tập của học sinh ở trường Trung học phổ thông. 3.2 Đối tượng nghiên cứu Quá trình quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng. 4. Giả thuyết nghiên cứu Tự học là một hình thức tổ chức dạy học quan trọng trong quá trình dạy học. Tuy nhiên nhiều cán bộ, giáo viên trường THPT Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng còn chưa xác 2
định được vị trí, vai trò của tự học trong quá trình dạy học và chưa có biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh một cách hiệu quả. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý hoạt động tự học cho học sinh một cách khoa học, phù hợp, theo hướng phát huy tính tự giác, tích cực của học sinh trong học tập thì sẽ nâng cao hiệu quả của hoạt động tự học của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hoá cơ sở lý luận về hoạt động tự học và quản lý hoạt động tự học của học sinh THPT. 5.2. Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, Hải Phòng 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng Hải Phòng 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Trong thực tế có rất nhiều biện pháp tổ chức nâng cao hiệu quả của hoạt động tự học của học sinh như tổ chức hoạt động tự học ngoài giờ lên lớp, các biện pháp hình thành kỹ năng tự học cho học sinh, các biện pháp tổ chức quản lý, các biện pháp tổ chức giảng dạy của giáo viên… Do thời gian và điều kiện nghiên cứu đề tài chỉ đi sâu nghiên cứu các biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh như một hình thức tổ chức dạy học có sự hướng dẫn và kiểm tra đánh giá của người thầy. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận Để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài chủ yếu là dùng phương pháp nghiên cứu lý luận, phân tích, tổng hợp, khái quát hoá, hệ thống hóa… các tài liệu lý luận về tự học và quản lí tự học của học sinh THPT. Phương pháp lịch sử: Nghiên cứu lịch sử của vấn đề nghiên cứu, tìm và khai thác các khía cạnh mà các công trình đã nghiên cứu trước để làm cơ sở để tiến hành các hoạt động nghiên cứu tiếp theo. 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nhóm phương pháp này được dùng chủ yếu để đánh giá công tác quản lý hoạt động tự học đó là các phương pháp: 3
7.2.1. Điều tra bằng bảng hỏi: Để khảo sát trên CBQL, giáo viên, học sinh về thực trạng quản lý hoạt động tự học của học sinh THPT Tiên Lãng và nguyên nhân của thực trạng. Từ đó phân tích tổng hợp, đánh giá đúng thực trạng của vấn đề nghiên cứu. 7.2.2. Phương pháp quan sát: Tổ chức quan sát thực tiễn quản lý hoạt động tự học của giáo viên, BGH và các tổ chức của trường THPT Tiên Lãng và hoạt động học của học sinh 7.2.3. Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến góp ý của các chuyên gia về cách xử lý kết quả điều tra, các biện pháp tổ chức, cách thức thực nghiệm… 7.2.4. Phương pháp điều tra kiểm chứng. Điều tra kiểm chứng nhận thức của cán bộ quản lý giáo viên về mức độ cần thiết và tính khả thi các biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh. 7.3. Nhóm phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê Sử dụng một số công thức toán học như tỷ lệ phần trăm, tính hệ số tương quan để thống kê về số lượng, chất lượng và xử lý số liệu, định lượng kết quả nghiên cứu nhằm đưa ra những kết luận phục vụ công tác nghiên cứu. 8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận văn gồm 3 chương. Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng 4
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THPT 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Các nghiên cứu ngoài nước Trong lịch sử phát triển của giáo dục, tự học là vấn đề luôn được quan tâm nghiên cứu cả về lý luận cũng như thực tiễn. Song ở mỗi giai đoạn lịch sử, vấn đề tự học được đề cập đến ở những góc độ khác nhau. Thời cận đại, nhà sư phạm lỗi lạc người Tiệp Khắc J. A. Komenxky (1592 - 1670) đã khẳng định: “Không có khát vọng học tập thì không thể trở thành tài năng”. Năm 1657, ông đã hoàn thành tác phẩm “Khoa sư phạm vĩ đại” trong đó nêu rõ: “Việc học hành, muốn trau dồi kiến thức vững chắc không thể làm một lần mà phải ôn đi ôn lại, có bài tập thường xuyên phù hợp với trình độ” [22]. Trong giai đoạn hiện đại, các nhà giáo dục học đi sâu nghiên cứu khoa học giáo dục và đã khẳng định vai trò to lớn của tự học. J.J.Rousseau (1712 - 1778) khi xây dựng quan điểm dạy học cũng cho rằng:“cần hướng cho học sinh tự nắm lấy kiến thức bằng cách tự tìm hiểu, tự khám phá, tự tìm tòi và sáng tạo...” Trong tác phẩm “Tự học như thế nào” của N. A. Rubakin (1862 - 1946) do Nguyễn Đình Khôi dịch [29], đã tập trung trình bày nhiều vấn đề về các phương pháp tự học, các phương pháp sử dụng sách. Raja Roy Singh, nhà giáo dục Ấn độ trong tác phẩm “Giáo dục cho thế kỷ XXI, những triển vọng của Châu Á Thái Bình Dương” đã đưa ra quan điểm về quá trình “nhận biết dạy - học” và ông chủ trương rằng người học phải là người tham gia tích cực vào quá trình nhận biết dạy - học. Theo Ông “sự học tập do người học chủ đạo” [32]. Trong khuyến cáo của UNESSCO về “Giáo dục thế kỷ 21” đã nêu bốn trụ cột của giáo dục là: “Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để làm người” 1.1.2. Các nghiên cứu trong nước Ở Việt Nam, truyền thống hiếu học và tự học đã được khẳng định qua các vị khoa bảng như Nguyễn Du, Chu Văn An, Lê Quý Đôn,... Các thế hệ cha ông chúng ta đã vươn lên chiếm lĩnh đỉnh cao tri thức bằng nổ lực học tập và tự học. 5
Chủ tịch Hồ Chí Minh - Vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam là một tấm gương sáng về tinh thần tự học và tự rèn luyện. Trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” (1947), khi nói về công tác huấn luyện cán bộ, Bác Hồ đã căn dặn: “Về cách học, phải lấy tự học làm cốt”. Tư tưởng của Người về giáo dục đã được vận dụng, quán triệt trong các Nghị quyết của Đảng [28]. Nguyên Tổng bí thư Trung ương Đảng Đỗ Mười khi phát biểu chỉ đạo đối với ngành giáo dục, đã nhấn mạnh: Tự học - tự đào tạo là con đường phát triển suốt đời của mỗi người trong điều kiện kinh tế xã hội nước ta hiện nay và cả mai sau; đó cũng là truyền thống quý báu của người Việt Nam. Chất lượng và hiệu quả giáo dục được nâng cao khi tạo ra năng lực tự học, sáng tạo của người học, khi biến được quá trình giáo dục thành quá trình tự giáo dục. Tự học - tự đào tạo là vấn đề đã được đề cập đậm nét trong nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII và nghị quyết Trung ương II khóa VIII: “Tập trung sức nâng cao chất lượng dạy và học, tạo ra năng lực tự học, sáng tạo của học sinh”; “Đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh, phát triển mạnh phong trào tự học- tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp toàn cầu” [13]. Thời gian gần đây chương trình phát triển hoạt động tự học của người học được đẩy mạnh và thu hút sự quan tâm nghiên cứu của rất nhiều người, nhiều đơn vị. Hội Tâm lý Giáo dục do Phạm Minh Hạc, Phạm Tất Dong, Vũ Ngọc Hải, Nguyễn Ngọc Phú,… đã cho ra đời những tác phẩm về tự học của người học. Trung tâm nghiên cứu và phát triển tự học - Hội khuyến học Việt Nam do Nguyễn Cảnh Toàn làm giám đốc với những tác phẩm bàn về việc tự học: "Quy trình dạy tự học" do Nguyễn Cảnh Toàn là chủ biên và các tác giả. "Tự học - một chìa khoá vàng của giáo dục". "Luận bàn và kinh nghiệm về tự học" (Nguyễn Cảnh Toàn) [36]. Vị trí của tự học, tự đào tạo trong quá trình dạy - học, giáo dục và đào tạo (Trần Bá Hoành). Vấn đề tự học của học sinh, sinh viên đã được nhiều nhà khoa học, nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu ở những khía cạnh khác nhau. Trong các công trình nghiên cứu, các tác giả đã chỉ rõ vai trò, tầm quan trọng của tự học, biện pháp sư phạm của người thầy nhằm hướng dẫn cho người học phương pháp tự học, hình thành ở người 6
học kỹ năng tự học. Đồng thời cũng đề ra một số biện pháp tổ chức, quản lý hoạt động tự học của học sinh. Gần đây, một số luận án Tiến sĩ, Thạc sĩ có đề cập đến vấn đề tự học ở những khía cạnh khác nhau. Quản lý hoạt động tự học trong các nhà trường phổ thông đã có nhiều luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý giáo dục nghiên cứu như: Tác giả Phạm Quang Bảo (2009) “Các biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh trường Văn hóa I - Bộ Công An”; Nguyễn Thu Hà (2011) “Biện pháp tăng cường quản lý hoạt động tự học đối với sinh viên Học viện Quản lý giáo dục”; Phạm Văn Liên (2012) “Biện pháp quản lý tự học của học sinh THPT huyện Từ Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi”; Quách Tân Bình (2015) “Một số biện pháp quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Lê Ích Mộc, thành phố Hải Phòng”; …Tuy nhiên vấn đề quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng cho đến nay vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập đến do đó chưa giải quyết hết đòi hỏi của thực tiễn. Vì vậy đề tài nghiên cứu "Quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT Tiên Lãng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng" sẽ góp phần giải quyết một trong những đòi hỏi cấp bách hiện nay của trường Trung học phổ thông Tiên Lãng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo nhằm hoàn thành nhiệm vụ đào tạo của trường. 1.2. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1. Quản lý, quản lý giáo dục a. Quản lý Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý là hệ thống tác động có định hướng, có kế hoạch của chủ thể quản lý lên đối tượng bị quản lý trong tổ chức để vận hành tổ chức, nhằm đạt mục tiêu nhất định” [31] Theo tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc: “Quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động (chức năng) kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm tra” [7]. Tác giả Bùi Minh Hiền cho rằng: “Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra” [20]. Quá trình quản lý được diễn ra tuần tự từ chức năng kế hoạch đến các chức năng tổ 7
chức, chỉ đạo và kiểm tra. Song thực tế các chức năng này đan xen, hỗ trợ nhau trong quá trình thực hiện, chất xúc tác và liên kết giữa các chức năng cơ bản này là thông tin và các quyết định quản lý. b. Quản lý giáo dục Quản lý giáo dục được hiểu theo nhiều khía cạnh khác nhau. Một số tác giả cho rằng: Bản chất của Quản lý giáo dục là quản lý sư phạm: Quản lý mục tiêu, nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục - dạy học, quản lý con người, QL các công cụ giáo dục; QLGD nhằm phối hợp các ngành, các lực lượng xã hội, tiến hành công tác XHH GD, huy động các nguồn lực và hợp tác quốc tế trong các lĩnh vực giáo dục - Đào tạo. QLGD tiến hành những nhiệm vụ này thông qua việc thực hiện bốn chức năng của QL: Kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. - Nếu tiếp cận QLGD ở cấp độ vĩ mô (QL hệ thống giáo dục) thì: QLGD là những tác động tự giác, có ý thức, có mục đích, có hệ thống và quy luật của chủ thể quản lý giáo dục các cấp đến tất cả các mắt xích của hệ thống Giáo dục nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả tổ chức, huy động, điều phối, giám sát và điều chỉnh các nguồn lực Giáo dục, để hệ thống GD vận hành đạt được mục tiêu phát triển GD. - Nếu tiếp cận QLGD ở cấp độ vi mô (QL một cơ sở GD) thì: QLGD là những tác động tự giác, có ý thức, có mục đích, có hệ thống và hợp quy luật của chủ thể quản lý một cơ sở Giáo dục đến tập thể GV, công nhân viên, tập thể người học và các lượng tham gia GD khác trong và ngoài cơ sở giáo dục đó, nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả hoạt đông GD và Dạy học nhằm làm cho cơ sở GD vận hành luôn ổn định và phát triển để đạt tới mục tiêu đào tạo của cơ sở Giáo dục đó [37]. Theo tác giả Đặng Quốc Bảo: “QLGD là hệ thống tác động có kế hoạch và có mục đích của chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau đến tất cả các khâu, các bộ phận của hệ thống nhằm đảm bảo các cơ quan trong hệ thống giáo dục vận hành tối ưu, đảm bảo sự phát triển cả về mặt số lượng cũng như chất lượng để đạt được mục tiêu giáo dục” [1]. Tác giả Phạm Minh Hạc cho rằng: “QLGD là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục, để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng học sinh” [18]. 8
Trong luận văn này tác giả đề cập đến QLGD theo nghĩa hẹp, quản lý một trường học. 1.2.2. Khái niệm tự học Theo tác giả Nguyễn Cảnh Toàn: “Tự học là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp…) và có khi cả cơ bắp (khi sử dụng công cụ), cùng các phẩm chất của mình, rồi cả động cơ tình cảm, cả nhân sinh quan, thế giới quan (như trung thực, khách quan, có chí tiến thủ, không ngại khó, ngại khổ, kiên trì, nhẫn nại, lòng say mê khoa học, ý muốn thi đỗ, biết biến khó khăn thành thuận lợi…) để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết nào đó của nhân loại, biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình” [35]. Theo tác giả Nguyễn Hiếu Lê: “Học, cốt lõi là tự học, là quá trình phát triển nội tại, trong đó chủ thể tự thể hiện và biến đổi mình, tự làm phong phú giá trị con người mình bằng cách thu nhận, xử lý và điều chỉnh thông tin từ môi trường sống xung quanh mình” [dẫn theo 25]. Tác giả Lê Khánh Bằng nhận định: “Tự học là tự mình suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ và phẩm chất tâm lý để chiếm lĩnh một lĩnh vực khoa học nhất định” [2]. Từ những quan điểm về tự học nêu trên, có thể khái quát: Tự học là quá trình cá nhân người học tự giác, tích cực, độc lập tự chiếm lĩnh tri thức ở một lĩnh vực nào đó trong cuộc sống bằng hành động của chính mình nhằm đạt được mục đích nhất định. 1.2.3. Quản lý hoạt động tự học của học sinh Quản lý hoạt động tự học là sự tác động của chủ thể quản lý đến quá trình tự học của học sinh làm cho học sinh tích cực, chủ động tự chiếm lĩnh tri thức bằng sự cố gắng nỗ lực của chính mình. Quản lý hoạt động tự học của học sinh có liên quan chặt chẽ với quá trình tổ chức dạy học của giáo viên. Quản lý hoạt động tự học là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong quản lý giáo dục nói chung và quản lý nhà trường nói riêng, là bộ phận cấu thành nên hệ thống quản lý quá trình giáo dục, đào tạo trong nhà trường. Quản lý hoạt động tự học của học sinh bao gồm hai quá trình cơ bản là quản lý hoạt động tự học trong giờ lên lớp và quản lý hoạt động tự học ngoài giờ lên lớp, được tiến hành trên cả hai phương diện ở trường và ở nhà. 9