Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới”

Chia sẻ: Ganuongmuoilu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:126

Thêm vào BST

Báo xấu

144
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là lý luận và thực trạng phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới, chúng tôi đề xuất các biện pháp quản lí nhằm phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới một cách hiệu quả.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới”

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM DƯƠNG VĂN KIÊN QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ TRƯỜNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM DƯƠNG VĂN KIÊN QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ TRƯỜNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8140114 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phí Thị Hiếu THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Phí Thị Hiếu - Giảng viên Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên - Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả Dương Văn Kiên i
LỜI CẢM ƠN Tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn Ban Giám hiệu, Quý thầy cô giáo Khoa Quản lí giáo dục, Phòng Đào tạo sau đại học của trường Đại học sư phạm Thái Nguyên, đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn. Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn, cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS. Phí Thị Hiếu đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ để luận văn được hoàn thành. Tác giả xin được gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu và giáo viên các trường Trung học cơ sở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đã nhiệt tình giúp đỡ tạo mọi điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành luận văn. Tác giả cũng xin được gửi lời cảm ơn tới bạn bè, gia đình và đồng nghiệp đã luôn động viên, giúp đỡ tác giả hoàn thành khóa học. Do điều kiện thời gian và năng lực bản thân còn nhiều hạn chế nên luận văn chắc chắn sẽ còn nhiều khiếm khuyết. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và bạn bè, đồng nghiệp để luận văn tiếp tục được hoàn thiện. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả Dương Văn Kiên ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................................. vii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ viii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .......................................................................... 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3 5. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 3 7. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 8. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ TRƯỜNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI .................. 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 6 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ............................................................................. 6 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ................................................................................ 7 1.2. Một số khái niệm cơ bản .................................................................................... 11 1.2.1. Chương trình, chương trình giáo dục................................................................ 11 1.2.2. Chương trình giáo dục phổ thông mới, chương trình giáo dục nhà trường, chương trình dạy học nhà trường ....................................................................... 14 1.2.3. Phát triển, phát triển chương trình, phát triển chương trình giáo dục nhà trường, quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ............................................. 17 1.3. Những vấn đề cơ bản về phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường các THCS huyện Lục Nam theo chương trình giáo dục phổ thông mới ................. 19 1.3.1. Một số đặc điểm tâm lí cơ bản của học sinh THCS ......................................... 19 1.3.2. Mục tiêu phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới ................................................................ 21 1.3.3. Chương trình giáo dục phổ thông mới ở cấp THCS ......................................... 22 iii
1.3.4. Quy trình phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới ................................................................ 23 1.4. Quản lí phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới ................................................................ 27 1.4.1. Lập kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới ................................................. 27 1.4.2. Tổ chức thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới .............................. 28 1.4.3. Chỉ đạo thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới .............................. 29 1.4.4. Kiểm tra đánh giá phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới .............................. 30 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới .................. 31 1.5.1. Yếu tố chủ quan ................................................................................................ 31 1.5.2. Yếu tố khách quan ............................................................................................ 33 Kết luận chương 1 ....................................................................................................... 35 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ TRƯỜNG Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI .................................................................... 36 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ........................................................................ 36 2.1.1. Vài nét về khách thể khảo sát ........................................................................... 36 2.1.2. Tổ chức khảo sát thực trạng .............................................................................. 38 2.2. Thực trạng phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ............ 40 2.2.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lí, giáo viên về vai trò của phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ................................ 40 2.2.2. Thực trạng phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ...... 43 iv
2.3. Thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ................................................................................................... 50 2.3.1. Thực trạng lập kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang .......................................................................................... 50 2.3.2. Thực trạng tổ chức phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ................................................................................................... 53 2.3.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang .......................................................................................... 57 2.3.4. Thực trạng kiểm tra đánh giá hoạt động phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ....................................................................... 59 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ........................................................... 61 2.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ....................................................................... 63 2.5.1. Những ưu điểm ................................................................................................. 63 2.5.2. Những hạn chế .................................................................................................. 64 2.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế ...................................................................... 65 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 66 Chương 3. CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ TRƯỜNG THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN LỤC NAM, TỈNH BẮC GIANG .................................................................... 67 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ...................................................................... 67 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ..................................................................... 67 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................................... 67 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi của các biện pháp ........................................ 67 v
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ của các biện pháp ...................................... 68 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ................................................................... 68 3.2. Biện pháp quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang......... 69 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên ở các trường THCS huyện Lục Nam về sự cần thiết của việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ............................... 69 3.2.2. Tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên của các trường trung học cơ sở .................................................................. 71 3.2.3. Xác định rõ mục tiêu, nội dung và các điều kiện đảm bảo để đạt mục tiêu khi xây dựng kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ................................................................ 74 3.2.4. Giám sát chặt chẽ hoạt động phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới theo đúng kế hoạch ........................ 75 3.2.5. Đảm bảo các điều kiện về cơ sở vật chất, tài chính và các nguồn lực khác để phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới .................................................................................................... 77 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp đề xuất ............................................................ 79 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp .................................. 80 3.4.1. Mục đích, đối tượng khảo nghiệm .................................................................... 80 3.4.2. Nội dung và cách tiến hành khảo nghiệm ......................................................... 80 3.4.3. Kết quả khảo nghiệm ........................................................................................ 81 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 84 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 85 1. Kết luận ................................................................................................................... 85 2. Khuyến nghị ............................................................................................................ 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 89 PHỤ LỤC vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ BGDĐT Bộ Giáo dục và Đào Tạo CBQL Cán bộ quản lý GV Giáo viên CBQL, GV Cán bộ quản lý, giáo viên ĐTB Điểm trung bình GD Giáo dục GD&ĐT Giáo dục và Đào Tạo GDMN Giáo dục mầm non GDPT Giáo dục phổ thông Nxb Nhà xuất bản SL Số lượng PT DTNT Phổ thông dân tộc nội trú TH Tiểu học TH&THCS Tiểu học và Trung học cơ sở THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TL Tỷ lệ vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô, mạng lưới trường lớp, học sinh năm học 2019-2020..............36 Bảng 2.2. Quy mô phát triển trường lớp, học sinh cấp THCS ...............................36 Bảng 2.3. Chất lượng GD đại trà cấp THCS (xếp loại học lực).............................37 Bảng 2.4. Số lượng, chất lượng đội ngũ CBQL, GV cấp THCS............................38 Bảng 2.5. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lí, giáo viên ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang về vai trò của phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ...............................................................................................41 Bảng 2.6. Thực trạng phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang .......................................................................................44 Bảng 2.7. Thực trạng lập kế hoạch phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ...........................................................51 Bảng 2.8. Thực trạng tổ chức phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ......................................................................54 Bảng 2.9. Thực trạng chỉ đạo thực hiện phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ................................................57 Bảng 2.10. Thực trạng kiểm tra đánh giá hoạt động phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.....................................60 Bảng 2.11. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang ...........................62 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Giáo dục đào tạo đã từ lâu là một yếu tố rất quan trọng, thiết yếu trong việc phát triển của một đất nước. Các quốc gia trên thế giới, không chỉ riêng đất nước Việt Nam, họ đều lấy giáo dục làm quốc sách hàng đầu để phát triển đất nước. Trong đó chương trình giáo dục phổ thông là yếu tố cơ bản, nền tảng quyết định chất lượng giáo dục. Không những thế, chương trình giáo dục phổ thông còn là sản phẩm của xã hội, nó phản ánh trình độ phát triển của kinh tế, văn hóa xã hội. Trong thời bối cảnh hiện nay với sự bùng nổ của khoa học công nghệ thì giáo dục và đào tạo cũng phải có sự đổi mới để đáp ứng được yêu cầu của xã hội. Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương 8 Khóa XI đã khẳng định: "Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” và nhấn mạnh “thực hiện đổi mới chương trình sách giáo khoa giáo dục phổ thông theo hướng quy chuẩn đầu ra của từng cấp học, chuyển từ chú trọng kiến thức sang chú trọng phát triển năng lực và phẩm chất người học ...”[2]. Ngày 27 tháng 3 năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 404/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Mục tiêu đổi mới được Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hoà đức, trí, thể, mĩ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh” (dẫn theo [7]). Thực hiện các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội và Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh; tạo môi trường học tập và rèn luyện giúp học sinh phát triển hài hoà về thể chất và tinh thần, trở thành người học tích cực, tự tin, biết 1
vận dụng các phương pháp học tập tích cực để hoàn chỉnh các tri thức và kĩ năng nền tảng, có ý thức lựa chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời; có những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành người công dân có trách nhiệm, người lao động có văn hoá, cần cù, sáng tạo, đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước trong thời đại toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới. Thực hiện “Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông” của Bộ GD&ĐT đối với các môn học Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí cấp THCS và Lịch sử, Địa lí bậc THPT có nội dung giáo dục địa phương, thực hiện Công văn hướng dẫn của số 5977/BGDĐT- GDTrH ngày 07/7/2008 của Bộ GD&ĐT về việc hướng dẫn thực hiện nội dung giáo dục địa phương, bắt đầu từ năm học 2008-2009. Năm 2018, Bộ Giáo dục công bố Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, đối với cấp THCS thì các môn học và hoạt động giáo dục bắt buộc bao gồm: Ngữ văn; Toán; Ngoại ngữ 1; Giáo dục công dân; Lịch sử và Địa lý; Khoa học tự nhiên; Công nghệ; Tin học; Giáo dục thể chất; Nghệ thuật; Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp; Nội dung giáo dục của địa phương. Trong nội dung giáo dục bắt buộc của địa phương là 35 tiết/1 năm. Hiện nay, các trường huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang đã quan tâm đến việc nâng cao chất lượng giáo dục địa phương, áp dụng nhiều biện pháp để phát triển toàn diện năng lực của học sinh, bước đầu đề cập đến việc xây dựng phát triển chương trình dạy học chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực. Tuy nhiên việc thực hiện còn chưa đồng bộ về mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy học, hình thức dạy học, điều kiện dạy học, kiểm tra đánh giá kết quả, dẫn đến kết quả thu được còn chưa cao nhất là đối giáo dục địa phương. Vì thế, việc phát triển chương trình giáo dục địa phương ở các trường THCS phải phù hợp với đặc điểm của học sinh THCS, nâng cao khả năng vận dụng kiến thức của học sinh vào thực tế của địa bàn sinh sống là việc làm cấp thiết. Từ lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới” làm đề tài nghiên cứu luận văn tốt nghiệp. 2
2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới, chúng tôi đề xuất các biện pháp quản lí nhằm phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới một cách hiệu quả. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Các biện pháp quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở trường THCS theo chương trình giáo dục phổ thông mới. - Nghiên cứu thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới. - Đề xuất một số biện pháp quản lí phát triển chương trình giáo dục địa phương ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 5. Giả thuyết khoa học Hoạt động phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới đã được thực hiện, song vẫn còn những hạn chế bất cập. Một trong những nguyên nhân của hạn chế là do thiếu các biện pháp quản lý của hiệu trưởng một cách đồng bộ và chưa thật sự theo định hướng mục tiêu phát triển chương trình dạy học. Nếu đề xuất và thực hiện các biện pháp phát triển chương trình giáo dục nhà trường phù hợp với điều kiện và tính đặc thù riêng của học sinh từng địa phương sẽ nâng cao chất lượng và đáp ứng được yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay. 3
6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài 6.1. Giới hạn khách thể khảo sát Chúng tôi tiến hành khảo sát trên các khách thể là CBQL và GV ở 15 trường THCS trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang (Gồm các trường THCS: Bắc Lũng, Bảo Đài, Bảo Sơn, Bình Sơn, Cẩm Lý, Chu Điện, Cương Sơn, Đan Hội, Đông Hưng, Đông Phú, Huyền Sơn, Khám Lạng, Lan Mẫu, Lục Sơn, Nghĩa Phương). Trong đó gồm có 30 CBQL và 225 giáo viên. 6.2. Giới hạn nội dung nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các biện pháp quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường của Hiệu trưởng các trường THCS theo cách tiếp cận chức năng quản lý: Lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá hoạt động phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu, văn bản liên quan đến phát triển chương trình giáo dục nhà trường nhằm xây dựng hệ thống cơ sở lý luận cho đề tài. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi (phương pháp Ankét) Sử dụng các bảng hỏi dành cho cán bộ quản lý, giáo viên các trường THCS để thu thập thông tin về phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. 7.2.2. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn trực tiếp một số cán bộ quản lý của các trường, một số giáo viên và học sinh về phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo chương trình giáo dục phổ thông mới ở các trường THCS huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. 7.2.3. Phương pháp chuyên gia Lấy ý kiến đánh giá của lãnh đạo phòng giáo dục, các cán bộ quản lý, giáo viên để khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lí, phân tích số liệu điều tra, đánh giá và trình bày kết quả nghiên cứu. 4
8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận - Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường trung học cơ sở theo chương trình giáo dục phổ thông mới Chương 2: Thực trạng quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường Trung học cơ sở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Chương 3: Biện pháp quản lý phát triển chương trình giáo dục nhà trường ở các trường Trung học cơ sở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 5
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC NHÀ TRƯỜNG Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Hầu hết các quốc gia và các tổ chức quốc tế đều xác định phát triển chương trình giáo dục là mục tiêu quan trọng của giáo dục và các nhà khoa học không ngừng quan tâm nghiên cứu đưa ra các giải pháp để phát triển chương trình giáo dục. Có thể đề cập đến một số nghiên cứu sau: Tài liệu “Curriculum development - A Guide to pratice” của Jon Wiles và Joseph Bondi (được Nguyễn Kim Dung dịch sang Tiếng Việt do Nxb Giáo dục ấn hành năm 2005), được trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đánh giá cao vì nó được xem là một trong những sách tham khảo hàng đầu trên thế giới về chương trình học. Tác giả tập trung nghiên cứu về chương trình học trong kỷ nguyên công nghệ cùng xu thế mới của hoạt động xây dựng chương trình học, trong đó các công nghệ dạy học mới đã tác động mạnh mẽ đến nhà trường, thách thức những nhà trường truyền thống. Do đó, các nhà trường phải thay đổi, điều đó cũng có nghĩa là các nhà xây dựng chương trình học, các nhà quản lý giáo dục cũng phải đặt nhà trường trước những thử thách của đổi mới; Vai trò của các triết lí trong các chương trình học: Tác giả đưa ra năm triết lý, bao gồm triết lý vĩnh cửu, triết lý duy tâm, triết lý hiện thực, triết lý thực nghiệm, triết lý hiện sinh. Các triết lý giáo dục đóng vai trò trung tâm của các hoạt động có mục đích của phát triển chương trình. Các triết lý đóng vai trò như bức màn lọc cho việc đưa ra những quyết định. Tuy nhiên, dù có theo triết lý nào đi nữa, sự nhất quán trong thiết kế là chìa khóa cho mức độ hiệu quả của chương trình học,… “Developing the curriculum” của Peter F. Oliva cũng được Nguyễn Kim Dung dịch sang Tiếng Việt. Tác giả đã minh họa những cách thức mà những nhà làm chương trình học xúc tiến quá trình phát triển chương trình học, đồng thời đã nêu khá 6
chi tiết những vấn đề liên quan tới việc phát triển chương trình học, lý thuyết về phát triển chương trình, cũng như các thành tố của quá trình giảng dạy [13]. Một số công trình tiêu biểu khác như “Chương trình: Những cơ sở, nguyên tắc và chính sách xây dựng” của Allan C. Ornstein và Francis P. Hunkins (1998). Các tác giả đã đưa ra những cơ sở để xây dựng chương trình cùng hệ thống lý luận về chương trình, các bước phát triển và các chính sách và khuynh hướng phát triển chương trình (dẫn theo [1]). Những tài liệu, công trình nghiêu cứu về quản lý phát triển chương trình giáo dục điển hình mà chúng tôi tham khảo gồm “Developing the curriculum” của Peter F. Oliva, bên cạnh những nội dung về chương trình, phát triển chương trình giáo dục tác giả cũng đề cập những nét rất khái quát tới công tác quản lý phát triển chương trình giáo dục, như nêu cấp độ hoạch định chương trình học, các bước đánh giá nhu cầu, các quyết định tổ chức và thực hiện chương trình,... 1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam Nghiên cứu của Việt Nam về chương trình giáo dục và quản lý phát triển chương trình giáo dục đến giai đoạn hiện nay đã được các nhà nghiên cứu quan tâm trên nhiều khía cạnh khác nhau. Trong phạm vi cho phép, đề tài đề cập đến một số nghiên cứu sau: Nghiên cứu “Chương trình và phương pháp luận phát triển chương trình” của Bùi Đức Thiệp [24]. Tác giả đã đề cập tới những nội dung lý luận nền tảng về chương trình như nêu lên bản chất và nguồn gốc của chương trình, những nhân tố chế ước tới chương trình. Tuy nhiên, nội dung của tài liệu tập trung nhiều về lý luận phát triển chương trình, chưa dành nhiều thời gian làm rõ qui trình phát triển chương trình của một bậc học nào. Tài liệu “Chương trình giáo dục” của Nguyễn Văn Khôi (Đại học sư phạm Hà Nội) đã giới thiệu tóm tắt lí thuyết phát triển chương trình giáo dục, một số quan điểm, cách tiếp cận và phương pháp thường gặp trong phát triển chương trình giáo dục. Tác giả đã đưa ra những khái niệm hết sức cơ bản về chương trình giáo dục, chương trình đào tạo, khung chương trình, chương trình khung, chương trình chi tiết, đề cương môn học, chuẩn đầu ra, phát triển chương trình, cách thức tổ chức phát triển chương trình, 7
đánh giá chương trình giáo dục. Bên cạnh đó, tác giả còn đưa ra một số tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá khung giáo dục và giáo dục đại học và đánh giá chương trình môn học, đánh giá giáo trình, sách giáo khoa môn học. Những nội dung mà tác giả nêu khá khái quát và mang tính giới thiệu chứ không phải tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về phát triển chương trình. Trong tài liệu “Thiết kế và phát triển chương trình đào tạo đáp ứng chuẩn đầu ra” của các tác giả Đoàn Thị Minh Trinh và Nguyễn Hội Nghĩa [25] đã tổng quan khá đầy đủ các thành phần và qui trình thiết kế và phát triển chương trình đào tạo ở bậc đại học (các trường đại học kỹ thuật) và mối liên hệ giữa chúng; một qui trình thiết kế và phát triển chương trình đào tạo. Điểm nổi bật của tài liệu là đã đề cập đến những nội dung khá mới trong phát triển chương trình giáo dục là khái niệm chuẩn đầu ra và các cấp độ của chuẩn đầu ra; chuẩn đầu ra theo CDIO (Conceiving - Designing - Implementing - Operating; Hình thành ý tưởng - Thiết kế - Triển khai - Vận hành) và giới thiệu qui trình thiết kế và phát triển chương trình đào tạo đáp ứng chuẩn đầu ra [20]. Tài liệu “Phát triển chương trình giáo dục”, Nxb Giáo dục, năm 2015 của Nguyễn Đức Chính, ĐHQG Hà Nội xây dựng một cách có hệ thống những quan điểm về chương trình giáo dục. Trong đó tác giả đã chỉ ra những tác động tới chương trình giáo dục như tác động của kỷ nguyên thông tin, bối cảnh quốc tế và trong nước tác động mạnh mẽ đến vấn đề thiết kế, thực thi chương trình giáo dục. Hệ thống các khái niệm và các cách tiếp cận cũng như một số mô hình phát triển chương trình giáo dục được tác giả tổng thuật khá hoàn chỉnh. Tài liệu “Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học” của tác giả Nguyễn Hữu Châu, đã nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề cơ bản về chương trình dạy học và quá trình dạy học. Tài liệu đã nhấn mạnh đến tầm quan trọng của quá trình dạy học trong thực thi chương trình. Một chương trình dạy học thành công hay thất bại tùy thuộc vào quá trình dạy học. Tác giả Nguyễn Thị Thu Hiền trong công trình nghiên cứu “Phát triển và tổ chức thực hiện chương trình giáo dục mầm non” đã nêu khái quát cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển chương trình giáo dục mầm non [14]. Nghiên cứu về cách tiếp cận phát triển chương trình giáo dục đến thời điểm hiện nay đi theo 3 hướng là tiếp cận phát triển chương trình giáo dục ở góc độ tiếp cận nội dung, tiếp cận mục tiêu và tiếp cận năng lực: 8
Với quan niệm giáo dục là quá trình truyền thụ nội dung kiến thức, cách tiếp cận nội dung (The content approach) đưa ra định nghĩa: “Chương trình giáo dục là bản phác thảo về nội dung giáo dục, qua đó người dạy biết mình cần phải dạy những gì và người học biết mình cần phải học những gì”. Theo cách tiếp cận này thì giáo dục là quá trình truyền thụ nội dung - kiến thức; và mục tiêu của giáo dục chính là truyền thụ kiến thức cho người học. Đây là cách tiếp cận kinh điển trong xây dựng chương trình giáo dục; theo đó, chương trình giáo dục quan tâm trước hết và chủ yếu đến khối lượng, tính hệ thống, độ sâu, mức độ khái quát hoá của kiến thức cần truyền thụ. Do chủ yếu dựa vào yêu cầu nội dung học vấn của các khoa học bộ môn nên chương trình giáo dục thường mang tính “hàn lâm” và tính hệ thống, nặng về lí thuyết, nhẹ về ứng dụng, thực hành, ít chú đến tiềm năng, các giai đoạn phát triển, nhu cầu, hứng thú và điều kiện của người học. Việc đánh giá kết quả học tập chủ yếu chỉ giới hạn ở việc kiểm tra mức độ, khả năng tái hiện tri thức. Tiếp cận mục tiêu được nhắc đến trong nghiên cứu của (J. White, 1995) (dẫn theo [15]): xem chương trình giáo dục là quá trình, còn mục tiêu giáo dục là sự phát triển. Về cơ bản, cách tiếp cận này chú trọng đến sự phát triển khả năng hiểu biết, tiếp thu ở người học, phát triển tư duy logic, năng lực sáng tạo về mọi mặt cho người học hơn là truyền thụ nội dung kiến thức đã được xác định từ trước một cách đơn lập để trong một giới hạn nhất định, chương trình giáo dục phải giúp tạo ra những sản phẩm “có thể đương đầu với những đòi hỏi của nghề nghiệp không ngừng thay đổi, với một thế giới biến động khôn lường” (J. White, 1995). Cách tiếp cận này gắn liền với quan niệm “người học là trung tâm” (learner’s centered); theo đó người thiết kế chú trọng nhiều hơn đến khía cạnh nhân văn của chương trình giáo dục, chuyển hoá chương trình giáo dục thành một quá trình bao gồm các hoạt động cần thiết giúp người học phát triển tối đa những kinh nghiệm, năng lực tiềm ẩn, tố chất sẵn có để đáp ứng những mục tiêu giáo dục. Ở đây, nhu cầu và hứng thú của từng cá thể trong quy trình đào tạo được xem là điểm xuất phát của việc xây dựng chương trình giáo dục; nhà trường chỉ cung cấp các khối kiến thức (module) cần thiết và giới thiệu các phương thức tổ hợp kiến thức để đi tới một văn bằng xác định. Mỗi người học, căn cứ vào nhu cầu, hứng thú của bản thân, vào kinh nghiệm, kiến thức đã tích luỹ được trước đó và dưới sự hướng dẫn của người dạy, tự xây dựng cho mình một chương trình giáo 9
dục riêng, tự học, tự phát hiện và giải quyết vấn đề, tự điều chỉnh quá trình tự đào tạo của mình nhằm phát triển bản thân. Nói cách khác, nếu theo cách tiếp cận mục tiêu, người ta quan tâm nhiều đến mục tiêu đầu ra mà không chú ý đến quá trình dạy học thì theo cách tiếp cận phát triển, hoạt động của người dạy và người học trong quá trình dạy học được quan tâm hàng đầu. Người dạy phải hướng dẫn người học tìm kiếm và thu thập thông tin, gợi mở giải quyết vấn đề, tạo cho người học có điều kiện thực hành, tiếp xúc với thực tiễn, học cách phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề một cách sáng tạo; thông qua những giá trị mà người học quý trọng và thông qua việc kiên trì theo đuổi những giá trị đó, người học phát triển được sự hiểu biết, phát triển mọi năng lực tiềm ẩn của bản thân. Và gần đây nhất là tiếp cận chương trình giáo dục theo năng lực (dẫn theo [15]): Trong chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực, mục tiêu dạy học được mô tả thông qua các nhóm năng lực. Theo NIER (Viện nghiên cứu giáo dục quốc gia Nhật Bản, 1999) (dẫn theo [3, tr. 12]), đây “là cách tiếp cận nêu rõ kết quả - những khả năng hoặc kĩ năng mà học sinh mong muốn đạt được vào cuối mỗi giai đoạn học tập trong nhà trường ở một môn học cụ thể”. Như vậy, cách tiếp cận này tập trung vào hệ thống năng lực cần có ở mỗi người học. Năng lực ở đây bao hàm cả kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, động cơ, đạo đức và hành vi xã hội được hình thành, phát triển trong quá trình dạy học ở nhà trường và tác động của gia đình, xã hội. Chương trình giáo dục tiếp cận theo hướng này không phải chỉ cung cấp kiến thức cho học sinh mà chú trọng nhiều hơn đến việc tiến hành các biện pháp, cách thức hoạt động linh hoạt, sáng tạo, hiệu quả… nhằm khơi dậy khả năng tìm kiếm, giải quyết vấn đề của người học, giúp người học biết sử dụng những kiến thức đã học gắn liền với cuộc sống để giải quyết các tình huống do cuộc sống đặt ra. Nói cách khác, nếu chương trình giáo dục theo hướng tiếp cận nội dung yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi: Biết cái gì? thì chương trình giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực luôn đặt ra câu hỏi: Biết làm gì từ những điều đã biết? Thiết kế, xây dựng chương trình theo hướng phát triển năng lực thực chất là cũng là một cách tiếp cận “kết quả đầu ra”; nhưng “kết quả đầu ra” ở đây không phải là một tập hợp các yêu cầu về kiến thức, kĩ năng, thái độ rời rạc mà là hệ thống năng lực tổng hợp. Nghiên cứu “Phát triển và tổ chức thực hiện chương trình giáo dục mầm non” của Nguyễn Thị Thu Hiền [14] và Hà Thị Thanh Thuận (2014) với đề tài: “Biện pháp 10