Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học Địa lí lớp 11 - Trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là sử dụng phần mềm Microsoft Encarta vào dạy học môn địa lí lớp 11- THPT học theo định hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn học, đáp ứng đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và Chương trình giáo dục phổ thông mới. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học Địa lí lớp 11 - Trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG MINH CHẤN SỬ DỤNG PHẦN MỀM MICROSOFT ENCARTA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG MINH CHẤN SỬ DỤNG PHẦN MỀM MICROSOFT ENCARTA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ngành: LL và PP dạy học Địa lí Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐỖ VŨ SƠN THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu khoa học trong đề tài là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trong công trình này là trung thực. Kết quả nghiên cứu này không trùng với bất cứ công trình nào đã được công bố trước đó. Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả Hoàng Minh Chấn i
LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo Khoa Địa lí, Phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo những điều kiện tốt nhất giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đỗ Vũ Sơn đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tận tình em trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý thầy cô giáo và các em học sinh ở các trường thực nghiệm đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả Hoàng Minh Chấn ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... vi DANH MỤC BẢNG ......................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH..........................................................................................viii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Lịch sử phát triển của việc nghiên cứu, ứng dụng Encarta trong dạy học ....................................................................................................................... 3 3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ........................................................................ 5 4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 5 5. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 6 6. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 6 7. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu. ......................................................... 6 8. Những đóng góp của đề tài ............................................................................ 10 9. Cấu trúc luận văn ........................................................................................... 10 NỘI DUNG ....................................................................................................... 12 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA SỬ DỤNG PHẦN MỀM MICROSOFT ENCARTA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ........................................................................................ 12 1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................... 12 1.1.1. Hình thức tổ chức, phương pháp, phương tiện dạy học .......................... 12 1.1.2. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ......................................... 19 1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 28 iii
1.2.1. Chương trình sách giáo khoa Địa lí lớp 11 Trung học phổ thông (hiện hành) ......................................................................................................... 28 1.2.2. Tâm sinh lí của học sinh lớp 11 ............................................................... 32 1.2.3. Thực trạng việc dạy học và ứng dụng Công nghệ thông tin trong dạy học môn Địa lí ở một số trường Trung học Phổ thông tỉnh Bắc Kạn ............... 34 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .................................................................................... 39 Chương 2: XÂY DỰNG QUY TRÌNH VÀ THIẾT KẾ BÀI GIẢNG SỬ DỤNG PHẦN MỀM MICROSOFT ENCARTA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 - TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ........................................................... 40 2.1. Phần mềm Microsoft Encarta ..................................................................... 40 2.1.1. Giới thiệu phần mềm Microsoft Encarta ................................................. 40 2.1.2. Tính năng về địa lí của Microsoft Encarta .............................................. 41 2.1.3. Lợi ích khi sử dụng Microsoft Encarta trong dạy học địa lí ................... 47 2.2. Nguyên tắc, yêu cầu sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học Địa lí lớp 11 - Trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực. ............................................................................................................ 48 2.2.1. Nguyên tắc ............................................................................................... 48 2.2.2. Yêu cầu .................................................................................................... 49 2.3. Quy trình sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong thiết kế bài giảng môn Địa lí 11-THPT theo định hướng phát triển năng lực ..................... 50 2.4. Xây dựng kế hoạch dạy học môn Địa lí 11-THPT có sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học Địa lí lớp 11 - Trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực. ................................................................. 52 2.4.1. Khả năng sử dụng Microsoft Encarta trong dạy học địa lí lớp 11 theo định hưởng phát triển năng lực ................................................................. 52 2.4.2. Xây dựng kế hoạch dạy học .................................................................... 55 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .................................................................................... 64 iv
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 65 3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................ 65 3.2. Nguyên tắc thực nghiệm ............................................................................. 65 3.3. Yêu cầu của thực nghiệm ........................................................................... 65 3.4. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................... 66 3.5. Tổ chức thực nghiệm .................................................................................. 66 3.5.1. Chọn trường thực nghiệm ........................................................................ 66 3.5.2. Chuẩn bị thực nghiệm.............................................................................. 66 3.5.3. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 67 3.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm .................................................................... 68 3.6.1. Kiểm tra, đánh giá ................................................................................... 68 3.6.2. Tổng hợp điểm kiểm tra .......................................................................... 68 3.6.3. Đánh giá ................................................................................................... 71 3.7. Khảo sát ý kiến chuyên gia, giáo viên, học sinh ........................................ 74 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .................................................................................... 76 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 77 1. Kết luận .......................................................................................................... 77 2. Khuyến nghị................................................................................................... 78 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI .................................................................................................................... 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 80 PHẦN PHỤ LỤC ............................................................................................. 83 v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Từ đầy đủ CNTT Công nghệ thông tin CNTT&TT Công nghệ Thông tin và Truyền thông ĐHSP Đại học sư phạm ĐC Đối chứng GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GQVĐ Giải quyết vấn đề GV Giáo viên HS Học sinh HTTCDH Hình thức tổ chức dạy học NCKH Nghiên cứu khoa học PHP Ngô ngữ lập trình PPDH Phương pháp dạy học PTDH Phương tiện dạy học SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm vi
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Thống kê kết quả khảo sát từ GV ..................................................... 35 Bảng 1.2. Thống kê kết quả khảo sát từ HS ...................................................... 36 Bảng 1.3. Thống kê cơ sở vật chất, trang thiết bị tại các trường THPT............ 37 Bảng 2.1. Một số bài học sử dụng hiệu quả Microsoft Encarta ........................ 52 Bảng 3.1. Trường, lớp và số HS tham gia thực nghiệm .................................... 67 Bảng 3.2. Tổng hợp điểm bài 6 - Hoa Kì (hoạt động trải nghiệm) .................. 68 Bảng 3.3. Tổng hợp điểm bài 9 - Nhật Bản (lý thuyết) ..................................... 69 Bảng 3.4. Tổng hợp điểm bài 12 - Ô-xtrây-li-a (thực hành) ............................. 70 Bảng 3.5. So sánh kết quả lớp đối chứng và lớp thực nghiệm .......................... 71 Bảng 3.6. Kết quả phân loại điểm của hai lớp................................................... 72 vii
DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Các thành phần cấu trúc của năng lực ............................................... 20 Hình 1.2. Cấu trúc chương trình Địa lí lớp 11 .................................................. 30 Hình 2.1. Giao diện của Microsoft Encarta Premium 2009 .............................. 41 Hình 2.2. Xác định khoảng cách bằng Microsoft Encarta ................................ 42 Hình 2.3. Giao diện bản đồ khí hậu khu vực Đông Nam Á .............................. 43 Hình 2.4. Giao diện tra cứu các thông tin về Nhật Bản .................................... 44 Hình 2.5. Giao diện tra cứu cờ và quốc ca của các nước châu Á ...................... 44 Hình 2.6. Giao diện thông tin núi Kilimanjaro .................................................. 45 Hình 2.7. Giao diện tra cứu thông tin cầu Cổng Vàng (Mỹ) ............................. 46 Hình 2.8. Nhật Bản trong khu vực châu Á ........................................................ 57 Hình 2.9. Bản đồ Tự nhiên Nhật Bản ................................................................ 58 Hình 2.10. Bản đồ phân bố dân cư Nhật Bản .................................................... 60 Hình 3.1. Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm bài 6 - Hoa Kì (hoạt động trải nghiệm) ....................................................................................... 69 Hình 3.2. Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm Nhật Bản (lý thuyết) .............. 70 Hình 3.3. Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm Ô-xtrây-li-a (thực hành) ........ 71 Hình 3.4. Biểu đồ so sánh tần số xuất hiện điểm kiểm tra ................................ 73 viii
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng tác động mạnh mẽ đến sự phát triển Kinh tế - Xã hội đã đặt ra những yêu cầu mới đối với người lao động, do vậy việc đào tạo nguồn lao động và giáo dục thế hệ trẻ cũng phải có những thay đổi phù hợp. Định hướng cơ bản của nền giáo dục hiện nay là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, xa rời thực tiễn sang nền giáo dục thực hành, năng động, phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, đó là việc cần thiết và không thể thiếu được. Dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sẽ không phát huy được tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh (HS). Chỉ có đổi mới phương pháp dạy học mới khắc phục được những hạn chế đó. Mặt khác, việc hình thành năng lực HS, bên cạnh yếu tố nội dung chương trình thì phương pháp dạy học có vai trò đặc biệt quan trọng. Cùng với đó, dạy học theo hướng phát triển năng lực người học đang là ưu tiên hàng đầu trong các văn bản chỉ đạo đổi mới giáo dục của nước ta hiện nay. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT đã chỉ rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng Công nghệ Thông tin và Truyền thông (CNTT&TT) trong dạy và học” [1]. Những thành tựu của khoa học kỹ thuật hiện đại, đặc biệt là sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin đã tác động mạnh mẽ đến tất cả các mặt kinh tế, văn hóa, giáo dục, đời sống xã hội,… 1
Trong lĩnh vực giáo dục, việc ứng dụng công nghệ thông tin đã trở nên không thể thiếu trong quá trình dạy học bởi nhiều tính năng ưu việt và những tiện ích nổi trội so với các phương tiện, thiết bị dạy học khác. Chỉ thị 29/2001/CT-BGD&ĐT của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã nêu rõ: “Đối với giáo dục và đào tạo, công nghệ thông tin có tác động mạnh mẽ, làm thay đổi phương pháp, phương thức dạy và học. Công nghệ thông tin là phương tiện để tiến tới một xã hội học tập” [6]. Cùng với sự phát triển của khoa học và công nghệ hiện đại, nhiều phương tiện dạy học trực quan đã ra đời và có khả năng ứng dụng hiệu quả trong dạy học, đặc biệt đối với đặc thù của bộ môn Địa lí liên quan nhiều đến hình ảnh, mô hình trực quan, trong đó có phần mềm Microsoft Encarta. Phần mềm Microsoft Encarta là bộ bách khoa toàn thư số hóa đa phương tiện của Microsoft. Đây là sản phẩm công nghệ cao, phổ thông, nguồn mở, kỹ thuật sử dụng đơn giản, đã được ứng dụng rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới. Encarta giúp cho người dạy và học khai thác các thông tin về bản đồ, tư liệu hình ảnh, thông tin dạng văn bản, video clip, bảng số liệu thống kê,…Có thể sử dụng thành thạo phần mềm sau thời gian ngắn nghiên cứu. như vậy, khai thác phần mềm Microsoft Encarta vào dạy học địa lí có ý nghĩa rất thiết thực trong việc đổi mới phương pháp, ứng dụng khoa học, công nghệ vào trong giảng dạy và học tập của cả giáo viên (GV) và HS theo định hướng phát triển năng lực người học. Mục tiêu giáo dục của nhà trường phổ thông hiện nay nói chung và môn Địa lý nói riêng không chỉ nhằm cung cấp kiến thức, mà còn hướng đến việc phát triển những kỹ năng cần thiết cho HS để đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập của đất nước. Địa lí là một môn khoa học có phạm trù rộng lớn và có tính thực nghiệm, cần liên hệ thực tế và có tính thời sự rất cao. Nên cần những bản đồ, hình ảnh, mô hình, video clip,…, để HS có cái nhìn cụ thể, toàn diện về vấn đề đang học, Encarta đáp ứng được các yêu cầu đó. 2
Với những lý do trên, tác giả lựa chọn “Sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học địa lí lớp 11 - Trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực” làm đề tài luận văn tốt nghiệp. 2. Lịch sử phát triển của việc nghiên cứu, ứng dụng Encarta trong dạy học 2.1. Trên Thế giới Trên thế giới, đặc biệt ở các nước phát triển, Microsoft Encarta được sử dụng khá phổ biến trong giảng dạy các bộ môn khoa học, Toán học, Địa lý và Lịch sử và mang lại hiệu quả tích cực. Một số nghiên cứu của tác giả trên thế giới về việc sử dụng Microsoft Encarta trong giáo dục, như Luận án Khoa đào tạo GV, Khoa tiếng Anh, Đại học Slamet Riyadi, Surakata, 2015 của tác giả Edtwin Sulispryanto: Improving sudents English writing ability by using intergration of Microsoft Encarta - Cải thiện khả năng viết tiếng anh của sinh viên bằng cách sử dụng tích hợp Micoroft Encarta. Nghiên cứu này nhằm mục đích xác định việc tích hợp học tập dựa trên Microsoft Encarta cải thiện khả năng viết của học sinh [22]. Tác giả Helen Drenoyianni (Ph.D), Trường Giáo dục Đại học Birmingham, Vương quốc Anh với công trình nghiên cứu Information retrieval with interractive multimedia: A study of secondary pupils searching strategies using “Microsoft Encarta” - Chiến lược tìm kiếm, sử dụng Microsoft Encarta, tác giả đã nghiên cứu về các chiến lược truy xuất thông tin sử dụng Microsoft Encarta của HS THCS [24]. Các tác giả Helen Drenoyianni, Ian Selwood1, Richard Riding thuộc Trường Giáo dục Arch và Thessaloniki Hy Lạp, Trường đại học xứ Wales, Trường đào tạo Edgbaston, Birmingham với nghiên cứu: Aristotle Searching Using 'Microsoft® EncartaTM' A Study of Cognitive Style Effects on Secondary Students' - Tìm kiếm bằng Microsoft EncartaTM, một nghiên cứu về hiệu ứng phong cách nhận thức đối với học sinh trung học [25]. 3
Microsoft Encarta được sử dụng để dạy HS về tọa độ địa lí bằng cách yêu cầu HS truy cập và ghi lại tọa độ các địa điểm. GV cũng tạo các bài giảng phong phú để phục vụ cho công việc dạy học. Sử dụng mạng thực tế ảo trong Encarta để tham quan du lịch thực tế ảo,... Như vậy, Encarta đã được các nhà giáo dục trên thế giới đưa vào giảng dạy khá phổ biến và mang lại hiệu quả tích cực. 2.2. Ở Việt Nam Hiện nay ở Việt Nam, việc ứng dụng phần mềm Microsoft Encarta vào giảng dạy đã được nhiều trường cao đẳng, đại học quan tâm, triển khai nghiên cứu và thực hiện như: Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm Thái Nguyên, Đại học Sư phạm Huế, Đại học Sư phạm Đà Nẵng, Đại học Tây Bắc, Cao đẳng Sư phạm Bắc Ninh,... bước đầu đã mang lại những kết quả tích cực. Có một số tác giả đã nghiên cứu về lĩnh vực này: - Tác giả Nguyễn Viết Thịnh Đại học Sư phạm Hà Nội với cuốn sách Sử dụng phối hợp các phần mềm khác nhau để nâng cao hiệu quả khai thác thông tin trong Microsoft En carta World Atlas, Nxb Sư phạm ấn hành năm 2006. - Tác giả Kiều Văn Hoan Đại học sư phạm Hà Nội với Khai thác phần mềm Microsoft Encarta 2005 để nghiên cứu giảng dạy Địa lí. - Tác giả Đặng Thị Nhuần Trường Đại học Tây Bắc với Vận dụng khai thác phần mềm Encarta trong việc giảng dạy học phần khái quát địa lý kinh tế - xã hội thế giới, bài đăng tại Bản tin thông tin khoa học công nghệ số 7- 12.2011. - Tác giả Hồ Phong Trường Đại học Sư phạm - Đại học Đà Nẵng với Sử dụng phần mềm Encarta Encyclopedia trong hoạt động tự học của sinh viên khoa Địa lý. Bài đăng tại kỷ yếu Hội nghị Khoa học Địa lý toàn quốc lần thứ 10, trang 1485-1495. - Nhóm tác giả Đỗ Vũ Sơn, Hoàng Minh Chấn Trường Đại học Sư phạm- ĐHTN với Sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học Địa lí lớp 11- THPT theo định hướng phát triển năng lực người học, Bài đăng tại Tạp chí Giáo dục Việt Nam, Số đặc biệt tháng 4/2019. 4
Tuy nhiên, việc ứng dụng phần mềm Encarta vào lĩnh vực giáo dục còn hạn chế, chủ yếu là việc tìm kiếm các thông tin cơ bản, video clip, hình ảnh, bản đồ, biểu đồ,... và đưa vào bài giảng. Như vậy, có thể nhận định rằng, việc ứng dụng Encarta vào dạy học bộ môn Địa lí ở bậc THPT mới chỉ khai thác các tính năng cơ bản, chưa khai thác được hết các tính năng vượt trội như chức năng 3D, mô hình hóa, làm bản đồ chuyên sâu,.. trong khi những chức năng này sẽ mang lại hiệu quả cao hơn trong giảng dạy do có tính trực quan, sinh động cao hơn. Do vậy, việc đề xuất, nghiên cứu các hướng khai thác mới trong Encarta cần tiếp tục được nghiên cứu, phát triển. Qua nghiên cứu tổng quan khẳng định: việc nghiên cứu Sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học địa lí lớp 11 theo định hướng phát triển năng lực chưa có tác giả nào đi sâu nghiên cứu và công bố. Với việc kế thừa và phát huy các công trình đã công bố, luận văn sẽ đi sâu nghiên cứu về cơ sở lý luận và thực tiễn về ứng dụng phần mềm Encarta vào dạy học để nâng cao chất lượng dạy học, phát triển năng lực HS, đặc biệt với đối tượng HS THPT. 3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Sử dụng phần mềm Microsoft Encarta vào dạy học môn địa lí lớp 11- THPT học theo định hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn học, đáp ứng đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và Chương trình giáo dục phổ thông mới. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài - Nghiên cứu lí luận của việc sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học môn Địa lí lớp 11-THPT theo định hướng phát triển năng lực. - Nghiên cứu thực trạng dạy học môn Địa lí 11 và việc ứng dụng Encarta trong dạy học địa lí 11 ở một số trường THPT. - Phân tích khả năng sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học môn Địa lí lớp 11-THPT theo định hướng phát triển năng lực. 5
- Xác định nguyên tắc, yêu cầu và xây dựng quy trình sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học địa lí lớp 11-THPT. - Thiết kế kế hoạch dạy học sử dụng Encarta trong dạy học địa lí 11-THPT theo định hướng phát triển năng lực. - Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của việc sử dụng phần mềm Encarta trong dạy học môn Địa lí lớp 11-THPT. 5. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu việc sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học địa lí 11-THPT theo định hướng phát triển năng lực. 6. Phạm vi nghiên cứu - Về phạm vi chương trình: Chương trình SGK Địa lí lớp 11 (chương trình hiện hành) năm 2006. - Về không gian: Một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn; - Về thời gian: Năm 2019, 2020; 7. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu. 7.1. Quan điểm nghiên cứu 7.1.1. Quan điểm lịch sử Quan điểm lịch sử là quan điểm nghiên cứu về lịch sử ra đời, quá trình phát triển,… của vấn đề nghiên cứu. Vận dụng quan điểm này trong sử dụng phần mềm Encarta để dạy học địa lí lớp 11-THPT theo định hướng phát triển năng lực để thấy được những thay đổi của phương pháp, phương tiện dạy học trong từng giai đoạn phát triển và xu hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Từ đó đánh giá được hiện trạng và xu hướng phát triển trong tương lai. Dạy học bằng phần mềm Encarta cũng phải dựa trên lịch sử phát triển của phương pháp và hình thức dạy học có ứng dụng CNTT&TT. 7.1.2. Quan điểm hệ thống Nghiên cứu một cách toàn diện, nhiều mặt, trong toàn bộ các mối quan hệ của nó. Việc nghiên cứu phần mềm dạy học Microsoft Encarta phải được đặt 6
trong mối quan hệ với các thành tố của quá trình dạy học như: mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học,… 7.1.3. Quan điểm tổng hợp Dạy học là một quá trình tổng hợp, gồm nhiều nhân tố: Mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung, phương pháp (PP), phương tiện dạy học,…, tất cả tạo thành một thể hoàn chỉnh và có quan hệ chặt chẽ với nhau. Vì vậy, muốn quá trình dạy học đạt kết quả tốt nhất thì việc nghiên cứu, phối hợp các nhân tố với nhau là điều rất quan trọng. Với đề tài này, tác giả muốn đi sâu nghiên cứu về phương pháp sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học Địa lí 11. Khi thực hiện đề tài này, tác giả đã luôn đặt phương pháp sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong mối quan hệ với các phương pháp dạy học khác tích cực khác. 7.1.4. Quan điểm lãnh thổ Do điều kiện GD khác nhau nên phương pháp sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học Địa lí ở mỗi nơi cũng theo đó mà khác nhau. Những trường có nguồn GV chất lượng cao, HS khá, giỏi thì phương pháp sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học Địa lí khác so với những trường thiếu GV, HS trung bình, yếu. Vì vậy, khi nghiên cứu về các phương pháp dạy học nói chung và đề tài này nói riêng cần xem xét lãnh thổ nơi mà đối tượng nghiên cứu tồn tại. Chỉ khi xem xét một cách toàn diện về lãnh thổ ta mới nhận xét, đánh giá phù hợp nhất, cũng như định hướng, hoàn thiện phương pháp sử dụng phần mềm Microsoft Encarta trong dạy học Địa lí để đạt hiệu quả cao nhất. 7.1.5. Quan điểm dạy học tích cực Dạy học theo định hướng phát triển năng lực (dạy học tích cực) không chỉ chú ý tích cực hoá HS về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực GQVĐ gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ GV - HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan 7
trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Dạy học đảm bảo được nguyên tắc “HS tự mình hoàn thành nhiệm vụ học tập với sự tổ chức, hướng dẫn của GV”. Sử dụng Microsft Encarta trong dạy học địa lí 11 sẽ giúp tích cực hóa các hoạt động của HS, giúp giải quyết các vấn đề về sử dụng đồ dùng trực quan, kênh hình cho GV, tăng cường các kĩ năng địa lí và giúp bài học đạt hiệu quả cao hơn. Bên cạnh đó HS được đảm bảo thời gian tự học, tự nghiên cứu cho HS để các em biết ứng dụng những điều đã học vào thực tế. 7.1.6. Quan điểm công nghệ dạy học. Công nghệ dạy học là một khoa học đặt cơ sở lí luận cho việc ứng dụng những thành tựu hiện đại của khoa học kĩ thuật vào quá trình dạy học. Công nghệ dạy học được xem như sự phối hợp hữu cơ giữa công nghệ tổ chức nhận thức và công nghệ trang thiết bị dạy học bao gồm các yếu tố mang tính đồng bộ, toàn diện về nội dung dạy học, các hệ thống đánh giá nhằm tích cực hóa quá trình dạy học. Microsoft Encarta là sản phẩm công nghệ cao, kĩ thuật sử dụng đơn giản, phổ thông. Thông qua Encarta có thể xác định được chính xác tọa độ địa lí, khoảng cách, địa danh, lịch sử lãnh thổ… Đây là công cụ hỗ trợ hiện đại đem lại nhiều hiệu quả tích cực trong công tác dạy học địa lí. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Nghiên cứu cơ sở lý luận liên quan đến đề tài, trên cơ sở đó tiếp thu có chọn lọc để áp dụng vào đề tài nghiên cứu. Cụ thể tác nghiên cứu các vấn đề lý luận về phương pháp dạy học, đặc biệt là lý luận về phương pháp dạy học hiện đại; nghiên cứu lý luận về dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS; lý luận về đổi mới phương pháp dạy học thông qua các phương tiện dạy học hiện đại, ứng dụng CNTT&TT vào dạy học. 7.2.2. Phương pháp thu thập, hệ thống hóa, phân tích tài liệu Căn cứ vào mục đích nhiệm vụ của đề tài, tác giả đã tiến hành thu thập, phân tích tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau như trong các sách báo, tạp chí, các luận văn, các công trình đề tài nghiên cứu khoa học, các phần mềm nghiên cứu 8
ứng dụng vào học tập có liên quan. Để việc thiết kế bài giảng đảm bảo tính khoa học và tính giáo dục, tác giả chú ý đến việc nghiên cứu tài liệu chuẩn cho việc thiết kế bài giảng là SGK Địa lí 11-THPT hiện hành thuộc ban cơ bản, các tài liệu về tâm lí học đại cương, tâm lí học sư phạm, tâm lí học lứa tuổi để đảm bảo cho việc thiết kế bài giảng đạt hiệu quả cao nhất. 7.2.3. Phương pháp sử dụng công nghệ dạy học hiện đại Công nghệ dạy học hiện đại là các công nghệ dạy học gắn liền với việc sử dụng những thành tựu của công nghệ thông tin và truyền thông và các thiết bị kĩ thuật số nhằm thay đổi căn bản hoạt động truyền thụ và tiếp nhận tri thức, kỹ năng, không chỉ là trong giờ học lên lớp mà cả trong các hoạt động tự học, tự tìm hiểu, kiểm nghiệm, nghiên cứu của HS sau giờ lên lớp. Điển hình nhất cho công nghệ dạy học hiện đại là việc sử dụng máy tính, mạng máy tính và các phần mềm ứng dụng vào trong tất cả các khâu của quá trình dạy học. Cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, việc ứng dụng công nghệ hiện đại vào quá trình giáo dục là xu thế tất yếu. Hiệu quả của việc sử dụng công nghệ, các trang thiết bị dạy học hiện đại trong quá trình giáo dục đã được khẳng định trong thực tế, nhất là khả năng làm cho bài giảng trở nên sinh động, GV có thể định hướng HS tiếp cận với một nguồn tri thức phong phú. Tuy nhiên, qua thực tiễn giảng dạy cho thấy, nếu lạm dụng quá mức, sử dụng không linh hoạt, phù hợp, các phương tiện dạy học hiện đại có thể gây ra những “tác dụng phụ” không mong muốn, làm giảm đi quá trình tương tác cần thiết giữa thầy và trò. Do đó, cần sử dụng công nghệ, các phương tiện dạy học hiện đại sao cho phù hợp là vấn đề cần được quan tâm. 7.2.4. Phương pháp điều tra quan sát, tổng kết kinh nghiệm Việc áp dụng các phương pháp phương tiện dạy học cho phù hợp với khả năng của HS là một quá trình thử nghiệm lâu dài, đòi hỏi người GV phải có nhiều kinh nghiệm. Để đạt hiệu quả trong việc ứng dụng Microsoft Encarta vào giảng 9
dạy ở trường phổ thông cần phải tìm hiểu kĩ về thái độ tiếp nhận của GV và HS, tìm hiểu thực tế việc dạy học Địa lí và thiết kế bài giảng Địa lí 11-THPT, đặc biệt là những chương trình có sử dụng CNTT trong dạy học. Tiến hành dự giờ một số giờ ở các trường THPT có sử dụng CNTT để từ đó rút ra kinh nghiệm và bổ sung những vấn đề có liên quan đến đề tài nghiên cứu. 7.2.5. Phương pháp thực nghiệm Tiến hành thiết kế một số bài giảng có sử dụng Microsoft Encarta và bước đầu tiến hành thực nghiệm bài giảng có ứng dụng Microsoft Encarta để dạy một số tiết trong chương trình Địa lí 11-THPT. Sử dụng các phiếu thăm dò ý kiến GV và các phiếu kiểm tra kết quả học tập của HS để đánh giá những kết quả thu được và tính khả thi của đề tài. 7.2.6. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phương pháp thống kê toán học trong việc xử lí kiểm tra đánh giá kết quả đạt được qua tìm hiểu thực tế, qua thực nghiệm các bản thiết kế bài giảng Địa lí có sử dụng Microsoft Encarta đối với lớp 11-THPT. 8. Những đóng góp của đề tài - Đóng góp về mặt lý luận + Tổng quan được cơ sở lí luận của việc sử dụng phần mềm Encarta trong dạy học môn Địa lí 11-THPT theo định hướng phát triển năng lực. + Xác định được yêu cầu, nguyên tắc sử dụng phần mềm Encarta trong dạy học môn Địa lí lớp 11-THPT theo định hướng phát triển năng lực. + Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm minh chứng được tính đúng đắn và khả thi của đề tài nghiên cứu. - Đóng góp về thực tiễn + Góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Địa lí 11-THPT. + Là tài liệu tham khảo cho GV, sinh viên sư phạm và các chuyên gia. + Đóng góp cho giáo dục địa phương. 9. Cấu trúc luận văn 10