Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:143

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang; đề xuất quy trình và giải pháp nhằm thực hiện có hiệu quả việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ THỊ THÚY HẰNG SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 8 Ở MỘT SỐ TRƢỜNG THCS HUYỆN CHIÊM HÓA, TỈNH TUYÊN QUANG Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGÔ THỊ LAN ANH THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Luận văn thạc sĩ “Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang” do học viên Hà Thị Thúy Hằng thực hiện nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của TS. Ngô Thị Lan Anh, Khoa Giáo dục Chính trị, trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên trong thời gian từ tháng 10 năm 2019 đến tháng 8 năm 2020 một cách nghiêm túc, độc lập. Tôi xin cam đoan các kết quả nghiên cứu và số liệu được nêu ra trong luận văn này là trung thực chưa hề được sử dụng và công bố ở bất kỳ một công trình nào khác. Tôi xin cam đoan các thông tin được tác giả trích dẫn trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng. Thái Nguyên, 20 tháng 9 năm 2020 Tác giả luận văn Hà Thị Thúy Hằng i
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tôi xin lời cảm ơn sâu sắc nhất tới giảng viên hướng dẫn TS. Ngô Thị Lan Anh - người đã quan tâm và tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình làm luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn thầy cô giáo Khoa Giáo dục Chính trị và Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, đặc biệt là các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy các chuyên đề của toàn khoá học đã giúp tôi có nền tảng kiến thức để hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, các Tổ chuyên môn, các đồng chí giảng dạy bộ môn Giáo dục công dân và học sinh trường THCS Vĩnh Lộc, THCS Ngọc Hội, THCS Yên Lập, THCS Hòa An đã nhiệt tình cộng tác, cung cấp số liệu, cho ý kiến; những người thân trong gia đình và bạn bè đã luôn quan tâm, động viên, giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập và nghiên cứu trong suốt thời gian qua. Mặc dù đã cố gắng thật nhiều trong quá trình thực hiện, song đề tài không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Tôi rất mong nhận được sự thông cảm và đóng góp ý kiến của quý các thầy, cô giáo, các bạn đồng nghiệp và những người cùng quan tâm tới những vấn đề được trình bày trong luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 8 năm 2020 Tác giả luận văn Hà Thị Thúy Hằng ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ ....................................................... ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài ...................................................... 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................ 4 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 5 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 5 6. Đóng góp của đề tài....................................................................................... 6 7. Kết cấu luận văn ............................................................................................ 6 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 8 Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CỞ SỞ ........................... 7 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 7 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài về phương pháp thảo luận nhóm ......................................................................................................... 7 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước về sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD .............................................................. 8 1.1.3. Những nội dung luận văn tiếp tục nghiên cứu ...................................... 12 1.2. Cơ sở lí luận của việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân ở trường THCS ................................................... 13 1.2.1. Phương pháp thảo luận nhóm................................................................ 13 1.2.2. Cấu trúc chương trình và vị trí, vai trò của môn GDCD ở trường THCS...... 23 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 28 iii
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 8 Ở MỘT SỐ TRƢỜNG THCS HUYỆN CHIÊM HÓA, TỈNH TUYÊN QUANG ...................................... 29 2.1. Thực trạng việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang ............................................................................................ 29 2.1.1. Khái quát về các trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang ..... 29 2.1.2. Việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang .................................................................................................. 34 2.1.3. Đánh giá thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang ................................................................................... 43 2.2. Đề xuất quy trình sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang ............................................................................................ 45 2.2.1. Một số nguyên tắc đảm bảo khi xây dựng quy trình sử dụng PPTLN trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở các trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang ............................................................ 45 2.2.2. Quy trình thực hiện phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang ............................................................................................ 48 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 56 iv
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 8 Ở MỘT SỐ TRƢỜNG THCS HUYỆN CHIÊM HÓA, TỈNH TUYÊN QUANG ............. 57 3.1. Thực nghiệm sư phạm .............................................................................. 57 3.1.1. Kế hoạch thực nghiệm .......................................................................... 57 3.1.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ............................................................ 59 3.1.3. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 63 3.2. Một số giải pháp đảm bảo thực hiện có hiệu quả việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang.......................... 73 3.2.1. Các nhà quản lý giáo dục cần khuyến khích, tạo điều kiện để giáo viên sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD ở các trường THCS ................................................................................................... 74 3.2.2. Bồi dưỡng kĩ năng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm cho giáo viên dạy GDCD ở các trường THCS ...................................................... 76 3.2.3. Phát huy tính chủ động, tích cực của học sinh trong học tập môn GDCD ..................................................................................................... 78 3.2.4. Đảm bảo cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học cho việc đổi mới phương pháp thảo luận nhóm ở các trường THCS ......................................... 80 Kết luận chương 3 ........................................................................................... 81 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 83 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 87 PHỤ LỤC v
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Từ ng ầy ủ 1 ĐC Đối chứng 2 GDCD Giáo dục công dân 3 GV Giáo viên 4 HS Học sinh 5 NXB Nhà xuất bản 6 PP Phương pháp 7 PPDH Phương pháp dạy học 8 PPTLN Phương pháp thảo luận nhóm 9 THCS Trung học cơ sở 10 TN Thực nghiệm vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Cơ cấu đội ngũ GV dạy môn GDCD ở một số trường THCS trên địa bàn huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang năm 2019 - 2020 ................................................................................31 Bảng 2.2. Quy mô HS ở một số trường THCS trên địa bàn huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2015 - 2020 ..................33 Bảng 2.3. Kết quả học tập năm học 2019 - 2020 của HS khối 8 các trường THCS trên địa bàn huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang ...............34 Bảng 2.4. Nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý về sự cần thiết khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang. ....................................................................... 35 Bảng 2.5. Đánh giá của giáo viên về mục đích sử dụng PPTLN trong dạy học GDCD lớp 8 tại một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang ......................................................................36 Bảng 2.6. Đánh giá của giáo viên về mức độ sử dụng các phương pháp trong dạy học GDCD lớp 8 tại một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang .........................................................37 Bảng 2.7. Đánh giá của CBQL về mức độ giáo viên sử dụng các phương pháp trong dạy học GDCD lớp 8 tại một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang ..............................................37 Bảng 2.8. Đánh giá của CBQL và GV về những khó khăn khi giáo viên sử dụng PPTLN trong dạy học GDCD lớp 8...................................39 Bảng 2.9. Đánh giá của học sinh về mức độ sử dụng PPTLN trong dạy học môn GDCD của giáo viên tại một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang ..............................................40 Bảng 2.10. Mức độ tích cực của học sinh đối với môn GDCD khi giáo viên sử dụng PPTLN trong dạy học. ................................................41 vii
Bảng 2.11. Mức độ hứng thú học tập môn GDCD của học sinh khi giáo viên sử dụng PPTLN vào dạy học ....................................................42 Bảng 3.1. Điểm thi học kỳ I năm học 2019 - 2020 môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Vĩnh Lộc .............63 Bảng 3.2. Điểm thi học kỳ I năm học 2019 - 2020 môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Ngọc Hội .............63 Bảng 3.3. Điểm thi học kỳ I năm học 2019 - 2020 môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Yên Lập ........64 Bảng 3.4. Điểm thi học kỳ I năm 2019-2020 môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Hòa An .........................64 Bảng 3.5. Mức độ hứng thú học tập của học sinh đối với môn GDCD .........65 Bảng 3.6. Thái độ học tập của học sinh đối với giờ học sử dụng PPTLN .....67 Bảng 3.7. Điểm kiểm tra 1 tiết môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Vĩnh Lộc. ........................................69 Bảng 3.8. Điểm kiểm tra 1 tiết môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Ngọc Hội.........................................70 Bảng 3.9. Điểm kiểm tra 1 tiết môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Yên Lập ..........................................70 Bảng 3.10. Điểm kiểm tra 1 tiết môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Hòa An ............................................71 viii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ HÌNH VẼ Biểu đồ 3.1. Mức độ hứng thú học tập của học sinh đối với môn GDCD ...... 66 Biểu đồ 3.2. Điểm kiểm tra 1 tiết môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Vĩnh Lộc ........................... 69 Biểu đồ 3.3. Điểm kiểm tra 1 tiết môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Ngọc Hội .......................... 70 Biểu đồ 3.4. Điểm kiểm tra 1 tiết môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Yên Lập ............................ 71 Biểu đồ 3.5. Điểm kiểm tra 1 tiết môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trường THCS Hòa An.............................. 71 ix
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của ề tài Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, đã từng được khẳng định trong các văn kiện Đảng trước đây, đặc biệt là trong Nghị quyết số 29 của Hội nghị Trung ương 8, khóa XI, khẳng định đây không chỉ là quốc sách hàng đầu, là “chìa khóa” mở ra con đường đưa đất nước tiến lên phía trước, mà còn là “mệnh lệnh” của cuộc sống. Trong Văn kiện đại hội Đảng lần thứ XII, kế thừa quan điểm chỉ đạo của nhiệm kỳ trước, Đảng ta đưa ra đường lối đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, xác định đây là một kế sách, quốc sách hàng đầu, tiêu điểm của sự phát triển, mang tính đột phá, khai mở con đường phát triển nguồn nhân lực Việt Nam trong thế kỷ XXI, khẳng định triết lý nhân sinh mới của nền giáo dục nước nhà “dạy người, dạy chữ, dạy nghề”. Đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo điều cốt lõi là phải đổi mới PPDH theo hướng phát huy tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, tăng cường kỹ năng làm việc nhóm và rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Để nhấn mạnh vai trò của đổi mới phương pháp dạy học, Đảng ta khẳng định: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn. Đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học.” [12; tr.56] Trên thực tế, việc thực hiện đổi mới PPDH hiện nay có vai trò hết sức quan trọng đối với hoạt động dạy và học ở nước ta. Đặc biệt, đối với môn GDCD ở các trường phổ thông, muốn nâng cao được chất lượng dạy và học GDCD, trước hết giáo viên cần phải chủ động trong việc đổi mới, lựa chọn các PPDH tích cực, hiệu quả, khơi gợi được sự hứng thú ở người học nhu cầu khám phá và mong muốn chiếm lĩnh được tri thức của môn học, biến nó thành 1
tri thức, kỹ năng của bản thân mình, vận dụng được nó trong đời sống thực tiễn. Một trong những PPDH tích cực hiện nay được giáo viên dạy môn GDCD sử dụng đó là phương pháp thảo luận nhóm để kết hợp với các PPDH khác như thuyết trình, đàm thoại, nêu vấn đề, dạy học tình huống... Khi sử dụng PPDH này, giờ học trở nên sinh động hơn khi HS tham gia, đóng góp trực tiếp vào quá trình học tập. Qua đó, HS được hình thành và phát triển các kỹ năng xã hội như: ngôn ngữ, giao tiếp, hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm… Đồng thời phát triển tư duy, khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực tự nhận thức và điều chỉnh hành vi… Từ đó hình thành, phát triển và rèn luyện những kỹ năng sống cho HS. Tuy nhiên, không phải nội dung nào của chương trình GDCD, GV cũng có thể thực hiện PP thảo luận nhóm. Cũng không phải GV nào cũng có thể sử dụng tốt phương pháp này trong dạy học GDCD cho học sinh phổ thông. Bởi, khi sử dụng PP thảo luận nhóm, GV phải có trình độ chuyên môn và kinh nghiệm tổ chức và học sinh cần phải mạnh dạn, tích cực thảo luận đóng góp ý kiến. Chính những khó khăn này, khiến GV thường ngại và rất ít sử dụng PP thảo luận nhóm để dạy học GDCD ở các trường phổ thông hiện nay. Đặc biệt ở các THCS, việc GV sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lại càng hạn chế. Bởi vì, PPDH này chưa được coi trọng đúng mức, GV ngại sử dụng PPDH này vì sự mất nhiều thời gian, HS còn nhỏ tuổi, nhiều em lại nhút nhát hoặc vì một lí do nào đó không tham gia vào hoạt động chung cuả nhóm, nên nếu GV không phân công hợp lí có thể dẫn đến tình trạng chỉ có một vài HS khá tham gia còn đa số HS khác không hoạt động… Đối với các trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang, đổi mới PPDH môn GDCD trong những năm qua cho thấy, mặc dù đã có nhiều cố gắng trong thay đổi cách dạy và học của cả GV lẫn HS nhưng kết quả đạt được của môn học vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi thực tế của xã hội. Nhiều GV các trường THCS cũng đã sử dụng các PPDH tích cực trong dạy 2
học môn GDCD để nhằm nâng cao chất lượng của môn học. Song, trên thực tế những PPDH mới, tích cực mà giáo viên sử dụng vẫn chưa nhiều, chủ yếu là các PPDH truyền thống như thuyết trình, đàm thoại... Phương pháp thảo luận nhóm tuy không còn xa lạ với phần lớn GV ở các trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang, dù đã được nhiều GV vận dụng nhưng tính khoa học và hiệu quả chưa cao. Những vấn đề đưa ra để HS thảo luận còn đơn điệu, tương đối dễ dàng, thậm chí chưa tập trung vào mục tiêu bài học, nhất là mục tiêu phát triển năng lực cho HS. Theo đó, hứng khởi học tập và tính tích cực của HS trong việc tìm tòi, nghiên cứu, khảo nghiệm để giải quyết vấn đề một cách sáng tạo chưa được phát huy ở mức độ cao. Điều này lý giải vì sao tâm lý thụ động, ngại tư duy, tư tưởng nhàm chán của không ít HS khi tiếp cận môn học. HS vẫn chưa thật coi trọng và thích thú đối với môn học GDCD, vẫn xem môn học như là môn phụ nên học sinh thờ ơ, xem nhẹ bộ môn, không hứng thú học, không đầu tư thời gian học, học chỉ mang tính chất đối phó, học vẹt. Môn GDCD luôn bị học sinh đánh giá là thiếu sức hấp dẫn. Vì vậy, việc tìm kiếm cách thức tổ chức dạy học để thu hút HS tích cực giải quyết vấn đề theo phương pháp thảo luận nhóm đảm bảo tính phù hợp với mục đích, yêu cầu, nội dung bài học và hướng đến rèn luyện và phát triển năng lực người học đang là yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học GDCD lớp 8 ở các trường THCS trên địa bàn huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang hiện nay. Từ kinh nghiệm và thực tiễn dạy học, cùng với việc tham khảo từ đồng nghiệp về chất lượng học tập của học sinh ở các trường THCS trên địa bàn huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang, tôi nhận thấy ngoài những PPDH mà GV vẫn sử dụng nên có sự kết hợp thêm với PP thảo luận nhóm trong dạy học một số nội dung chương trình GDCD là hoàn toàn phù hợp, đáp ứng mục tiêu về kiến thức, kỹ năng, thái độ của môn học đề ra. Đồng thời, nó cũng góp phần quan trọng vào việc đổi mới PPDH nhằm phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh ở các trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang trong giai đoạn hiện nay. 3
Xuất phát từ những lý do nêu trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài: “Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang” làm đề tài luận văn thạc sỹ với hy vọng góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn, nâng cao sự hứng thú của học sinh đối với bộ môn GDCD ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang. 2. Mục ích và nhiệm vụ nghiên cứu ề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang; đề xuất quy trình và giải pháp nhằm thực hiện có hiệu quả việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài - Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS ở nước ta. - Nghiên cứu thực trạng việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang. - Đề xuất quy trình sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang. - Thực nghiệm sư phạm và đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của ề tài 3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài Đề tài nghiên cứu việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang. 4
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài - Tiến hành điều tra và khảo sát thực trạng của việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS của huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang năm học 2019-2020. - Đề xuất quy trình và thực nghiệm việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS của huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang năm học 2019-2020 tại các trường: THCS Vĩnh Lộc, THCS Ngọc Hội, THCS Yên Lập, THCS Hòa An . 4. Giả thuyết khoa học Nếu quy trình và các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở một số trường THCS huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang mà luận văn đề xuất được thực hiện thành công sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học GDCD ở bậc THCS theo hướng tích cực hóa hoạt động của HS, giúp HS nâng cao khả năng tự học, phát triển năng lực tư duy, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Trên cơ sở xác định mục đích, đối tượng nghiên cứu của đề tài, tác giả đã sử dụng một số nhóm phương pháp nghiên cứu sau: Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết: + Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu: Trên cơ sở tổng hợp các tài liệu khoa học từ những công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, kết hợp với việc phân tích kết quả khảo sát và thực nghiệm sư phạm quy trình thực hiện việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả việc sử dụng PPDH này đối với môn GDCD ở bậc THCS. + Phương pháp lịch sử và logic: Trên cơ sở nghiên cứu các công trình khoa học về dạy học nói chung và PP thảo luận nhóm nói riêng, tác giả vận dụng để xây dựng hệ thống lý thuyết về PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 phục vụ cho công tác nghiên cứu của đề tài. 5
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn + Phương pháp điều tra, khảo sát: Chúng tôi thực hiện khảo sát qua các phiếu thăm dò GV và HS ở các trường: THCS Vĩnh Lộc, THCS Ngọc Hội, THCS Yên Lập, THCS Hòa An huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang để tìm hiểu thực tế dạy và học môn GDCD lớp 8 cũng như việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8. + Phương pháp quan sát: Trong các tiết thực nghiệm, chúng tôi cũng tiến hành quan sát thái độ, tinh thần làm việc của HS qua việc ghi nhật kí lớp học, hoặc ghi âm, chụp ảnh một số tiết dạy. Thông tin thu được là cơ sở để đánh giá về thực tế vận dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8 ở các trường THCS trên địa bàn huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang. + Phương pháp thực nghiệm sư phạm: tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định được quy trình đưa ra đã phù hợp chưa và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc sử dụng PP thảo luận nhóm trong dạy học GDCD lớp 8. Phương pháp bổ trợ: + Sử dụng phương pháp thống kê: để xử lý số liệu kết quả nghiên cứu, xây dựng bảng, biểu... rút ra được các kết luận khoa học đáp ứng được mục tiêu và nhiệm vụ mà đề tài nêu ra. 6. Đóng góp của ề tài - Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần vào việc đổi mới PPDH nói chung và PP thảo luận nhóm nói riêng trong dạy học môn GDCD ở các trường THCS trên địa bàn huyện Chiêm Hóa, tỉnh Tuyên Quang nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. - Đề tài còn có thể làm tài liệu tham khảo cho học viên cao học, giáo viên dạy môn GDCD ở các trường THCS, sinh viên chuyên ngành GDCD và những người quan tâm. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm ba chương. 6
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 8 Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CỞ SỞ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn ề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài về phương pháp thảo luận nhóm Phương pháp thảo luận nhóm không phải là phương pháp mới lạ mà thực tế trên thế giới phương pháp này đã xuất hiện từ rất lâu. Khởi xướng cho phương pháp này là Socrate - nhà triết học Hy Lạp. Ông đã đề ra phương pháp Socrate hay còn là phương pháp hội thoại, tranh luận để tìm tòi phát hiện ra chân lý. Cũng dựa trên ý tưởng tất cả mọi người làm việc cùng nhau, chia sẻ thông tin với nhau để đạt mục đích cuối cùng của John Amos Comenius (1592-1670) áp dụng vào lớp học, khi ông cho rằng học sinh sẽ học được nhiều hơn thông qua cách học này. Sau đó, ý tưởng đã được xây dựng thành phương pháp và sử dụng rộng rãi tại Vương quốc Anh vào những năm cuối thập niên 70 do Joseph Lancaster và Andrew Bell áp dụng. Năm 1806 phương pháp dạy học theo nhóm đã được đưa tới Mỹ với mục đích làm giảm tính cạnh tranh trong trường học và phương pháp này ngày càng phát triển lan rộng. Năm 1949 nhà giáo dục Casinet Roger đã đề xướng phương pháp làm việc tự do theo nhóm. Ông cho rằng “làm việc theo nhóm có nghĩa là sinh viên phải tìm tòi, phải thực hiện cuộc khảo cứu hay quan sát, phải cố gắng phân tích, tìm hiểu, diễn đạt, phải thành lập theo phiếu và sắp xếp những phiếu này, phải đóng góp sự tìm tòi của mình cho công việc của nhóm” [6; tr.134]. Với quan niệm này của Casinet Roger, bước đầu đã đưa ra cách hiểu về làm việc theo nhóm là tiền đề để các nhà giáo dục sau này vận dụng trở thành phương pháp dạy học khá phổ biến trong các nhà trường hiện nay. 7
A.Jakiel - nhà giáo dục Ba Lan lỗi lạc trong cuốn sách “Học tập theo nhóm ở trường học” cho rằng: hình thức học đem lại hiệu quả cao trong hoạt động dạy học là học tập theo nhóm ở trường học [24]. Cũng theo tác giả, khi giáo viên sử dụng hình thức học tập theo nhóm trong dạy học sẽ phát huy được tính tự giác, chủ động, khả năng làm việc cùng nhau của học sinh. Năm 1995, Robert Slavin trong tác phẩm “Dạy học theo nhóm nhỏ, lý thuyết nghiên cứu và thực hành” cũng đã đề cập đến dạy học theo nhóm nhỏ. Theo ông hình thức dạy học nhóm nhỏ là học viên sẽ cùng nhau làm việc trong các nhóm nhỏ để hoàn thành mục tiêu học tập chung đề ra. Ông cũng rằng có rất nhiều môn học có thể áp dụng hình thức dạy học này. [36] Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đây của các tác giả nước ngoài đã cho thấy tầm quan trọng của việc sử dụng thảo luận nhóm trong dạy học, nêu ra những cách hiểu khác nhau về sử dụng dạy học theo nhóm. Đây là những cơ sở lý luận quan trọng để tác giả luận văn tiếp thu trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ mà đề tài nêu ra. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước về sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học GDCD * Các công trình nghiên cứu về thảo luận nhóm và sử dụng phương pháp thảo luận trong dạy học Ở Việt Nam cũng đã có rất nhiều nhà giáo dục đã dành thời gian và tâm huyết nghiên cứu sâu về phương pháp học tập nhóm. Tác giả Nguyễn Hữu Châu (2004) trong cuốn “Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình dạy học”, Nxb Giáo dục đã đưa ra quan điểm về dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm. Theo ông: “Dạy học nhóm là việc sử dụng các nhóm nhỏ để học sinh làm việc cùng nhau nhằm tối đa hóa kết quả học tập của bản thân mình cũng như của người khác” [7; tr.225]. Trong cuốn “Phương pháp nghiên cứu khoa học” của tác giả Lê Phước Lộc cho rằng: “Thảo luận nhóm là sự trao đổi ý tưởng, quan điểm nhận thức giữa các học viên và giáo viên để làm rõ và làm giàu sự hiểu biết các nội dung 8
phù hợp với hoạt động đào tạo” [27; tr.43]. Ở góc độ tiếp cận của phương pháp nghiên cứu, thảo luận nhóm là phương pháp giúp người học có điều kiện để cùng nhau trao đổi, thảo luận, bàn bạc nêu ra ý kiến để cùng nhau đi đến thống nhất nội dung chung cần giải quyết. Tác giả Phan Trọng Ngọ (2005) với cuốn sách “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường”, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, cũng đã giới thiệu nhiều vấn đề về phương pháp dạy và học trong nhà trường hiện nay, trong đó có phương pháp thảo luận nhóm. Ông cho rằng: phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp dạy học trong đó nhóm lớn (lớp học) được chia thành những nhóm nhỏ để tất cả thành viên trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể và đưa ra ý kiến chung của nhóm mình về vấn đề đó” [29; tr.223]. Với cách tiếp cận này của tác giả, phương pháp thảo luận thực chất là việc chia lớp học (với quan niệm là nhóm lớn) được chia thành những nhóm nhỏ để tất cả thành viên trong lớp đều được làm việc và thảo luận, được quyền nêu ý kiến của mình điều này sẽ phát huy được tính chủ động, tự giác ở người học, sự hợp tác trong công việc. Ngoài ra, quan niệm về thảo luận nhóm và sử dụng phương pháp thảo luận nhóm còn được đề đề cập đến trong các bài báo khoa học, các luận văn, luận án tiến sĩ. Tác giả Trần Thị Hương (2001), Một vài suy nghĩ về dạy học nhóm nhỏ ở Đại học”, Tạp chí Nghiên cứu giáo dục, số 3/2001. Tác giả Phan Thị Thanh Huyền (2019), Một số biện pháp nâng cao chất lượng giờ học thảo luận nhóm môn Pháp luật đại cương theo hệ thống tín chỉ cho sinh viên trường Đại học Hồng Đức, Tạp chí Giáo dục, số đặc biệt tháng 7/2019. Tác giả Thế Phong (2011), Thảo luận nhóm - thực trạng và giải pháp, Tạp chí Thanh niên, số 48… Các bài viết này đều đưa ra khái niệm chung về thảo luận nhóm, cách thức thực hiện thảo luận nhóm trong giờ học đối với một số môn học cụ thể. 9
Một số luận văn thạc sĩ như: Nguyễn Thị Hồng (1999), Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục học để phát huy tính tích cực học tập của sinh viên Cao đẳng Sư phạm Đồng Nai, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học; Bùi Quang Huy (2002), Tổ chức thảo luận nhóm trong quá trình dạy học môn Giáo dục học cho sinh viên Trường Cao đẳng Sư phạm Lai Châu, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học; Nguyễn Thị Hòa (2006), Phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Chủ nghĩa xã hội khoa học nhằm phát huy tính tích cực của sinh viên Trường cao đẳng văn thư lưu trữ, Luận văn thạc sĩ Khoa học giáo dục, Hà Nội… Các công trình nghiên cứu này cũng đều đã phân tích cơ sở lý luận chung về phương pháp thảo luận nhóm và quy trình để vận dụng phương pháp này vào dạy học từng nội dung cụ thể của các môn học khác nhau. Đây cũng là những cơ sở quan trọng để tác giả luận văn kế thừa và tiếp tục hoàn thiện khung lý thuyết cho đề tài của mình. * Các công trình nghiên cứu về sử dụng phương pháp thảo luận trong dạy học môn GDCD GDCD là một trong những môn học được dạy trong các trường phổ thông ở Việt Nam. Một trong những PPDH hiện nay đang được nhiều giáo viên sử dụng trong dạy học GDCD đó là thảo luận nhóm. Cũng đã có rất nghiều công trình nghiên cứu khoa học về việc vận dụng phương pháp này trong dạy học GDCD như: Tác giả Vương Tất Đạt (1994), “Phương pháp giảng dạy giáo dục công dân”, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. Cuốn sách đề cập tới các nội dung về phương pháp và phương pháp dạy học GDCD ở trường phổ thông. Theo tác giả, có nhiều phương pháp được sử dụng trong dạy học GDCD, tùy vào đặc thù tri thức của từng bài để giáo viên lựa chọn vận dụng PPDH cho phù hợp. Thảo luận nhóm là PPDH giáo viên nên sử dụng thường xuyên. Thảo luận nhóm được hiểu là một nhóm người sẽ cùng nhau tìm hiểu bàn bạc và phân tích vấn đề để cùng nhau đưa ra giải pháp, kết luận cho vấn đề đó. 10