Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng PPĐV trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trung tâm Giáo dục thường xuyên - Giáo dục hướng nghiệp tỉnh Bắc Kạn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:142

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Từ việc nghiên cứu lý luận và khảo sát, phân tích thực trạng sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn, đề tài đề xuất quy trình và một số giải pháp nhằm sử dụng có hiệu quả PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 phần “Công dân với đạo đức” ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Sử dụng PPĐV trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trung tâm Giáo dục thường xuyên - Giáo dục hướng nghiệp tỉnh Bắc Kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM BÙI VIỆT HÀ SỬ DỤNG PPĐV TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN - GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM BÙI VIỆT HÀ SỬ DỤNG PPĐV TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN - GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP TỈNH BẮC KẠN Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGÔ THỊ LAN ANH THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Luận văn thạc sĩ “Sử dụng PPĐV trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trung tâm giáo dục thường xuyên - giáo dục hướng nghiệp tỉnh Bắc Kạn” do học viên Bùi Việt Hà thực hiện nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của TS. Ngô Thị Lan Anh, Khoa Giáo dục Chính trị, trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên trong thời gian từ tháng 9 năm 2018 đến tháng 4 năm 2019 một cách nghiêm túc, độc lập. Tôi xin cam đoan các kết quả nghiên cứu và số liệu được nêu ra trong luận văn này là trung thực chưa hề được sử dụng và công bố ở bất kỳ một công trình nào khác. Tôi xin cam đoan các thông tin được tác giả trích dẫn trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng. Thái Nguyên, ngày 20 tháng 4 năm 2019 Tác giả luận văn Bùi Việt Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Luận văn “Sử dụng PPĐV trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trung tâm giáo dục thường xuyên - giáo dục hướng nghiệp tỉnh Bắc Kạn” được hoàn thiện, trước hết tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với TS. Ngô Thị Lan Anh, người đã hướng dẫn và tạo mọi điều kiện để tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn đúng tiến độ. Tôi xin trân trọng cảm ơn thầy cô giáo Khoa Giáo dục Chính trị, đặc biệt là các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy các chuyên đề của toàn khoá học đã giúp tôi có nền tảng kiến thức để hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn tới Khoa Giáo dục Chính trị, phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, Trung tâm giáo dục thường xuyên - giáo dục hướng nghiệp tỉnh Bắc Kạn đã tạo điều kiện, giúp đỡ, để tôi hoàn thành luận văn này. Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới anh em, bạn bè, gia đình đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả luận văn Bùi Việt Hà Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. iv DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................. vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .................................................. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài .................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 4 5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài................................................................. 4 6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài ........................................................ 5 7. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN - GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP........................................................................ 6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề....................................................................... 6 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về sử dụng PPĐV trong dạy học .................... 6 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD ......... 8 1.1.3. Những nội dung luận văn tiếp tục nghiên cứu ........................................ 11 1.2. Lý luận chung của việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN ....................................................................... 12 1.2.1. Quan niệm về đóng vai và PPĐV trong dạy học..................................... 12 1.2.2. Vị trí, vai trò và những yêu cầu đối với việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN ............................... 18 1.2.3. Yêu cầu tất yếu của việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN ................................................................. 22 Kết luận chương 1.............................................................................................. 31 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 2. THỰC TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT QUY TRÌNH SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC” MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN - GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP TỈNH BẮC KẠN ............................................................ 33 2.1. Thực trạng của việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ...................................................... 33 2.1.1. Khái quát về các Trung tâm GDTX - GDHN trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn ....... 33 2.1.2. Việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở các trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn .................................................................... 37 2.1.3. Đánh giá thực trạng sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ................................................. 47 2.2. Đề xuất quy trình thực hiện việc sử dụng PPĐV trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ...................................................................................................... 49 2.2.1. Một số nguyên tắc đảm bảo khi xây dựng quy trình sử dụng PPĐV trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD lớp 10 ở trung tâm GDTX- GDHN tỉnh Bắc Kạn ..................................................................... 49 2.2.2. Quy trình thực hiện việc sử dụng PPĐV trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD lớp 10 ở trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ............................................................................................................. 51 Kết luận chương 2.............................................................................................. 58 Chương 3. THỰC NGHIỆM VÀ GIẢI PHÁP NHẰM SỬ DỤNG HIỆU QUẢ PHƯƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN - GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP TỈNH BẮC KẠN ........................... 59 3.1. Thực nghiệm ............................................................................................... 59 3.1.1. Kế hoạch thực nghiệm ............................................................................. 59 3.1.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 61 3.1.3. Kết quả thực nghiệm................................................................................ 64 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
3.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ............... 72 3.2.1. Đối với giáo viên ..................................................................................... 72 3.2.2. Đối với học sinh....................................................................................... 74 3.2.3. Đối nhà quản lý, tổ trưởng chuyên môn .................................................. 76 Kết luận chương 3.............................................................................................. 77 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 81 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý ĐC : Đối chứng GDCD : Giáo dục công dân GDTX - GDHN : Giáo dục thường xuyên - giáo dục hướng nghiệp Nxb : Nhà xuất bản PPDH : PPDH PPĐV : PPĐV THPT : Trung học phổ thông TN : Thực nghiệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Quy mô học sinh ở 3 trung tâm GDTX - GDHN trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2014 - 2019 ............................................................ 34 Bảng 2.2. Kết quả học tập học kỳ I năm học 2018- 2019 của học sinh khối 10 các trường THPT thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn ........................... 35 Bảng 2.3. Nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý về sự cần thiết khi sử dụng PPĐV trong dạy học GDCD tại Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ........................................................................................................ 38 Bảng 2.4. Đánh giá của giáo viên về mức độ sử dụng PPĐV và các PPDH khác trong dạy học GDCD lớp 10 tại các Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ................................................................................................. 39 Bảng 2.5. Đánh giá của CBQL về mức độ giáo viên sử dụng PPĐV và các PPDH khác trong dạy học GDCD lớp 10 tại các Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn .......................................................................................... 39 Bảng 2.6. Đánh giá của giáo viên về mục đích sử dụng PPĐV trong dạy học GDCD lớp 10 tại các Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn............. 41 Bảng 2.7. Đánh giá của GV và CBQL về những khó khăn khi giáo viên sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ................................... 42 Bảng 2.8. Đánh giá của học sinh về mức độ sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD của giáo viên tại Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ................................................................................................ 44 Bảng 2.9. Mức độ tích cực của học sinh đối với môn GDCD khi giáo viên sử dụng PPĐV trong dạy học .............................................................. 46 Bảng 2.10. Mức độ hứng thú học tập môn GDCD của học sinh khi giáo viên sử dụng PPĐV vào dạy học ........................................................................ 47 Bảng 3.1. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ........................ 64 Bảng 3.2. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở trung tâm GDTX - GDHN Chợ Đồn ................................ 65 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Bảng 3.3. Điểm kiểm tra học kỳ I môn GDCD giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở Trung tâm GDTX - GDHN Bạch Thông.......................... 65 Bảng 3.4. Mức độ hứng thú học tập của học sinh đối với môn GDCD ................... 66 Bảng 3.5. Thái độ học tập của học sinh đối với giờ học sử dụng PPĐV ................. 67 Bảng 3.6. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn: .... 70 Bảng 3.7. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở Trung tâm GDTX - GDHN huyện Chợ Đồn .... 70 Bảng 3.8. Điểm kiểm tra 1 tiết của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ở Trung tâm GDTX - GDHN huyện Bạch Thông .............................................. 71 DANH MỤC CÁC HÌNH Sơ đồ 2.1. Nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý về sự cần thiết khi sử dụng PPĐV trong dạy học GDCD tại Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ........................................................................................................ 38 Sơ đồ 2.2. Đánh giá của học sinh về mức độ sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD của giáo viên tại Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn ................................................................................................ 45 Biểu đồ 3.1: Kết quả kiểm tra 1 tiết ở Trung tâm GDTX-GDHN tỉnh Bắc Kạn .......... 70 Biểu đồ 3.2: Kết quả kiểm tra 1 tiết ở Trung tâm GDTX-GDHN huyện Chợ Đồn ..... 71 Biểu đồ 3.3: Kết quả kiểm tra 1 tiết ở Trung tâm GDTX-GDHN huyện Bạch Thông ...... 71 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hiện nay, nhiều nước trên thế giới trong đó có Việt Nam đang rất chú trọng đến đổi mới giáo dục và đào tạo, xem đó là chính sách, biện pháp hàng đầu để phát triển quốc gia mình. Ở Việt Nam, Nghị quyết số 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đã nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc” [10, tr.4]. Để nhấn mạnh vai trò của đổi mới phương pháp dạy học, tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Đảng ta khẳng định: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn. Đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học.” [11, tr.115] Trên thực tế, việc thực hiện đổi mới PPDH hiện nay có vai trò hết sức quan trọng đối với hoạt động dạy và học ở nước ta. Đặc biệt, đối với môn GDCD ở các trường THPT, các Trung tâm GDTX - GDHN, muốn nâng cao được chất lượng dạy và học môn học này, trước hết giáo viên cần phải chủ động trong việc đổi mới, lựa chọn các PPDH tích cực, hiệu quả, khơi gợi được ở người học sự hứng thú, nhu cầu khám phá và mong muốn chiếm lĩnh được tri thức của môn học, biến nó thành tri thức, kỹ năng của bản thân mình. Vận dụng được nó trong đời sống thực tiễn. Một trong những PPDH tích cực hiện nay được giáo viên dạy môn GDCD sử dụng đó là PPĐV để kết hợp với các PPDH khác như thuyết trình, đàm thoại, nêu vấn đề, dạy học tình huống, thảo luận nhóm... Sử dụng PPDH này, giờ học trở nên sinh động, học sinh có điều kiện suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề bằng cách tập trung vào một sự kiện cụ thể mà người học vừa thực hiện hoặc quan sát. Tuy nhiên, không phải nội dung nào của chương trình môn GDCD, giáo viên cũng có thể thực hiện PPĐV. Cũng không phải giáo viên nào cũng có thể sử dụng tốt phương pháp này trong dạy học môn GDCD cho học sinh phổ thông. Bởi, khi sử dụng PPĐV, giáo viên phải có kinh nghiệm tổ chức, học sinh cần phải mạnh dạn, tình huống đưa ra để học sinh đóng vai phải phù hợp với Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
kiến thức của bài học và năng lực “diễn” của học sinh. Chính những khó khăn này, khiến giáo viên thường ngại và rất ít sử dụng PPĐV để dạy học môn GDCD ở các trường THPT hiện nay. Đặc biệt, các Trung tâm GDTX - GDHN, việc giáo viên sử dụng PPĐV tronng dạy học môn GDCD lại càng hạn chế. Nguyên nhân, đối tượng học sinh theo học ở các Trung tâm này, đa phần các em có trình độ nhận thức thấp hơn so với mặt bằng chung của học sinh các trường phổ thông trên địa bàn, lại ít chú trọng đến học kiến thức của chương trình phổ thông, nên khó lòng để thực hiện được các PPDH tích cực với tất cả các môn học, không riêng gì với môn GDCD. Đối với Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn, đổi mới PPDH môn GDCD trong những năm qua cho thấy, mặc dù đã có nhiều cố gắng trong thay đổi cách dạy và học của cả giáo viên lẫn học sinh nhưng kết quả đạt được của môn học vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi thực tế của xã hội. Nhiều giáo viên của Trung tâm cũng đã sử dụng các PPDH tích cực trong dạy học môn GDCD để nhằm nâng cao chất lượng của môn học. Song, trên thực tế những PPDH mới, tích cực mà giáo viên sử dụng vẫn chưa nhiều chủ yếu là phương pháp nêu vấn đề, phương pháp thảo luận nhóm kết hợp với các PPDH truyền thống như thuyết trình, đàm thoại... Cho nên, học sinh của Trung tâm vẫn chưa thật coi trọng và thích thú đối với môn học GDCD, vẫn xem môn học như là môn phụ, không mấy đầu tư thời gian để học tập. Do vậy, giáo viên dạy môn GDCD ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn, ngoài những PPDH đã sử dụng, ở một số nội dung của chương trình GDCD lớp 10, 11, 12 nên kết hợp với thiết kế bài giảng dưới hình thức những vấn đề, những tình huống giả định, giúp học sinh tập trung vào một sự kiện, một vấn đề cụ thể nhằm phát huy tính sáng tạo và phát triển năng lực của người học. Giờ học sẽ trở nên sinh động và hấp dẫn cuốn hút đối với cả người học lẫn người dạy. Từ kinh nghiệm và thực tiễn dạy học, cùng với việc tham khảo từ đồng nghiệp về chất lượng học tập của học sinh ở Trung tâm, tôi nhận thấy ngoài những PPDH mà giáo viên vẫn sử dụng nên có sự kết hợp thêm với PPĐV trong dạy học một số nội dung chương trình GDCD là hoàn toàn phù hợp, đáp ứng mục tiêu về kiến thức, kỹ năng, thái độ của môn học đề ra. Đồng thời, nó cũng góp phần quan trọng vào việc đổi mới PPDH nhằm phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn hiện nay. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chính bởi xuất phát từ những lý do nêu trên, tôi đã lựa chọn đề tài “Sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu Từ việc nghiên cứu lý luận và khảo sát, phân tích thực trạng sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn, đề tài đề xuất quy trình và một số giải pháp nhằm sử dụng có hiệu quả PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 phần “Công dân với đạo đức” ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn. - Khảo sát và phân tích thực trạng, đề xuất quy trình sử dụng PPĐV trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn. - Tiến hành thực nghiệm và đề ra một số giải pháp nhằm sử dụng có hiệu quả PPĐV trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Tiến hành điều tra và khảo sát thực trạng của việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn năm học 2017 - 2018. - Đề xuất quy trình và thực nghiệm việc sử dụng PPĐV trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn năm học 2018 - 2019 ở các lớp: + Lớp 10 A, 10 B: Trung tâm GDTX - GDHN thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn. + Lớp 10 A, 10 B: Trung tâm GDTX - GDHN huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. + Lớp 10 A, 10 B: Trung tâm GDTX - GDHN huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
4. Giả thuyết khoa học Nếu quy trình đề xuất và các giải pháp mà đề tài nêu ra về việc sử dụng PPĐV trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn được thực hiện, sẽ góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả cho môn học, tạo được sự hứng thú đối với người học, phát huy được năng lực học tập của học sinh đối với môn GDCD ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn. 5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài 5.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận + Phương pháp lịch sử và lôgíc: Nghiên cứu và thu thập các tài liệu tham khảo từ sách báo chuyên ngành,từ các công trình nghiên cứu đi trước về PPĐV và sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD, để từ đó có những thông tin tư liệu cần thiết phục vụ cho nội dung nghiên cứu của đề tài. + Phân tích và tổng hợp tài liệu: Trên cơ sở nghiên cứu thông tin thu thập được từ các tài liệu tham khảo, tác giả tiến hành tổng hợp, phân tích để làm sáng tỏ cơ sở lý luận của việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 phần ở Trung tâm GDTX - GDHN. + Phương pháp phân loại, hệ thống hóa lý thuyết: Từ các kết quả thu được của việc phân tích tài liệu tham khảo, luận văn tiến hành phân loại, chọn lọc thông tin để lựa chọn các quan điểm lý thuyết về PPĐV và sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 để có cơ sở đề xuất quy trình và các giải pháp nhằm sử dụng có hiệu quả PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 phần “Công dân với đạo đức” ở Trung tâm GDTX - GDHN ở tỉnh Bắc Kạn. 5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn + Phương pháp phỏng vấn: Tác giả tiến hành phỏng vấn trực tiếp giáo viên dạy GDCD và học sinh khối 10 ở 3 Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn, Bạch Thông, Chợ Đồn để tìm hiểu thực trạng sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở các trung tâm này. + Phương pháp điều tra xã hội học: Xây dựng bản anket với hệ thống câu hỏi đóng và câu hỏi mở dành cho giáo viên và học sinh khối 10 ở 3 Trung tâm GDTX - GDHN Tỉnh Bắc Kạn, Chợ Đồn, Bạch Thông nhằm khảo sát về thực trạng sử dụng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn. Trên cơ sở đó, chỉ ra ưu điểm, hạn chế của việc sử dụng PPĐV, đề xuất quy trình và các giải pháp nhằm sử dụng có hiệu quả PPDH này ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn hiện nay. + Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm quy trình đã đề xuất, nhằm kiểm định lại tính đúng đắn của giả thuyết khoa học mà đề tài đưa ra, trên cơ sở đó rút ra cac kết luận, đề xuất giải pháp và kiến nghị nhằm đem lại hiệu quả khi giáo viên sử dụng PPĐV trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn. 5.3. Phương pháp bổ trợ Sử dụng phương pháp thống kê: để xử lý số liệu kết quả nghiên cứu, xây dựng bảng, biểu... rút ra được các kết luận khoa học đáp ứng được mục tiêu và nhiệm vụ mà đề tài nêu ra. 6. Ý nghĩa thực tiễn và đóng góp của đề tài - Đề tài hoàn thành sẽ góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn. - Quy trình sử dụng PPĐV trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD lớp 10 và những giải pháp mà đề tài nêu ra sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD lớp 10 ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn hiện nay. - Đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho học viên cao học, sinh viên ngành sư phạm GDCT; giáo viên dạy học GDCD ở Trung tâm GDTX - GDHN tỉnh Bắc Kạn trong việc đổi mới phương pháp dạy học. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chương, 6 tiết. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở TRUNG TÂM GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN - GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về sử dụng PPĐV trong dạy học PPĐV là một trong những PPDH tích cực, hiện được giáo viên quan tâm và sử dụng vào dạy học ở nhiều môn học khác nhau trong chương trình giáo dục phổ thông. Xung quanh vấn đề này, có rất nhiều công trình trong và ngoài nước nghiên cứu. Như: Tác giả Lê Thị Ngọc Thương đã biên dịch từ tài liệu “Role Play as a Teaching Method: A Practical Guide” (Hướng dẫn thực hành: đóng vai như một phương pháp dạy học) của tiến sĩ Kanokwan Manorom và Zoë Pollock. Trong tài liệu này, tiến sĩ Kanokwan Manorom và Zoë Pollock đã chỉ ra tại sao nên sử dụng PPĐV trong dạy học các môn khoa học xã hội nhất là đối với đối tượng là sinh viên. Cụ thể, theo nhóm tác giả: PPĐV góp phần nâng cao sự hiểu biết nhiều hơn về sự phức tạp thực hành chuyên môn và cho phép sinh viên phát triển kỹ năng để tham gia vào các cuộc đàm phán đa liên đới trong môi trường có kiểm soát của lớp học. Đóng vai trong lớp học có thể được thực hiện bằng nhiều cách, có thể gồm yếu tố trực tuyến hay tương tác mặt đối mặt. Thời lượng của quá trình này cũng có thể thay đổi tùy theo các mục tiêu của hoạt động. Đóng vai trong lớp học đòi hỏi sinh viên chủ động trong quá trình học tập bằng cách cho phép họ hoạt động như là các bên liên quan trong một kịch bản tưởng tượng hay thực. Nó là một kỹ thuật bổ sung cho hình thức phân công và giảng dạy truyền thống của bậc học đại học ngành khoa học xã hội [29]. Với cách lập luận này, nhóm tác giả đã cho thấy tính ưu việt khi giáo viên sử dụng PPĐV trong dạy học. Nó sẽ giúp cho người học phát huy được tính cực, tạo ra sự hứng thú đối với môn học, đây là điều cần thiết trong dạy học. Đồng thời, các tác giả cũng cho rằng khi sử dụng PPĐV, giáo viên sẽ có thể bổ sung cho PPDH truyền thống những hạn chế nhất định như: sự thụ động của người học, tính độc thoại của giáo viên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Cũng trong tài liệu dịch của tác giả Lê Thị Thương còn đề cập đến quan điểm của nhiều nhà giáo dục trên thế giới về PPĐV như: Brierley, Devonshire, Hillman... Theo các tác giả này: Kỹ thuật đóng vai phát triển các chức năng kiến thức như: “một sự kết hợp của kiến thức mệnh đề (hiểu biết về - nền tảng kiến thức học thuật), kiến thức về thủ tục (biết làm thế nào - có các kỹ năng) và kiến thức có điều kiện (biết được tình huống để sử dụng các kỹ năng) [29]. Điều này cũng cho thấy, PPĐV là một trong những PPDH phát triển cho người học không chỉ nắm vững về kiến thức của môn học mà còn thực hành được các kỹ năng khi tham gia vào các tình huống đóng vai cụ thể. Tác giả Jude Howell với bài báo “Using role play as a teaching method” (Sử dụng đóng vai như một phương pháp giảng dạy) đăng trên tạp chí “Teaching Public Administration” ngày 1/3/1992, vol.XII, n.01, từ trang 69 - 75. Trong bài báo này, tác giả Jude Howell cho rằng khi sử dụng PPĐV không chỉ cung sự thay đổi trong kĩ thuật giảng dạy mà còn cho phép cách tiếp cận lấy học sinh làm trung tâm. Bởi theo tác giả, ở phương pháp dạy học truyền thống, chỉ học sinh mạnh dạn mới dám tham gia nêu ý kiến còn khi sử dụng PPĐV tất cả học sinh đều có thể tích cực tham gia. Bằng cách khiến cho học sinh đóng vai, họ cảm thấy có vấn đề, trải nghiệm căng thẳng và xung đột, tham gia vào thương lượng và hợp tác. Cũng theo tác giả Jude Howell, khi sử dụng PPĐV sẽ tăng vai trò tham gia của học sinh, kích thích sự hứng thú của họ đối với môn học, khuyến khích họ tích cực học hơn [17, tr.69 - 70]. Trong cuốn “Hướng dẫn thực hành, dạy học ngày nay” của tác giả Petty Gheossrey (2012), Nxb Stanley Thoorrney, cũng đã đề cập đến vấn đề đóng vai, diễn kịch và mô phỏng. Theo tác giả: Đóng vai có tác tác dụng trong việc phát triển kỹ năng giao tiếp cho học sinh, tạo cơ hội thực tập kỹ năng trong môi trường được đảm bảo. Đồng thời tác giả chỉ ra ưu điểm của PPĐV là: làm giảm mặc cảm sân khấu, sợ đứng trước lớp. Lên kế hoạch có bài tập đóng vai, kịch bản được soạn thảo hoàn hảo, mỗi vai diễn có lời thoại khác nhau [22, tr. 224]. Như vậy, với cách nhận định này cho chúng ta thấy khi giáo viên sử PPĐV trong dạy học sẽ mang lại cho người học tính chủ động, hạn chế được những nhược điểm của người học như thụ động, hay thiếu mạnh dạn trong giao tiếp và thực hiện các yêu cầu của môn học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
Ngoài ra, còn có các bài báo, các đề tài nghiên cứu khoa học, sáng kiến kinh nghiệm, luận văn về sử dụng PPĐV trong dạy học như: tác giả Mai Thị Kim Chi (2014), “Vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử Việt Nam (Thế kỉ X - giữa thế kỉ XIX), Lớp 10 THPT - chương trình chuẩn”, Luận văn Thạc sĩ Khoa Lịch sử, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội [5]. “Một vài ý kiến về PPĐV” nguồn Nxb Quân đội nhân dân, đăng trên Website: caodangquany1.edu.vn đã nêu ra khái niệm về PPĐV, điều kiện áp dụng, trường hợp vận dụng và cách thức thực hiện một buổi dạy học bằng PPĐV. Bài viết cũng đã khẳng định những ưu điểm khi sử dụng PPĐV: Đóng vai là PPDH cơ bản và tốt nhất về kỹ năng giao tiếp, là phương pháp cụ thể để dạy học về phong cách thái độ đối với con người, đồng đội... Đó là PPDH sinh động, chủ động, tạo điều kiện cho người học bộc lộ các ưu điểm để phát huy và nhược điểm để sửa chữa khắc phục. Qua đóng vai, người học có điều kiện ứng dụng lý thuyết, nguyên tắc đã học vào thực tế sinh động, đa dạng mà họ sẽ tiếp xúc sau này [30]. Tóm lại, các công trình nghiên cứu nêu trên đã tập trung chỉ ra những ưu điểm và tính hiệu quả khi sử dụng PPĐV trong dạy học, sẽ góp phần khắc phục sự thụ động ở người học, đáp ứng mục tiêu giáo dục mới hiện nay: lấy người học làm trung tâm, phát huy năng lực của người học. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD GDCD ở trường phổ thông được xác định: có vị trí hàng đầu trong việc định hướng phát triển nhân cách của học sinh thông qua việc cung cấp hệ thống tri thức cơ bản về giá trị đọa đức - nhân văn, đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước và pháp luật, kế thừa các truyền thống đạo đức, bản sắc dân tộc Việt Nam. Do đó, để dạy tốt môn GDCD đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục hiện nay, giáo viên và học sinh đều cần phải thay đổi cách dạy và học. Theo đó, nhiều PPDH mới theo hướng tích cực được áp dụng, trong đó PPĐV cũng được giáo viên lựa chọn để sử dụng trong dạy học những nội dung nhất định của chương trình GDCD ở phổ thông. Cũng đã có không ít các công trình nghiên cứu về PPĐV trong dạy học môn GDCD. Trong cuốn “Lí luận dạy học môn GDCD ở trường phổ thông” của nhóm tác giả Vũ Đình Bảy (chủ biên) (2015), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, đã đưa ra quan Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
niệm thế nào là PPĐV, các bước tiến hành, đánh giá về ưu điểm, hạn chế của PPĐV trong dạy học môn GDCD. Ở công trình này, nhóm tác giả cũng đã tách PPĐV với phương pháp trò chơi trong dạy học GDCD, đưa ra những yêu cầu sư phạm khi sử dụng PPĐV như: “tình huống đóng vai phải phù hợp với nội dung bài học, lứa tuổi, trình độ học sinh, điều kiện, hoàn cảnh lớp học. Tình huống không quá dài và phức tạp. Cần quy định rõ thời gian đóng vai…” [1, tr.101]. Cuốn “Dạy và học môn GDCD ở trường THPT - Những vấn đề lí luận và thực tiễn”, của nhóm tác giả Nguyễn Văn Cư, Nguyễn Duy Nhiên (2007), Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, đã nêu lên nhiều PPDH khác nhau trong dạy học môn GDCD ở trường THPT. Đề cập tới PPĐV, nhóm tác giả khẳng định: đó là phương pháp tổ chức cho học sinh thực hành một số cách ứng xử nào đó trong tình huống giả định để nắm vững nội dung bài học” [6, tr.22]. Việc sử dụng PPĐV khi thực hiện dạy học một số nội dung của môn GDCD theo các tác giả là cần thiết, góp phần thúc đẩy được sự tương tác giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh với giáo viên, khích lệ được thái độ, hành vi của học sinh theo hướng tích cực. Đồng thời, còn tạo nên tính thú cho người học khi học môn học này. Nhóm tác giả Đinh Văn Đức, Dương Thị Thúy Nga (2011), “Phương pháp dạy học môn GDCD ở trường THPT”, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. Cuốn sách cũng nêu ra quan niệm về PPDH đóng vai, chỉ ra: PPĐV chỉ mang tính tương tác giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh với môi trường học tập. PPĐV là phương pháp tổ chức cho người học thực hành, làm thử một số cách ứng xử nào đó trong một tình huống giả định [14, tr.169 - 170]. Với cách hiểu này, PPĐV nghiêng về phương pháp dạy học thực hành, có lẽ ở một khía cạnh nào đó thì có thể chúng ta đồng tình nếu hiểu đó là PPDH chung cho các môn học. Nêu căn cứ vào tính đặc thù của môn GDCD, việc sử PPĐV sẽ được xem như một PPDH tích cực nhằm kết hợp với các PPDH khác để phát huy tính tích cực của người học đem lại sự hấp dẫn trong các giờ học trên lớp đối với môn học GDCD cho cả học sinh lẫn giáo viên. Luận văn thạc sỹ của tác giả Lưu Thị Điểm (2010), “Vận dụng PPĐV vào dạy phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD ở trường THPT Đoàn Thị Điểm - Hà Nội”, trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Tác giả luận văn đã phân tích làm sáng tỏ khái niệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn
PPĐV, chỉ ra ưu nhược điểm của việc sử dụng PPĐV trong dạy học, khảo sát thực trạng và thực nghiệm việc vận dụng PPĐV vào dạy học phần “Công dân với đạo đức” môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Đoàn Thị Điểm - Hà Nội, đề xuất quy trình và điều kiện để thực hiện quy trình trong dạy học môn GDCD. Tuy nhiên, với việc thực nghiệm rồi đề xuất quy trình điều đó gây khó khăn cho quá trình vận dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD ở trường trường THPT [13]. Tác giả Nguyễn Thị Nga (2014), Luận văn thạc sỹ “Vận dụng PPĐV vào dạy học môn GDCD phần “Công dân với pháp luật” ở trường THPT Lê Quý Đôn - Hà Đông, Thành phố Hà Nội”, trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Trong luận văn này, tác giả cũng tập trung phân tích làm sáng tỏ về cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng PPĐV vào dạy học môn GDCD phần “Công dân với pháp luật” ở trường THPT Lê Quý Đôn - Hà Đông. Từ kết quả thực nghiệm và những phân tích của tác giả cho thấy tính hiệu quả khi sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD lớp 12 ở trường THPT này. Qua kết học tập của các lớp đối chứng đã phần nào cho thấy, khi giáo viên đổi mới PPDH theo hướng tích cực, phát huy năng lực của người học, đã thu hút và đem lại niềm hứng khởi cho học sinh khi học môn GDCD. Vì thế, kết quả và chất lượng học tập của môn học cũng được nâng cao [19]. Tác giả Vũ Thị Bốn (2017), Luận văn thạc sỹ “Vận dụng PPĐV trong dạy học phần “Công dân với pháp luật” ở trường THPT Lương Tài 2, Bắc Ninh”, trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Từ việc nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng PPĐV vào dạy học phần “Công dân với pháp luật” ở trường THPT Lương Tài 2, Bắc Ninh, tác giả đã đề xuất các nguyên tắc, biện pháp sử dụng PPĐV và tiến hành thực nghiệm PPĐV trong dạy học nội dung này tại trường THPT Lương Tài 2, Bắc Ninh. Những kết quả nghiên cứu và kiến nghị của tác giả nhằm nâng cao hiệu quả việc sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD, đã cho thấy đây là PPDH giáo viên nên sử dụng kết hợp thường xuyên với các PPDH khác nhằm phát huy được vai trò của người học khi học tập môn học này [4]. Tác giả Nguyễn Thị Hạnh (2017), Luận văn thạc sỹ “Sử dụng PPĐV trong dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh”, trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên. Luận văn cũng đã phân tích được các khái niệm, đặc điểm, quy trình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn