Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên THCS thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh

Chia sẻ: Chuheodethuong10 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:185

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu đề tài nhằm đề xuất các biện pháp bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên bộ môn Sinh học trong quá trình dạy học tích hợp liên môn nhằm đáp ứng yêu cầu của đổi mới dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS trên địa bàn thị xã Quảng Yên - Quảng Ninh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên THCS thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LÊ VĂN HỮU TỔ CHỨC BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ QUẢNG YÊN, QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM LÊ VĂN HỮU TỔ CHỨC BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHO GIÁO VIÊN TRUNG HỌC CƠ SỞ THỊ XÃ QUẢNG YÊN, QUẢNG NINH Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. PHẠM HỒNG QUANG THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Lê Văn Hữu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian nghiên cứu đề tài “Tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên THCS thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh”, đến nay tôi đã hoàn thành và được phép bảo vệ luận văn. Với tình cảm chân thành, tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ của các thầy, các cô khoa Tâm lý - GD trường Đại học Sư phạm thuộc Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tận tình cho tôi trong quá trình học tập. Tôi xin chân thành cảm ơn các bộ phận quản lý, lãnh đạo trường Đại học Sư phạm, đặc biệt là khoa sau đại học, đã chỉ dẫn, quản lý chặt chẽ về thủ tục, thời gian và những điều kiện cần thiết cho việc hoàn thành luận văn thạc sĩ. Với lòng biết ơn chân thành tôi bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới: PGS.TS. Phạm Hồng Quang - người đã giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong suốt thời gian tôi làm luận văn này. Mặc dù bản thân tôi đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu song chắc chắn trong luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong được sự chỉ dẫn của quí thầy cô và các bạn đồng nghiệp. Quảng Ninh, tháng 8 năm 2015 Tác giả Lê Văn Hữu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii http://www.lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC .........................................................................................................iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................ iv MỞ ĐÂU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 7. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN TỔ CHỨC BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHO GIÁO VIÊN ............................................................................................. 5 1.1. Sơ lược về lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................... 5 1.1.1. Vấn đề bồi dưỡng giáo viên....................................................................... 5 1.1.2. Vấn đề phát triển chương trình .................................................................. 6 1.1.3. Vấn đề dạy học tích hợp liên môn ............................................................. 7 1.1.4. Dạy học theo chủ đề .................................................................................. 9 1.2. Những khái niệm công cụ ........................................................................... 11 1.2.1. Năng lực phát triển chương trình............................................................. 11 1.2.2. Bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình ........................................... 14 1.2.3. Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ................................................... 15 1.3. Những vấn đề cơ bản về chương trình - sách giáo khoa sau 2015 và yêu cầu đặt ra đối với năng lực phát triển chương trình của giáo viên .................... 18 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iii http://www.lrc.tnu.edu.vn
1.3.1. Những định hướng của chương trình - sách giáo khoa sau 2015 ............ 18 1.3.2. Những yêu cầu về năng lực dạy học, GD của giáo viên sau 2015 .......... 20 1.4. Những vấn đề về bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình .................. 21 1.4.1. Vai trò công tác bồi dưỡng thường xuyên cho đội ngũ giáo viên THCS ...... 21 1.4.2. Mục tiêu bồi dưỡng ................................................................................. 23 1.4.3. Nội dung bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên THCS. 23 1.4.4. Phương pháp, hình thức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên THCS ................................................................................................. 24 1.4.5. Các lực lượng tham gia bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên THCS ................................................................................................. 25 1.4.6. Các điều kiện bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên THCS ................................................................................................................. 25 1.5. Nội dung của công tác quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên THCS của Phòng GD&ĐT.................................... 27 1.5.1. Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng................................................................. 27 1.5.2. Tổ chức triển khai thực hiện kế hoạch bồi dưỡng ................................... 28 1.5.3. Chỉ đạo hoạt động bồi dưỡng .................................................................. 29 1.5.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng ..................................................... 30 1.6. Chức năng của phòng GD và đào tạo trong công tác bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên THCS .................................................... 30 Kết luận chương 1.............................................................................................. 33 Chương 2. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHO GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH ............................................................ 34 2.1. Khái quát về giáo dục THCS thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ........... 34 2.1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................................ 34 2.1.2. Một vài nét về hệ thống trường THCS thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh .. 35 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn
2.2. Thực trạng về trình độ được đào tạo của giáo viên THCS thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................ 37 2.3. Thực trạng về dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn trong chương trình nhà trường hiện nay ........................................................................................... 38 2.3.1. Mục đích, nội dung khảo sát.................................................................... 38 2.3.2. Đối tượng khảo sát................................................................................... 38 2.3.3. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 38 2.3.4. Quy trình và kết quả khảo sát .................................................................. 38 Kết quả thu được như sau: ................................................................................. 39 - Công tác chỉ đạo dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn trong chương trình nhà trường hiện nay: .......................................................................................... 39 2.4. Nhận thức của CBQL và GV về mức độ cần thiết và vai trò của việc phát triển chương trình theo hướng tích hợp ............................................................. 41 2.4.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 41 2.4.2 Đối tượng khảo sát.................................................................................... 41 2.4.3. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 41 2.4.4. Quy trình, nội dung và kết quả khảo sát .................................................. 41 2.5. Thực trạng tổ chức hội thảo, chuyên đề về giảng dạy tích hợp liên môn .. 44 2.5.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 44 2.5.2. Đối tượng khảo sát................................................................................... 45 2.5.3. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 45 2.5.4. Quy trình, nội dung và kết quả khảo sát .................................................. 45 2.5.5. Kết luận tổ chức Hội thảo, chuyên đề ..................................................... 47 2.6. Thực trạng về dạy học tích hợp thông qua giảng dạy Sinh học tại các trường THCS của thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh .................................... 50 2.6.1. Mức độ tích hợp một số nội dung thông qua giảng dạy môn sinh học ở trường THCS hiện nay....................................................................................... 50 2.6.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc dạy học tích hợp thông qua giảng dạy Sinh học ............................................................................................................. 51 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn
2.7. Thực trạng về tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ................................................ 54 2.7.1. Công tác tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn cho giáo viên sinh học của Phòng GD&ĐT thị xã Quảng Yên.................................................................................................... 54 2.7.2. Thực trạng chỉ đạo hoạt động bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn cho giáo viên sinh học của PhòngGD&ĐT thị xã Quảng Yên ..................................................................... 59 Kết luận chương 2.............................................................................................. 66 Chương 3. BIỆN PHÁP TỔ CHỨC BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHO GIÁO VIÊN BỘ MÔN SINH HỌC TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI THỊ XÃ QUẢNG YÊN TỈNH QUẢNG NINH .. 68 3.1. Định hướng và một số nguyên tắc chỉ đạo việc đề xuất các biện pháp...... 68 3.1.1. Định hướng về công tác tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên THCS thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh ................................................................................................ 68 3.1.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ................................................................. 70 3.2. Các biện pháp ............................................................................................. 72 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho giáo viên THCS về phát triển chương trình .... 72 3.2.2. Thiết kế xây dựng một số chủ đề dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên bộ môn Sinh học ................................................................................................ 77 3.2.3. Triển khai thực hiện một số giáo án điển hình dạy học theo chủ đề và tích hợp liên môn ...................................................................................................... 82 3.2.4. Tham mưu ban hành hệ thống các văn bản để triển khai thực hiện chương trình dạy học tích hợp liên môn ......................................................................... 83 3.2.5. Tăng cường CSVC, trang thiết bị dạy học và khuyến khích, động viên tinh thần để GV tích cực tham gia bồi dưỡng và tự bồi dưỡng ......................... 86 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn
3.2.6. Mối quan hệ của các biện pháp bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên bộ môn sinh học cấp THCS tại thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................................ 88 3.3. Khảo nghiệm và thực nghiệm sư phạm ...................................................... 88 Kết luận chương 3.............................................................................................. 94 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 95 1. Kết luận .......................................................................................................... 95 2. Khuyến nghị................................................................................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 98 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vii http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CT : Chương trình GD : Giáo dục GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo GV : Giáo viên SGK : Sách giáo khoa THCS : Trung học cơ sở Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Thống kê số lượng khối lớp, học sinh cấp THCS ...................................... 35 Bảng 2.2: Thống kê số lượng và trình độ cán bộ, giáo viên cấp THCS trong 3 năm trở lại đây ........................................................................................................ 37 Bảng 2.3: Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về sự cần thiết của phát triển chương trình dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ................................ 42 Bảng 2.4: Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của phát triển chương trình dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn ............................................. 43 Bảng 2.5: Khảo sát giáo viên môn sinh học về mức độ thực hiện và hiệu quả của hoạt động tổ chức hội thảo, chuyên đề về giảng dạy tích hợp liên môn của Phòng GD&ĐT (Câu hỏi 4 - Phụ lục 2) để khảo sát 46 giáo viên ........... 49 Bảng 2.6: Mức độ tích hợp một số nội dung thông qua các môn học có liên quan ở trường THCS ............................................................................................. 50 Bảng 2.7: Các yếu tố ảnh hưởng đến việc dạy học tích hợp thông qua giảng dạy Sinh học tại các trường THCS của thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh .......... 52 Bảng 2.8: Đánh giá của khách thể nghiên cứu về công tác bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn cho giáo viên sinh học THCS thị xã Quảng Yên năm 2014-2015................................... 55 Bảng 2.9: Đánh giá của cán bộ, giáo viên đánh giá về mức độ cần thiết của các nội dung bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn cho giáo viên THCS thị xã Quảng Yên .............................. 57 Bảng 2.10: Khảo sát đội ngũ CBQL và giáo viên về mức độ thực hiện và hiệu quả của các nội dung chỉ đạo bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn cho giáo viên môn sinh học cấp THCS thị xã Quảng Yên (Câu hỏi 6 - Phụ lục 1 và Câu hỏi 9 - Phụ lục 2) .............. 60 Bảng 3.1: Mức độ thực hiện và hiệu quả của những biện pháp quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực phát triển chương trình dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn cho giáo viên môn sinh học cấp THCS thị xã Quảng Yên Quảng Yên ................................................................................................ 89 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐÂU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW) với nội dung Đổi mới căn bản, toàn diện GD và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Nằm trong lộ trình đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá ở các trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực của học sinh trên tinh thần Nghị quyết 29 - NQ/TƯ về đổi mới căn bản, toàn diện GD và đào tạo, sau khi Quốc hội thông qua Đề án đổi mới chương trình, SGK GD phổ thông, Bộ GD-ĐT đã tiếp tục chỉ đạo các cơ sở GD tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên sẵn sàng đáp ứng mục tiêu đổi mới. Chương trình mới dự kiến sau năm 2015 chỉ qui định chuẩn kết quả đầu ra của môn học, dự kiến cấp THCS có 8 môn học và 04 hoạt động. So với chương trình và sách giáo khoa hiện hành, định hướng xây dựng chương trình và sách giáo khoa GD phổ thông sau 2015 có những điểm mới sau đây: - Mới về cách tiếp cận: xây dựng chương trình phát triển năng lực người học - Đổi mới toàn bộ các thành tố của quá trình GD - Chương trình bảo đảm nền tảng cơ bản, tích hợp cao và phân hóa sâu Chương trình hiện hành bảo đảm nền tảng cơ bản của học vấn phổ thông nhưng tính phân hóa kém hiệu quả. Các nội dung dạy học tự chọn ở tiểu học và trung học cơ sở hầu như không thực hiện được; Chương trình mới chủ trương tất cả học chung một mặt bằng tri thức, giai đoạn GD cơ bản (từ lớp 1- lớp 9) đủ trang bị nền tảng học vấn phổ thông để HS có thể học tiếp lên bậc cao hơn hoặc đi vào học nghề, lao động. Tăng cường tích hợp một số môn học ở tiểu học và đầu cấp trung học cơ sở, nhằm hình thành năng lực tổng hợp và cách giải quyết các vấn đề; đồng thời tránh sự trùng lặp. Theo đó một số môn học như Lý, Hóa, Sinh được tích hợp thành môn Khoa học; tương tự các môn Sử, Địa, GD Đạo đức và công dân tích hợp thành môn Khoa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 1 http://www.lrc.tnu.edu.vn
học xã hội, tích hợp “nhiều môn trong một môn”, chuyển một số môn học sang hoạt động GD, tự chọn nhằm giảm tải, tập trung phát triển năng lực, kỹ năng cần thiết cho người học. Nội dung các môn học tích hợp được thiết kế theo hướng vẫn giữ các nội dung chính của các môn học hiện nay nhưng lựa chọn, lồng ghép, sắp xếp và bố trí các chủ đề, đề tài gần nhau của các môn học này để dễ bổ sung, làm sáng tỏ cho nhau trong quá trình dạy và học; hình thành các chủ đề dạy học liên môn. Dạy học tích hợp, liên môn xuất phát từ yêu cầu của mục tiêu dạy học phát triển năng lực học sinh, đòi hỏi phải tăng cường yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn. Khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự nhiên và xã hội, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp, liên quan đến nhiều môn học. Vì vậy, dạy học cần phải tăng cường theo hướng tích hợp, liên môn. Như vậy, dạy học theo các chủ đề liên môn không những giảm tải cho giáo viên trong việc dạy các kiến thức liên môn trong môn học của mình mà còn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư phạm cho giáo viên, góp phần phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn. Hiện nay, về cơ bản đội ngũ giáo viên có đủ năng lực dạy học kiến thức liên môn, tích hợp, tuy nhiên kỹ năng xây dựng chương trình nói chung và kỹ năng xây dựng các chủ đề dạy học và chủ đề tích hợp liên môn cho phù hợp với đặc điểm của địa phương, của nhà trường còn hạn chế, và đa số đội ngũ giáo viên có tâm lý ngại thay đổi, nên giáo viên phổ thông sẽ gặp phải những khó khăn trong thực hiện chương trình, sách giáo khoa mới, vì vậy vấn đề quản lý bồ i dưỡng năng lực chuyên môn giáo viên để đáp ứng yêu cầu đổi mới GD phổ thông là vấn đề có tính thời sự hiện nay. Xuất phát từ thực tế và các lý do nêu trên, tôi lựa chọn đề tài “ Tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên THCS thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh”. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên bộ môn Sinh học trong quá trình dạy học tích hợp liên môn nhằm đáp ứng yêu cầu của đổi mới dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 2 http://www.lrc.tnu.edu.vn
THCS trên địa bàn thị xã Quảng Yên - Quảng Ninh. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Phát triển chương trình dạy học theo chủ đề và tích hợp liên môn của giáo viên bộ môn sinh học ở cấp THCS. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên bộ môn Sinh học ở các trường THCS trên địa bàn thị xã Quảng Yên - Quảng Ninh. 4. Giả thuyết khoa học Chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học bộ môn sinh học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS trên địa bàn thị xã Quảng Yên - Quảng Ninh phụ thuộc chủ yếu vào các chủ đề dạy học và chủ đề tích hợp liên môn do giáo viên bộ môn ở các trường xây dựng nên. Nếu đề xuất được biện pháp bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình các chủ đề dạy học và chủ đề tích hợp liên môn cho giáo viên bộ môn Sinh học ở các trường THCS trên địa bàn thị xã Quảng Yên - Quảng Ninh phù hợp sẽ góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học bộ môn theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về xây dựng và phát triển chương trình môn học, xây dựng các chủ đề dạy học và chủ đề tích hợp liên môn cho giáo viên bộ môn Sinh học ở cấp THCS. 5.2. Khảo sát thực trạng xây dựng các chủ đề dạy học và chủ đề tích hợp liên môn của giáo viên bộ môn Sinh học ở các trường THCS 5.3. Đề xuất một số biện pháp tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học theo chủ đề và tích hợp liên môn cho giáo viên bộ môn Sinh học ở các trường THCS trên địa bàn thị xã Quảng Yên - Quảng Ninh. 5.4. Thực nghiệm các biện pháp bồi dưỡng đã đề xuất 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận 6.2. Phương pháp điều tra, quan sát thực tiễn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 3 http://www.lrc.tnu.edu.vn
6.3. Phương pháp thực nghiệm 7. Phạm vi nghiên cứu - Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình cho giáo viên bộ môn Sinh học ở các trường THCS trên địa bàn thị xã Quảng Yên - Quảng Ninh. - Chủ thể thực hiện những biện pháp này là cán bộ quản lý, giáo viên bộ môn Sinh học, học sinh trường THCS. - Khách thể điều tra gồm cán bộ, chuyên viên phòng GD&ĐT, cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh của 08 trường THCS trên địa bàn thị xã Quảng Yên - Quảng Ninh. 8. Cấu trúc của luận văn Gồm ba phần, phần mở đầu, phần nội dung và phần kết luận. Phần nội dung của luận văn được trình bày trong ba chương Chương 1: Cơ sở lý luận tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên. Chương 2: Thực trạng tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên ở các trường trung học cơ sở. Chương 3: Biện pháp tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn cho giáo viên bộ môn sinh học THCS. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 4 http://www.lrc.tnu.edu.vn
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN TỔ CHỨC BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHO GIÁO VIÊN 1.1. Sơ lược về lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Vấn đề bồi dưỡng giáo viên Trong suốt các giai đoạn phát triển kinh tế xã hội ở nước ta, vấn đề bồi dưỡng cán bộ luôn luôn được chú trọng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết. Ngay sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công Người đã quan tâm xây dựng một nền GD toàn dân, chú trọng xây dựng đội ngũ giáo viên, từng bước đủ về số lượng và bảo đảm chất lượng để phục vụ sự nghiệp GD, sự nghiệp cách mạng của Đảng. Trong những năm gần đây, đã có nhiều nhà nghiên cứu bàn về các lĩnh vực văn hóa - GD, bồi dưỡng giáo viên. Các tạp chí, tập san, chuyên san, báo GD thời đại xuất hiện ngày càng nhiều và càng phong phú về nội dung, vấn đề bồi dưỡng giáo viên, phát triển đội ngũ giáo viên.... Có thể nêu ra một số tác giả sau đây mà công trình nghiên cứu của họ đã góp phần mạnh mẽ nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên như: tài liệu của tác giả Nguyễn Minh Đường (1996) “Bồi dưỡng và đào tạo đội ngũ nhân lực trong điều kiện mới, chương trình khoa học công nghệ cấp nhà nước”, tác giả Trần Bá Hoành (2002) “Bồi dưỡng tại chỗ và bồi dưỡng từ xa”, tác giả Nguyễn Tấn Phát (2000) "Tự học, tự bồi dưỡng suốt đời trở thành một quy luật", Tạp chí Tự học tháng 8/2000... Tuy vậy, với đặc trưng của từng vùng miền, việc ứng dụng các vấn đề lý luận về bồi dưỡng giáo viên vẫn chưa được thể hiện rõ nét, ít có các công trình nghiên cứu thực tế về công tác bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên THCS, đây là một vấn đề cần phải được làm sáng tỏ hơn về lý luận và thực tiễn. Vấn đề bồi dưỡng năng lực chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên và quản lý hoạt động bồi dưỡng năng lực chuyên môn, nghiệp vụ cho GV đã được đề cập tới ở một số đề tài, luận văn thạc sỹ. Chẳng hạn: Tác giả Nguyễn Thùy Giang với đề tài "Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình, sách giáo khoa sau năm 2015 ở thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh” ; Tác giả Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 5 http://www.lrc.tnu.edu.vn
Đỗ Quang Minh với đề tài “Bồi dưỡng năng lực chuyên môn giáo viên Trung học cơ sở huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình và sách giáo khoa sau năm 2015"... Như vậy, những nghiên cứu trên đã đề cập rất nhiều đến vai trò và tầm quan trọng của việc bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, đồng thời cũng đưa ra được nhiều giải pháp để nâng cao hiệu quả và chất lượng công tác bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo. Tuy nhiên vấn đề bồi dưỡng năng lực bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên THCS chưa được quan tâm nghiên cứu một cách đầy đủ, có hệ thống. Xuất phát từ những điều này mà tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài “Tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên THCS thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh”. 1.1.2. Vấn đề phát triển chương trình Chúng ta đều dễ dàng nhận thấy thế giới đang ở thế kỉ XXI - thế kỉ của nền kinh tế tri thức, của Công nghệ thông tin và truyền thông, của hội nhập quốc tế. Trong bối cảnh đó, mỗi quốc gia muốn phát triển đòi hỏi phải tự khẳng định thông qua tham gia cạnh tranh lành mạnh từ nguồn nhân lực trình độ cao. Đổi mới nền giáo dục được nhiều nước tính đến và quyết tâm xây dựng. Từ đó nhiều quốc gia đã chuyển hướng giáo dục, từ chương trình tiếp cận nội dung sang chương trình tiếp cận năng lực người học. Đến nay đã có nhiều nước phát triển chương trình giáo dục phổ thông theo tiếp cận năng lực như: Úc, Niudilan, Đan Mạch,… Trong khi đó, các nhà trường phổ thông của ta hiện nay vẫn đang thực hiện chương trình do Bộ, Sở GD&ĐT qui định, một số trường ban hành chương trình riêng song chương trình của nhà trường là rất hạn chế. Phát triển chương trình là khái niệm đang được sử dụng còn khá mới mẻ đối với Việt Nam. Do triết lý về chương trình của hệ thống GD các nước khác với Việt Nam nên khi nghiên cứu chương trình các nước, chúng ta nhận được một bản đề cương hết sức vắn tắt trong khi nhu cầu tìm hiểu những hệ thống tri thức cụ thể, chi tiết và tất nhiên là không thể có được trong các chương trình GD nước ngoài. Do vậy, tiếp cận khái niệm “Phát triển chương trình” nhiều chuyên gia GD Việt Nam (chưa kể là cả giáo viên các cấp) còn hồ nghi bởi trong quan niệm đã “ăn sâu bén rễ” trong đầu họ về chương trình là sự ổn định lâu dài, được đóng gói trong mọi đối tượng, do vậy không thể có việc “phát triển chương trình” được. Lối tư duy này ảnh hưởng mạnh đến việc triển khai và viết sách Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 6 http://www.lrc.tnu.edu.vn
giáo khoa đang làm hiện nay. Về lý thuyết quá trình phát triển chương trình được thiế t lập theo quy trình tổng quát sau đây: Sứ mạng Mục đích Mục tiêu Đánh giá yêu cầ u Sắp xếp chương trình dạy học Người học Theo nghiên cứu của Hách Đức Vĩnh - Phương pháp luận phát triển chương trình, NXB Khoa học giáo dục, Bắc Kinh (2001) đã chỉ ra “Phát triển chương trình hàm chứa mọi nội dung và trình tự của quá trình xây dựng chương trình. Chỉ hoạt động lựa chọn, tổ chức, điều chỉnh nhằm giúp học sinh thu được kinh nghiệm mang tính giáo dục, thúc đẩy sự phát triển thể chất và tinh thần của học sinh, khiến cho các kinh nghiệm đó được quy phạm hóa.”. Cùng với đó đề ra các nhiệm vụ phát triển chương trình cụ thể: hoạch định và xây dựng chương trình; thực hiện chương trình; đánh giá và điều chỉnh chương trình. Hoặc trong đề án “Thí điểm phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh” (10/2013) do GS.TS. Phan Văn Kha làm trưởng ban có đề ra một số hoạt động như: điều chỉnh kế hoạch, nội dung dạy học trong chương trình hiện hành, xây dựng một số chủ đề tích hợp liên môn, đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục và đánh giá kết quả giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học, các tác giả nêu trên đều được tôi tìm hiểu, kế thừa. Tôi nhận thấy những công trình đó, các tác giả đã đề cập đến vấn đề phát triển chương trình giáo dục theo định hướng bồi dưỡng năng lực giáo viên, định hướng phát triển năng lực học sinh ... Tuy nhiên, tôi nhận thấy những công trình đó, các tác giả đều đề cập nhiều đến vấn đề của bồi dưỡng như nội dung, hình thức bồi dưỡng giáo viên… và đã thu được những kết quả nhất định, song về phương diện lí luận cũng như về thực tiễn vẫn còn những vấn đề cần phát triển, hoàn thiện. Đặc biệt là chưa có công trình nào nghiên cứu cụ thể và chuyên sâu về vấn đề năng lực phát triển chương trình dạy học tích hợp liên môn cho giáo viên, hơn nữa chương trình đào tạo tại các nhà trường sư phạm hiện nay cũng chưa trang bị kiến thức khoa học về xây dựng và phát triển chương trình cho giáo viên. 1.1.3. Vấn đề dạy học tích hợp liên môn Để khắc phục những nhược điểm của chương trình định hướng nội dung, từ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 7 http://www.lrc.tnu.edu.vn
cuối thế kỷ 20 có nhiều nghiên cứu mới về chương trình dạy học, trong đó có nhiều quan niệm và mô hình mới về chương trình dạy học. Chương trình dạy học định hướng kết quả đầu ra ra (outcomes based curriculum - OBC) hay nói rộng hơn là GD định hướng kết quả đầu ra (Outcome-based Education - OBE), còn gọi là GD điều khiển đầu ra được bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày đang nhận được sự quan tâm của nhiều quốc gia. Dạy học tích hợp, liên môn xuất phát từ yêu cầu của mục tiêu dạy học phát triển năng lực học sinh, đòi hỏi phải tăng cường yêu cầu học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn.Khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự nhiên và xã hội, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp, liên quan đến nhiều môn học. Vì vậy, dạy học cần phải tăng cường theo hướng tích hợp, liên môn. Theo bài nghiên cứu của PGS.TS Đỗ Hương Trà - Khoa Vật lí - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, thì dạy học tích hợp, liên môn đưa người học vào hoạt động tìm tòi nghiên cứu nhằm đảm bảo cho người học có được kiến thức sâu sắc, bền vững và có thể chuyển đổi được. Với Xavier Roegiers, sư phạm tích hợp là một quan niệm về một quá trình học tập. Trong đó, toàn bộ quá trình học tập góp phần hình thành ở học sinh những năng lực cụ thể có dự tính trước những điều kiện cần thiết cho học sinh, nhằm phục vụ cho các quá trình học tập sau này hoặc nhằm hòa nhập học sinh vào thực tiễn cuộc sống. Như vậy sư phạm tích hợp làm cho quá trình học tập có ý nghĩa. Xavier Roegiers đưa ra hai nhóm tích hợp như sau: đưa ra những ứng dụng chung cho nhiều môn học; phối hợp quá trình học tập của nhiều môn học khác nhau. Từ hai nhóm ấy được thực hiện theo 4 cách: Những ứng dụng chung cho nhiều môn học được thực hiện ở cuối năm học hay cuối cấp học; những ứng dụng chung cho nhiều môn học được thực hiện ở những thời điểm trong năm học; phối hợp quá trình học tập khác nhau bằng đề tài tích hợp; phối hợp quá trình học tập khác nhau bằng các tình huống tích hợp, xoay quanh những mục tiêu chung cho một nhóm môn, tạo thành môn học tích hợp. Tiến sĩ Cao Thị Thặng - Trung tâm nghiên cứu Giáo dục phổ thông, Viện khoa học Giáo dục Việt Nam với đề tài nghiên cứu và thử nghiệm bước đầu một số chủ đề tích hợp liên môn Vật lý, Hóa học, Sinh học ở trường THCS và bước đầu thu được Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 8 http://www.lrc.tnu.edu.vn
những kết quả khả quan. Trong chương trình trung học cơ sở sau năm 2015, chúng ta dự định xây dựng một số môn học mới theo mô hình sau: Môn khoa học tự nhiên Môn khoa học xã hội Theo mô hình trên, nội dung các phân môn Vật lý, Hóa học, Sinh học, Lịch sử, Địa lý, Các vấn đề xã hội được xây dựng thành các chương trình phân môn độc lâ ̣p trong môn khoa học tự nhiên hoặc khoa học xã hội.Trong quá trình học tập, học sinh được học các chủ đề liên môn.Các chủ đề này là sự hội tụ, liên kết nội dung của hai hoặc ba phân môn thuộc lĩnh vực.Chủ đề liên môn có khi còn liên quan tới cả các lĩnh vực, môn học khác. 1.1.4. Dạy học theo chủ đề Ở Việt Nam từ năm 1960, giáo viên đã làm quen với thuật ngữ “Dạy học nêu vấn đề”. Dùng thuật ngữ “Dạy học nêu vấn đề” có nghĩa là tập trung nêu ra vấn đề, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 9 http://www.lrc.tnu.edu.vn