Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức dạy học tích hợp liên môn theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 1

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:153

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu đề tài là nghiên cứu về lí luận và thực tiễn về dạy học tích hợp, phát triển năng lực học sinh, chương trình giáo dục, đặc điểm tâm sinh lí học sinh lớp 1, chúng tôi sẽ nghiên cứu đề xuất các nguyên tắc thiết kế và tổ chức các nguyên tắc dạy học tích hợp liên môn (Tự nhiên xã hội, Toán, Tiếng Việt) ở lớp Một.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức dạy học tích hợp liên môn theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Thị Hải Yến TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH LỚP 1 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh – 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Thị Hải Yến TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH LỚP 1 Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học) Mã số: 8140101 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGÔ THỊ PHƯƠNG Thành phố Hồ Chí Minh – 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng công bố trong bất kì một công trình nào khác. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 4 năm 2020 Tác giả Lê Thị Hải Yến
LỜI CẢM ƠN Để có thể thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ nhiệt tình của các tập thể và cá nhân, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: Ban giám hiệu nhà trường, thầy cô và các em học sinh Trường Tiểu học THCS, THPT Quốc tế Canada, Quận 7 đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình khảo sát, tổ chức dạy học và thu thập thông tin, số liệu. Quý thầy cô trong Ban giám hiệu nhà trường, Phòng Sau Đại học, Khoa Giáo dục Tiểu học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện để tôi được học tập những kiến thức, kĩ năng cũng như các phương pháp nghiên cứu cơ bản để thực hiện luận văn này. Quý thầy cô trong Hội đồng Khoa học bảo vệ đề cương, Hội đồng Khoa học bảo vệ luận văn đã góp ý giúp tôi khắc phục những thiếu sót trong quá trình thực hiện luận văn. Luận văn được thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Ngô Thị Phương, Giảng viên Khoa Giáo dục Tiểu học, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Tôi xin kính gửi đến Cô lòng biết ơn sâu sắc vì sự động viên, những hướng dẫn và nhận xét quý báu của Cô trong suốt quá trình tôi làm luận văn. Cuối cùng, tôi cũng xin cảm ơn gia đình, bạn bè cùng lớp đã động viên, giúp đỡ tôi thực hiện niềm say mê của mình. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 4 năm 2020 Tác giả Lê Thị Hải Yến
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các sơ đồ Danh mục các biểu đồ MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ....................... 8 1.1. Tích hợp liên môn và dạy học tích hợp liên môn ............................................ 8 1.1.1. Khái niệm tích hợp liên môn và dạy học tích hợp liên môn .................... 8 1.1.2. Mức độ tích hợp liên môn ........................................................................ 9 1.1.3. Cách tổ chức dạy học tích hợp liên môn ................................................ 13 1.2. Năng lực và dạy học theo định hướng phát triển năng lực ........................... 14 1.2.1. Khái niệm năng lực ................................................................................ 14 1.2.2. Các yếu tố cấu thành năng lực nói chung .............................................. 16 1.2.3. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ........................................ 17 1.3. Đặc điểm tâm sinh lí của HS lớp Một ........................................................... 21 1.4. Tổng quan về chương trình lớp Một ............................................................. 22 1.4.1. Đặc thù của HS lớp Một......................................................................... 22 1.4.2. Khung chương trình lớp Một năm 2018 ................................................ 23 1.5. Thực trạng dạy học tích hợp liên môn ở lớp Một.......................................... 26 Tiểu kết chương 1 ..................................................................................................... 30 Chương 2. THIẾT KẾ KẾ HOẠCH TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHO HỌC SINH LỚP 1 ............................................................................ 31 2.1. Nguyên tắc thiết kế kế hoạch dạy học tích hợp ............................................. 31 2.2. Các bước thiết kế kế hoạch bài học tích hợp liên môn ................................. 31
2.2. Các tiêu chí đánh giá năng lực của HS lớp Một ............................................ 33 2.2.1. Căn cứ xây dựng .................................................................................... 33 2.2.2. Bộ tiêu chí đánh giá năng lực của HS lớp Một ...................................... 35 2.3. Một số kế hoạch dạy học minh họa ............................................................... 38 2.3.1. Lựa chọn chủ đề ..................................................................................... 38 2.3.2. Xác định các vấn đề (câu hỏi) cần giải quyết trong chủ đề ................... 38 2.3.3. Xác định các kiến thức cần thiết để giải quyết vấn đề ........................... 38 2.3.4. Xác định mục tiêu dạy học của chủ đề .................................................. 39 2.3.5. Xây dựng nội dung hoạt động dạy học của chủ đề ................................ 39 Tiểu kết chương 2 ..................................................................................................... 46 Chương 3. KẾT QUẢ TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN CHO HỌC SINH LỚP 1 .................................................................. 47 3.1. Mục đích tổ chức dạy học ............................................................................. 47 3.2. Tiến trình tổ chức dạy học ............................................................................. 47 3.3. Kết quả dạy học ............................................................................................. 48 3.1.1. Sự thể hiện của từng HS qua các bài khảo sát định kì ........................... 53 3.1.2. Đánh giá mức độ hiệu quả của mô hình ................................................ 65 3.4. So sánh với chuẩn kiến thức đầu ra. .............................................................. 71 Tiểu kết chương 3 ..................................................................................................... 73 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT .................................................................................... 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 76 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT HS: học sinh GV: giáo viên NXB: nhà xuất bản
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Dạy học tích hợp và dạy học các môn riêng lẽ ....................................... 18 Bảng 1.2. Những năng lực cần đạt của HS lớp Một trong 3 môn Tự nhiên xã hội, Toán, Tiếng Việt theo chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 .................................................................................................. 24 Bảng 2.3. Mức độ hiểu biết và vận dụng các hình thức tích hợp trong các môn học ................................................................................................... 28 Bảng 2. 1. Bộ tiêu chí chung đánh giá năng lực của HS lớp Một ............................ 37 Bảng 3.1. Kết quả đánh giá từng tiêu chí phát triển năng lực của HS trong giai đoạn đầu .................................................................................................. 48 Bảng 3.2. Kết quả đánh giá từng tiêu chí phát triển năng lực của HS trong giai đoạn giữa kì ............................................................................................. 49 Bảng 3.3. Kết quả đánh giá từng tiêu chí phát triển năng lực của HS trong giai đoạn cuối kì ............................................................................................. 50 Bảng 3.4. Kết quả phát triển năng lực của HS A qua các bài kiểm tra ................... 65 Bảng 3.5. Kết quả phát triển năng lực của HS B qua các bài kiểm tra .................... 66 Bảng 3.6. Kết quả phát triển năng lực của HS C qua các bài kiểm tra .................... 67 Bảng 3.7. Kết quả phát triển năng lực của HS D qua các bài kiểm tra ................... 68 Bảng 3.8. Kết quả phát triển năng lực của HS E qua các bài kiểm tra .................... 69
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Sơ đồ các mức độ tích hợp .............................................................................. 10 Sơ đồ 1.2. Sơ đồ xương cá ................................................................................................. 11 Sơ đồ 1.3. Sơ đồ mạng nhện .............................................................................................. 12 Sơ đồ 1.4. Mối quan hệ giữa các yếu tố hợp thành năng lực theo Hoàng Hòa Bình ..... 16
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1. Tỉ lệ mức độ hiểu biết và vận dụng hình thức tích hợp trong các môn học của GV ............................................................................... 28 Biểu đồ 3.1. Kết quả tiêu chí 1: Năng lực ngôn ngữ của HS qua 3 lần thực nghiệm ............................................................................................... 50 Biểu đồ 3.2. Kết quả của tiêu chí 2: Năng lực thẩm mĩ của HS qua 3 lần thực nghiệm ............................................................................................... 51 Biểu đồ 3. 3. Kết quả của tiêu chí 3: Năng lực tư duy và lập luận Toán học của HS qua 3 lần thực nghiệm ................................................................ 52 Biểu đồ 3.4. Kết quả của tiêu chí 4: Năng lực tìm tòi, khám phá và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, ứng xử phù hợp với xã hội của HS qua 3 lần thực nghiệm ................................................................................ 53 Biểu đồ 3. 5. Biểu đồ mô tả mức độ hiểu biết của HS qua các tiêu chí ................. 66 Biểu đồ 3. 6. Biểu đồ mô tả mức độ hiểu biết của HS qua các tiêu chí ................. 67 Biểu đồ 3.7. Biểu đồ tả mức độ hiểu biết mô của HS qua các tiêu chí ................. 68 Biểu đồ 3.8. Biểu đồ mô tả mức độ hiểu biết của HS qua các tiêu chí ................. 69 Biểu đồ 3.9. Biểu đồ mô tả mức độ hiểu biết của HS qua các tiêu chí ................. 70
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Cách tiếp cận phát triển năng lực được hệ thống giáo dục các nước phát triển như Mỹ, Anh, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, NewZealand, Singapore, …. thực hiện từ rất sớm. Chương trình giáo dục này coi trọng năng lực tự lập, tự học, tự nghiên cứu, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc phát triển các chiến lược dạy học, các kiểu tổ chức dạy học. Ở Việt Nam, năm 2018 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể và sau đó là chương trình các môn học. So với chương trình trước đó, chương trình giáo dục 2018 được xác định là sự đổi mới căn bản, toàn diện về giáo dục và đào tạo. Điểm đột phá trong hệ thống quan điểm của chương trình giáo dục 2018 là mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh; lấy đó làm căn cứ đánh giá chất lượng giáo dục. Kèm theo đó là các yêu cầu như “nội dung giáo dục phổ thông đảm bảo tinh giản, hiện đại, thiết thực, thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn”, “tập trung dạy cách học và rèn luyện năng lực tự học”, “coi trọng cả dạy học trên lớp và các hoạt động xã hội, trải nghiệm sáng tạo” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể trong Chương trình giáo dục phổ thông mới, 2018) … thực sự đưa tới những cơ hội và thách thức cho những người làm công tác giáo dục. Đối với một giáo viên đứng lớp – thực hành công tác dạy học thì một trong những vấn đề quan trọng nhất cần được giải đáp là: cần sử dụng chiến lược dạy học tích hợp để đáp ứng các yêu cầu trên. Kinh nghiệm giáo dục của các nước phát triển cho thấy dạy học tích hợp là một chiến lược cần được quan tâm. Bởi dạy học tích hợp là “sự cần thiết của dạy học tích hợp trong việc hình thành những năng lực, những hiểu biết mang tính chất tổng hợp; giúp tăng cơ hội cho các môn học trong việc đưa thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tạo môi trường để tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo; chuẩn bị cho người học những kĩ năng, phẩm chất và năng lực để trở thành một công dân tiến bộ trong xã hội hiện đại.” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể trong Chương trình giáo dục phổ thông mới, 2018)
2 Theo quan điểm của Bộ giáo dục và Đào tạo, dạy học tích hợp là định hướng dạy học giúp học sinh phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng … thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết hiệu quả các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống. Điều này được thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kĩ năng, phát triển được những năng lực cần thiết nhất là năng lực giải quyết vấn đề. Tính tích hợp thể hiện qua sự huy động, kết hợp, liên hệ các yếu tố có liên quan với nhau của nhiều lĩnh vực để giải quyết hiệu quả một vấn đề và thường đạt được nhiều mục tiêu khác nhau. (Nhóm nghiên cứu Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, 2012). Tuy nhiên, mặc dù có sự định hướng và quan tâm trong vài năm trở lại đây, dạy học tích hợp, đặc biệt là dạy học tích hợp liên môn ở lớp 1 vẫn chưa có nhiều nghiên cứu. Từ những lí do trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài “Tổ chức dạy học tích hợp liên môn theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 1” để nghiên cứu. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Cho đến nay, trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu về dạy học tích hợp nói chung và về dạy học tích hợp liên môn nói riêng. Ngay từ năm 1979, UNESCO đã xuất bản tài liệu "New trends integrated in Science teaching" gợi mở những định hướng giảng dạy tích hợp môn Khoa học. Vào những năm 90 của thế kỉ XX, nhiều nhà nghiên cứu đã viết về dạy học tích hợp Toán và Khoa học, có thể kể đến các tác giả (David M. Davison, Kenneth W. Miller, Dixie L. Metheny, 1995), với bài viết "What does integration of Science and Mathematics really mean?". Bài viết nêu lên lí do vì sao nên thực hiện tích hợp Toán học và Khoa học, những nguyên tắc, cách thức, tiến trình và những nội dung có thể thực hiện tích hợp hai môn học này. Trong tài liệu đào tạo giáo viên tiểu học "Education for teaching Science and Mathematics in the Primary School", xuất bản năm 1993, Wynne Harlen đã giải thích những phương diện mà Khoa học và Toán học đáp ứng và hòa nhập, những nhu cầu học tập của trẻ em trong môn Khoa học và Toán học, những điều giáo viên tiểu học nên biết khi dạy Toán học và Khoa học.
3 Cho đến những năm gần đây, vẫn có nhiều tác giả tiếp tục nghiên cứu về vấn đề này. Tại Việt Nam, vấn đề dạy học tích hợp đã được đề cập trong nhiều bài báo từ những năm 2000. Với vai trò chủ biên bộ sách giáo khoa Toán tiểu học, năm 2002, Trong tác phẩm “Một số vấn đề cơ bản của chương trình tiểu học mới”, Đỗ Đình Hoan có lưu ý về định hướng tích hợp trong sách giáo khoa chương trình sau năm 2000. Tác giả (Hoàng Thị Tuyết, 2006) qua việc thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học “Sự thể hiện quan điểm tích hợp trong thực tế dạy học tiếng Việt lớp 2 và 3” cũng đã nêu được tích hợp 4 kỹ năng nghe, nói, đọc, viết và kiến thức văn hóa xã, xã hội, tự nhiên, tích hợp giữa phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ với phát triển nhân cách trong môn Tiếng Việt. Trong tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên tiểu học xuất bản năm 2012, tác giả Nguyễn Thị Hiền Lương đã cung cấp một số lí luận về dạy học tích hợp, định hướng dạy học tích hợp trong chương trình, sách giáo khoa tiểu học, những kĩ năng lập kế hoạch bài dạy, lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp với yêu cầu tích hợp. Năm 2015, từ định hướng lí luận đến những minh họa việc vận dụng dạy học tích hợp vào thực tế giảng dạy được Đỗ Hương Trà và các đồng tác giả thể hiện tường minh qua tài liệu tham khảo “Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh”, quyển 1 “Khoa học tự nhiên” trong chương trình cấp trung học. Bên cạnh đó, cũng đã có các hội thảo về giáo dục tích hợp tại Việt Nam (được tổ chức từ năm 2012, 2015, 2016). Tuy nhiên, phần lớn là các nghiên cứu mới chỉ tập trung chủ yếu vào phân tích quan điểm lí luận, đưa ra các đề xuất chung. Khi nghiên cứu sách giáo khoa chương trình tiểu học hiện hành, có thể thấy là các nhà biên soạn sách đã thể hiện định hướng tích hợp ở hai mức độ. Mức độ thứ nhất là hình thành môn học mới từ tích hợp từ hai hay nhiều môn học khác như: môn Nghệ thuật (đối với lớp 1, 2, 3) trên cơ sở môn Mĩ thuật, Kĩ thuật; môn Tự nhiên và Xã hội (lớp 1, 2, 3) và Khoa học lớp 5 từ môn Sức khỏe, Tự nhiên và Xã hội và Khoa học. Ở trong nội bộ môn học, chương trình hiện hành đã tích hợp các yếu tố Toán học thành một mạch kiến thức như: yếu tố Đại số vào mạch Số học; trong môn Tiếng Việt thì tích hợp 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết và kiến thức văn
4 hoá, xã hội, tự nhiên, tích hợp giữa phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ với phát triển nhân cách... . Hướng tới mục đích hình thành và phát triển năng lực cho người học, tích hợp ở bậc tiểu học tiếp tục là phương thức lựa chọn tối ưu trong chương trình tiểu học sau năm 2018. Như vậy, có thể thấy, ở Việt Nam hiện nay, vấn đề dạy học tích hợp hoặc là được nghiên cứu ở mặt lí luận chung, hoặc là mới chỉ được tiếp cận nghiên cứu từ góc độ các môn Toán, Tiếng Việt. Đặc biệt, cho đến nay, việc nghiên cứu dạy học tích hợp liên môn ở mức độ nhiều môn như Khoa học, Toán, Tiếng Việt và tiếp cận từ môn tự nhiên xã hội dành cho HS lớp Một trên địa bàn TP. HCM vẫn chưa có ai nghiên cứu, vấn đề này càng quan trọng hơn khi Việt Nam đang bước vào giai đoạn thực hiện chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực. Tất cả các nghiên cứu trên đều đề cập đến vấn đề dạy học tích hợp. Tuy nhiên, chưa thấy nhóm tác giả nào ở Việt Nam đặt vấn đề tích hợp liên môn cho học sinh lớp 1 tại địa bàn TPHCM. Nếu xem xét vấn đề tích hợp giữa Toán, Tiếng Việt, Tự nhiên xã hội thì nội dung quá rộng. Do đó trong phạm vi luận văn tôi xem xét lựa chọn mỗi môn một chủ đề để tích hợp với nhau. 3. Mục tiêu nghiên cứu Từ việc nghiên cứu về lí luận và thực tiễn về dạy học tích hợp, phát triển năng lực học sinh, chương trình giáo dục, đặc điểm tâm sinh lí học sinh lớp 1, chúng tôi sẽ nghiên cứu đề xuất các nguyên tắc thiết kế và tổ chức các nguyên tắc dạy học tích hợp liên môn (Tự nhiên xã hội, Toán, Tiếng Việt) ở lớp Một. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu (1) Nghiên cứu lý luận và thực tiễn về dạy học tích hợp liên môn cho HS lớp Một theo định hướng phát triển năng lực; (2) Xây dựng nguyên tắc, quy trình, thiết kế các chủ đề và cách tổ chức dạy học tích hợp liên môn cho HS lớp Một theo định hướng phát triển năng lực; (3) Tiến hành thực nghiệm, đánh giá mức độ hiệu quả của mô hình mà đề tài xây dựng; kết luận và đưa ra đề xuất.
5 5. Đối tượng, khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: tổ chức dạy học tích hợp liên môn cho HS lớp Một theo định hướng phát triển năng lực. - Khách thể nghiên cứu: hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho HS lớp Một. 6. Phạm vi nghiên cứu Do điều kiện nghiên cứu hạn chế, đặc biệt là nghiên cứu thực tiễn diễn ra trong giai đoạn cả nước chống dịch Covid 19, HS không được đến trường nên chúng tôi giới hạn phạm vi nghiên cứu đề tài như sau: - Về nội dung: o Đề tài tập trung xây dựng một số chủ đề tích hợp liên môn Tự nhiên xã hội, Toán, Tiếng Việt ở giai đoạn học kì II, thuộc chương trình 2006 và chương trình 2018. o Nghiên cứu thực nghiệm: 05 HS lớp 1, bắt đầu từ tuần 25 của chương trình môn Tiếng Việt (tức tuần thứ 1 của giai đoạn sau Học vần), 1 tuần 2 tiết, mỗi tiết 35 phút từ tháng 3 năm 2019 đến tháng 4 năm 2019. - Về thời gian: học kỳ II, năm học 2019 – 2020. - Về địa điểm: trường Quốc tế Canada, quận 7, TP. Hồ Chí Minh. 7. Giả thuyết nghiên cứu Việc dạy học tích hợp liên môn Tự nhiên xã hội, Toán, Tiếng Việt theo định hướng phát triển năng lực cho HS lớp Một đang gặp nhiều khó khăn và chưa hiệu quả. Nguyên nhân có thể do người dạy chưa có được cơ sở lí luận vững chắc về dạy học tích hợp liên môn, nhất là nguyên tắc thiết kế và tổ chức dạy học. Việc xây dựng được các nguyên tắc thiết kế, quy trình tổ chức từ bản chất dạy học tích hợp liên môn, đặc điểm chương trình giáo dục, đặc điểm học sinh và nhà trường, giáo viên là cơ sở quan trọng để nâng cao hiệu quả tổ chức dạy học tích hợp liên cho HS lớp Một.
6 8. Phương pháp nghiên cứu Câu hỏi nghiên cứu (1) Dạy học tích hợp liên môn là gì? (2) Làm thế nào để xây dựng bài học tích hợp liên môn cho học sinh lớp Một? (3) Việc sử dụng bài học này vào chương trình dạy – học lớp 1 được thực hiện như thế nào? (4) Các bài học được xây dựng có tác dụng như thế nào đối với việc định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 1? Phương pháp nghiên cứu lý luận Mục đích: xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu Cách thức thực hiện: Thu thập, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu trong và ngoài nước về vấn đề liên quan đến đề tài: tích hợp, dạy học tích hợp liên môn, đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 1, chương trình giáo dục, … Phương pháp quan sát Mục đích: tìm hiểu thực tế quá trình dạy – học tích hợp học sinh lớp 1 tại một số trường Tiểu học; thái độ, sự yêu thích bài học trong quá trình thử nghiệm. Đối tượng quan sát: giáo viên, học sinh lớp 1. Cách thức thực hiện: tham gia dự giờ (quan sát các hoạt động dạy học của giáo viên trong các giờ Tập đọc, Toán, Tự nhiên xã hội), quan sát cách soạn giáo án, quan sát học sinh (khi học, khi làm bài tập và hoạt động nhóm). Phương pháp điều tra Mục đích: tìm hiểu các vấn đề liên quan trong thực tế. Tính khả thi khi thực hiện tích hợp 2 hoặc cả 3 môn Toán, Tiếng Việt và Tự nhiên xã hội lớp 1. Nó sẽ đem lại hiệu quả như thế nào, có rút ngắn thời gian và có gây hứng thú cho học sinh lớp 1 hay không? Xin ý kiến về cách thức xây dựng bài tập, bài học tích hợp; xin ý kiến nhằm làm sáng tỏ hệ thống lý luận và thực tiễn về vấn đề nghiên cứu. Đối tượng điều tra: cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh lớp 1. Cách thức thực hiện: khảo sát, phỏng vấn, thăm dò ý kiến bằng bảng hỏi; trao đổi, thảo luận với giáo viên, cán bộ quản lý trong quá trình thực nghiệm đề tài.
7 Các phương pháp thống kê và phân tích số liệu Để xử lí các số liệu trong quá trình phân tích, từ đó đưa ra nhận xét và cơ sở để thực hiện giảng dạy tích hợp. Cách thực hiện: Sử dụng các công thức toán học, thống kê, phần mềm Excel, v.v. để xử lí, phân tích thông tin thu được từ bảng hỏi, phiếu điều tra, phiếu khảo sát khả năng đọc hiểu của học sinh lớp 1, phiếu bài tập của nhóm thực nghiệm. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Mục đích: kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của việc dạy học tích hợp liên môn cho học sinh lớp 1 tại trường Quốc tế Canada, quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh. Nội dung: thực nghiệm dạy học các bài học tích hợp liên môn theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 1 mà người nghiên cứu đã xây dựng. Để thực hiện phương pháp này, chúng tôi tiến hành chọn mẫu 50 học sinh tại trường Tiểu học Quốc tế Canada, quận 7. Việc chọn mẫu nghiên cứu dựa trên các tiêu chí: trường được chọn làm thực nghiệm chấp nhận vào tạo điều kiện cho người nghiên cứu thực hiện khảo sát và thực nghiệm; học sinh được chọn để khảo sát có sự phát triển bình thường về trí tuệ, có trình độ tương đương nhau để làm nhóm thực nghiệm (5 học sinh). Dự kiến tiến hành thực nghiệm trong thời gian 3 tháng tại trường Tiểu học Quốc tế Canada, quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh (từ tháng 2 năm 2019 đến tháng 4 năm 2019). 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận văn gồm có 3 chương  Chương 1: Cơ sở khoa học về dạy học tích hợp liên môn;  Chương 2: Thiết kế bài học tích hợp liên môn theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp Một;  Chương 3: Kết quả tổ chức dạy học tích hợp liên môn một số chủ đề cho HS lớp Một.
8 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 1.1. Tích hợp liên môn và dạy học tích hợp liên môn 1.1.1. Khái niệm tích hợp liên môn và dạy học tích hợp liên môn Tích hợp (integration) là một khái niệm được sử dụng trong nhiều lĩnh vực. “Integration” có gốc từ tiếng Latin (integer) có nghĩa là “whole” (toàn bộ, toàn thể). Đó là sự phối hợp, xác lập cái chung, cái toàn thể, cái thống nhất trên cơ sở của những bộ phận riêng lẻ (Oxford University). Theo Từ điển Tiếng Việt, “tích hợp” là lắp ráp, nối kết các thành phần của một hệ thống theo quan điểm tạo nên một hệ thống toàn bộ (Hoàng Phê, 2010). Theo Từ điển Giáo dục học, “tích hợp” là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong một kế hoạch giảng dạy (Bùi Hiền, 2001). Trong lĩnh vực giáo dục, “tích hợp” dùng để chỉ một quan niệm giáo dục toàn diện, chống lại hiện tượng làm cho con người phát triển thiếu hài hòa, cân đối. trong dạy học các bộ môn, “tích hợp” được hiểu là sự kết hợp, tổ hợp các nội dung từ các môn, lĩnh vực học tập khác nhau thành một “môn học” mới (Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh, 2012). Tích hợp là một trong những xu thế dạy học hiện đại. Mặc dù vấn đề dạy học tích hợp các khoa học đã được UNESCO đặt ra tại hội nghị Varna (Bungary) từ năm 1968 nhưng đến nay – đã hơn 40 năm trôi qua – đây vẫn là vấn đề mà các nước vẫn tiếp tục nghiên cứu và phát triển. Có thể thấy, tuy có nhiều khái niệm khác nhau, nhưng khi đề cập đến khái niệm tích hợp liên môn, các tác giả đều thống nhất những ý sau đây: là sự liên kết các đối tượng giảng dạy, học tập trong cùng một kế hoạch hoạt động để đảm bảo sự thống nhất, hài hòa, trọn vẹn của hệ thống nhằm đạt mục tiêu dạy học tốt nhất. Từ sự phân tích trên, trong luận văn này, chúng tôi hiểu dạy học tích hợp liên môn là xu hướng liên kết những nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học trong một chủ đề nhằm hướng đến việc phát triển toàn diện các kiến thức
9 và kĩ năng của học sinh. "Tích hợp" là nói đến phương pháp và mục tiêu của hoạt động dạy học còn "liên môn" là đề cập tới nội dung dạy học. Đã dạy học "tích hợp" thì chắc chắn phải dạy kiến thức "liên môn" và ngược lại, để đảm bảo hiệu quả của dạy liên môn thì phải bằng cách và hướng tới mục tiêu tích hợp. Chủ đề tích hợp liên môn là những chủ đề có nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học. Các chủ đề tích hợp liên môn có ưu điểm tương đồng với vấn đề trong thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn đối với học sinh, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập cho học sinh. Học các chủ đề tích hợp, liên môn, học sinh được tăng cường cơ hội vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, nhờ đó năng lực và phẩm chất của học sinh được hình thành và phát triển. Ngoài ra, dạy học các chủ đề tích hợp, liên môn giúp cho học sinh không phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau, vừa gây quá tải, nhàm chán, vừa không có được sự hiểu biết tổng quát cũng như khả năng ứng dụng của kiến thức tổng hợp vào thực tiễn. 1.1.2. Mức độ tích hợp liên môn Cách phân chia các mức độ trong dạy học tích hợp phụ thuộc vào quan điểm về dạy học tích hợp. Điển hình, việc thay đổi quan niệm về dạy học tích hợp đã dẫn đến thay đổi cách phân chia các mức độ trong dạy học tích hợp của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Năm 2011, dạy học tích hợp được chia theo 3 mức độ tích hợp là: (Bộ Giáo dục và Đào tạo , Tích hợp nội dung giáo dục sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả vào các môn học và hoạt động giáo dục cấp tiểu học, 2011) - Tích hợp toàn phần: mục tiêu và nội dung của bài học phù hợp hoàn toàn với mục tiêu và nội dung giáo dục cần tích hợp. - Tích hợp bộ phận: chỉ có một phần bài học có nội dung phù hợp với phần cần tích hợp, được thể hiện bằng một mục riêng, một câu, đoạn trong bài học. - Tích hợp liên hệ: các kiến thức giáo dục cần tích hợp không được nêu rõ trong sách giáo khoa nhưng có điều kiện thì liên hệ một cách logic. Với cách hiểu tích hợp là sự liên hệ, lồng ghép khi thấy phù hợp trong từng đơn vị bài học nên việc phân chia các mức độ tích hợp trong dạy học như trên dù có
10 3 mức độ những cũng chỉ dừng lại ở việc lồng ghép, liên hệ trong bài học, là mức độ thấp của dạy học tích hợp theo cách phân chia của nhiều tác giả khác. Năm 2015, dạy học tích hợp được chia thành 4 mức độ như sau: (Bộ Giáo dục và Đào tạo, Tài liệu tập huấn về dạy học tích hợp ở trường phổ thông , 2015). - Tích hợp trong nội bộ môn học: tìm kiếm sự kết nối giữa các nội dung, chủ đề; - Tích hợp đa môn: một chủ đề có thể xem xét trong nhiều môn học khác nhau; - Tích hợp liên môn: phối hợp sự đóng góp của nhiều môn học để nghiên cứu và giải quyết một tình huống; - Tích hợp xuyên môn: tìm cách phát triển ở HS những kĩ năng xuyên môn có tính chất chung và áp dụng được ở mọi nơi. Như vậy, cách phân chia các mức độ dạy học tích hợp năm 2015 của Bộ Giáo dục và Đào tạo cho thấy sự phát triển trong quan điểm về dạy học tích hợp, phù hợp với quan điểm chung của nhiều nhà giáo dục. Kết hợp cả hai cách phân chia trên, (Nguyễn Thị Kim Dung, 2015) đã phân chia các mức độ tích hợp theo thang tăng dần như sơ đồ dưới đây: xuyên môn liên môn đa môn trong một môn kết hợp truyền thống Sơ đồ 1.1. Sơ đồ các mức độ tích hợp Trong phạm vi luận văn, chúng tôi chú trọng đến quan điểm dạy học tích hợp liên môn theo chương trình Việt Nam. Trong dạy học tích hợp liên môn, các môn học được liên kết với nhau và giữa chúng có những chủ đề, vấn đề, những khái niệm lớn và những ý tưởng lớn chung. Chương trình cũng xoay quanh các chủ đề/ vấn đề chung, nhưng các khái niệm hoặc