Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng một số kĩ thuật đánh giá trên lớp học trong dạy học chương “Dao động cơ” Vật lý lớp 12 nâng cao Trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn này nghiên cứu các kĩ thuật đánh giá trên lớp học, lựa chọn và vận dụng vào xây dựng bộ công cụ đánh giá nhằm đánh giá kết quả học tập của HS trong quá trình dạy học chương "Dao động cơ", Vật lí lớp 12 nâng cao. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng một số kĩ thuật đánh giá trên lớp học trong dạy học chương “Dao động cơ” Vật lý lớp 12 nâng cao Trung học phổ thông

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ NGÂN VẬN DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT ĐÁNH GIÁ TRÊN LỚP HỌC TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “DAO ĐỘNG CƠ” VẬT LÝ LỚP 12 NÂNG CAO TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ NGÂN VẬN DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT ĐÁNH GIÁ TRÊN LỚP HỌC TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “DAO ĐỘNG CƠ” VẬT LÝ LỚP 12 NÂNG CAO TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành: Lý luận & PPDH bộ môn Vật lý Mã số: 60.14.0111 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ THỊ THU HIỀN THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa có ai công bố trong một công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015 Học viên Trần Thị Ngân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn thạc sĩ, Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn tới Ban chủ nhiệm cùng các thầy cô khoa Vật lý, phòng Đào tạo Sau đại học, trường Đại học Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình học tập, thực hiện và hoàn thành luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong chuyên ngành Lý luận và Phương pháp giảng dạy bộ môn Vật lý, trường Đại học Thái Nguyên, đã nhiệt tình giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong quá trình thực hiện luận văn. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc về sự hướng dẫn tận tình chu đáo của TS. Lê Thị Thu Hiền trong suốt thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý Thầy, cô giáo tổ Vật lí, trường THPT Cửa Ông, Thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh đã nhiệt tình giúp đỡ, trao đổi và tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình nghiên cứu và thực nghiệm đề tài. Cuối cùng, tác giả muốn bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, người thân, bạn bè đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tác giả trong quá trình học tập và thực hiện đề tài. Dù đã rất cố gắng nhưng luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót, tác giả mong nhận được sự góp ý của quý thầy, cô giáo và các bạn. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015 Tác giả Trần Thị Ngân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii http://www.lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG .........................................................................................v DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................ vi MỞ ĐẦU...................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ..............................................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..........................................................................2 4. Giả thuyết khoa học ...............................................................................................2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................3 6. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................3 7. Đóng góp mới của đề tài ........................................................................................3 8. Cấu trúc của luận văn .............................................................................................4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG CÁC KĨ THUẬT ĐÁNH GIÁ TRÊN LỚP HỌC TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ ...............5 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ..............................................................................5 1.1.1. Một số nghiên cứu trên thế giới ....................................................................5 1.1.2. Một số nghiên cứu ở Việt Nam ....................................................................6 1.2. Đánh giá kết quả học tập của học sinh .................................................................8 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản ..............................................................................8 1.2.2. Mố i quan hê ̣ giữa kiể m tra, đánh giá với các yế u tố của quá trình dạy học ...... 10 1.2.3. Vai trò của kiểm tra đánh giá kết quả học tập trong quá trình dạy học ........ 11 1.3. Đánh giá năng lực học sinh trong quá trình trong dạy học Vật lí ở trường trung học phổ thông .................................................................................................12 1.3.1. Đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực của học sinh ...... 12 1.3.2. Định hướng đổi mới đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực của học sinh ....................................................................................... 14 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iii http://www.lrc.tnu.edu.vn
1.3.3. Đánh giá năng lực học sinh trong quá trình dạy học ...................................15 1.3.4. Các hình thức đánh giá quá trình ................................................................ 21 1.3.5. Các kĩ thuật đánh giá trên lớp học sử dụng trong quá trình dạy học ở trường trung học phổ thông ...................................................................................... 25 1.4. Thực trạng việc vận dụng các kĩ thuật đánh giá trên lớp học trong đánh giá quá trình dạy học môn Vật lí ở Trường trung học phổ thông hiện nay ...................... 36 1.4.1. Mục đích, đối tượng, thời gian, địa điểm và nội dung điều tra .................... 36 1.4.2. Kết quả điều tra thực trạng đánh giá kết quả học tập của học sinh trong quá trình dạy học môn Vật lý ở trường trung học phổ thông.....................................37 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ......................................................................................... 39 Chương 2: VẬN DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT ĐÁNH GIÁ TRÊN LỚP HỌC TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG "DAO ĐỘNG CƠ", VẬT LÍ 12 NÂNG CAO ............................................................................................................ 40 2.1. Tổng quan nội dung kiến thức chương "Dao động cơ", Vật lí 12 nâng cao ........ 40 2.1.1. Mục tiêu dạy học chương "Dao động cơ", Vật lí 12 nâng cao ..................... 40 2.1.2. Xác định mục tiêu cần đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học chương "Dao động cơ" ...................................................................................... 42 2.1.3. Xác định những sai lầm thường gặp của học sinh khi giải bài tập và những khó khăn trong đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học chương “Dao động cơ học”, Vật lí 12....................................................................... 43 2.2. Lựa chọn một số kĩ thuật đánh giá để xây dựng bộ công cụ đánh giá trên lớp học trong quá trình dạy học chương ‘‘Dao động cơ học’’, Vật lí 12 nâng cao ....50 2.2.1. Bộ công cụ đánh giá mức độ nhận thức ...................................................... 50 2.2.2. Bộ công cụ đánh giá năng lực vận dụng của học sinh trong dạy học chương "Dao động cơ" ............................................................................................. 58 2.2.3. Bộ công cụ tự đánh giá và phản hồi về quá trình dạy học ........................... 64 2.3. Thiết kế một số tiến trình dạy học chương "Dao động cơ" có sử dụng bộ công cụ đánh giá trên lớp học ................................................................................... 65 2.3.1. Thiết kế giáo án bài “Con lắc lò xo” ........................................................... 65 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ......................................................................................... 73 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 74 3.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................... 74 3.2. Đối tượng và thời gian, địa điểm thực nghiệm sư phạm. ....................................74 3.2.1. Đối tượng của thực nghiệm sư phạm .......................................................... 74 3.2.2. Thời gian và địa điểm thực nghiệm sư phạm .............................................. 74 3.3. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................. 74 3.3.1. Phương pháp điều tra ................................................................................. 74 3.3.2. Phương pháp quan sát ................................................................................ 74 3.3.3. Phương pháp thống kê toán học .................................................................74 3.3.4. Phương pháp case - study ........................................................................... 75 3.3.5. Xây dựng phương thức và tiêu chí đánh giá ............................................... 75 3.4. Nội dung thực nghiệm ....................................................................................... 76 3.4.1. Tài liệu thực nghiệm sư phạm ....................................................................76 3.4.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ..................................................................76 3.4.3. Chọn mẫu thực nghiệm .............................................................................. 77 3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm ........................................................................... 78 3.5.1. Phân tích định tính ..................................................................................... 78 3.5.2. Phân tích định lượng .................................................................................. 79 3.5.3. Quan sát, đánh giá năng lực của một nhóm học sinh để kiểm nghiệm tính khả thi của đề tài (Case- study). ........................................................................ 81 3.5.4. Kết quả thăm dò giáo viên về tính khả thi của bộ công cụ đánh giá trên lớp học và giáo án đã biên soạn trong quá trình thực nghiệm sư phạm ..................... 85 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................................... 86 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 88 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ ĐC Đối chứng ĐG Đánh giá DH Dạy học ĐH Đại học GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GV Giáo viên HĐDH Hoạt động dạy học HS Học sinh KQHT Kết quả học tập KT Kiểm tra KTĐG Kiểm tra, đánh giá NL Năng lực PPDH Phương pháp dạy học QTDH Quá trình dạy học SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông TL Tự luận TN Thực nghiệm TNSP Thực nghiệm sư phạm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Kết quả học tập của HS nhóm TN, ĐC trước khi TNSP ........................... 77 Bảng 3.2: Phân bố điểm của nhóm TN và nhóm ĐC sau khi TNSP .......................... 79 Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất luỹ tích hội tụ lùi của lớp TN và lớp ĐC sau TNSP ........................................................................................................ 81 Bảng 3.4: Danh sách HS trong quá trình nghiên cứu trường hợp .............................. 82 Bảng 3.5: Kết quả học tập của một số HS được theo dõi sau quá trình TNSP ........... 84 Bảng 3.6: Kết quả khảo sát ý kiến của GV ............................................................... 85 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC HÌNH Biểu đồ 3.1: Đa giác đồ về chất lượng học tập của nhóm TN và ĐC trước khi TNSP ..................................................................................................78 Biểu đồ 3.2: Đường tần suất luỹ tích hội tụ lùi của lớp TN và lớp ĐC sau khi TNSP ..................................................................................................81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết kì họp thứ 8, Quốc hội khoá XI về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam đã nêu: "Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội". Nghị quyết số 44/NQ-CP ngày 09/6/2014 Ban hành chương trình hành động của chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị lần thứ 8, BCH TW Đảng khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã chỉ thị: "Đổi mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra và ĐG kết quả giáo dục theo định hướng ĐG NL người học; kết hợp ĐG cả quá trình với ĐG cuối kì học, cuối năm học theo mô hình của các nước có nền giáo dục phát triển". Bộ Giáo và Đào tạo đã ban hành công văn số 4099/BGDĐT-GDTrH ngày 05/8/2014 về hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học 2014 dục - 2015 đã chỉ đạo rõ về công tác KTĐG: " Đổi mới KTĐG theo hướng chú trọng ĐG phẩm chất và NL của HS, chú trọng ĐG quá trình: ĐG trên lớp học; ĐG bằng hồ sơ; ĐG bằng nhận xét; tăng cường bằng hình thức ĐG thông qua sản phẩm dự án; bài thuyết trình. Kết hợp kết quả ĐG trong quá trình giáo dục và ĐG tổng kết cuối kì, cuối năm học. Các hình thức KTĐG đều hướng tới sự phát triển năng lực của HS; coi trọng ĐG để giúp đỡ HS về phương pháp học tập; động viên sự cố gắng; hứng thú học tập của các em trong quá trình DH. Việc KTĐG không chỉ là xem HS học được cái gì mà quan trọng hơn là biết HS học như thế nào, có biết vận dụng không". KTĐG có quan hệ mật thiết với quá trình DH, KTĐG có thể coi giai đoạn kết thúc của quá trình DH, phản ánh chất lượng đào tạo nhưng cũng là đòn bẩy để thúc đẩy quá trình DH, kết quả KTĐG giúp cho GV có cơ sở để phân loại HS, nắm bắt được NL của cá nhân HS từ đó điều chỉnh PPDH của mình cho phù hợp với đối tượng HS. Trong thời gian vừa qua, các trường THPT đã tích cực đổi mới PPDH của GV kết hợp với đổi mới phương pháp, hình thức KTĐG như sử dụng câu hỏi trắc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 1 http://www.lrc.tnu.edu.vn
nghiệm khách quan trong KTĐG. Tuy vậy chỉ mới dừng lại ở việc KTĐG tổng kết cuối kì hoặc cuối năm, còn vấn đề KTĐG thường xuyên trong quá trình DH chưa được GV và các cấp quản lí quan tâm. Vật lí là bộ môn Khoa học thực nghiệm, kiến thức Vật lí được các nhà khoa học đúc kết từ thực tiễn và có rất nhiều ứng dụng trong đời sống khoa học, kĩ thuật. Tuy vậy thực tế trong đào tạo hiện nay, nhiều HS thi môn Vật lí có điểm rất cao nhưng khả năng vận dụng kiến thức Vật lí vào thực tiễn lại quá yếu. Nếu GV biết cách đổi mới PPDH theo hướng tiếp cận NL và sử dụng các kĩ thuật ĐG trên lớp học trong quá trình DH Vật lí sẽ giúp cho GV có thể thực hiện ĐG thường xuyên trong quá trình DH để nắm bắt kịp thời NL của HS từ đó vận dụng các PPDH thích hợp giúp nâng cao chất lượng giáo dục. Kiến thức cơ học là một trong những kiến thức nền tảng trong giáo dục Vật lí cho HS THPT; nó đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành kiến thức Vật lí ở THPT giúp HS có thể học tốt các kiến thức Vật lí ở trình độ cao hơn. Trong đó, chương ‘‘Dao động cơ ’’ là một trong những chủ đề quan trọng trong phần Cơ học. Việc áp dụng các kĩ thuật ĐG trên lớp học vào dạy học chương ‘‘Dao động cơ ’’ là hết sức cần thiết góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Vật lí THPT. Từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: "Vận dụng một số kĩ thuật đánh giá trên lớp học trong dạy học chương"Dao động cơ" Vật lý lớp 12 nâng cao". 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu các kĩ thuật ĐG trên lớp học, lựa chọn và vận dụng vào xây dựng bộ công cụ ĐG nhằm ĐG kết quả học tập của HS trong quá trình dạy học chương "Dao động cơ ", Vật lí lớp 12 nâng cao. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Một số kĩ thuật đánh giá trên lớp học được sử dụng trong quá trình DH Vật lí hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu: KTĐG quá trình học tập của HS chương ‘‘Dao động cơ’’, Vật lí lớp 12 nâng cao. 4. Giả thuyết khoa học Nếu vận dụng một số kĩ thuật ĐG trên lớp học để xây dựng bộ công cụ KTĐG trên lớp học thì sẽ ĐG được KQHT của HS trong quá trình DH chương "Dao động Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 2 http://www.lrc.tnu.edu.vn
cơ", lớp 12 nâng cao qua đó giúp GV điều chỉnh PPDH góp phần nâng cao kết quả học tập của HS và chất lượng DH môn Vật lí. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về KTĐG KQHT của HS và cơ sở lí luận về các kĩ thuật ĐG trên lớp học trong dạy học Vật lí. - Điều tra thực trạng hoạt động KTĐG KQHT môn Vật lí của HS nói chung và hoạt động ĐG trên lớp học trong quá trình DH Vật lí nói riêng ở trường THPT hiện nay để phân tích những kết quả đạt được, những tồn tại hạn chế và tìm hiểu nguyên nhân của những tồn tại đó làm cơ sở thực tiễn cho đề tài. - Phân tích mục tiêu DH và xác định mục đích KTĐG năng lực của HS trong quá trình DH chương "Dao động cơ ", Vật lí 12 nâng cao. - Vận dụng một số kĩ thuật ĐG trên lớp học để thiết kế bộ công cụ ĐG năng lực của HS trong quá trình DH chương "Dao động cơ", Vật lí 12 nâng cao. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm định giả thuyết khoa học và đánh giá tính khả thi, hiệu quả của các kết luận được rút ra từ luận văn. 6. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu và xử lí thông tin từ sách, báo, tạp chí về các vấn đề liên quan đến đề tài, đặc biệt là vấn đề KTĐG KQHT của HS, các kĩ thuật ĐG trên lớp học trong quá trình DH Vật lí. - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra cơ bản về thực trạng KTĐG KQHT và ĐG trong quá trình DH môn Vật lý của HS THPT thông qua phỏng vấn và phân tích các phiếu điều tra. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức TNSP các nội dung đã đề xuất trong luận văn nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của đề tài. Dùng phương pháp thống kê toán học để xử lý các số liệu thu được từ thực nghiệm. 7. Đóng góp mới của đề tài - Về lý luận: Hệ thống hóa cơ sở lí luận về KTĐG KQHT của HS; góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận về các kĩ thuật ĐG trên lớp học trong quá trình DH vật lý ở trường THPT. - Về thực tiễn: Xác định được các kĩ thuật ĐG trên lớp học trong DH chương "Dao động cơ ", xây dựng bộ công cụ ĐG trên lớp học trong quá trình DH chương Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 3 http://www.lrc.tnu.edu.vn
"Dao động cơ "; Soạn thảo được một số tiến trình DH có áp dụng bộ công cụ ĐG trên lớp học chương "Dao động cơ". 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng các kĩ thuật đánh giá trên lớp học trong quá trình dạy học Vật lí Chương 2: Vận dụng một số kỹ thuật đánh giá trên lớp học trong dạy học chương "Dao động cơ", Vật lý lớp 12 nâng cao. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 4 http://www.lrc.tnu.edu.vn
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG CÁC KĨ THUẬT ĐÁNH GIÁ TRÊN LỚP HỌC TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Một số nghiên cứu trên thế giới Khẳng định vai trò, ý nghĩa quan trọng của KT và ĐG năng lực nhận thức của HS, nhà giáo dục học J.A.Comenxki (1592 - 1670) người Séc đã coi việc KT-ĐG tri thức HS như một yếu tố góp phần nâng cao hiệu quả quá trình dạy học. Đặc biệt I.B Bazelov đề xuất một hệ thống ĐG tri thức trong trường học và chia hệ thống ĐG làm 12 bậc và vận dụng vào thực tiễn dạy học, ông cho rằng có 3 bậc phù hợp với trình độ nhận thức của HS phổ thông: tốt - trung bình - kém. Hệ ĐG này áp dụng ở một số nước, trong đó có Nga [1]. Nghiên cứu vấn đề KT-ĐG dưới góc độ phương tiện điều khiển quá trình dạy học, N.V Savin đã nêu: "Kiểm tra là một phương tiện quan trọng không chỉ để ngăn ngừa việc lãng quên mà còn để nắm được tri thức một cách vững chắc hơn"[4]. Ông cho rằng, ĐG có thể trở thành một phương tiện quan trọng để điều khiển việc học tập của HS, đẩy mạnh phát triển giáo dục HS. Đánh giá được thực hiện trên cơ sở KT và ĐG theo hệ thống 5 bậc: Xuất sắc (điểm 5), Tốt (điểm 4), Trung bình (điểm 3), Xấu (điểm 2), Rất xấu (điểm 1). Từ đó, V.N. Savin khẳng định KT và ĐG là hai hoạt động khác nhau, nhưng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. KT không chỉ giúp HS nắm tri thức mà còn nắm kĩ năng, kĩ xảo. T.A.Ilina cũng cho rằng: "Kiểm tra đánh giá kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo là rất quan trọng và là thành phần cấu tạo cần thiết của quá trình dạy học" [17]. Đồng thời, tác giả còn nhấn mạnh chức năng quan trọng của KT, ĐG, coi nó như là một phương tiện để nâng cao chất lượng dạy học "Việc đánh giá là một phương tiện kích thích mạnh mẽ và có một ý nghĩa giáo dục rất lớn trong điều kiện nếu như nó được giáo viên sử dụng đúng đắn" [17]. Đề câ ̣p đế n viê ̣c đổ i mới các hình thức, phương pháp đánh giá, tài liê ̣u Definitions and Assessment Methods for Critical Thinking, Problem Solving and Writing [35], Why we need better assessment. Educational Leadership [37] đã phân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 5 http://www.lrc.tnu.edu.vn
tích sâu hơn các ưu điể m của ki ̃ năng đánh giá qua bài luâ ̣n, giúp ho ̣c sinh rèn luyê ̣n tư duy phân tích, tổ ng hơp̣ . The Art of Assessing [34], Measurement and evaluation in teaching (6th Ed) [36] cũng phân tích ưu điể m và nhươc̣ điể m của các da ̣ng thức đánh giá, song nhấ n ma ̣nh vai trò đánh giá qua các câu hỏi TN. Đánh giá lớp học [18] phân tích quy trình, cách tổ chức đánh giá lớp ho ̣c, chú tro ̣ng đổ i mới đánh giá kế t quả quá trình ho ̣c tâ ̣p của ho ̣c sinh trong từng giờ ho ̣c, bài ho ̣c. Nitko A.J. qua tài liê ̣u [38], nêu xu hướng quố c tế hóa trong đánh giá kế t quả ho ̣c tâ ̣p của ho ̣c sinh hiê ̣n nay, nhấ n ma ̣nh vai trò của đánh giá với việc phát triể n tư duy và sử du ̣ng kế t quả KT, ĐG để điề u chỉnh quá trình dạy học. 1.1.2. Một số nghiên cứu ở Việt Nam Ở Việt Nam, ĐG cũng đã được nghiên cứu, vận dụng ở nhiều phương diện và mức độ khác nhau. Đã có một số nghiên cứu trong lĩnh vực KTĐG như Dương Thiệu Tống với “Trắc nghiệm và đo lường thành quả học tập"[32] và Lâm Quang Thiệp với "Đo lường và đánh giá hoạt động học tập trong nhà trường "[30], các tác giả đã trình bày rất chi tiết, hệ thống về vấn đề trắc nghiệm khách quan, kĩ thuật thiết kế câu hỏi trắc nghiệm khách quan, bài kiểm tra, chấm điểm… và vấn đề đo lường thành quả học tập. Nhiều nhà giáo dục đã nghiên cứu toàn diện vấn đề KTĐG và đổi mới KTĐG, từ thống nhất khái niệm KT, ĐG, đo lường, chuẩn ĐG, đổi mới..., đi sâu phân tích ưu điểm (và hạn chế) của việc đổi mới phương pháp KT bằng TNKQ...như Trần Bá Hoành với “Đánh giá trong giáo dục"[16]; Lê Đức Ngọc với “Vắn tắt về đo lường và đánh giá thành quả học tập trong giáo dục đại học"[24];. Nguyễn Phụng Hoàng, Võ Ngọc Lan với “Phương pháp trắc nghiệm trong kiểm tra và đánh giá thành quả học tập"[15] ; Tác giả Nguyễn Công Khanh đã phân tích ưu điểm, hạn chế của các phương pháp KTĐG, đặc biệt là kĩ thuật xây dựng câu hỏi TN, đưa ra quy trình xây dựng và xử lý bộ công cụ KT một số môn học thể hiện trong công trình “Đánh giá đo lường trong khoa học xã hội: quy trình, kĩ thuật, thiết kế, thích nghi, chuẩn hoá công cụ đo"[19];.... Giáo trình "Đánh giá và đo lường kết quả học tập"[25] của tác giả Trần Thị Tuyết Oanh đã hệ thống rất đầy đủ các thuật ngữ và khái niệm, các nguyên tắc, phương pháp, kĩ thuật, các nội dung ĐG trong giáo dục. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 6 http://www.lrc.tnu.edu.vn
Thời gian gần đây, tác giả Thái Duy Tuyên[33] đã nghiên cứu để xây dựng và hoàn thiện quá trình KTĐG tri thức của HS. Một số luận án tiến sĩ đã nghiên cứu về đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức KTĐG kết quả học tập của HS như luận án tiến sĩ của Nguyễn Bảo Hoàng Thanh đã thực hiện đề tài "Nghiên cứu xây dựng và sử dụng phối hợp câu hỏi TNKQ và TL nhằm cải tiến hoạt động đánh giá KQHT môn Vật lí đại cương của sinh viên đại học sư phạm"[29], luận án tiến sĩ của Đặng Huỳnh Mai đã nghiên cứu "Xây dựng mẫu đề kiểm tra chuẩn quốc gia môn Toán cho HS tiểu học"[23], luận án tiến sĩ của Nguyễn Thị Bích đi sâu nghiên cứu về "Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS trong dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở"[1], luận án của Bùi Thị Hạnh Lâm, “Rèn luyện kĩ năng tự đánh giá kết quả học tập môn toán của học sinh trung học phổ thông”[22]; luận án của Lê Thị Thu Hiền về "Đổi mới hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập môn Vật lý của học sinh dự bị đại học dân tộc với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin"[14]; luận án của Phan Anh Tài về "Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy học Toán lớp 11 trung học phổ thông"[27] ; ]; luận văn của Phạm Văn Biêng về "Soạn thảo hệ thống câu hỏi trắc nghiệm chương Dòng điện xoay chiều theo hướng tiếp cận năng lực "[34] ]; luận văn của Huỳnh Đình Bảo Trang về "Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh chương các định luật bảo toàn vật lí 10 cơ bản theo chuần kiến thức kĩ năng "[35] ; …. Nhìn chung các tác giả đã có những nghiên cứu về đổi mới hình thức, phương pháp và vận dụng các phương tiện hiện đại trong đánh giá kết quả học tập của người học. Từ cuối thập kỉ 90 của thế kỉ XX ở nước ta, hoạt động đổi mới đánh giá được chú ý nhiều hơn. Các trung tâm đánh giá ra đời ở các Viện nghiên cứu và một số trường Đại học, Cục khảo thí và kiểm định chất lượng giáo dục của Bộ GD & ĐT được thành lập. Nhiều công trình lý luận chung về đánh giá, đặc biệt là phương pháp và kĩ thuật đánh giá được nghiên cứu và bước đầu áp dụng ở tất cả các cấp học. Hiện nay, xu hướng đổi mới của giáo dục ở nước ta là đánh giá năng lực người học giúp cho người học phát triển một cách toàn diện. Tuy nhiên, đến thời điểm này chưa có bất kì một công trình nào nghiên cứu về Vận dụng các kĩ thuật đánh giá trên lớp học trong dạy học chương "Dao động cơ", Vật lí 12 nâng cao. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 7 http://www.lrc.tnu.edu.vn
1.2. Đánh giá kết quả học tập của học sinh 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1.1. Kiểm tra Theo Từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê thì Kiểm tra là xem xét tình hình thực tế để đánh giá, nhận xét"[26,tr.18]. Còn theo Phạm Hữu Tòng thì Kiểm tra là sự theo dõi, tác động của người kiểm tra đối với người học nhằm thu được những thông tin cần thiết để đánh giá'[31,tr.10]. Có các loại hình kiểm tra sau: - KT thường xuyên: Việc KT thường xuyên được thực hiện qua quan sát một cách có hệ thống hoạt động của lớp học nói chung, của mỗi HS nói riêng, qua các khâu ôn tập, củng cố bài cũ, tiếp thu bài mới, vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. KT thường xuyên giúp cho GV kịp thời điều chỉnh cách dạy, HS kịp thời điều chỉnh cách học, tạo điều kiện vững chắc để quá trình dạy học chuyển dần sang những bước mới. - KT định kỳ: Hình thức KT này được thực hiện sau khi học xong một chương, một phần của chương trình hoặc sau một học kỳ. Nó giúp cho GV và HS nhìn lại kết quả dạy học sau những kỳ hạn nhất định, ĐG trình độ HS nắm kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, củng cố, mở rộng những điều đã học, đặt cơ sở tiếp tục học sang những phần mới. - KT tổng kết: Hình thức KT này được thực hiện vào cuối mỗi giáo trình, cuối năm học nhằm ĐG kết quả chung, củng cố mở rộng chương trình môn học, chuẩn bị điều kiện để tiếp tục học chương trình của năm học sau. GV không nên chỉ căn cứ vào kết quả KT tổng kết hoặc KT định kỳ để ĐG kết quả học tập của HS mà phải kết hợp với KT trường xuyên mới ĐG đúng trình độ của HS. 1.2.1.2. Kết quả học tập KQHT có thể hiểu theo hai cách khác nhau tuỳ theo mục đích của việc KT: Kết quả học tập được coi là mức độ thành công trong học tập của HS, được xem xét trong mối quan hệ với mục tiêu đã xác định, chuẩn kiến thức, kỹ năng cần đạt được và công sức, thời gian bỏ ra. Theo cách định nghĩa này thì kết quả học tập là mức độ thực hiện tiêu chí. Kết quả học tập cũng được coi là mức độ thành tích đã đạt được của một HS so với các bạn cùng học.Theo cách định nghĩa này thì kết quả học tập là mức độ thực hiện chuẩn. KQHT (còn gọi là thành tích học tập) thường được hiểu theo hai nghĩa sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 8 http://www.lrc.tnu.edu.vn
+ Là mức độ mà người học đạt được so với mục tiêu giáo dục đã xác định. + Là mức độ mà người học đạt được so với những người cùng học khác. Dù hiểu theo nghĩa nào thì KQHT cũng đều thể hiện ở mức độ đạt được các mục tiêu DH, trong đó gồm ba mục tiêu lớn là: nhận thức, hành động, xúc cảm. Với từng môn học thì các mục tiêu trên được cụ thể hóa thành các mục tiêu về kiến thức, KN và thái độ. 1.2.1.3. Đánh giá kết quả học tập Thông thường, ĐG đựợc coi là khâu cuối cùng trong một giai đoạn GD nhất định. Nhưng cũng có quan điểm coi ĐG là một quá trình điều khiển hoạt động dạy và học theo mục đích đã định, do đó nó sẽ tiến hành trước, trong và sau một giai đoạn GD. Với tư cách là một bộ phận của quá trình giáo dục, ĐG ra đời cùng với sự ra đời của quá trình GD. Tuy nhiên, cho đến nay “nội hàm” của khái niệm ĐG vẫn còn được hiểu theo nhiều cách khác nhau giữa các tác giả trên thế giới. Các nhà giáo dục thế giới và trong nước, như J.M.De Ketele, Tylor, Cronbach, Alkin, Scriven, Robet.F.Mager, Hoàng Đức Nhuâ ̣n và Lê Đức Phúc... đưa ra nhiề u đinh ̣ nghĩa về khái niê ̣m “đánh giá”. Định nghĩa chung về ĐG nói trên được tác giả Nguyễn Thị Bích[1, tr.17] tổng hợp như sau: - Theo Phạm Hữu Tòng: “Đánh giá có nghiã là xem xét mức độ phù hợp của một tập hợp các thông tin thu được với một tập hợp các tiêu chí thích hợp của mục tiêu đã xác định nhằm đưa ra quyế t đi ̣nh theo một mục đích nào đó”. - “Đánh giá trong giáo dục là quá trình thu thập và lý giải ki ̣p thời có hê ̣ thống thông tin về hiện trạng, khả năng hay nguyên nhân của chất lượng và hiê ̣u quả giáo dục căn cứ vào mục tiêu dạy học, mục tiêu đào tạo làm cơ sở cho những chủ trương biê ̣n pháp và hành động giáo dục tiế p theo”. - "Đánh giá chấ t lượng và hiê ̣u quả dạy học là quá trình thu thập và xử lý thông tin nhằm mục đích tạo cơ sở cho những quyết đi ̣nh về mục tiêu, chương trình, phương pháp dạy học, về hoạt động khác có liên quan của nhà trường và ngành giáo dục”. Theo Hoàng Đức Nhuận và Lê Đức Phúc: "Đánh giá trong giáo dục là quá trình thu thập và lý giải kịp thời, có hệ thống thông tin về hiện trạng, khả năng hay nguyên nhân của chất lượng và hiệu quả giáo dục căn cứ vào mục tiêu dạy học, mục tiêu đào tạo, làm cơ sở cho những chủ trương, biện pháp và hành động giáo dục tiếp theo". Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 9 http://www.lrc.tnu.edu.vn
Như vậy, ĐG là căn cứ vào các thông tin định tính và định lượng để đưa ra những kết luận về năng lực và phẩm chất của sản phẩm giáo dục và sử dụng những thông tin đó đưa ra quyết định về người học cũng như điều chỉnh cách dạy - học trong tương lai. Đánh giá có thể thực hiện đầu quá trình giảng dạy để giúp tìm hiểu và chẩn đoán (diagnostic) về đối tượng giảng dạy, phát hiện, dự báo những nguyên nhân của hiện trạng và xây dựng kế hoạch khắc phục, có thể triển khai trong tiến trình (formative) giảng dạy để tạo những thông tin phản hồi giúp điều chỉnh quá trình dạy và học, cũng có thể thực hiện lúc kết thúc (summative) để tổng kết. Trong giảng dạy ở nhà trường, các đánh giá trong tiến trình thường gắn chặt với người dạy, tuy nhiên các đánh giá kết thúc thường bám sát vào mục tiêu dạy học đã được đề ra và có thể tách khỏi người dạy. Theo nghiên cứu của Trần Bá Hoành[16], Nguyễn Công Khanh[19], Lê Đức Ngọc[24], Dương Thiệu Tống [32],... ĐG kết quả học tập của HS thường được chia thành các loại sau: - ĐG chẩn đoán: là loại ĐG được thực hiện trước khi một hoạt động bắt đầu, để kế hoạch thực hiện có hiệu quả hơn nên tiến hành dự đoán, trắc định hoặc giám định cơ sở, điều kiện của đối tượng ĐG. Mục đích của ĐG này nhằm tìm hiểu cơ sở và tình hình của đối tượng ĐG, tìm hiểu tư liệu thiết yếu để giải quyết vấn đề, tìm ra các biện pháp giải quyết vấn đề, để dễ chỉ đạo. - ĐG quá trình: đây là loại ĐG hiệu quả bản thân hoạt động ĐG trong quá trình hoạt động, nhằm điều tiết quá trình hoạt động, đảm bảo thực hiện mục tiêu. - ĐG tổng kết: là phán đoán giá trị về thành quả cuối cùng của một hoạt động nào đó trong một giai đoạn thời kì, nó cũng coi mục tiêu GD được dự đoán trước làm tiêu chuẩn cơ bản, ĐG mức độ đạt được mục tiêu của đối tượng ĐG, tức là thành tựu hoặc thành tích cuối cùng. 1.2.2. Mố i quan hê ̣ giữa kiể m tra, đánh giá với các yế u tố của quá trình dạy học - KT, ĐG là một yế u tố quan trọng của quá trình dạy học: KT, ĐG là khâu cuối cùng của QTDH, có vai trò quan trọng trong việc đánh giá kế t quả thực hiện mục tiêu, nội dung và PPDH đã được xác định. Nó là khâu then chốt để đánh giá và quyết định bản chấ t của QTDH, đồng thời mở đầu một chu trình mới để chuyển quá trình này lên mô ̣t giai đoạn phát triển cao hơn. Cho nên, đổi mới QTDH trước tiên phải chú trọng đổi mới KT, ĐG, xem nó là mô ̣t khâu đột phá để nâng cao chấ t lượng da ̣y ho ̣c. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 10 http://www.lrc.tnu.edu.vn