Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chương “Các định luật bảo toàn” (Vật lí 10) nhằm phát huy tính tích cực của người học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài nghiên cứu này được thực hiện nhằm vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chương "Các định luật bảo toàn" (Vật lí 10) nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của người học. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chương “Các định luật bảo toàn” (Vật lí 10) nhằm phát huy tính tích cực của người học

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THANH MAI VẬN DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC PHÁT HIỆN VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHƢƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” (VẬT LÍ 10) NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA NGƢỜI HỌC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THANH MAI VẬN DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC PHÁT HIỆN VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHƢƠNG “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN” (VẬT LÍ 10) NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA NGƢỜI HỌC Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lý Mã số: 60.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn: PGS.TS Nguyễn Thị Hồng Việt THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Luận văn: "Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chương “Các định luật bảo toàn” (Vật lí 10) nhằm phát huy tính tích cực của người học" đƣợc thực hiện từ tháng 8 năm 2014 đến tháng 4 năm 2015. Tôi xin cam đoan: Luận văn sử dụng những thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các thông tin đã đƣợc chọn lọc, phân tích, tổng hợp, xử lý và đƣa vào luận văn đúng quy định. Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2015 Tác giả Nguyễn Thanh Mai Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, phòng đào tạo Sau Đại học, Ban chủ nhiệm, quý Thầy, Cô giáo khoa Vật lý trƣờng Đại học sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên và quý thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng quý Thầy, Cô giáo tổ Vật lý trƣờng THPT Lê Thánh Tông và THPT Vũ Văn Hiếu tỉnh Quảng Ninh đã cộng tác, tạo điều kiện thuận lợi cho việc học tập, nghiên cứu và TNSP. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo hƣớng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Việt, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lớp cao học Vật lý K21 đã giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến trong quá trình học tập và thực hiện luận văn này. Xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, ngƣời thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2015 Tác giả Nguyễn Thanh Mai Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTNii http://www.lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ............................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH......................................................................... vi DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ ................................................................ vii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 7. Đóng góp của luận văn .................................................................................... 4 8. Bố cục của luận văn ......................................................................................... 5 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................ 6 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu....................................................................... 6 1.2. Kĩ thuật dạy học tích cực .............................................................................. 8 1.2.1. Khái niệm về kĩ thuật dạy học tích cực ................................................. 8 1.2.2. Một số kĩ thuật dạy học tích cực ........................................................... 9 1.3. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề ......................................................... 14 1.3.1. Bản chất của dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề............................... 14 1.3.2. Tình huống có vấn đề............................................................................. 15 1.3.3. Tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề ................................... 16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTNiii http://www.lrc.tnu.edu.vn
1.4. Tính tích cực ............................................................................................... 20 1.4.1. Khái niệm ............................................................................................ 20 1.4.2. Những biểu hiện của tính tích cực trong học tập ................................ 21 1.4.3. Các biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của HS ..................... 23 1.5. Điều tra thực trạng việc vận dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chƣơng „„Các định luật bảo toàn‟‟ (Vật lí 10), tại một số trƣờng THPT ở thành phố Hạ Long - Quảng Ninh .......................... 24 1.6. Nguyên nhân của thực trạng. Đề xuất biện pháp khắc phục ........................ 26 Kết luận chƣơng 1.............................................................................................. 28 Chƣơng 2. VẬN DỤNG MỘT SỐ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC PHÁT HIỆN VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHƢƠNG "CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN" ....... 29 2.1. Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề ....................................................................... 29 2.1.1. Giai đoạn 1: Đặt vấn đề, xây dựng bài toán nhận thức ...................... 30 2.1.2. Giai đoạn 2: Giải quyết vấn đề ............................................................ 31 2.1.3. Giai đoạn 3: Kiểm tra, vận dụng kết quả ............................................. 32 2.2. Chuẩn kiến thức, kĩ năng và xây dựng sơ đồ cấu trúc nội dung của chƣơng "Các định luật bảo toàn" (Vật lí 10) ..................................................... 33 2.2.1. Chuẩn kiến thức kĩ năng của chƣơng .................................................. 33 2.1.2. Xây dựng sơ đồ cấu trúc nội dung của chƣơng ................................... 34 2.3. Vận dụng một số KT dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chƣơng "Các định luật bảo toàn" (Vật lí 10) ...... 36 Kết luận chƣơng 2.............................................................................................. 51 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM....................................................... 52 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm ...................................... 52 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm .......................................................... 52 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm.......................................................... 52 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTNiv http://www.lrc.tnu.edu.vn
3.2. Đối tƣợng và nội dung thực nghiệm sƣ phạm ............................................ 52 3.2.1. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm ......................................................... 52 3.2.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm .......................................................... 52 3.3. Tiến trình thực nghiệm sƣ phạm................................................................. 53 3.3.1. Công tác chuẩn bị thực nghiệm sƣ phạm ............................................ 53 3.3.2. Lập kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm .................................................... 54 3.3.3. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm theo kế hoạch .................................. 54 3.3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm .............................................. 55 Kết luận chƣơng 3.............................................................................................. 68 KẾT LUẬN....................................................................................................... 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 71 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTNv http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN STT Viết tắt Viết đầy đủ 1 ĐC Đối chứng 2 GV Giáo viên 3 HS Học sinh 4 KT Kĩ thuật 5 KTDH Kĩ thuật dạy học 6 Nxb Nhà xuất bản 7 PH&GQVĐ Phát hiện và giải quyết vấn đề 8 PPDH Phƣơng pháp dạy học 9 THPT Trung học phổ thông 10 TN Thực nghiệm 11 TNSP Thực nghiệm sƣ phạm 12 TTC Tính tích cực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTNiv http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Số liệu học sinh các nhóm TN và ĐC ........................................... 53 Bảng 3.2: Lịch giảng dạy các tiết thực nghiệm sƣ phạm ở các lớp đã chọn ........ 54 Bảng 3.3: Phân bố tần số điểm kiểm tra ........................................................ 62 Bảng 3.4: Xếp loại điểm kiểm tra .................................................................. 63 Bảng 3.5: Bảng phân phối tần suất ................................................................ 65 Bảng 3.6: Bảng phân phối tần suất lũy tích ................................................... 66 Bảng 3.7: Bảng tổng hợp các tham số thống kê ............................................ 66 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTNv http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Hình 2.1: Phiếu KWL .................................................................................... 44 Hình 2.2: Khăn phủ bàn hệ thống các phƣơng án kiểm tra giả thuyết .......... 45 Hình 2.3: Hình ảnh mô phỏng phần mềm phân tích băng hình..................... 46 Hình 2.4: Hình ảnh mô phỏng clip các dạng va chạm mềm ......................... 47 Hình 2.5: Động cơ xe phản lực ...................................................................... 48 Hình 2.6: Phóng tên lửa ................................................................................. 48 Hình 2.7: Súng giật lại khi bắn ...................................................................... 50 Hình 2.8: Thuyền lùi lại khi ngƣời bƣớc lên bờ ............................................ 50 Hình 3.1: HS hoạt động nhóm tiến hành thí nghiệm kiểm tra dự đoán......... 57 Hình 3.2: Nhóm HS thực hiện phiếu KWL ................................................... 58 Hình 3.3: Phiếu KWL của một HS ............................................................... 58 Hình 3.4: HS hoạt động nhóm theo kĩ thuật khăn phủ bàn ........................... 59 Hình 3.5: Khăn phủ bàn của một nhóm HS ................................................... 59 Hình 3.6: GV hƣớng dẫn HS làm thí nghiệm kiểm tra giả thuyết ................. 59 Hình 3.7: HS hoạt động nhóm làm thí nghiệm kiểm tra giả thuyết .............. 59 Hình 3.8: HS chƣa tự tin phát biểu lúc đầu ................................................... 61 Hình 3.9: HS tích cực phát biểu hơn lúc sau ................................................. 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTNvi http://www.lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ Sơ đồ 1.1. Ba bình diện của phƣơng pháp dạy học........................................... 8 Sơ đồ 2.1: Vận dụng một số KTDH tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học PH&GQVĐ nhằm phát huy tính tích cực của ngƣời học......... 29 Sơ đồ 2.2: Cấu trúc nội dung chƣơng ............................................................. 35 Sơ đồ 2.3: Sơ đồ tƣ duy hệ thống các giả thuyết của các nhóm đề xuất ......... 41 Sơ đồ 2.4: Sơ đồ tƣ duy gợi ý HS ................................................................... 43 Sơ đồ 2.5: Sơ đồ tƣ duy hệ thống kiến thức cơ bản của tiết học .................... 49 Đồ thị 3.1: Xếp loại điểm kiểm tra .................................................................. 63 Đồ thị 3.2: Phân phối tần suất điểm kiểm tra................................................... 65 Đồ thị 3.3: Phân phối tần suất lũy tích điểm kiểm tra ..................................... 66 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTNvii http://www.lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời đại ngày nay, giáo dục luôn đƣợc đặt lên là quốc sách hàng đầu của mỗi quốc gia, trong đó giáo dục phổ thông là một trong những nền tảng quan trọng. Mục tiêu của giáo dục phổ thông đƣợc thể hiện trong mục 1 điều 27 Luật Giáo dục số 38/2005/QH11: “Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phổ thông phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên và đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc” [24]. Để đạt đƣợc mục tiêu này ngành Giáo dục và Đào tạo nƣớc ta cũng đã có nhiều đổi mới mạnh mẽ và toàn diện về nội dung, phƣơng pháp, phƣơng tiện dạy học, chƣơng trình, sách giáo khoa...Qua đó bồi dƣỡng thế hệ trẻ phát triển toàn diện, giúp họ thích ứng đƣợc với nền kinh tế tri thức và sự phát triển của thời đại. Phƣơng pháp dạy học là một trong những yếu tố quan trọng nhất của quá trình dạy học. Xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động sáng tạo cho học sinh, nâng cao chất lƣợng kiến thức đang là yêu cầu cấp thiết đối với các nhà trƣờng Việt Nam hiện nay. Trong thực tiễn dạy học vật lí ở trƣờng phổ thông hiện nay đã áp dụng nhiều phƣơng pháp dạy học tích cực khác nhau trong đó có phƣơng pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề (còn đƣợc gọi là dạy học nêu vấn đề hay dạy học giải quyết vấn đề). Khi đã xác định đƣợc mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung của dạy học, ngoài việc áp dụng các phƣơng pháp, phƣơng tiện dạy học thích hợp thì việc lựa chọn kĩ thuật dạy học phù hợp cũng đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc giúp học sinh tích cực, tự lực chiếm lĩnh tri thức, nâng cao hiệu quả và chất lƣợng của quá trình dạy học. Một số kĩ thuật dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN1 http://www.lrc.tnu.edu.vn
của ngƣời học có thể kể đến nhƣ: Kỹ thuật động não, kỹ thuật thông tin phản hồi, kỹ thuật bể cá, kỹ thuật tia chớp, kĩ thuật XYZ, lƣợc đồ tƣ duy...Các kĩ thuật dạy học tích cực có ý nghĩa đặc biệt trong việc phát huy sự tham gia tích cực của học sinh vào quá trình dạy học, kích thích tƣ duy, sự sáng tạo và sự cộng tác làm việc nhóm của học sinh. Trong chƣơng trình phổ thông, môn Vật lí có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo của giáo dục phổ thông. Môn Vật lí có nhiệm vụ cung cấp cho học sinh một hệ thống kiến thức cơ bản, bƣớc đầu hình thành ở học sinh những kĩ năng và thói quen làm việc khoa học, góp phần hình thành ở học sinh những năng lực nhận thức, năng lực hành động và các phẩm chất nhân cách mà mục tiêu giáo dục đã đề ra. Ngoài ra môn Vật lí còn có thể hình thành ở học sinh niềm yêu thích khoa học tự nhiên, tăng khả năng ứng dụng khoa học để đẩy mạnh sản xuất, cải thiện đời sống. Chƣơng „„Các định luật bảo toàn‟‟ - Vật lí 10 là một trong những chƣơng cơ bản, quan trọng của Vật lí phổ thông. Kiến thức của chƣơng với nhiều khái niệm, hiện tƣợng và các định luật tổng quát nên học sinh cũng thƣờng gặp nhiều khó khăn trong việc chiếm lĩnh nội dung kiến thức. Vì vậy làm thế nào để học sinh tiếp thu, lĩnh hội, và vận dụng dễ dàng, hiệu quả nội dung kiến thức của chƣơng là điều rất quan trọng. Liên quan đến các vấn đề nghiên cứu của đề tài đã có một số công trình nghiên cứu nhƣ: „„Sử dụng phƣơng pháp thực nghiệm trong dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề khi dạy học chƣơng „„Các định luật bảo toàn‟‟ - Vật lí 10 cơ bản theo hƣớng phát huy tính tích cực, tự lực, sáng tạo của học sinh miền núi‟‟. Lục Xuân Trƣờng. Luận văn thạc sĩ. Đại học Thái Nguyên (2014). „„Tổ chức dạy học nêu và giải quyết vấn đề với sự hỗ trợ của bản đồ tƣ duy chƣơng „„Dòng điện trong các môi trƣờng‟‟ - Vật lí 11 cho học sinh trung học phổ thông (THPT) miền núi. Bùi Văn Phú. Luận văn thạc sĩ. Đại học Thái Nguyên (2014). „„Vận dụng dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề khi dạy học chƣơng "Từ trƣờng" - Vật lí 11 nâng cao nhằm phát huy tính sáng tạo của học sinh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN2 http://www.lrc.tnu.edu.vn
THPT miền núi‟‟. Đoàn Thị Thu Trang. Luận văn thạc sĩ. Đại học Thái Nguyên (2014). Tuy nhiên nghiên cứu dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề với sự hỗ trợ của kĩ thuật dạy học tích cực chƣơng „„Các định luật bảo toàn‟‟ tại địa bàn Hạ Long - Quảng Ninh thì chƣa có công trình nghiên cứu nào. Với những lí do đã trình bày ở trên chúng tôi chọn đề tài: “Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chương „„Các định luật bảo toàn‟‟ (Vật lí 10), nhằm phát huy tính tích cực của người học”. 2. Mục đích nghiên cứu Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chƣơng „„Các định luật bảo toàn‟‟ (Vật lí 10) nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của ngƣời học. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy của giáo viên môn Vật lí và hoạt động học của HS lớp 10. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề có vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực. 4. Giả thuyết khoa học Nếu dựa trên cơ sở lý luận về KTDH tích cực, dạy học PH&GQVĐ, đồng thời phân tích các kiến thức khoa học để vận dụng 1 số KTDH tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chƣơng „„Các định luật bảo toàn‟‟ (Vật lí 10), thì có thể góp phần phát huy tính tích cực nhận thức của ngƣời học. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về: 5.1.1. Kĩ thuật dạy học tích cực 5.1.2. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề 5.1.3. Tính tích cực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN3 http://www.lrc.tnu.edu.vn
5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn 5.2.1. Điều tra thực trạng việc vận dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chƣơng "Các định luật bảo toàn" (Vật lí 10) tại một số trƣờng THPT ở thành phố Hạ Long - Quảng Ninh 5.2.2. Tìm hiểu nguyên nhân của thực trạng. Đề xuất biện pháp khắc phục 5.3. Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề. 5.4. Nghiên cứu nội dung, chương trình, sách giáo khoa và xây dựng sơ đồ cấu trúc nội dung chương "Các định luật bảo toàn" (Vật lí 10) 5.4.1. Nghiên cứu chuẩn kiến thức, kĩ năng chƣơng "Các định luật bảo toàn" (Vật lí 10) do Bộ giáo dục và đào tạo quy định 5.4.2. Xây dựng sơ đồ cấu trúc nội dung chƣơng "Các định luật bảo toàn" (Vật lí 10) 5.5. Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chương „„Các định luật bảo toàn‟‟ (Vật lí 10) 5.6. Tổ chức thực nghiệm sư phạm 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 6.2.1. Phƣơng pháp quan sát thực tế 6.2.2. Phƣơng pháp điều tra thực tế 6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 6.4. Phương pháp thống kê toán học 7. Đóng góp của luận văn 7.1. Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề nhằm góp phần phát huy tính tích cực nhận thức của ngƣời học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN4 http://www.lrc.tnu.edu.vn
7.2. Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chƣơng "Các định luật bảo toàn" (Vật lí 10) nhằm góp phần phát huy tính tích cực nhận thức của ngƣời học. 7.3. Có thể làm tài liệu tham khảo cho giáo viên Vật lí và sinh viên các trƣờng sƣ phạm. 8. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và đề nghị, luận văn đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn Chƣơng 2: Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề chƣơng „„Các định luật bảo toàn‟‟ Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN5 http://www.lrc.tnu.edu.vn
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Cùng với sự phát triển của lịch sử xã hội, quá trình dạy học cũng đã có những bƣớc tiến mới theo hƣớng ngày càng tích cực hóa hoạt động của ngƣời học, chuyển từ dạy học mà ngƣời thầy là chủ đạo sang dạy học lấy “học sinh làm trung tâm”. Dạy học hiện nay không ngừng tìm kiếm những hình thức, phƣơng pháp, phƣơng tiện, kĩ thuật mới hiệu quả đảm bảo sao cho trong quá trình dạy học năng lực tự lực của HS ngày càng đƣợc bộc lộ và phát triển. Ở nƣớc ta nền giáo dục cũng không ngừng đổi mới nhằm đào tạo đƣợc nguồn nhân lực đáp ứng kịp thời với yêu cầu của thời đại. Trong đó định hƣớng đổi mới PPDH cũng đã đƣợc khẳng định trong nhiều văn kiện, nghị quyết. Xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học THPT ngày nay luôn chú trọng đến việc phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động của học sinh. Phát huy tính tích cực của HS là một trong những nội dung đƣợc nhiều tài liệu sách báo cũng nhƣ các công trình nghiên cứu khoa học đề cập đến nhƣ: “Phát huy tính tích cực nhận thức của người học”, Thái Duy Tuyên (2006), Nxb Giáo dục. “Dạy học vật lí ở trường phổ thông theo định hướng phát triển hoạt động học tích cực, tự chủ, sáng tạo và tư duy khoa học”, Phạm Hữu Tòng (2004), Nxb Đại học sƣ phạm. “Tổ chức hoạt động ngoại khóa các ứng dụng kĩ thuật của một số kiến thức chương "Các định luật bảo toàn" Vật lí 10 theo hướng phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh trung tâm giáo dục thường xuyên”. Đặng Thị Hoa. Luận văn thạc sĩ. Đại học Thái Nguyên (2014)... Trong công cuộc đổi mới PPDH dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là một trong các phƣơng pháp chủ đạo đƣợc sử dụng trong các nhà trƣờng nói chung. Phƣơng pháp này đã đƣợc nhiều nhà khoa học trên thế giới nghiên cứu. Vào những năm 70 của thế kỉ XIX các nhà khoa học đã nêu lên phƣơng án tìm tòi, phát kiến trong dạy học nhằm hình thành năng lực nhận thức của HS bằng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN6 http://www.lrc.tnu.edu.vn
cách đƣa HS vào hoạt động tìm kiếm tri thức, HS là chủ thể của hoạt động học. Đây có thể là một trong những cơ sở lý luận đầu tiên của phƣơng pháp dạy học PH&GQVĐ. Phải đến những năm 50 của thế kỉ XX phƣơng pháp dạy học PH&GQVĐ mới chính thức ra đời và đƣợc áp dụng ở nhiều nƣớc trên thế giới nhƣ Mỹ, Canada, Balan… Khi phƣơng pháp này đƣợc đƣa vào Việt Nam nó đã trở thành một trong những phƣơng pháp dạy học tích cực đƣợc áp dụng phổ biến trong các trƣờng phổ thông và đại học. Liên quan đến phƣơng pháp này có nhiều nhà khoa học nghiên cứu nhƣ Lê Khánh Bằng, Vũ Văn Tảo, Nguyễn Bá Kim, Nguyễn Kì…và nhiều tài liệu, công trình khoa học nghiên cứu nhƣ: “Dạy học nêu vấn đề”, I.I.a. LECNE, Phạm Tất Đắc (dịch 1977), Nxb Giáo dục.“Dạy- học giải quyết vấn đề: một hướng đổi mới trong công tác giáo dục, đào tạo, huấn luyện”, Vũ Văn Tảo, Trần Văn Hà (1996), Trƣờng cán bộ quản lí giáo dục và đào tạo Hà Nội. “Tổ chức dạy học đặt và giải quyết vấn đề nhằm phát huy tính tích cực học tập của HS khi dạy học chương "Khúc xạ ánh sáng" Vật lí 11 cơ bản THPT”. Nguyễn Thị Oanh. Luận văn thạc sĩ. Đại học Thái Nguyên (2014)... Cùng với sự đổi mới của các PPDH thì KTDH tích cực cũng ngày càng đƣợc phát triển nhiều hơn. Chúng ta có thể sử dụng nhiều kỹ thuật dạy học tích cực nhƣ: động não, KWL, bản đồ tƣ duy, mảnh ghép, khăn phủ bàn...để phát huy tối đa hiệu quả của các phƣơng pháp giảng dạy tích cực. Những KT này làm cho giờ giảng sinh động hơn, tạo bầu không khí hứng thú trong lớp học. Mặt khác, về phía HS những kỹ thuật này có tác dụng kích thích tƣ duy độc lập, sáng tạo, rèn luyện hàng loạt kỹ năng nhƣ: kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề...cho HS trƣớc những thay đổi xảy ra bất ngờ. Nghiên cứu về kĩ thuật dạy học tích cực có một số tài liệu và công trình nghiên cứu nhƣ: “Dạy và học tích cực- Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực, Dự án Việt - Bỉ, Nxb Đại học sƣ phạm. “Vận dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học một số kiến thức chương “Chất rắn và chất lỏng. Sự chuyển thể” - Vật lí 10 cơ bản”. Phạm Thị Duyên. Luận văn thạc sĩ. Đại học Thái Nguyên (2013)... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN7 http://www.lrc.tnu.edu.vn
Trong các nghiên cứu ở trên, các tác giả đã đi sâu vào từng khía cạnh của các vấn đề: Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, kĩ thuật dạy học tích cực, tính tích cực của học sinh. Tuy nhiên chƣa có tác giả nào nghiên cứu vận dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong thiết kế tiến trình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề nhằm phát huy tính tích cực của ngƣời học. 1.2. Kĩ thuật dạy học tích cực 1.2.1. Khái niệm về kĩ thuật dạy học tích cực Sau khi nghiên cứu các tài liệu khác nhau chúng tôi thấy rằng mỗi tác giả có cách phát biểu khác nhau về KTDH tuy nhiên chúng đều có nội hàm và bản chất giống nhau. Trong luận văn này, chúng tôi xin đƣợc nêu khái niệm về KTDH theo tác giả Nguyễn Văn Khải. “Kĩ thuật dạy học là những biện pháp, cách thức hành động của giáo viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học.” [19] Các KTDH là những thành phần của PPDH, đƣợc hiểu là đơn vị nhỏ nhất của phƣơng pháp dạy học. Sự phân biệt giữa kĩ thuật và phƣơng pháp dạy học nhiều khi không rõ ràng. Mối quan hệ giữa quan điểm dạy học, phƣơng pháp dạy học và kĩ thuật dạy học có thể đƣợc thể hiện ở sơ đồ 1.1 sau: Bình diện PP vĩ mô vĩ mô QĐ DH Bình diện Phƣơng pháp PP cụ thể trung gian dạy học Bình diện Kĩ thuật dạy học PP vi mô vi mô Sơ đồ 1.1. Ba bình diện của phương pháp dạy học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN8 http://www.lrc.tnu.edu.vn
1.2.2. Một số kĩ thuật dạy học tích cực Theo Đỗ Hƣơng Trà, Nguyễn Văn Khải và một số các tác giả khác thì có thể kể ra một số KTDH tích cực nhƣ: Động não, sơ đồ tƣ duy, bể cá, mảnh ghép, khăn phủ bàn, KWL, ổ bi, XYZ, tia chớp, ba lần ba, lắng nghe và phản hồi tích cực…[trích dẫn theo 15],[19]. Tuy nhiên trong phạm vi nghiên cứu của luận văn chúng tôi chỉ xin sử dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực nhất định. Sau đây chúng tôi xin trình bày cơ sở lý luận của các kĩ thuật dạy học tích cực sẽ đƣợc áp dụng trong luận văn. 1) Động não Động não (công não) là một kỹ thuật nhằm huy động những tƣ tƣởng mới mẻ, độc đáo về một chủ đề của các thành viên trong thảo luận. Các thành viên đƣợc cổ vũ tham gia một cách tích cực, không hạn chế các ý tƣởng (nhằm tạo ra “cơn lốc” các ý tƣởng). * Quy tắc của động não - Không đánh giá, phê phán trong khi thu thập ý tƣởng của các thành viên. - Liên hệ với những ý tƣởng đã đƣợc trình bày. - Khuyến khích số lƣợng các ý tƣởng. - Cho phép sự tƣởng tƣợng và liên tƣởng. * Cách tiến hành - Giáo viên chia nhóm học sinh (nhóm tự chọn nhóm trƣởng và thƣ ký), giao vấn đề cho nhóm. - Nhóm trƣởng điều hành hoạt động thảo luận chung, các thành viên đƣa ra ý kiến của mình về vấn đề đƣợc giao trong một thời gian quy định. Trong khi thu thập ý kiến không đánh giá, nhận xét, các ý kiến đều đƣợc thƣ ký ghi nhận khuyến khích thành viên đƣa càng nhiều ý kiến càng tốt. - Cả nhóm cùng lựa chọn giải pháp tối ƣu, thu gọn các ý tƣởng trùng lặp, xóa những ý không phù hợp, sau cùng thƣ ký báo cáo kết quả. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN9 http://www.lrc.tnu.edu.vn