Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:138

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lí luận và thực tiễn về phương pháp dạy học tích cực, đề tài tập trung nghiên cứu ứng dụng một số PPDH tích cực để xây dựng kế hoạch dạy học môn Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh ở tỉnh Điện Biên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN MẠNH TUÂN VẬN DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - THPT Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGUYỄN MẠNH TUÂN VẬN DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - THPT Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN Ngành: LL & PP dạy học bộ môn Địa lí Mã số: 8 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. ĐỖ VĂN HẢO THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các số liệu trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả trong luận văn chưa được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác. Thái Nguyên, tháng 5 năm 2020 Tác giả luận văn Nguyễn Mạnh Tuân i
LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến TS. Đỗ Văn Hảo - người đã tận tình hướng dẫn giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn. Em xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ, giảng viên trong tổ bộ môn Phương pháp giảng dạy Địa lí, Khoa Địa lí, trường ĐH Sư phạm Thái Nguyên, cùng tập thể cán bộ giảng viên Phòng Đào tạo, Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại trường. Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo trong tổ bộ môn của trường THPT Tuần Giáo, các thầy cô giáo giảng dạy môn Địa khối 12 của các trường Trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Điện Biên đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Cảm ơn những người thân trong gia đình và bạn bè đã quan tâm giúp đỡ động viên tôi trong quá trình học tập, thực hiện và hoàn thành đề tài. Mặc dù có rất nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu, song do thời gian và kinh nghiệm thực tiễn của bản thân còn hạn chế, đề tài không tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy, cô giáo, các bạn bè đồng nghiệp và những người quan tâm đến đề tài để luận văn của tôi được hoàn chỉnh hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 5 năm 2020. Tác giả luận văn Nguyễn Mạnh Tuân ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN .......................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 3 3. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 6 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 6 5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu, thời gian thực hiện .................................... 6 6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ....................................................... 7 7. Cấu trúc của luận văn .................................................................................. 10 NỘI DUNG ..................................................................................................... 11 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ THEO HƯỚNG TÍCH CỰC .................................................................................... 11 1. Những vấn đề chung về phương pháp dạy học ........................................... 11 1.1. Dạy học .................................................................................................... 11 1.2. Phương pháp dạy học ............................................................................... 13 1.3. Thiết kế bài giảng ..................................................................................... 21 1.3.1. Những yêu cầu đối với việc thiết kế một bài giảng Địa lí cụ thể ......... 21 1.3.2. Cơ sở để thiết kế bài giảng .................................................................... 23 1.4. Đặc điểm chương trình, sách giáo khoa môn Địa lí 12 - THPT .............. 27 1.4.1. Về chương trình Địa lí 12 ..................................................................... 27 1.4.2. Về sách giáo khoa Địa lí 12 .................................................................. 28 iii
1.5. Đặc điểm tâm sinh lí và trình độ nhận thức của học sinh lớp 12 ............. 30 1.5.1. Đặc điểm tâm sinh lí ............................................................................. 30 1.5.2. Đặc điểm về trình độ nhận thức của học sinh lớp 12 ............................ 31 1.6. Thực trạng dạy học Địa lí ở trường phổ thông ........................................ 32 1.6.1. Thực trạng dạy học Địa lí hiện nay ở trường Trung học phổ thông ..... 32 1.6.2. Thực trạng dạy học Địa lí lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên ...................... 32 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 39 Chương 2. SỬ DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG GIẢNG DẠY ĐỊA LÍ LỚP 12 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ......................................................... 40 2.1. Mục đích, mục tiêu cần đạt được ............................................................. 40 2.2. Quy trình thiết kế bài học ......................................................................... 43 2.2.1. Định hướng chung trong việc sử dụng một số PPDH tích cực môn Địa lí lớp 12 ............................................................................................ 43 2.2.2. Các nguyên tắc chủ đạo trong xây dựng chương trình, thiết kế bài học ......... 44 2.2.3. Quy trình xây dựng bài học ................................................................... 44 2.3. Những nội dung trong SGK Địa lí lớp 12 có thể sử dụng các phương pháp dạy học tích cực ........................................................................ 47 2.4. Một số PPDH tích cực theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong Địa lí lớp 12 ................................................................................... 51 2.4.1. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề ............................................... 51 2.4.2. Vận dụng phương pháp dạy học hướng dẫn HS khai thác tri thức từ bản đồ trong dạy học Địa lí lớp 12 ............................................................. 53 2.4.3. Phương pháp thảo luận .......................................................................... 55 2.4.4. Phương pháp dạy học theo góc ............................................................. 57 2.4.5. Phương pháp đóng vai........................................................................... 58 2.5. Thiết kế một số kế hoạch dạy học sử dụng một số PPDH tích cực môn Địa lí lớp 12-THPT theo định hướng phát triển năng lực học sinh. ....... 59 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 68 iv
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................... 69 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm......................................................... 69 3.1.1. Mục đích................................................................................................ 69 3.1.2. Nhiệm vụ ............................................................................................... 69 3.2. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................ 69 3.3. Nguyên tắc thực nghiệm .......................................................................... 70 3.4. Tổ chức thực nghiệm................................................................................ 70 3.4.1. Chọn trường thực nghiệm ..................................................................... 70 3.4.2. Lớp thực nghiệm ................................................................................... 71 3.4.3. Giáo viên thực nghiệm .......................................................................... 71 3.4.4. Bài thực nghiệm .................................................................................... 71 3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm ................................................................. 72 3.5.1. Trong giờ học ........................................................................................ 72 3.5.2. Thái độ của HS ...................................................................................... 72 3.5.3. Về hoạt động của giáo viên và HS ........................................................ 72 3.5.4. Về mặt định lượng................................................................................. 73 3.5.5. Về mặt định tính .................................................................................... 77 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 78 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 82 PHỤ LỤC v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN STT Chữ viết tắt Chữ đầy đủ 1 GD&ĐT Giáo dục và đào tao 2 GV Giáo viên 3 HS Học sinh 4 KN Kĩ năng 5 KT Kiến thức 6 KT - XH Kinh tế - xã hội 7 KTDH Kĩ thuật dạy học 8 Nxb Nhà xuất bản 9 PPDH Phương pháp dạy học 10 PTDH Phương tiện dạy học 11 SGK Sách giáo khoa 12 THPT Trung học phổ thông vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 (Ban cơ bản) ................... 29 Bảng 2.1. Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp ............................................. 57 Bảng 3.1. Danh sách các lớp tham gia thực nghiệm ..................................... 71 Bảng 3.2. Danh sách giáo viên Địa lí dạy thực nghiệm ................................ 71 Bảng 3.3. Danh mục các bài thực nghiệm .................................................... 71 Bảng 3.4. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 1 ................... 73 Bảng 3.5. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 2 ................... 74 Bảng 3.6. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 3 ................... 75 Bảng 3.7. Tổng hợp điểm TB chung của các lớp TN, ĐC ............................ 76 vii
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Các nước Đông Nam Á (nguồn SGK Địa lí 12) ........................... 53 Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện kết quả (%) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng bài thực nghiệm số 1 ............................................... 74 Hình 3.2. Biểu đồ thể hiện kết quả (%) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng bài thực nghiệm số 2 ............................................... 75 Hình 3.3. Biểu đồ thể hiện kết quả (%) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng bài thực nghiệm số 3 ............................................... 76 Hình 3.4. Biểu đồ thể hiện kết quả TB chung (%) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng trong đợt thực nghiệm ................................ 77 viii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập toàn cầu, trong tương lai sẽ phấn đấu trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Để đạt được mục tiêu đó thì chúng ta phải đào tạo được nguồn nhân lực phát triển toàn diện: có đạo đức, tri thức, sức khỏe và chuyên môn nghiệp vụ. Đảng và nhà nước ta đã xác định “giáo dục là quốc sách hàng đầu”, có thể thấy giáo dục có vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển khoa học - kĩ thuật và công nghệ của đất nước hiện nay. Giáo dục không chỉ có chức năng truyền tải những kinh nghiệm lịch sử của các thế hệ trước cho các thế hệ sau, mà còn quan trọng hơn là trang bị cho mỗi người phương pháp học tập, tìm cách phát huy năng lực nội sinh, phát triển tư duy, thích ứng được với một xã hội học tập thường xuyên và học tập suốt đời. Để người học đáp ứng được nhu cầu đó, việc cải cách, đổi mới PPDH là một việc hết sức cần thiết, trong đó đổi mới là khâu then chốt nhất trong quá trình đạt đến mục tiêu đổi mới giáo dục. Để có thể đổi mới mục tiêu, chương trình, nội dung dạy học đòi hỏi phải cải tiến PPDH truyền thống và sử dụng những PPDH mới nhằm phát triển năng lực của học sinh. Giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học. Trong những năm gần đây vấn đề đổi mới giáo dục được nhà nước quan tâm, xây dựng nhiều dự án giáo dục. Bộ giáo dục và đào tạo cũng đã tiến hành thay đổi chương trình và SGK phổ thông nhằm giúp các em phát huy tính chủ động, tích cực và tư duy sáng tạo trong học tập. Chính vì vậy mà trong những năm qua, toàn thể giáo viên cả nước đã thực hiện nhiều công việc trong đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và đã đạt được những thành công bước đầu. Đây là những tiền đề vô cùng quan trọng để chúng ta tiến tới việc việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực của người học. Tuy nhiên, 1
các PPDH truyền thống vẫn giữ vai trò chủ đạo nên việc phát triển tư duy, tính sáng tạo của học sinh còn hạn chế. Cần phải vận dụng nhiều hơn nữa các PPDH mới đảm bảo yêu cầu rèn luyện kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thực vào thực tiễn cho học sinh. Môn Địa lí là một môn học cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học về tự nhiên, về dân cư, về chế độ xã hội và về các hoạt động kinh tế của con người ở khắp nơi trên Trái Đất. Qua bức tranh toàn cảnh về tự nhiên và kinh tế - xã hội của các lãnh thổ khác nhau, học sinh sẽ nắm được và biết cách giải thích các hiện tượng, các mối quan hệ đã tạo nên những sự thay đổi và phát triển trong môi trường tự nhiên cũng như trong nền kinh tế, xã hội, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển hướng kinh tế của đất nước ta hiện nay. Môn Địa lí cũng trang bị cho học sinh một số kĩ năng, kĩ xảo để học sinh vận dụng các kiến thức của khoa học địa lí vào thực tiễn, làm quen với các phương pháp nghiên cứu, quan sát, điều tra, làm việc với bản đồ, với các số liệu thống kê kinh tế v.v… để sau này các em không bỡ ngỡ trước những hoạt động phức tạp và đa dạng của cuộc sống. Chương trình Địa lí lớp 12 bao gồm năm phần: Địa lí tự nhiên; Địa lí dân cư; Địa lí kinh tế; Địa lí các vùng kinh tế; Địa lí địa phương. Giúp các em hiểu được mọi vấn đề đang diễn ra trên đất nước ta: Vị trí địa lí, điều kiện phát triển tự nhiên, KTXH cũng như văn hóa mọi vùng miền. Tuy nhiên những kiến thức trong chương trình Địa lí lớp 12 còn mang tính trừu tượng, thiếu sinh động và học sinh không có điều kiện để quan sát thực tế. Để giúp các em học tốt chương trình Địa lí lớp 12 giáo viên cần có những phương pháp dạy học mới thu hút sự chú ý và tăng khả năng sáng tạo cho học sinh. Do vậy mà việc đổi mới vận dụng PPDH Địa lí theo định hướng phát triển năng lực hiện nay là hết sức cần thiết. Xuất phát từ những lí do trên, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên”. 2
2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài 2.1. Trên thế giới Trong lịch sử phát triển đất nước trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục, dạy học phát huy tính tích cực của người học đã được các nhà giáo dục quan tâm rất nhiều. Từ thời Khổng Tử (551- 479 TCN) người đầu tiên làm việc làm một cuộc cách mạng thực sự trong tư tưởng giáo dục cổ đại. Nói đến quan điểm giáo dục của Khổng Tử không thể không nhắc đến hệ thống phương pháp giáo dục của ông. Đây là hệ thống khá phong phú, đa dạng, sâu sắc thể hiện trên ba phương diện: phương pháp dạy của thầy, phương pháp học của trò và sự kết hợp biện chứng của 2 quá trình dạy và học. Khổng Tử cũng đã đề ra một số phương pháp, nguyên tắc học tập cũng như học đi kèm với tập, phải học mọi lúc mọi nơi, học phải kiên trì chăm chỉ, có suy nghĩ độc lập, nắm bắt chiếm lĩnh tri thức một cách nhất quán. Ông khuyến khích học trò phải biết đặt câu hỏi, phương pháp đàm thoại, tạo niềm vui hứng thú cho người học. John Anos Comenius (1590 - 1672) - một trong những nhà triết học, lí luận giáo dục vĩ đại của thế giới. Ông có câu nói nổi tiếng đó chính là “Nếu như thế giới là trường học của nhân loại, thì cuộc đời của mỗi người là trường học từ khi sinh ra đến lúc chết”. Ông là người đưa ra những phương pháp dạy bằng biểu đồ, đồ thị, hình ảnh và phương tiện trực quan. Ông chính là người đã thay đổi cách thức giáo dục trong trường lớp phổ thông. Komensky (1592-1670) ông cho rằng quá trình dạy học phải qua các giai đoạn: Cảm giác, trí nhớ, tư duy và phản ánh sáng tạo. Quá trình dạy học phải phù hợp với năng lực người học. Giáo dục Nhật Bản cũng hướng đến tính tự lập cho học sinh, mỗi học sinh có thể tự chủ trong học tập, không ỷ lại, có thể hòa nhập với môi trường hội nhập đầy biến động của các giá trị văn hóa và tri thức. Để trang bị tính tự lập cho học sinh, giáo dục Nhật Bản nhấn mạnh “học sinh là trung tâm”, giúp học sinh trải nghiệm kiến thức từ thực tế chứ không phải nhồi nhét kiến thức. Kích thích việc tìm tòi, tính sáng tạo cho học sinh. 3
Ở Pháp năm 1920 đã hình thành những nhà trường mới, đặt vấn đề phát triển năng lực của trẻ, khuyến khích các hoạt động cho chính học sinh tự quản. Xu hướng này đã có ảnh hưởng sang Mỹ và nhiều nước ở Châu Âu. Ngay sau đại chiến II, đã ra đời những “Lớp học mới” tại một số trường trung học thí điểm. Điểm xuất phát của mỗi hoạt động đều tùy thuộc vào sáng kiến, hứng thú, lợi ích, nhu cầu học của học sinh. Giáo viên là người giúp đỡ, phối hợp các hoạt động của học sinh. Tiếc rằng thí điểm này chỉ duy trì được 7 năm. Ở Nga người ta càng quan tâm đến vấn đề phát huy tính tích cực của học sinh. Nhiều tác giả như: Aristova, L.Bababxki, Iu.K.Danhilov, M.A.Exipov, B.P.Ilina, I.Ia Makhumtov v.v… đã nghiên cứu những con đường phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh. 2.2. Ở Việt Nam Cùng với quá trình hội nhập và phát triển kinh tế trên thế giới thì giáo dục ở Việt Nam ngày càng được quan tâm. Từ thời xa xưa đã có những quan điểm về phương pháp dạy học trong câu “Học thầy không tày học bạn”. Phương hướng tích cực hóa quá trình dạy học cũng đã được quan tâm từ những năm 1960 thể hiện qua chủ trương “biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo” qua nhiều sách báo, luận văn, luận án đề cập về phát huy tính tích cực của học sinh, sinh viên v.v… đặc biệt, phương pháp tích cực đã được thử nghiệm từ năm 1993 đã được cụ thể qua “Một số vấn đề về phương pháp giáo dục” (Nguyễn Kỳ và Dương Xuân Nghiên, Vụ giáo viên 1993), “phương pháp giáo dục tích cực” (Nguyễn Kỳ, nhà xuất bản giáo dục, 1994). Vấn đề dạy học tích cực ở nước ta tiếp tục được phát triển cho đến ngày nay thể hiện qua các công trình nghiên cứu “kỹ thuật dạy học Địa lí” (NXB Giáo dục, Hà Nội 1999), “Bàn tiếp về dạy học lấy học sinh làm trung tâm” (Trần Bá Hoành). Đối với bộ môn Địa lí, các nhà khoa học trong nước đã tổ chức nhiều hội thảo, công trình nghiên cứu đã đề cập đến các vai trò to lớn của việc dạy học tích cực, nên đã nhiều công trình nghiên cứu đóng góp về lí luận và thực tiễn, tiêu biểu: “Lý luận dạy học Địa lí” của tác giả Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc, (2000), “Phương pháp giáo dục tích cực” của tác giả Nguyễn 4
Kỳ, 1995, “Kỹ thuật dạy học Địa lí” của Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng, (1999), “PPDH Địa lí theo hướng tích cực” của tác giả Đặng văn Đức, Nguyễn Thị Thu Hằng,(2004), “Rèn luyện kĩ năng Địa lí” của Mai Xuân San (2001), “Hướng và cách đổi mới PPDH Địa lí ở trường Trung học phổ thông” của tác giả Nguyễn Đức Vũ, (2003), “Đổi mới dạy học Địa lí Trung học cơ sở” của tác giả Nguyễn Đức Vũ (2005), “Đổi mới PPDH Địa lí ở Trung học phổ thông” của tác giả Nguyễn Đức Vũ, Phạm Thị Sen, (2004), “Dạy học và PPDH trong nhà trường” của tác giả Phan Trọng Ngọ, (2005),“Hình thành năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên trung học phổ thông” của tác giả Nguyễn Phúc Chỉnh (2012), “Dạy học tích hợp phát triển năng lực HS” của tác giả Trần Thị Thanh Thủy (chủ biên, 2016)… Tất cả các tác giả đã nhấn mạnh lí luận và khả năng ứng dụng vào dạy học Địa lí, từ đó đánh giá vai trò to lớn của việc đổi mới PPDH trong môn Địa lí. Các công trình nghiên cứu trên đã giúp chúng ta nhận thức được cơ sở lí luận, những định hướng để xây dựng và thực hiện đề tài trên cơ sở kế thừa và phát triển ngày càng tốt hơn. Thời gian gần đây, nhiều học viên cao học, nghiên cứu sinh quan tâm tới việc sử dụng các phương pháp, phương tiện trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông theo hướng tích cực, như: Đỗ Thúy Nga “Phương pháp sử dụng kênh hình trong trong dạy học Địa lí lớp 10 THPT tỉnh Thái Nguyên theo hướng tích cực”, Luận văn thạc sĩ, 2010. Nguyễn Lâm Tới “Rèn luyện kĩ năng sử dụng số liệu thống kê và biểu đồ trong dạy học Địa lí 12 THPT ban cơ bản”, Luận văn thạc sĩ, 2010. Vi Thị Huệ “Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực vào giảng dạy nội dung Địa lí trong môn KHXH ở mô hình trường học mới”, Luận văn thạc sĩ, 2017. Hoàng Việt Hà “Vận dụng quan điểm tích hợp trong dạy học Địa lí lớp 12”, Luận văn thạc sĩ, 2017. Nguyễn Thị Thu Huyền “Dạy học hợp tác trong môn Địa lí 12”, Luận văn thạc sĩ, 2017… Các tác giả cũng đề cập tới việc sử dụng các phương pháp, phương tiện để tổ chức hoạt động nhận thức cho HS chiếm lĩnh tri thức mới, song chủ yếu mới chỉ quan tâm đến một loại phương pháp nhất định. 5
Kế thừa các thành tựu nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước, chúng tôi nhận thấy rằng để hội nhập với quốc tế và thực hiện thành công việc đổi mới trong giáo dục thì ngay trong mỗi nhà trường cần phải có sự đổi mới. Đặc biệt đó là việc đổi mới PPDH theo định hướng phát triển năng lực HS trong mỗi bài học, để HS dễ dàng chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện cho HS năng lực tư duy, tính tích cực, bồi dưỡng lòng yêu quê hương đất nước, có các quan điểm khoa học, nhân sinh quan đúng đắn trước những vấn đề đang đặt ra đối với địa phương, với đất nước và toàn cầu. 3. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lí luận và thực tiễn về phương pháp dạy học tích cực, đề tài tập trung nghiên cứu ứng dụng một số PPDH tích cực để xây dựng kế hoạch dạy học môn Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh ở tỉnh Điện Biên. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đổi mới PPDH tích cực trong môn Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực học sinh. - Đưa ra được các yêu cầu và nguyên tắc của việc sử dụng một số PPDH môn Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực HS. - Đưa ra quy trình xây dựng và sử dụng một số PPDH tích cực trong môn Địa lí lớp 12 - THPT theo định hướng phát triển năng lực HS. - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi của đề tài. - Đưa ra các đề xuất và khuyến nghị. 5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu, thời gian thực hiện - Về chuyên môn: Đề tài tập trung nghiên cứu về việc sử dụng một số PPDH môn Địa lí lớp 12 - THPT theo định hướng phát triển năng lực HS. - Về phạm vi nội dung nghiên cứu : Chương trình SGK lớp 12 THPT năm 2006. 6
- Về không gian: Nghiên cứu và thực nghiệm trên địa bàn tỉnh Điện Biên. - Về thời gian: Khóa luận thực hiện từ tháng 8 năm 2019 - tháng 8 năm 2020. 6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu đề tài, chúng tôi đã sử dụng những quan điểm và phương pháp nghiên cứu chính sau: 6.1. Quan điểm nghiên cứu 6.1.1. Quan điểm hệ thống Mọi sự vật, hiện tượng đều tồn tại trên cơ sở của mối quan hệ với các sự vật, hiện tượng khác. Tức là tồn tại và phát triển trong một hệ thống. Đến năm 1940, lý thuyết về hệ thống được hình thành do nhà sinh học L.Béctơ - Lan - Phi khởi xướng. Theo đó “hệ thống là tổng thể các thành phần nằm trong sự tác động tương hỗ”. Mọi đối tượng hiện tượng đều có mối liên hệ biện chứng tạo thành một chỉnh thể gọi là hệ thống, mỗi hệ thống lại nằm trong một hệ thống lớn hơn và mỗi hệ thống lại được chia thành các hệ thống có cấp thấp hơn. Quan điểm này được sử dụng trong toàn bộ quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài để phân tích tính hệ thống của các phương pháp dạy học, tính hệ thống trong quá trình phát triển tâm lí HS, hoạt động nhận thức của HS phổ thông, tính hệ thống trong chương trình Địa lí nói chung và Địa lí lớp 12 nói riêng ở trường phổ thông. 6.1.2. Quan điểm tổng hợp Nội dung Địa lí khá phong phú, để có thể đưa ra một quy trình chung khi thiết kế bài dạy học này, người nghiên cứu cần quán triệt quan điểm tổng hợp để đảm bảo bài dạy học được thiết kế phục vụ tốt nhất cho mục đích nghiên cứu của mình thể hiện tính hệ thống mà vẫn đảm bảo các nguyên tắc cơ bản của một bài dạy học Địa lí đó là: tính khoa học và tính vừa sức, tính sư phạm, tính tự lực và phát triển tư duy của học sinh. 6.1.3. Quan điểm công nghệ dạy học Quan điểm công nghệ dạy học cũng là một quan điểm chi phối đến nội dung nghiên cứu của luận văn. Công nghệ dạy học đồng nhất với việc 7
sử dụng vào dạy học các phát minh, các sản phẩm công nghệ hiện đại, các phương tiện, thiết bị hiện đại, các hệ thống kĩ thuật và phương tiện hỗ trợ để cải tiến quá trình học tập của học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục. Như vậy, công nghệ dạy học coi quá trình dạy học như một quy trình công nghệ, có mục đích rõ ràng, có đầu vào, đầu ra và có quá trình tác động. Hiện nay, công nghệ dạy học đang là một hướng tiếp cận quan trọng để đổi mới phương pháp dạy học Địa lí trong nhà trường phổ thông. Giáo viên cần vận dụng quan điểm này vào quá trình thiết kế bài học địa lí để tổ chức dạy học Địa lí 12 theo hướng tích cực. 6.2. Phương pháp nghiên cứu 6.2.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp - Phương pháp phân tích: Tác giả nghiên cứu các văn bản, các tài liệu lí luận có liên quan đến vấn đề nghiên cứu bằng cách chia chúng thành từng phần bộ phận, từng mặt theo lịch sử thời gian để hiểu chúng một cách đầy đủ và toàn diện. Quá đó tác giả nhìn nhận được các quan điểm, xu hướng để chọn lọc các thông tin quan trọng để phục vụ cho đề tài nghiên cứu của mình. - Phương pháp tổng hợp lí thuyết: Trên cơ sở phân tích chọn lọc từng mặt, từng bộ phận thông tin từ lí thuyết đã thu thập được để tổng hợp tạo ra một hệ thống lí thuyết mới đầy đủ về vấn đề nghiên cứu. 6.2.2. Phương pháp điều tra Tác giả đã tiến hành điều tra, khảo sát tình hình thực tế về phương pháp dạy học Địa lí và dạy học Địa lí 12 ở trường phổ thông của tỉnh Điện Biên nhằm đánh giá những điểm mạnh, điểm yếu và rút ra được bài học thực tiễn về việc chuẩn bị và xây dựng các bài giảng Địa lí ở trường phổ thông hiện nay. Tiến hành điều tra và tìm hiểu về thái độ của giáo viên và học sinh thông qua dự giờ, dạy thực nghiệm, phỏng vấn trực tiếp để đánh giá chính xác thực trạng việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực vào giảng dạy Địa lí 12 tỉnh Điện Biên. 8
6.2.3. Phương pháp quan sát Quan sát là phương thức cơ bản để nhận thức sự vật, hiện tượng nhằm phát hiện vấn đề nghiên cứu, đặt giả thiết và kiểm chứng giả thiết. Quan sát là một hình thức quan trọng của nhận thức kinh nghiệm thông tin, nhờ quan sát mà ta có thông tin về đối tượng, trên cơ sở đó tiến hành các bước tìm tòi và khám phá tiếp theo. Trong luận văn này phương pháp quan sát sử dụng dưới hình thức quan sát trực tiếp, dự giờ tiết học Địa lí của một số GV để nhằm tìm hiểu xem GV và HS đã áp dụng các phương pháp giảng dạy trong giờ học Địa lí ở trường phổ thông hiện nay ra sao. 6.2.4. Phương pháp toán thống kê Để kết quả nghiên cứu chính xác và đảm bảo độ tin cậy, việc sử dụng nhóm phương pháp toán học trong nghiên cứu là rất cần thiết. Việc sử dụng toán thống kê như một công cụ xử lí các tài liệu đã thu thập được từ các phương tiện khác nhau như: quan sát, điều tra hay thực nghiệm sư phạm nhằm tăng tính khách quan của kết quả nghiên cứu đồng thời sử dụng phương pháp thống kê nhằm xử lí các kết quả trong quá trình nghiên cứu tăng tính chính xác và thuyết phục của đề tài. 6.2.5. Phương pháp thực nghiệm Thực nghiệm là phương pháp đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu. Thực nghiệm thành công sẽ cho kết quả khách quan và tạo ra khả năng vận dụng nhanh chóng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn, đồng thời tạo ra những phương hướng nghiên cứu mới. Ở đề tài này tác giả đã dùng phương pháp thực nghiệm để thu nhận thông tin nhằm kiểm tra tính khả thi của việc sử dụng các PPDH môn Địa lí lớp 12 - THPT theo định hướng phát triển năng lực HS trên địa bàn tỉnh Điện Biên. 9
7. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, nội dung nghiên cứu và kết luận, luận văn được cấu trúc thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng các phương pháp trong dạy học Địa lí theo hướng tích cực. Chương 2: Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy Địa lí 12 theo định hướng phát triển năng lực. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 10