Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS Thành phố Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:132

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS Thành phố Thái Nguyên, đề tài đề xuất quy trình và thực nghiệm vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS trên địa bàn nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS Thành phố Thái Nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG VŨ VÂN HOA VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG VŨ VÂN HOA VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị Mã ngành: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Lan THÁI NGUYÊN - 2020
LỜI CAM ĐOAN Luận văn tốt nghiệp của tôi được sự hướng dẫn của cô giáo TS. Trần Thị Lan, tôi đã hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình. Tôi xin cam đoan khoá luận này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi không trùng với bất kỳ công trình nghiên cứu nào của các tác giả khác, những số liệu trong luận văn là trung thực. Thái Nguyên, ngày 23 tháng 11 năm 2020 Tác giả Hoàng Vũ Vân Hoa i
LỜI CẢM ƠN Trước tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới ban chủ nhiệm khoa, các thầy cô giáo, khoa Giáo dục Chính trị trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tận tình dạy dỗ, giúp đỡ tôi hoàn thành nhiệm vụ của khoá học cũng như việc hoàn thành luận văn. Đặc biệt tôi xin bày tỏ tình cảm trân trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo hướng dẫn: TS. Trần Thị Lan - người đã định hướng cho tôi nghiên cứu luận văn, cung cấp cho tôi những kiến thức lý luận, thực tiễn cùng với những kinh nghiệm quý báu, nhiệt tình hướng dẫn, động viên khích lệ trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thiện khoá luận. Tôi cũng chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo, các em HS của trường THCS Nha Trang, Trường THCS Trưng Vương, Trường THCS Gia Sàng đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình làm khoá luận. Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi để tôi hoàn thành nhiệm vụ khoá học và luận văn tốt nghiệp này. Tác giả xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 23 tháng 11 năm 2020 Tác giả Hoàng Vũ Vân Hoa ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH SÁCH CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT ................................................................ vii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ viii DANH MỤC CÁC BIỂU ............................................................................................ ix MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ............................................................... 4 6. Đóng góp của đề tài .................................................................................................. 4 7. Kết cấu của đề tài ...................................................................................................... 4 NỘI DUNG .................................................................................................................. 5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 6 Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN........................ 5 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ..................................................................................... 5 1.1.1. Những công trình nghiên cứu nước ngoài .......................................................... 5 1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước........................................................... 6 1.2. Cơ sở lý luận của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ................................................................................... 13 1.2.1. Khái niệm phương pháp thảo luận nhóm.......................................................... 13 1.2.2. Quy trình chung và một số các kỹ thuật dạy học khi thực hiện phương pháp thảo luận nhóm ................................................................................................. 20 1.2.3. Ưu điểm và hạn chế của phương pháp thảo luận nhóm.................................... 24 1.2.4. Cấu trúc và nội dung chương trình môn Giáo dục Công dân lớp 6 .................. 26 1.2.5. Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 6........................................................................................................... 28 Kết luận chương 1 ...................................................................................................... 35 iii
Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ QUY TRÌNH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 6 Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN .............................. 36 2.1. Khái quát đặc điểm các trường THCS ở thành phố Thái Nguyên ....................... 36 2.2. Thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên và một số vấn đề đặt ra .... 38 2.2.1. Thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên ............................... 38 2.2.2. Những vấn đề đặt ra từ thực trạng và sự cần thiết của việc nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên ............................ 45 2.3. Một số nguyên tắc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên ............. 47 2.3.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích của dạy học theo phương pháp thảo luận nhóm với việc phát triển năng lực của HS ................................................. 47 2.3.2. Nguyên tắc đảm bảo mối quan hệ giữa GV và HS ........................................... 48 2.3.3. Nguyên tắc đảm bảo sự kết hợp hài hòa giữa các hình thức và phương pháp dạy học ............................................................................................................... 48 2.3.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ................................................................... 48 2.3.5. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tế ...................................................................... 49 2.3.6. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện .................................................................. 49 2.4. Quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên ...................... 50 2.4.1. Quy trình thiết kế bài học ................................................................................. 50 2.4.2. Quy trình tổ chức dạy học................................................................................. 52 2.4.3. Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS ....................................... 54 2.5. Điều kiện vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên ...................... 56 2.5.1. Điều kiện đối với GV ........................................................................................ 56 2.5.2. Điều kiện đối với HS ........................................................................................ 58 iv
2.5.3. Điều kiện đối với các cấp quản lý..................................................................... 59 2.5.4. Điều kiện về cơ sở vật chất ............................................................................... 59 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 61 Chương 3: THỰC NGHIỆM VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 6 Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ................................................ 62 3.1. Kế hoạch thực nghiệm ......................................................................................... 62 3.1.1 Mục đích của thực nghiệm................................................................................. 62 3.1.2. Giả thuyết thực nghiệm..................................................................................... 62 3.1.3. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm và đối chứng .............................. 62 3.2. Nội dung thực nghiệm ......................................................................................... 63 3.2.1. Những nội dung bài học học thực nghiệm ........................................................ 63 3.2.2. Thiết kế giáo án thực nghiệm ........................................................................... 63 3.2.3. Tiến hành dạy thực nghiệm .............................................................................. 64 3.2.4. Tiến hành thực nghiệm kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS ................. 65 3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm ............................................................................. 67 3.3.1. Phương pháp đánh giá ...................................................................................... 67 3.3.2. Kết quả thực nghiệm ......................................................................................... 67 3.4. Kết luận thực nghiệm ........................................................................................... 74 3.5. Giải pháp nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Giáo dục công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên .................. 76 3.5.1. Nâng cao nhận thức của đội ngũ cán bộ quản lý, GV về yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học ....................................................................................... 76 3.5.2. Bồi dưỡng phương pháp học tập tích cực cho HS ............................................ 77 3.5.3. GV cần kết hợp đa dạng các phương pháp và hình thức dạy học .................... 77 3.5.4. Nhận diện, xóa bỏ các rào cản của đổi mới phương pháp dạy học nói chung và phương pháp thảo luận nhóm nói riêng ...................................................... 78 3.5.5. Tăng cường bồi dưỡng GV thông qua sinh hoạt chuyên môn theo nghiên cứu bài học ....................................................................................................... 79 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 80 v
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................. 80 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 82 PHỤ LỤC....................................................................................................................... vi
DANH SÁCH CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT STT Cụm từ viết tắt Diễn giải 1 ĐC Đối chứng 2 GDCD Giáo dục Công dân 3 GV GV 4 HS HS 5 SL Số lượng 6 TN Thực nghiệm 7 TS Tổng số 8 THCS THCS vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Danh sách các trường THCS thuộc thành phố Thái Nguyên năm 2019 - 2020 ...................................................................................................... 36 Bảng 2.2. Kết quả điều tra về sự cần thiết của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD lớp 6 ............................................................. 39 Bảng 2.3. Đánh giá của GV về mục đích sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD lớp 6 ............................................................. 40 Bảng 2.4. Đánh giá của GV và HS về mức độ sử dụng các phương pháp dạy học đối với môn GDCD lớp 6 ................................................................. 41 Bảng 2.5. Đánh giá hiệu quả sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD lớp 6 ............................................................................. 42 Bảng 2.6. Thái độ học tập môn GDCD của HS theo đánh giá của HS ................... 43 Bảng 2.7. Kỹ năng chia nhóm của GV khi dạy môn GDCD theo phương pháp thảo luận nhóm ........................................................................................ 44 Bảng 2.8. Kết quả tìm hiểu những khó khăn khi vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD .................................................... 45 Bảng 3.1. Các lớp đối chứng và thực nghiệm ......................................................... 63 Bảng 3.2. Đánh giá của HS về cách thức dạy của GV ở lớp TN và lớp ĐC ........... 68 Bảng 3.3. Mức độ hiểu bài của HS lớp ĐC và lớp TN............................................ 68 Bảng 3.4. Mức độ hứng thú học tập của HS ở lớp ĐC và lớp TN .......................... 69 Bảng 3.5. Mức độ ghi nhớ nội dung bài học của HS ở lớp ĐC và lớp TN ............. 71 Bảng 3.6. Đánh giá của HS về các kỹ năng được hình thành và phát triển qua dạy học môn GDCD lớp 6 bằng phương pháp thảo luận nhóm.............. 71 Bảng 3.7. Kết quả kiểm tra 1 tiết của HS ở lớp TN ................................................ 73 Bảng 3.8. Kết quả kiểm tra 1 tiết của HS ở lớp ĐC ................................................ 73 viii
DANH MỤC CÁC BIỂU Biểu đồ 3.1. Mức độ hiểu bài của HS trong giờ học sử dụng phương pháp thảo luận nhóm ........................................................................................... 69 Biểu đồ 3.2. So sánh các kỹ năng được hình thành và phát triển qua dạy học môn GDCD lớp 6 giữa lớp ĐC và lớp TN ......................................... 72 Biểu đồ 3.3. Kết quả kiểm tra 1 tiết ở nhóm lớp TN và nhóm lớp ĐC ................... 74 ix
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh gia tăng hội nhập quốc tế là xu thế chủ yếu tác động khách quan đến mỗi quốc gia, dân tộc. Điều này đã và đang đặt giáo dục trước yêu cầu phải có sự cách tân, đổi mới trong mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao. Trước những đòi hỏi của thực tiễn, nguồn nhân lực chất lượng cao ở Việt Nam cần được đặc trưng bởi trí tuệ, bởi phương thức lao động sáng tạo với thái độ tích cực, tự giác cùng những năng lực thiết yếu như năng lực tự chủ, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo và năng lực hợp tác nhóm… Để đáp ứng được những yêu cầu đó, đòi hỏi mỗi cơ sở đào tạo, mỗi cấp học cần tích cực hiện thực hóa Nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Trong đó, chú trọng “chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”. Cùng với đường hướng tư duy đó, Khoản 2, Điều 28 Luật giáo dục (2005) cũng đã xác định“Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS”. Điều này trực tiếp giúp dạy học trở thành quá trình kiến tạo, hình thành, phát triển năng lực đáp ứng những yêu cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai. Với vai trò quan trọng và trực tiếp trong giáo dục HS ý thức, hành vi người công dân, phát triển trí lực và nhân cách con người toàn diện, môn Giáo dục công dân nói chung và chương trình giáo dục công dân cấp THCS nói riêng có nhiệm vụ đào tạo Nội dung môn học định hướng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, quê hương, cộng đồng, nhằm hình thành cho học sinh thói quen, nền nếp cần thiết trong học tập, sinh hoạt và ý thức tự điều chỉnh bản thân theo các chuẩn mực đạo đức và quy định của pháp luật. Cùng với đó, năng lực hoạt động thực tiễn, đặc biệt là năng lực sáng tạo, hợp tác là 1
những năng lực quan trọng, cần thiết được phát triển ở người học thông qua môn Giáo dục công dân ở cấp THCS. Đây là những năng lực thiết yếu của người lao động mới trước đòi hỏi của xu thế toàn cầu hóa, cạnh tranh, hội nhập mà Việt Nam cũng như mọi quốc gia đều phải chú tâm đào tạo và bồi dưỡng. Đảm trách vai trò, sứ mạng ấy, những năm gần đây, các trường THCS trên địa bàn thành phố Thái Nguyên đã và đang tích cực đổi mới phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân nói chung và chương trình GDCD lớp 6 nói riêng. Thực tiễn cho thấy, đa số GV đã nhận thức rõ việc thay đổi phương pháp và các hình thức tổ chức hoạt động dạy học, quan tâm nhiều hơn đến việc hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất cho HS. Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục Công dân bước đầu cũng được trú trọng và quan tâm, theo đó, HS được đặt vào môi trường học tập tích cực, được rèn luyện kỹ năng giao tiếp, được học hỏi lẫn nhau, phát huy tính chủ động, sáng tạo trên cơ sở làm việc hợp tác. Tuy nhiên, nhiều GV vẫn tỏ ra băn khoăn, lúng túng trước yêu cầu đổi mới phương pháp thảo luận nhóm theo hướng phát triển năng lực người học, nhất là với đối tượng HS lớp 6. Bởi lẽ, chọn phương pháp dạy học thảo luận nhóm cho một tiết học không khó, nhưng làm thế nào để vận dụng phương pháp đó một cách hiệu quả vẫn là vấn đề cần luận bàn ở cả khía cạnh lý luận và thực tiễn. Trong đó, yêu cầu thiết kế giáo án, lựa chọn hình thức tổ chức dạy học, kết hợp phương pháp thảo luận nhóm với các phương pháp dạy học tích cực khác một cách khoa học, hiệu quả được xem là vấn đề cần được quan tâm nghiên cứu, khảo sát để đề xuất quy trình và tiến hành thực nghiệm. Xuất phát từ những lý do nêu trên, tôi chọn vấn đề “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS Thành phố Thái Nguyên” làm đề tài luận văn thạc sĩ. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS Thành phố Thái Nguyên, đề tài đề xuất quy trình và thực nghiệm vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS trên địa bàn nghiên cứu. 2
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Khái quát cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THCS. - Khảo sát, đánh giá thực trạng và nhận diện những vấn đề đặt ra từ thực tiễn vận dụng phương pháp thảo luận nhóm ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. - Đề xuất quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. - Tiến hành thực nghiệm vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Giáo dục công dân chương trình lớp 6 ở trường THCS Nha Trang, trường THCS Trưng Vương; trường THCS Gia Sàng. - Kiến nghị một số biện pháp nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học dạy học môn Giáo dục công dân lớp 6 ở trường THCS Nha Trang, trường THCS Trưng Vương; trường THCS Gia Sàng và các trường THCS trên địa bàn thành phố Thái Nguyên nói chung. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn giáo dục công dân ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu quy trình, điều kiện và tiến hành thực nghiệm vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào dạy học môn Giáo dục công dân chương trình lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên qua khảo sát và thực nghiệm tại trường THCS Nha Trang, trường THCS Trưng Vương, trường THCS Gia Sàng. 4. Giả thuyết khoa học Việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học giáo dục công dân lớp 6 nếu được làm sáng tỏ cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn và đề ra được quy trình khoa học thì sẽ phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS trong hoạt động hợp tác nhóm, tạo sự hứng thú học tập cho HS, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS trên địa bàn thành phố Thái Nguyên. 3
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Đề tài dựa trên các cơ sở lý luận sau: - Nội dung chương trình môn học Giáo dục công dân lớp 6 ở trường THCS. - Các văn bản chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học của Bộ Giáo dục và Đào tạo. - Những công trình nghiên cứu của các tác giả liên quan đến nội dung đề tài. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp luận chung của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Các phương pháp nghiên cứu lý luận: Phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp logic - lịch sử… Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp quan sát, phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp thực nghiệm sư phạm… 6. Đóng góp của đề tài Thứ nhất, làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD lớp 6 Thứ hai, đánh giá thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên Thứ ba, xây dựng được quy trình và tiến hành thực nghiệm vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn GDCD lớp 6 ở trường THCS Nha Trang, THCS Gia Sàng và THCS Trưng Vương. Thứ tư, sau khi hoàn thiện, đề tài còn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc giảng dạy môn GDCD lớp 6 ở các trường THCS thành phố Thái Nguyên. 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chương, 9 tiết. 4
NỘI DUNG Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 6 Ở CÁC TRƯỜNG THCS THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Những công trình nghiên cứu nước ngoài Trong lịch sử phát triển của giáo dục trên thế giới, phương pháp thảo luận nhóm là một trong những phương pháp được nhiều nhà nghiên cứu khoa quan tâm cả về mặt lý luận và thực tiễn, tiêu biểu cho các công trình đó có thể kể đến: Casinet - Roger, vào năm 1949 đã đề xuất các phương pháp làm việc tự do theo nhóm: “Làm việc theo nhóm có nghĩa là sinh viên phải tìm tòi, phải thực hiện một cuộc khảo cứu hay quan sát, phải cố gắng phân tích, tìm hiểu, diễn đàn, phải thành lập theo phiếu và sắp xếp những phiếu này, phải đóng góp sự tin tưởng của mình cho công việc của nhóm” [46, tr.134]. A. Jakiel - nhà giáo dục Ba Lan lỗi lạc với cuốn sách “Học tập theo nhóm ở trường học” đã giới thiệu một hình thức học mới sẽ đem lại hiệu quả cao trong hoạt động dạy học đó chính là: “Học tập theo nhóm ở trường học” [30, tr. 52]. Năm 1909 mươi lăm, Robert Vlavin trong tác phẩm “Dạy học theo nhóm nhỏ: Lý thuyết nghiên cứu và thực hành” cũng đã đề cập đến mô hình dạy học theo nhóm nhỏ. Rất nhiều môn học có áp dụng hình thức dạy học theo nhóm nhỏ, tất cả đều có chung ý tưởng là các học viên cùng nhau làm việc trong các nhóm nhỏ để hoàn thành mục tiêu hoạt động chung” [47, tr. 23]. Tác giả Geoffrey Petty với cuốn sách Dạy học ngày nay, Nxb Stanlay Thomes, 1998 đã bàn luận đến xu hướng đổi mới phương pháp dạy học trong bối cảnh hiện nay. Theo đó, tác giả khẳng định, thực tiễn đã và đang đòi hỏi các nhà giáo dục phải quan tâm nghiên cứu, vận dụng các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của HS, trong đó có phương pháp làm việc nhóm (thảo luận nhóm). 5
Tác giả Robert J.Marzand với công trình nghiên cứu “Nghệ thuật và khoa học dạy học” (Người dịch: Nguyễn Hữu Châu), Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2011. Cuốn sách tập trung làm rõ những yêu cầu, đòi hỏi của hoạt động dạy học khi được xem là nghệ thuật và khoa học tổ chức hoạt động nhận thức của HS thông qua việc khéo léo sử dụng các phương pháp dạy học hướng đến tạo lập mối quan hệ tương tác hai chiều giữa GV và HS. Nhóm tác giả Robert J.Marzand, Debra J.Pickering, Jane E.Pollock với công trình nghiên cứu “Các phương pháp dạy học hiệu quả” (Người dịch: Nguyễn Hồng Vân), Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2011 đã phân tích lý giải những cơ sở khoa học và tính tất yếu vận dụng các phương pháp dạy học hiệu quả. Trong đó, phương pháp thảo luận nhóm được các tác giả nghiên cứu, tiếp cận ở cả lý luận chung và các kỹ thuật tổ chức phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học một cách khoa học và hiệu quả. Cùng với đó, những nguyên tắc vận dụng thảo luận nhóm kết hợp các phương pháp dạy khác như dự án, đóng vai, dạy học bằng tình huống, phương pháp nêu vấn đề được nhóm tác giả tập trung làm rõ về khái niệm và những yêu cầu cần đảm bảo trong quá trình vận dụng nhằm tối ưu hóa ưu thế của từng phương pháp. Tác giả Robert J. Marzano thông qua cuốn sách “Quản lý hiệu quả lớp học”, (Người dịch: Phạm Trần Long), Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2011 đã phân tích, luận giải và chứng minh sự cần thiết phải vận dụng các biện pháp để quản lý hiệu quả lớp học, trong đó có hiệu quả dạy và học. Tác giả bước đầu đã đề cập đến các kỹ thuật để quản lý lớp học khi sử dụng các phương pháp dạy học hợp tác, trong đó có phương pháp thảo luận nhóm. Những công trình nghiên cứu nêu trên ở mức độ nhất định đã làm rõ lý luận về dạy học hợp tác nói chung và thảo luận nhóm nói riêng. Đó là cơ sở lý luận cần thiết để tác giả kế thừa khi luận giải về đổi mới phương pháp thảo luận nhóm theo hướng tiếp cận năng lực của người học. 1.1.2. Những công trình nghiên cứu trong nước Một là, những công trình nghiên cứu về phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Phát huy tính tích cực của HS là vấn đề trung tâm của lý luận dạy học. Trong lịch sử nhân loại, ý tưởng về một phương pháp dạy học phát huy cao độ tính tích cực của 6
người học đã được các nhà tư tưởng lớn, các nhà giáo dục của thời đại quan tâm và nghiên cứu. Ở Việt Nam, học tập theo nhóm đã có từ khá lâu. Ông cha ta đã có câu “Học thầy không tày học bạn”. Sau cách mạng tháng 8 năm 1945, chúng ta đã từng có phong trào học tập dân chủ, học tập tổ, nhóm. Phong trào đó đã đem lại ảnh hưởng tích cực vào thành công của phong trào diệt giặc dốt do chủ tịch Hồ Chí Minh phát động. Phong trào “Đôi bạn chuyên cần” cũng được duy trì khá dài trong thời kỳ kháng chiến chống Đế quốc Mỹ. Ngày nay, trước xu hướng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh. Nhiều nhà giáo dục đã nghiên cứu về vấn đề học tập nhóm. Bài viết: “Lấy HS làm trung tâm” của tác giả Trần bá Oanh đã đề cập tới phương pháp hợp tác hay phương pháp học tập nhóm với ý nghĩa là một trong những phương pháp lấy HS làm trung tâm. Với bài viết: “Về quan điểm giảng dạy lấy HS làm trung tâm”, PGS - TS Phạm Viết Vượng đã nhận định: phương pháp thảo luận nhóm còn gọi là học hợp tác, sắp xếp HS theo nhóm ngồi quanh một bàn, thảo luận, góp ý kiến để xây dựng các ý kiến trả lời từng tiểu mục trong module. Đại diện từng nhóm hoặc cá nhân trình bày trước lớp về những điều đã thu được. Tác giả Nguyễn Hữu Châu trong cuốn: “Những vấn đề cơ bản về quá trình dạy học” cũng đã đưa quan điểm của mình về dạy học hợp tác theo nhóm. Theo tác giả thì: Dạy học hợp tác là việc sử dụng các nhóm nhỏ để HS làm việc cùng nhau nhầm tối đa hóa kết quả học tập của bản thân mình cũng như của người khác” [8, tr. 225]. Tác giả Phan Trọng Ngọ trong cuốn “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường” cũng đã đề cập rất nhiều về vấn đề phương pháp dạy và học trong nhà trường hiện nay, trong đó có phương pháp thảo luận nhóm. Tác giả cho rằng “Phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp dạy học trong đó nhóm lớn (lớp học) chia thành những nhóm nhỏ để tất cả các thành viên trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể và đưa ra ý kiến chung của mình về vấn đề đó” [37, tr. 223]. Lê Đức Ngọc trong cuốn: “Giáo dục đại học phương pháp dạy và học” cho rằng: “Thảo luận nhóm là sự trao đổi ý tưởng, quan điểm nhận thức giữa các học viên và GV, 7
để làm rõ và làm giàu sự hiểu biết các nội dung phù hợp với hoạt động đào tạo” [38, tr. 43]. Vai trò, ý nghĩa của phương pháp thảo luận được nhiều tác giả nghiên cứu, luận giải, trong đó có thể kể đến các công trình nghiên cứu tiêu biểu: Tác giả Nguyễn Kim Quý (2003) với “Một số kết quả về áp dụng phương pháp dạy học cộng tác”; Nguyễn Thị Hồng Nam (2003) với bài viết “Tổ chức hoạt động hợp tác trong học tập theo hình thức thảo luận nhóm”; Vũ Thị Minh Hằng (2003), “Áp dụng dạy học hợp tác trong dạy học toán ở tiểu học”… Ở bình diện chung nhất, các tác giả đã nhận diện bản chất, ưu thế, vai trò, ý nghĩa của phương pháp thảo luận nhóm ở các điểm sau: Thông qua hoạt động nhóm, HS cùng hoàn thành những công việc mà một mình không thể hoàn thành được trong một thời gian nhất định; trong học tập theo nhóm, HS có cơ hội được bộc lộ, thể hiện mình về mặt giao tiếp; HS được rèn luyện phương pháp làm việc hợp tác; có điều kiện, môi trường để học hỏi lẫn nhau; đem lại bầu không khí đoàn kết, tin tưởng giúp đỡ lẫn nhau… và có cơ hội rèn luyện, phát triển năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề và kĩ năng hợp tác. Tác giả Trần Bá Hoành với bài viết “Bàn tiếp về dạy học lấy HS làm trung tâm”, Tạp chí thông tin khoa học giáo dục số 49, trang 43-47, 1995. Bài viết đã làm rõ cơ sở của việc dạy học lấy HS làm trung tâm, theo đó phương pháp thảo luận nhóm được tác giả xem là phương pháp dạy học lấy HS làm trung tâm nhằm phát triển tính tự giác, tích cực của HS và hướng đến phát triển năng lực, phẩm chất của HS. Tác giả Ngô Thị Thu Dung với bài viết “Mô hình tổ chức dạy học theo nhóm trong giờ học trên lớp”, Tạp chí Giáo dục số 5, năm 2001, trang 21-22 và tác giả Trần Duy Hưng với bài viết “Mô hình phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ”, Tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 4, trang 9-10, 2000; tác giả Nguyễn Thị Kim Dung với bài viết “Thảo luận nhóm và quá trình xây dựng quan hệ nhân ái giữa HS với nhau ở trường trung học”, Tạp chí Nghiên cứu Giáo dục số 11, trang 10- 11, 2000. Các tác giả cùng thống nhất trong quan điểm đánh giá vai trò, ý nghĩa của mô hình dạy học theo nhóm mà phương pháp thảo luận nhóm là vấn đề cốt lõi quy định cách thức học tập theo nhóm, hướng đến phát triển năng lực hợp tác nhóm, năng lực giải quyết vấn đề thông qua trao 8
đổi, thảo luận trên cơ sở chia sẻ thông tin, chia sẻ nhiệm vụ của các thành viên. Tác giả Nguyễn Văn Cường đã trực tiếp bàn luận đến các phương pháp dạy học mới, trong đó có phương pháp thảo luận nhóm thông qua tài liệu học tập, bồi dưỡng “Phát triển năng lực thông qua phương pháp và phương tiện dạy học mới, Tài liệu hội thảo tập huấn, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Dự án phát triển giáo dục THPT, Hà Nội, 2005. Tác giả cho rằng, phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, tức là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì thầy giáo phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. Tác giả Trần Thị Bích Trà (2006), “Một số trao đổi về học tập hợp tác ở trường phổ thông”, Tạp chí giáo dục số 146, trang 20. Bài viết đưa ra một số ý kiến trao đổi về cách thức phát triển năng lực học tập hợp tác quả HS thông qua các phương pháp dạy học của GV, trong đó có phương pháp thảo luận nhóm. Tác giả cho rằng, năng lực hợp tác được xem là một trong những năng lực quan trọng cần được phát triển cho HS trong quá trình dạy học và giáo dục. Theo đó, dạy học hợp tác bằng phương pháp thảo luận nhóm chính là cách thức, là con đường để phát triển năng lực hợp tác cho HS. Trực tiếp bàn luận về phương pháp thảo luận nhóm, tác giả Lê Đức Ngọc trong cuốn Giáo dục Đại học phương pháp dạy và học, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội, 2005 đã khẳng định: “Thảo luận nhóm là một sự trao đổi ý tưởng, quan điểm, nhận thức giữa các học viên và GV để làm rõ và làm giàu sự hiểu biết các nội dung phù hợp với hoạt động đào tạo” [38, tr.43]. Năm 2005, tác giả Lê Đình Dụng đã bảo vệ thành công Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục “Sử dụng kết hợp các phương pháp quan sát, thảo luận nhóm và hỏi - đáp nhằm phát huy tính tích cực học tập của HS trong dạy học môn tự nhiên và xã hội”. Luận văn là công trình nghiên cứu chuyên sâu về phương pháp thảo luận nhóm trong sự kết hợp với phương pháp quan sát và hỏi - đáp. Tác giả đã làm rõ khái niệm thảo luận nhóm và yêu cầu, nguyên tắc, điều kiện để vận dụng kết hợp phương pháp thảo luận nhóm với phương pháp quan sát và hỏi - đáp nhằm phát huy tính tích cực học tập của HS trong dạy học môn tự nhiên và xã hội. 9