Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Nâng cao chất lượng lao động trong các làng nghề truyền thống ở huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình

Phần I. MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Việt Nam là một đất nước có nhiều làng nghề truyền thống với bề dày lịch sử<br /> <br /> uế<br /> <br /> hàng trăm năm, lưu giữ những nét đặc sắc văn hóa, những giá trị tinh thần của dân<br /> tộcvà góp phần không nhỏ vào sự tăng trưởng kinh tế-xã hội của đất nước. Trong<br /> <br /> tế<br /> H<br /> <br /> quá trình CNH, HĐH nông thôn, làng nghề có vai trò rất quan trọng, bởi nhờ có<br /> <br /> làng nghề, hàng triệu người lao động đã được tạo việc làm, góp phần xóa đói giảm<br /> nghèo, tăng thu nhập.Theo thống kê của Hiệp hội làng nghề Việt Nam đến năm<br /> 2012, cả nước có khoảng 3000 làng nghề, tạo việc làm cho hơn 30% lao động nông<br /> <br /> h<br /> <br /> thôn. Tuy nhiên sự phát triển của các làng nghề truyền thống trong những năm qua<br /> <br /> in<br /> <br /> đã và đang gặp phải những thách thức lớn như: đầu ra của sản phẩm, chất lượng sản<br /> phẩm, thị trường tiêu thụ, ô nhiễm môi trường… Trong đó không thể không kể đến<br /> <br /> cK<br /> <br /> đó là thách thức về chất lượng của lao động trong các làng nghề. Số lao động đã qua<br /> đào tạo bình quân tại các làng nghề chỉ chiếm 12,3%, nhiều làng nghề truyền thống<br /> <br /> họ<br /> <br /> hiện nay thiếu đội ngũ thợ lành nghề, thợ tạo mẫu, lực lượng lao động có trình độ<br /> văn hóa và trình độ thẩm mỹ chưa cao, thiếu kiến thức về kinh tế thị trường. Thực<br /> trạng trên thật sự là một trở ngại lớn đối với việc phát triển các làng nghề truyền<br /> <br /> Đ<br /> ại<br /> <br /> thống, nhất là trong giai đoạn tái cấu trúc nền kinh tế như hiện nay.<br /> Trong bản đồ phân bố các làng nghề của Việt Nam, Ninh Bình được xem<br /> như “miền Bắc Việt Nam thu nhỏ” với sự phong phú, đa dạng về địa hình: đồi núi,<br /> <br /> ng<br /> <br /> bán sơn địa, đồng bằng, duyên hải và biển, tạo cơ sở để hình thành, phát triển cả<br /> một hệ thống “Địa kinh tế” và “Địa văn hóa” từ lâu đời. Bởi vậy, các nghề truyền<br /> <br /> ườ<br /> <br /> thống ở Ninh Bình ra đời khá sớm, hình thành và lưu tồn qua nhiều thế kỷ, đóng<br /> góp đáng kể vào GDP của tỉnh. Qua khảo sát sơ bộ, năm 2012, Ninh Bình có 245<br /> <br /> Tr<br /> <br /> làng có nghề, trong đó có 69 làng nghềđược công nhận danh hiệu làng nghề truyền<br /> thống cấp tỉnhvới những sản phẩm truyền thống nổi tiếng như: chạm khắc đá Ninh<br /> Vân, thêu ren Ninh Hải, cói mỹ nghệ Kim Sơn… đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong<br /> nước và vươn tới thị trường nước ngoài với số lượng ngày càng lớn.<br /> Huyện Kim Sơn là vùng duyên hải duy nhất của tỉnh Ninh Bình với 25 làng<br /> nghề truyền thống, được xem là vùng đất có nhiều làng nghề truyền thống nhất trong<br /> <br /> 1<br /> <br /> tỉnh với sản phẩm truyền thống từ cây cói. Trải qua gần 2 thế kỷ tồn tại với bao thăng<br /> trầm, giờ đây người dân Kim Sơn không đơn thuần chỉ dệt chiếu cói, nhiều sản phẩm<br /> từ cói đã được đôi bàn tay tài hoa, khối óc giàu trí sáng tạo của những người thợ trở<br /> thành những mặt hàng thủ công mỹ nghệ với những nét hoạ tiết hoa văn tinh sảo,<br /> <br /> uế<br /> <br /> được xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới. Nghề chế biến cói phát triển đã giải<br /> quyết được phần lớn lao động nông nhàn của huyện Kim Sơn, theo số liệu thống kê<br /> <br /> tế<br /> H<br /> <br /> toàn huyện có trên 12.600 lao động ở 27 xã, thị trấn tham gia vào hoạt động sản xuất<br /> <br /> và chế biến tại làng nghề truyền thống với mức thu nhập bình quân khoảng từ 800 - 3<br /> triệu đồng/người/tháng. Những năm gần đây, giá trị sản xuất sản phẩm từ cói liên tục<br /> tăng, tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm của nghề cói đạt trên 13%. Trong tổng<br /> <br /> h<br /> <br /> giá trị sản xuất CN - TTCN của huyện Kim Sơn thì giá trị sản xuất từ nghề cói luôn<br /> <br /> in<br /> <br /> chiếm 64% - 74%.Tuy nhiên, hiện nay với gần 70% lao động chưa qua đào tạo, phần<br /> lớn lao động thiếu kỹ năng nghề, chưa hiểu về thị trường, trình độ thẩm mỹ còn<br /> <br /> cK<br /> <br /> thấp… Đây chính là một trở ngại lớn đối với việc bảo tồn và phát triển các LNTT của<br /> Kim Sơn. Do đó, vấn đề đặt ra hiện nay là phải làm gì để nâng cao chất lượng lao<br /> <br /> họ<br /> <br /> động trong các làng nghề truyền thống – đây là vấn đề có ý nghĩa thiết thực với các<br /> địa phương nói chung và huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình nói riêng.<br /> 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu<br /> <br /> Đ<br /> ại<br /> <br /> Lao động nói chung và lao động trong khu vực kinh tế nông thôn, cũng như<br /> các vấn đề về phát triển làng nghề truyền thống (LNTT) là những vấn đề có ý nghĩa<br /> thực tiễn sâu sắc đối với sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước, do đó đã có<br /> <br /> ng<br /> <br /> nhiều công trình của các nhà nghiên cứu. Mỗi tác giả tùy theo mục đích nghiên cứu,<br /> tính chất nghiên cứu mà có cách tiếp cận và giải quyết vấn đề ở những góc độ khác<br /> <br /> ườ<br /> <br /> nhau. Tổng quan có thể chia làm hai nhóm chính:<br /> 2.1. Nhóm nghiên cứu những vần đề lý luận chung về lao động và làng nghề<br /> <br /> Tr<br /> <br /> truyền thống có<br /> - PGS.TS. Nguyễn Quốc Tế, Vấn đề phân bổ, sử dụng nguồn lao động theo<br /> <br /> vùng và hướng dẫn giải quyết việc làm ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, NXB<br /> Thống kê, Hà Nội năm 2003<br /> <br /> 2<br /> <br /> - PGS.TS Trần Xuân Cầu (chủ biên), Giáo trình Kinh tế nguồn nhân lực,<br /> NXB Đại học kinh tế quốc dân năm 2008<br /> - PGS.TS Nguyễn Duy Dũng (chủ biên), Đào tạo và quản lý nhân lực, NXB<br /> Từ điển bách khoa, Hà Nội năm 2008<br /> <br /> uế<br /> <br /> - TS.Dương Bá Phượng, Bảo tồn và phát triển các làng nghề trong quá trình<br /> công nghiệp hóa, hiện đại hóa, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội năm 2001<br /> <br /> tế<br /> H<br /> <br /> - TS.Trần Minh Yến, Phát triển làng nghề truyền thống ở nông thôn Việt<br /> Nam trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Luận án Tiến sĩ kinh tế, viện<br /> Kinh tế học, năm 2003<br /> <br /> Ngoài ra còn có các chuyên đề được in trên các tạp chí như:<br /> <br /> in<br /> <br /> h<br /> <br /> - TS. Nguyễn Văn Hiến, Phát triển làng nghề theo hướng bền vững ở Việt<br /> <br /> tháng 5 – 6 /2012<br /> <br /> cK<br /> <br /> Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế Thế Giới, Tạp chí Phát triển và hội nhập, số 4<br /> <br /> - Th.S Nguyễn Thị Tùng, Phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa, Tạp chí lý luận chính trị số 10/2012<br /> <br /> họ<br /> <br /> Các công trình nghiên cứu tiêu biểu trên đã đề cập đến một cách khái quát<br /> nhất những vấn đề lý luận và thực tiễn về lao động, về làng nghề truyền thống nói<br /> <br /> Đ<br /> ại<br /> <br /> chung và đưa ra các giải pháp (tùy vào đối tượng nghiên cứu mà các tác giả tiếp<br /> cận) nhằm phát triển nguồn lao động hoặc phát triển làng nghề truyền thống Việt<br /> Nam trong tiến trình CNH, HĐH đất nước. Vì nghiên cứu những vấn đề chung nên<br /> <br /> ng<br /> <br /> các tác giả chưa tiếp cận được một cách sâu sắc vấn đề lao động ở từng địa phương,<br /> ở khu vực nông thôn chứ chưa nói đến lĩnh vực lao động trong các làng nghề truyền<br /> <br /> ườ<br /> <br /> thống.Mặt khác, nâng cao chất lượng lao động trong các LNTT không chỉ là vấn đề<br /> kinh tế - xã hội mà còn đảm bảo cho việc phát triển bền vững nông thôn mới hiện<br /> <br /> Tr<br /> <br /> nay, nhất là ở phạm vi địa bàn huyện (như huyện Kim Sơn) chưa có ai nghiên cứu.<br /> 2.2. Nhóm nghiên cứu vấn đề lao động, làng nghề truyền thống ở phạm vi<br /> <br /> địa phương có:<br /> - Nguyễn Thị Bích Đào, Nông thôn Ninh Bình phát triển làng nghề và ngành<br /> nghề truyền thống, ĐHQG Hà Nội, năm 2003.<br /> <br /> 3<br /> <br /> - Hoàng Xuân Lĩnh, Giải quyết việc làm cho người lao động ở huyện Ngọc<br /> Hổi, tỉnh Kon Tum, Luận văn Thạc sĩ kinh tế, Huế, năm 2011.<br /> - Phan Văn Linh, Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình công<br /> nghiệp hóa, hiện đại hóa ở huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị, Luận văn Thạc sĩ kinh<br /> <br /> uế<br /> <br /> tế, Huế, năm 2010.<br /> Ngoài ra còn có các bài viết nghiên cứu trên các tạp chí, diễn đàn như: Vai<br /> <br /> tế<br /> H<br /> <br /> trò của lực lượng lao động có tay nghề trong xây dựng nông thôn mới, PGS.TS Cao<br /> <br /> Văn Sâm (Báo Lao Động và Thương binh xã hội) ; Phát triển nguồn nhân lực làng<br /> nghề mạnh cả về số lượng và chất lượng (của Phạm Liên trên báo điện tử Đại biểu<br /> nhân dân)…Nhìn chung, những công trình, những bài viết nói trên đã tiếp cận<br /> <br /> h<br /> <br /> nghiên cứu và đề cập đến những vấn đề về lao động, làng nghề ở những góc độ<br /> <br /> in<br /> <br /> khác nhau, ở mỗi địa phương khác nhau. Đáng chú ý trong đó có bài viết của Phạm<br /> Thị Bích Đào về làng nghề truyền thống Ninh Bình có một phần nhỏ viết về LNTT<br /> <br /> cK<br /> <br /> của huyện Kim Sơn, tuy vậy do giới hạn của một bài tham luận nên tác giả Bích<br /> Đào chưa đề cập chi tiết về làng nghề truyền thống ở Ninh Bình. Riêng về lĩnh vực<br /> <br /> họ<br /> <br /> lao động trong các LNTTở huyện Kim Sơn chưa thấy một nghiên cứu nào mang<br /> tính chuyên sâu và có hệ thống.<br /> <br /> 3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài<br /> <br /> Đ<br /> ại<br /> <br /> 3.1. Mục tiêu chung<br /> <br /> Từ cơ sở lý luận và thực tiễn về chất lượng lao động trong các làng nghề<br /> truyền thống, mục tiêu chủ yếu của đề tài là tìm kiếm các giải pháp nhằm nâng cao<br /> <br /> ng<br /> <br /> chất lượng lao động trong các làng nghề truyền thống của huyện Kim Sơn, tỉnh<br /> Ninh Bình đến năm 2020.<br /> <br /> ườ<br /> <br /> 3.2. Mục tiêu cụ thể<br /> - Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn về chất lượng lao động trong các làng<br /> <br /> Tr<br /> <br /> nghề truyền thống.<br /> - Khảo sát thực trạng và đưa ra những phân tích, đánh giá về chất lượng lao<br /> <br /> động trong các làng nghề ở huyện Kim Sơn, Ninh Bình giai đoạn 2008 – 2012<br /> - Tìm kiếm giải pháp góp phần nâng cao chất lượng lao động trong các làng<br /> nghề truyền thống ở huyện Kim Sơn giai đoạn 2013 - 2015, định hướng đến năm<br /> 2020.<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài<br /> 4.1.Đối tượng nghiên cứu<br /> Chất lượng lao động trong các làng nghề truyền thống ở huyện Kim Sơn,<br /> tỉnh Ninh Bình<br /> 4.2.1.Về không gian:<br /> <br /> tế<br /> H<br /> <br /> 25 làng nghề truyền thống huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình.<br /> <br /> uế<br /> <br /> 4.2. Phạm vi nghiên cứu<br /> <br /> 4.2.2.Về thời gian: Nghiên cứu chất lượng lao động LNTT huyện Kim Sơn<br /> từ năm 2008 – 2012<br /> 4.2.3.Về nội dung:<br /> <br /> h<br /> <br /> Tập trung nghiên cứu về nguồn lao động, đặc điểm và chất lượng lao động<br /> <br /> in<br /> <br /> làng nghề truyền thống (LNTT), các nhân tố tác động đến việc nâng cao chất lượng<br /> <br /> cK<br /> <br /> lao động và các tiêu chí đánh giá chất lượng lao động LNTT, để từ đó đánh giá thực<br /> trạng chất lượng lao động tại các LNTT ở huyện Kim Sơn, định hướng và đưa ra<br /> các giải pháp góp phần nâng cao chất lượng lao động trong các làng nghề truyền<br /> <br /> họ<br /> <br /> thống ở huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình.<br /> 5. Phương pháp nghiên cứu<br /> <br /> Đ<br /> ại<br /> <br /> Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa<br /> duy vật lịch sử, luận văn sử dụng những phương pháp cụ thể sau:<br /> 5.1. Phương pháp thu thập, phân tích, tổng hợp tài liệu<br /> Đây là một trong những phương pháp tiền đề, cơ bản đối với bất cứ nghiên<br /> <br /> ng<br /> <br /> cứu nào. Các tài liệu cần thu thập gồm các đề tài nghiên cứu và các thông tin liên<br /> quan tới khu vực nghiên cứu. Việc thu thập đầy đủ các số liệu không chỉ là cơ sở<br /> <br /> ườ<br /> <br /> cho việc tiến hành nghiên cứu được thuận lợi mà còn giúp người nghiên cứu định<br /> <br /> Tr<br /> <br /> hướng rõ ràng những nội dung cần làm rõ về đề tài.<br /> Tài liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tổng kết hàng năm từ năm 2008<br /> <br /> – 2012 của UBND các xã có làng nghề, tại phòng Công thương, phòng Thống kê<br /> của huyện Kim Sơn; Niên giám thống kê; các công trình khoa học, các bào báo, tạp<br /> chí chuyên ngành và các tài liệu khác liên quan đến vấn đề làng nghề truyền thống,<br /> lao động làng nghề truyền thống.<br /> <br /> 5<br /> <br />