Luận văn Thạc sĩ Khoa học kinh tế: Nghiên cứu nghèo đói ở vùng Ven phá Tam Giang huyện Quảng Điền tỉnh Thừa Thiên Huế

PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI<br /> Nhiều thập kỷ trở lại đây, sự phát triển về lực lượng sản xuất, của khoa học –<br /> kỹ thuật và công nghệ đã mang lại đời sống vật chất và tinh thần ngày càng cao.<br /> Nhưng cũng xuất hiện một thực tế khắc nghiệt là; số người nghèo đói chiếm một tỷ<br /> lệ còn quá cao “khoảng 1/5 dân số thế giới sống trong cảnh nghèo nàn lạc hậu”[3].<br /> Nghèo đói đã ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển, từng lĩnh vực khác nhau<br /> <br /> Ế<br /> <br /> của đời sống xã hội, không chỉ ở những quốc gia kém phát triển mà còn có ở cả<br /> <br /> U<br /> <br /> những quốc gia phát triển. Vì vậy, việc xóa đói giảm nghèo luôn là mối quan tâm<br /> <br /> ́H<br /> <br /> của mọi quốc gia.<br /> <br /> TÊ<br /> <br /> Ở Việt Nam, xóa đói giảm nghèo được coi là nhiệm vụ trọng tâm, trong sự<br /> nghiệp đổi mới. Đảng và nhà nước ta đã khẳng định công tác xóa đói giảm nghèo là<br /> <br /> H<br /> <br /> một chương trình quốc gia, việc thực hiện chương trình này phải được tiến hành<br /> <br /> IN<br /> <br /> trên quy mô rộng lớn và được thực hiện lồng ghép với các chương trình quốc gia<br /> khác. Trên thực tế chúng ta đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể, đời sống nhân dân<br /> <br /> K<br /> <br /> đã được nâng lên một cách rõ rệt, bộ mặt nông thôn ngày càng khang trang hơn, tỷ<br /> <br /> ̣C<br /> <br /> lệ hộ nghèo giảm dần, số hộ khá, hộ giàu ngày càng tăng lên. Mặc dù vậy, về nhận<br /> <br /> O<br /> <br /> thức, cách tiếp cận, sự lựa chọn mục tiêu và giải pháp khắc phục đói nghèo ở nhiều<br /> <br /> ̣I H<br /> <br /> nơi, nhiều cấp chưa được nhất quán. Vì thế, công tác xóa đói giảm nghèo giữa các<br /> cấp, các ngành, đoàn thể ở một số nơi đặc biệt là các huyện miền núi, vùng sâu,<br /> <br /> Đ<br /> A<br /> <br /> vùng xa, vùng dân tộc thiểu số chưa được đồng bộ và thống nhất.<br /> Quảng Điền là một huyện nằm trong khu vực các tỉnh duyên hải miền trung,<br /> <br /> nơi thường xuyên bị thiên tai đe dọa. Trong những năm qua nhờ làm tốt công tác<br /> xóa đói giảm nghèo (XĐGN), tỷ lệ hộ nghèo trong huyện đã giảm. Tuy nhiên hiện<br /> nay tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn khá cao (16,7% năm 2008 và 11,58% năm 2009) so với<br /> cả nước cũng như các địa phương trong tỉnh. Thực trạng đời sống của nhân dân còn<br /> quá thấp. Điều kiện sống như đường xá, văn hóa, giáo dục, y tế đang khó khăn đặc<br /> biệt là ở vùng ven phá Tam Giang, biển Đông. Vì vậy xóa đói giảm nghèo đang là<br /> mối quan tâm to lớn của địa phương.<br /> <br /> 1<br /> <br /> Do nguồn lực dành cho công tác xóa đói giảm nghèo có hạn, ngoài việc xác<br /> định số người nghèo là một nội dung quan trọng để định hướng chính sách giảm<br /> nghèo, thì việc nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến nghèo đói nhất là các yếu tố<br /> đặc điểm của hộ gia đình là một vấn đề cần thiết từ đó có những giải pháp, đầu tư<br /> hiệu quả.<br /> Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn của địa phương và những kiến thức đã học:<br /> “Nghiên cứu nghèo đói ở vùng Ven phá Tam Giang huyện Quảng Điền tỉnh<br /> <br /> Ế<br /> <br /> Thừa Thiên Huế” là đề tài được tôi chọn làm luận văn tốt nghiệp.<br /> <br /> U<br /> <br /> 2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI<br /> <br /> ́H<br /> <br /> 2.1. Mục tiêu tổng quát<br /> <br /> Xác định nguyên nhân nghèo đói, làm cơ sở đề xuất các giải pháp xóa đói<br /> <br /> TÊ<br /> <br /> giảm nghèo ở vùng ven phá Tam Giang huyện Quảng Điền.<br /> 2.2. Mục tiêu cụ thể<br /> <br /> H<br /> <br /> - Hệ thống hóa các vấn đề cơ bản có tính chất lý luận và thực tiễn về nghèo đói.<br /> <br /> IN<br /> <br /> - Phân tích đánh giá thực trạng nghèo đói, tìm hiểu những nguyên nhân chính<br /> <br /> K<br /> <br /> dẫn đến nghèo đói của các hộ gia đình ở vùng nông thôn.<br /> - Đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của huyện,<br /> <br /> O<br /> <br /> ̣C<br /> <br /> nhằm góp phần xóa đói giảm nghèo.<br /> <br /> ̣I H<br /> <br /> 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU<br /> 3.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> <br /> Đ<br /> A<br /> <br /> Đề tài này liên quan đến các vấn đề thu nhập và tình trạng nghèo đói của<br /> người dân, do đó đối tượng nghiên cứu chính của đề tài là các hộ gia đình nông dân.<br /> 3.2. Phạm vi nghiên cứu<br /> Về mặt không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu các hộ nông dân ở 3 xã đại<br /> diện cho vùng ven phá Tam Giang ở huyện Quảng Điền.<br /> Về mặt thời gian: Điều tra tình hình của các hộ năm 2009 đánh giá số liệu từ<br /> 2006 - 2008 và đưa ra những giải pháp đến năm 2010 - 2015.<br /> <br /> 2<br /> <br /> CHƯƠNG I<br /> CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỂN VỀ NGHÈO ĐÓI<br /> 1.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGHÈO ĐÓI<br /> 1.1.1. Khái niệm về nghèo đói<br /> Không có một khái niệm duy nhất về nghèo đói, và do đó không có một<br /> phương pháp hoàn hảo để đo được nó. Nghèo đói là tình trạng bị thiếu thốn ở nhiều<br /> <br /> Ế<br /> <br /> phương diện. Thu nhập hạn chế, hoặc thiếu cơ hội tạo thu nhập, thiếu tài sản để đảm<br /> <br /> U<br /> <br /> bảo tiêu dùng trong những lúc khó khăn, và dễ bị thổn thương trong những đột biến<br /> <br /> ́H<br /> <br /> bất lợi, ít được tham gia vào quá trình ra quyết định, cảm giác bị sĩ nhục, không<br /> <br /> TÊ<br /> <br /> được người khác tôn trọng…đó là những khía cạnh của những người nghèo.<br /> Việt Nam thừa nhận định nghĩa chung về nghèo đói do hội nghị chống đói<br /> <br /> H<br /> <br /> nghèo ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương do ESCAP tổ chức tại Băng Cốc Thái<br /> <br /> IN<br /> <br /> Lan tháng 9 năm 1993 đưa ra: “ Nghèo là một bộ phận dân cư không được hưởng<br /> hoặc thỏa mản các nhu cầu cơ bản của con người mà nhu cầu này đã được xã hội<br /> <br /> K<br /> <br /> thừa nhận tùy theo trình độ phát triển kinh tế xã hội và phong tục tập quán của địa<br /> <br /> ̣C<br /> <br /> phương”[4].<br /> <br /> O<br /> <br /> Với khái niệm này có ba vấn đề đặt ra đó là:<br /> <br /> ̣I H<br /> <br /> Nhu cầu cơ bản của con người bao gồm: ăn, mặc, y tế, giáo dục, văn hóa, đi<br /> lại và giao tiếp...<br /> <br /> Đ<br /> A<br /> <br /> Nghèo đói thay đổi theo thời gian: thước đo nghèo khổ sẽ thay đổi theo thời<br /> <br /> gian, khi mà nền kinh tế ngày càng phát triển, thì nhu cầu cơ bản của con người<br /> cũng sẽ được thay đổi theo xu hướng ngày càng một tăng cao hơn.<br /> Nghèo đói thay đổi theo không gian: không có một chuẩn mực nghèo chung<br /> cho tất cả các quốc gia mà tùy thuộc vào điều kiện phát triển kinh tế xã hội, phong tục<br /> tập quán của địa phương hay quốc gia đó, từ đó mà có các chuẩn nghèo khác nhau:<br /> vậy các quốc gia có nền kinh tế càng phát triển thì chuẩn mực nghèo đói càng cao.<br /> Tóm lại khái niệm nghèo đói là một khái niệm động hơn là tỉnh, người nghèo<br /> không phải luôn luôn nghèo mà họ cố gắng vươn lên phát triển kinh tế bằng mọi<br /> <br /> 3<br /> <br /> cách để thoát nghèo. Thực tế sau một thời gian nhiều cá nhân, nhiều gia đình đã<br /> vươn lên trên ngưỡng nghèo. Trong khi đó một số cá nhân, hay các gia đình khác lại<br /> bị trượt xuống dưới chuẩn mực nghèo. Do đó mà khái niệm nghèo là một khái niệm<br /> mang tính nhạy cảm, và nó sẽ thay đổi theo thời gian và không gian tùy thuộc vào<br /> nhu cầu cơ bản của con người trong điều kiện phát triển kinh tế xã hội của quốc gia<br /> đó mà có các chuẩn mực nghèo đói khác nhau.<br /> Nghèo tuyệt đối: Theo ông Robert McNamara, nguyên là giám đốc ngân<br /> <br /> Ế<br /> <br /> hàng thế giới đã đưa ra khái niệm nghèo tuyệt đối như sau: “ Nghèo ở mức độ tuyệt<br /> <br /> U<br /> <br /> đối...là số ở ranh giới ngoài cùng của sự tồn tại. Những người nghèo tuyệt đối là<br /> <br /> ́H<br /> <br /> những người phải đấu tranh để sinh tồn trong các thiếu thốn tồi tệ và mất phẩm<br /> cách vượt quá sức tưởng tượng mang dấu ấn của cảnh ngộ may mắn của giới tri<br /> <br /> TÊ<br /> <br /> thức của chúng ta”[20].<br /> <br /> Theo David O.dapici thuộc viện phát triển quốc gia Harvard: “ Nghèo tuyệt<br /> <br /> H<br /> <br /> đối là không có khả năng mua một lượng sản phẩm tối thiểu để sống” nghèo tuyệt<br /> <br /> IN<br /> <br /> đối có xu hướng đề cập đến những người đang thiếu ăn theo nghĩa đen.[16]<br /> <br /> K<br /> <br /> Nghèo tuyệt đối là hiện tượng xảy ra khi mức thu nhập hay tiêu dùng của<br /> người hay hộ gia đình giảm xuống mức thấp hơn giới hạn nghèo đói (theo tiêu<br /> <br /> O<br /> <br /> ̣C<br /> <br /> chuẩn nghèo đói) vẫn thường được định nghĩa là: “Một điều kiện sống được đặc<br /> <br /> ̣I H<br /> <br /> trưng bởi sự suy dinh dưỡng, mù chử và bệnh tật đến nổi thấp hơn mức thu nhập<br /> được cho là hợp lý cho một con người” [16].<br /> <br /> Đ<br /> A<br /> <br /> Tóm lại : Nghèo tuyệt đối là một khái niệm dùng để chỉ một tình trạng sống<br /> của một bộ phận dân cư không có khả năng thỏa mản các nhu cầu tối thiểu nhằm để<br /> duy trì cuộc sống bình thường. Những nhu cầu ở tối thiểu đảm bảo cho cuộc sống<br /> như: ăn, mặc, ở, giao tiếp xã hội,vệ sinh y tế và giáo dục.<br /> Nghèo tương đối: Trong xã hội được gọi là thịnh vượng, nghèo được định<br /> nghĩa dựa vào hoàn cảnh xã hội của cá nhân. “Nghèo tương đối có thể được xem<br /> như là cung cấp không đầy đủ các tiềm lực về vật chất và phi vật chất cho những<br /> người thuộc về một số tầng lớp xã hội nhất định so với sự sung túc của xã hội<br /> đó”[20].<br /> <br /> 4<br /> <br /> Nghèo tương đối là trình trạng không đạt mức sống tối thiểu tại một thời<br /> điểm, trong một khoảng không gian xác định nào đó. Thuật ngữ nghèo tương đối<br /> chỉ một mức độ sống của điều kiện sống mà ở đó những người của tầng lớp dưới<br /> được xem là kém phát triển hơn trong tương quan so sánh với những người thuộc<br /> tầng lớp khác, [11].<br /> Nghèo tương đối có thể là khách quan, tức là sự hiện hữu không phụ thuộc<br /> vào cảm nhận của những người trong cuộc. Người ta gọi là nghèo tương đối chủ<br /> <br /> Ế<br /> <br /> quan khi những người trong cuộc cảm thấy nghèo không phụ thuộc vào sự xác định<br /> <br /> U<br /> <br /> khách quan. Bên cạnh việc thiếu sự cung cấp vật chất (tương đối), việc thiếu thốn<br /> <br /> ́H<br /> <br /> về tài nguyên phi vật chất ngày càng có tầm quan trọng hơn. Việc nghèo đi về văn<br /> hóa-xã hội, thiếu tham gia vào cuộc sống xã hội do thiếu hụt tài chính một phần<br /> <br /> TÊ<br /> <br /> được các nhà xã hội học xem như là một thách thức xã hội nghiêm trọng,[20].<br /> Như vậy, sự phân biệt giữa nghèo tuyệt đối và nghèo tương đối là ở chổ:<br /> <br /> H<br /> <br /> nghèo tuyệt đối đề cập đến tiêu chuẩn về các nhu cầu cần thiết tối thiểu của một con<br /> <br /> IN<br /> <br /> người, trong khi đó nghèo tương đối nói đến vị trí mức sống phổ biến trong một<br /> <br /> K<br /> <br /> cộng đồng.<br /> <br /> 1.1.2. Tiêu chuẩn phân định nghèo đói và thước đo nghèo đói<br /> <br /> O<br /> <br /> ̣C<br /> <br /> Các quốc gia khác nhau sử dụng các tiêu chuẩn khac nhau để đánh giá mức<br /> <br /> ̣I H<br /> <br /> độ giàu nghèo. Nhưng nhìn chung: Chuẩn nghèo là công cụ dùng để phân biệt<br /> người nghèo và người không nghèo. Những người có mức thu nhập dưới 1/3 mức<br /> <br /> Đ<br /> A<br /> <br /> trung bình của xã hội thì coi đó là những người nghèo. Mức thu nhập dưới trung<br /> bình 1/3 là chuẩn nghèo, hay gọi là giới hạn nghèo.<br /> Nước Mỹ áp dụng chuẩn mực từ những năm 60 của thế kỷ trước, cụ thể, thu<br /> <br /> nhập 18.600 đô la/năm là ngưỡng nghèo đối với các gia đình có bốn người (bố mẹ<br /> và 2 con), và thu nhập 9.573 đô la/năm là ngưỡng nghèo đối với người độc thân<br /> trong độ tuổi lao động. Theo chuẩn này thì năm 1993 nước Mỹ có 15,1% dân số<br /> nghèo khổ, năm 2000 tỷ lệ đó giảm xuống còn 11,3%, nhưng tới năm 2003 thì tỷ lệ<br /> người nghèo của nước Mỹ lại tăng lên 12,5% ( tức là khoảng 35,9 triệu người dân<br /> Mỹ sống trong trình trạng nghèo đói).<br /> <br /> 5<br /> <br />