Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đánh giá tình hình sinh trưởng phát triển của cây Mắc ca trên địa bàn tỉnh Đắk Nông

Chia sẻ: Tri Tâm | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:101

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu tổng quát của đề tài là điều tra đánh giá tình hình sinh trưởng phát triển của cây Mắc ca làm cơ sở để khuyến cáo người dân khi canh tác và sản xuất Mắc ca, giúp cho sự phát triển bền vững của cây Mắc ca tại tỉnh Đăk Nông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đánh giá tình hình sinh trưởng phát triển của cây Mắc ca trên địa bàn tỉnh Đắk Nông

i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Nếu nội dung nghiên cứu của tôi trùng lặp với bất kỳ công trình nghiên cứu nào đã công bố, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận đánh giá luận văn của Hội đồng khoa học. Hà Nội, Ngày tháng năm 2015 Tác giả Lưu Hùng Cường
ii LỜI CẢM ƠN Luận văn với đề tài: “Đánh giá tình hình sinh trưởng phát triển của cây Mắc ca trên địa bàn tỉnh Đắk Nông” được hoàn thành trong chương trình đào tạo Cao học Lâm nghiệp khoá 21 (2013 - 2015) tại trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam. Trong quá trình học tập và thực hiện Luận văn, tôi đã nhận được sự quan tâm và giúp đỡ của Ban Giám hiệu, Khoa đào tạo sau Đại học và các thầy cô giáo Trường Đại học Lâm nghiệp. Nhân dịp này cho phép tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và chân thành đến Ban Giám hiệu, Khoa đào tạo sau Đại học, các thầy cô giáo trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam và đặc biệt là PGS.TS. Nguyễn Trọng Bình – người hướng dẫn khoa học – đã tận tình truyền đạt kiến thức chuyên môn và những kinh nghiệm quý báu cùng những tình cảm tốt đẹp nhất giành cho tôi trong quá trình hoàn thành Luận văn này. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè và người thân trong gia đình đã giúp đỡ, động viên trong suốt thời gian học tập và hoàn thành Luận văn. Trong quá trình thực hiện Luận văn, mặc dù bản thân đã có nhiều cố gắng nhưng chắc chắn còn tồn tại nhiều thiếu sót, hạn chế. Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp xây dựng quý báu và chân tình của các thầy cô giáo, các nhà khoa học, cùng các đồng nghiệp để Luận văn được hoàn thiện hơn. Tôi xin cam đoan số liệu thu thập, kết quả tính toán trong Luận văn là trung thực và được trích dẫn rõ ràng. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, Ngày tháng năm 2015 Tác giả Lưu Hùng Cường
iii MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan ...................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................. iii Danh mục các ký hiệu, các từ viết tắt .............................................................. vi Danh mục các bảng ......................................................................................... vii Đặt vấn đề.......................................................................................................... 1 Chương 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ....................................... 3 1.1. Tình hình nghiên cứu Mắc ca trên thế giới ............................................ 3 1.1.1. Di truyền, chọn giống...................................................................... 3 1.1.2. Kỹ thuật gây trồng ........................................................................... 4 1.1.3. Tình hình sản xuất Mắc ca ở một số nước trên thế giới ................. 5 1.1.4. Tình hình tiêu thụ hạt Mắc ca ở một số nước trên thế giới ............. 8 1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ........................................................... 9 1.2.1. Đặc điểm hình thái, sinh lý, sinh thái và giá trị sử dụng ................ 9 1.2.2. Nhân giống cây Mắc ca tại Việt Nam ............................................. 9 1.2.3. Kỹ thuật trồng ............................................................................... 10 1.2.4. Phòng trừ sâu bệnh hại .................................................................. 13 1.2.5. Tỉa cành tạo tán ............................................................................. 14 1.3. Nhận xét chung về nghiên cứu loài cây Mắc ca .................................. 14 Chương 2. MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................................ 15 2.1. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................. 15 2.2. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 15 2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................ 16
iv 2.3.1. Nghiên cứu sinh trưởng của cây Măc ca trên địa bàn tỉnh Đăk Nông. ....................................................................................................... 16 2.3.2. Đề xuất một số giải pháp phát triển bền vững cây Mắc ca ........... 16 2.4. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 16 2.4.1. Cơ sở lý luận ................................................................................. 16 2.4.2. Phương pháp thu thập số liệu ........................................................ 18 2.4.3. Phương pháp xử lý số liệu............................................................. 21 Chương 3. ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN KHU VỰC NGHIÊN CỨU ..................... 26 3.1. Đặc điểm tự nhiên khu vực nghiên cứu ............................................... 26 3.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................... 26 3.1.2. Địa hình ......................................................................................... 26 3.1.3. Khí hậu .......................................................................................... 27 3.1.4. Thủy văn........................................................................................ 28 3.1.5. Đất đai ........................................................................................... 29 3.2. Đặc điểm kinh tế, xã hội ...................................................................... 30 3.2.1. Đặc điểm kinh tế ........................................................................... 30 3.2.2. Dân số............................................................................................ 32 3.2.3. Dân tộc .......................................................................................... 32 3.2.4. Tôn giáo, tín ngưỡng ..................................................................... 33 3.3. Đặc điểm tổng quan về loài Mắc ca ..................................................... 33 3.3.1. Nguồn gốc ..................................................................................... 33 3.3.2. Đặc điểm hình thái, sinh lý và giá trị sử dụng ............................. 34 3.3.3. Yêu cầu sinh thái ........................................................................... 36 3.3.4. Các giống Mắc ca chính ................................................................ 39 3.4. Tình hình sản xuất Mắc ca trên địa bàn tỉnh Đăk Nông ...................... 40 Chương 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................ 42 4.1. Nghiên cứu sinh trưởng của cây Măc ca trên địa bàn tỉnh Đăk Nông. 42
v 4.1.1. Nghiên cứu sinh trưởng của đường kính gốc ................................ 42 4.1.2. Nghiên cứu sinh trưởng của chiều cao vút ngọn .......................... 43 4.1.3. Nghiên cứu sinh trưởng của đường kính tán................................. 45 4.1.4. So sánh sinh trưởng của cây Mắc ca ở các tuổi, các khu vực khác nhau. ........................................................................................................ 47 4.1.5. Đánh giá điều kiện đất đai gây trồng Mắc ca khu vực nghiên cứu ................................................................................................................. 50 4.1.6. Nghiên cứu mối tương quan giữa sinh trưởng của cây Mắc ca với từng chỉ tiêu của đất ................................................................................ 53 4.1.7. Nghiên cứu mối tương quan giữa sinh trưởng của cây Mắc ca với tổng hợp các chỉ tiêu của đất ................................................................... 64 4.2. Đề xuất một số giải pháp phát triển bền vững cây Mắc ca. ................. 67 4.2.1. Đề xuất vùng gây trồng cây Mắc ca.............................................. 67 4.2.2. Đề xuất kỹ thuật gây trồng cây Mắc ca tại Đăk Nông .................. 68 KẾT LUẬN - TỒN TẠI - KHUYẾN NGHỊ .................................................. 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ BIỂU
vi DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Tên gọi Đơn vị C0.0 Chu vi gốc thân cây cm D0.0 Đường kính gốc thân cây cm Dt Đường kính tán lá cây m Hvn Chiều cao thân cây vút ngọn m Hdc Chiều cao thân cây dưới cành m OTC Ô tiêu chuẩn R Phạm vi biến động R2 Hệ số xác định S Độ lệch chuẩn S% Hệ số biến động % S2 Phương sai mẫu Trung bình mẫu m/ cm… ∆ Lượng tăng trưởng bình quân chung m, cm/năm Dtr Dung trọng của đất g/cm3 Ttr Tỷ trọng của đất g/cm3 Dxop Độ xốp của đất % NH4+ Hàm lượng đạm dễ tiêu của đất mg/100g đất P2O5 Hàm lượng lân dễ tiêu của đất mg/100g đất K2O Hàm lượng kali của đất mg/100g đất
vii DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Trang Đặc điểm sinh trưởng của đường kính gốc cây Mắc ca qua các 4.1 43 tuổi khác nhau Đặc điểm sinh trưởng của chiều cao vút ngọn cây Mắc ca qua 4.2 44 các tuổi khác nhau Đặc điểm sinh trưởng của đường kính tán cây Mắc ca qua các 4.3 46 tuổi khác nhau 4.4 So sánh sinh trưởng Mắc ca tại các khu vực khác nhau 48 Bảng tổng hợp các tham số khi phân tích hồi quy và tương quan 4.5 57 D0.0/pHkcl theo các dạng phương trình Bảng tổng hợp các tham số khi phân tích hồi quy và tương quan 4.6 61 Dt/K2O theo các dạng phương trình Bảng tổng hợp các tham số khi phân tích hồi quy và tương quan 4.7 63 Dt/pHkcl theo các dạng phương trình 4.8 So sánh điều kiện Tuy Đức với yêu cầu sinh thái cây Mắc ca 68
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Mắc ca là loài cây gỗ nhỏ đến trung bình có tên khoa học là: Macadamia thuộc họ Proteaceae (họ Chẹo thui). Chi Macadamia gồm nhiều loài, nhưng nổi bật là Macadamia tetraphylla, và M. integrifolia, có nguồn gốc từ Australia. Mắc ca nguyên sản ở bang Queensland nước Úc. Năm 1858 cây Mắc ca được đưa vào trồng thành công. Cho đến nay, tuổi đời thuần hóa cây Mắc ca mới được hơn 155 năm. Vì thế cây Mắc ca trở thành một trong những cây nông nghiệp trẻ nhất trong lịch sử các loài cây nông nghiệp của loài người. Cây Mắc ca được đưa vào trồng thử nghiệm ở nước ta từ năm 1994. Đến năm 2004, Viện Lâm Nghiệp Việt Nam tiến hành trồng thử nghiệm một số vườn tại khu vực Tây Nguyên. Đặc biệt là mô hình của ông Thu Cúc – thôn Phú Xuân – xã Phú Lộc – Huyện Krông Năng – tỉnh Đăk Lăk đã cho sản phẩm, theo đánh giá của các nhà chuyên môn thì cây Mắc ca có khả năng thích nghi cao tại vùng đất Tây Nguyên. Mắc ca đem lại giá trị kinh tế từ phần quả có chứa hạt. Giá hạt Mắc ca bình quân trên thế giới khoảng từ 3-4 USD/kg hạt. Ở Việt Nam giá cả hạt Mắc ca tươi hiện nay khoảng 30.000-70.000 đồng/kg (để sản xuất giống). Hạt Mắc ca khô (nhập khẩu) giá dao động từ 300.000 – 400.000 đồng/kg, nhân hạt Măc ca đã tách có giá trung bình 1.000.000 đồng/kg. Như vậy Mắc ca là cây có giá trị kinh tế cao. Măc ca được du nhập vào tỉnh Đăk Nông từ năm 2008 do một số hộ dân huyện Đăk Mil mua về trồng thử tại vườn nhà. Năm 2010, Trung tâm Khuyến nông tỉnh Đăk Nông đã trồng thử nghiệm 11 ha mô hình Mắc ca trên địa bàn các huyện Đăk Glong, Đăk Lấp, Đăk Mil, Tuy Đức. Sau 3 năm trồng thử nghiệm cho thấy cây sinh trưởng, phát triển tốt, ít bị sâu bệnh hại. Tính đến tháng 9/2014, toàn tỉnh đã phát triển được gần 630 ha cây Mắc ca, diện
2 tích Mắc ca tăng với tốc độ nhanh chóng. Tuy nhiên những năm gần đây trước những thông tin do doanh nghiệp quảng bá, đồn thổi Mắc ca là cây tỉ đô với mục đích bán cây giống, một số nơi người dân đã ồ ạt đầu tư trồng loài cây này với mục đích làm giàu mà chưa tìm hiểu kỹ về giống, đất đai, khí hậu, thị trường dẫn đến tình trạng cây trồng không ra hoa, quả hoặc năng suất thấp, nơi có quả lại không có chỗ tiêu thụ, chủ yếu bán hạt cho đơn vị sản xuất giống gây thiệt hại về kinh tế cho dân. Trước thực trạng trên, để phát triển bền vững cây Mắc ca trên địa bàn tỉnh Đăk Nông, để có cơ sở khoa học khuyến cáo người dân thận trọng khi trồng cây Mắc ca nhằm hạn chế rủi ro cho các tổ chức, cá nhân gây trồng Mắc ca, đồng thời giúp cho Quy hoạch phát triển cây Mắc ca của tỉnh đi đúng hướng và đạt kết quả tốt. Việc nghiên cứu đánh giá tình hình sinh trưởng của cây Mắc ca là vô cùng cần thiết. Xuất phát từ thực tiễn trên, tôi thực hiện luận văn với đề tài “Đánh giá tình hình sinh trưởng phát triển của cây Mắc ca trên địa bàn tỉnh Đắk Nông”.
3 Chương 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu Mắc ca trên thế giới 1.1.1. Di truyền, chọn giống Các nghiên cứu về chọn giống và nhân giống Mắc ca đã được thực hiện chủ yếu là chọn lọc cây trội, khảo nghiệm hậu thế và khảo nghiệm dòng vô tính tại các vùng sinh thái khác nhau để xác định hệ số di truyền, quan hệ giữa các kiểu gen với điều kiện hoàn cảnh, cũng như hệ số di truyền theo nghĩa rộng và áp dụng chỉ thị phân tử vào chọn giống (Hardner & MeConchie, 1999; Peace, Hardner and others, 2000; Peace et al, 2001) [27]. Tương quan di truyền giữa hạt và nhân có thể đạt rg = 0,80 (Hardner, Winks, 2001) [28]. Nghiên cứu lai giống Mắc ca cũng được thực hiện và bước đầu đã thu được những kết quả khả quan (Hardner, MeConchie and others, 2000) [27]. Các giống Mắc ca lai có nhân chiếm tỷ lệ trung bình 46% khối lượng hạt, hương vị của hạt thơm, hàm lượng dầu của giống lai khoảng 75%, vỏ rất mỏng, các giống cây Mắc ca lai có kích cỡ trung bình, tán hình tháp và bắt đầu cho quả sau 5 năm trồng. Từ năm 1930 nghiên cứu nhân giống sinh dưỡng cho Mắc ca được thực hiện tại Australia (Cheel & Morrison, 1935) [24]. Có nhiều nghiên cứu về cải thiện di truyền cho Mắc ca (Hardner et al, 2009) [31]. Nghiên cứu cho thấy không có tương quan di truyền giữa kích thước cây và năng suất hạt của cây (Hardner et al, 2002) [29]. Nghiên cứu chọn lọc sớm nhằm rút ngắn thời gian để vườn quả đạt năng suất hơn và kiểm soát được di truyền (Hardner et al, 2009) [31]. Nghiên cứu về năng suất đã chỉ ra mỗi quan hệ có ý nghĩa của giữa kiểu gen (G) và môi trường (E) cho sự chọn lọc sớm (Hardner et al, 2006) [30]. Năng suất trồng vườn cây ăn quả sau
4 này trong cùng độ tuổi có thể tăng lên đến 60% (MaFadyen et al, 2004). Các hệ số di truyền về năng suất ở tuổi 10 là rất cao (Hardner et al, 2009) [31]. Nghiên cứu về chọn giống kháng sâu, bệnh được coi là một trong những nội dung quan trọng của chiến lược phát triển cây Mắc ca (Akinsanmi et al, 2007; Hardner et al, 2009). Phát triển các giống kháng sâu bệnh đòi hỏi một sự hiểu biết tốt hơn về các chu kì sâu bệnh hại (Hardner et al, 2009) [31]. Từ năm 1936 ở Hawai đã có chương trình cải tạo giống Mắc ca (Bell, 1995) [23]. Năm 1960 đã nghiên cứ chọn giống có chất lượng nhân trong hạt cao và đã chọn được 5 giống có chất lượng cao nhất, đặc biệt là 2 dòng Keaau và Kau có tỷ lệ nhân tương ứng là 97% và 98% (Hamilton, Ito, 1976) [26]. 1.1.2. Kỹ thuật gây trồng Macadamia được trồng phổ biến để lấy hạt ở Hawai từ những năm 1930, sau đó được trồng rộng rãi ở Astralia từ năm 1960. Hiện nay, Macadamia được trồng ở nhiều vùng khác như Trung Quốc, Nam Phi, Kenya, Zimbabue, Israel, California, Guatemala, Brazil, Costa Rica v.v (Nagao & Hirae, 1992; Hardner & MeConchie, 1999) [34]. Sản lượng hạt Macadamia ở vườn quả thành thục ở Hawaii, Astralia và Nam Phi đạt năng suất hàng năm từ 3,5-5 tấn hạt/ha (Mavis, 1997; Allan, 1992; Allan, 2001) ( [21],[22],[33]). Đến thập kỷ 90 của thế kỷ 20, Macadamia được phát triển nhanh nhất trên phạm vi toàn cầu. Theo thống kê năm 2006, diện tích trồng Macadamia trên toàn thế giới đạt 78.015ha, sản lượng hạt đạt 115.707 tấn (Kim Wilson, 2006) [32] . Cây Macadamia đã trồng ở Kenya khoảng 40 năm, nhưng phát triển thành cây thương mại khoảng 25 năm trở lại đây và đã có những nghiên cứu trồng Macadamia ở các độ cao và lượng mưa khác nhau (Natalio.Ondabu, Lusikea.Wasilwa & Groace.Watani, 2007) [35] . Tại Trung Quốc, cây Macadamia bắt đầu trồng từ năm 1969 với 65 giống ban đầu nhập từ Australia, Hawai, đến nay đã trồng được hơn 4000ha
5 chủ yếu tại phía nam giáp với Việt Nam, Lào và Miến Điện có triển vọng đạt sản lượng 1500 tấn đến 2500 tấn đạt trong vài năm tới, giá hạt có thể đạt từ 3,5 – 4,0USD/kg (Tran Hien Quoc, 2000) [36]. 1.1.3. Tình hình sản xuất Mắc ca ở một số nước trên thế giới Năm 1992 tác giả Nagao & Hirae và Hardner & Meconchie năm 1999 [34] đã nghiên cứu về loài Mắc ca. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng Mắc ca là cây ăn quả thân gỗ, thuộc nhóm quả hạch, hạt có vỏ cứng, tỷ lệ nhân 30 – 50%, tỷ lệ dầu trong nhân 71 – 80%. Nhân hạt Mắc ca được dùng làm nhân bánh ngọt, nhân socola, kem hoặc ăn trực tiếp ở dạng đồ hộp. Theo Kim Wilson năm 2006 [32] Mắc ca được trồng phổ biến để lấy hạt ở Hawai từ những năm 1930, sau đó được trồng rộng rãi ở Australia từ những năm 1960. Đến năm 2006 diện tích trồng Mắc ca ở Australia đã vượt xa Hawai, năm 2006 các vườn quả ở Australia đã trồng 21.500 ha. Hiện nay Mắc ca được trồng ở một số nơi khác như Trung Quốc, Nam Phi, Kenya, Zimbabuê, Israel, California, Guatemala, Brazil, Costa Rica … Năm 1999 Hardner & Meconchie và Peace et at (2001) [28] đã nghiên cứu về chọn giống và nhân giống Mắc ca được thực hiện chủ yếu là chọn lọc cây trội, khảo nghiệm hậu thế và khảo nghiệm dòng vô tính tại các vùng sinh thái khác nhau để xác định hệ số di truyền, quan hệ giữa kiểu gen với điều kiện hoàn cảnh, cũng như hệ số di truyền theo nghĩa rộng và áp dụng chỉ thị phân tử vào chọn giống. Nghiên cứu của Hardner, Mecochie năm 2000 [27] về lai giống Mắc ca bước đầu đã thu được một số kết quả khả quan. Các giống Mắc ca lai có nhân tỷ lệ trung bình 46% khối lượng của hạt, hương vị của hạt thơm, hàm lượng dầu của giống lai khoảng 75%, vỏ rất mỏng, các giống cây Mắc ca lai có kích cỡ trung bình, tán hình tháp và bắt đầu cho quả sau 5 năm trồng. Allan năm 1968; Reim năm 1991 kết luận các giống Mắc ca được trồng và nhập tại trang trại nghiên cứu Ukulinga – Đại học Natal -
6 Pietermarizburg từ năm 1969. Các giống Mắc ca lai cũng được trồng khảo nghiệm trên các vùng sinh thái khác nhau và đã xác định được một số giống Mắc ca lai không những cho sản lượng hạt cao mà còn cho tỷ lệ nhân cấp I trên 90% [21]. Cheel & Morrison từ những năm 1930 đã nghiên cứu nhân giống sinh dưỡng cho Mắc ca được thực hiện tai Australia [24]. Hardner, Winks năm 1999 [28] và một số tác giả khác năm 2001 đã nghiên cứu về hoa cây Mắc ca. Kết quả cho thấy, Mắc ca là loài có hoa lưỡng tính, song nhị và nhụy chín so le nên là cây thụ phấn khác hoa, vườn quả điển hình được trồng từ 2 – 4 dòng vô tính bằng cây ghép. Trên 1 ha có thể trồng 200 – 370 cây. Hạt được thu nhặt từ quả rụng dưới gốc cây. Tại Australia đã thực hiện chương trình chọn giống Mắc ca gồm những nội dung chính là: Tăng sản lượng hạt và nhân trên một đơn vị diện tích, cải thiện tính trạng chất lượng (kích thước hạt, tỷ lệ nhân, khả năng cất trữ hạt,…), cải thiện hình dạng tán, chống sâu bệnh. Nghiên cứu của Akinsanmi năm 2007 và Hardner năm 2009 đã chọn giống kháng sâu, bệnh được coi là một trong những nội dung quan trọng của chiến lược phát triển cây Mắc ca, phát triển các giống kháng bệnh đòi hỏi một sự hiểu biết tốt hơn về các chu kỳ sâu bệnh hại [31]. Theo Kim Wilson năm 2006 [32] bên cạnh chương trình nghiên cứu cải thiện giống Mắc ca tại Australia cũng nghiên cứu trồng khảo nghiệm theo vùng, phân vùng và từng lập địa, từ đó đưa ra khuyến cáo cho các nhà vườn trồng cây Mắc ca. Nhóm tác giả Allan; Shigeura năm 1981; Liang et al năm 1983; Shigeura và Ooka năm 1984 hàng năm các nghiên cứu về đất và phân tích hàm lượng các chất dinh dưỡng thông qua lá cây Mắc ca, dữ liệu về khí tượng, vv…, cho thấy nhiệt độ thích hợp cho cây Mắc ca sinh trưởng và phát
7 triển khoảng 230C – 240C và tối đa là 380C, nếu nhiệt độ đất cao không gây ra cây chết, nhưng hạn chế sự phát triển [21]. Theo Thompson năm 1957 trồng Mắc ca ở vùng lạnh hơn dẫn đến sự phát triển chậm hơn và ra quả muộn. Tuy nhiên với các nghiên cứu của Trochoulias và Lahav năm 1983 thì nhiệt độ thích hợp cho cây Mắc ca khoảng 150C – 300C. Awada et al năm 1967 và Trochoulias năm 1983 nghiên cứu về nhu cầu nước cần thiết cung cấp cho cây Mắc ca ở các giai đoạn phát triển khác nhau, đặc biệt trong mùa khô. Liang et al năm 1983, tại Hawaii trồng các vườn quả Mắc ca đều dựa trên hồ sơ phân loại đất, thời tiết và sử dụng các giống có năng suất cao. Cooil et al năm 1996; Sigeura et al năm 1974, ở Hawaii đã nghiên và chứng minh về tăng sản lượng hạt Mắc ca thông qua bón phosphate cho đất trồng cây Mắc ca. Đã có nhiều tác giả nghiên cứu về bản đồ di truyền liên kết cho Mắc ca như Peace, C., Vithanage, V., Turnbull, C., and Carroll B. Theo Hamilton, Ito (1976) [26] từ năm 1936 ở Hawaii đã có chương trình cải tạo giống Mắc ca. Năm 1960 đã nghiên cứu chọn giống có chất lượng nhân trong hạt cao và đã chọn được 5 giống có chất lượng tốt nhất, đặc biệt là 2 dòng Keaau và Kau có tỷ lệ nhân tương ứng là 97% và 98%. Đến thập kỷ 90 của thế kỷ 20. Mắc ca được phát triển nhanh nhất trên phạm vi toàn cầu. Theo thống kê năm 2006, diện tích trồng Mắc ca trên thế giới đạt 78.051 ha, sản lượng đạt 115.707 tấn, trong đó có 8 nước trồng nhiều nhất là: Australia trồng 21.500 ha, sản lượng đạt 44.000 tấn, Nam Phi trồng 8.579 ha, sản lượng đạt 16.500 tấn; Hawaii trồng 7.408 ha, sản lượng hạt đạt 23.600 tấn; Malawi trồng 5.995 ha, sản lượng hạt đạt 5.500 tấn; Brazil trồng 4.722 ha, sản lượng hạt đạt 3.350 tấn; Kênya trồng 4.348 ha, sản lượng hạt đạt 12.500 tấn; Costa Rica trồng 800 ha, sản lượng hạt đạt 7.500 tấn;
8 Goatamala trồng 5.500 ha, sản lượng hạt đạt 6.200 tấn (Kim Wilson, 2006). Ở 8 nước này diện tích trồng Mắc ca chiếm 90%, sản lượng hạt chiếm 92% so với toàn thế giới. Còn với những nước trồng với lượng ít như: Srilanca, Veneduela, Mehicô, Zimbabuê, Pêru, Indônêxia, Thái lan v.v. Nhóm tác giả Natilio, Ondabu, Lusikea, Wasilwa & Groace năm 2007 cây Mắc ca đã được trồng ở Kenya khoảng 40 năm, nhưng phát triển thành cây thương mại khoảng 25 năm trở lại đây và đã có nghiên cứu trồng Mắc ca ở các độ cao và lượng mưa khác nhau 1280mm - 1750mm và độ cao lớn hơn 1750m của cao nguyên, từ các vùng sinh thái của Kenya đã chọn được 300 cây mẹ, qua khảo nghiệm đã xác định được 17 dòng sai quả cho sản lượng hạt từ 55 – 80 kg hạt/ cây, đồng thời cũng đã cải thiện về tỷ lệ nhân ( 31,3% – 33,7%) ở tuổi 15 [35]. Tại Trung Quốc, cây Mắc ca bắt đầu trồng từ những năm 1969 với 65 dòng ban đầu nhập từ Australia, Hawaii, đến nay đã trồng được hơn 4000 ha chủ yếu tại phía Nam giáp với Việt Nam, Lào và Miến Điện và có triển vọng đạt sản lượng 1.500 tấn đến 2.500 tấn hạt trong vài năm tới, giá hạt có thể từ 3,5 – 4,0 USD/ 1 kg. (Trần Hiếu Quốc năm 2000) [36]. Tóm lại: Trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu về loài cây Mắc ca từ đặc điểm sinh học, sinh thái, giá trị, kỹ thuật, chọn giống, nhân giống, trồng và đã thu được những kết quả nhất định. 1.1.4. Tình hình tiêu thụ hạt Mắc ca ở một số nước trên thế giới Hạt Mắc ca là loại hạt còn non trẻ đối với thị trường tiêu thụ trên thế giới và ở các nước châu Á thì số người biết đến hạt này còn rất ít. Trên thế giới thì Mỹ là nước tiêu thụ hạt Mắc ca nhiều nhất (52 % sản lượng thế giới) tiếp đến là châu Á (20 %), châu Âu (15 %) và châu Úc (13%). Trong châu Á thì thị trường tiêu thụ lớn nhất là Nhật, thứ hai là Hồng Kông và thứ ba là Trung Quốc (Trung Quốc chỉ mới tiêu thụ mặt hàng này trong vài năm gần đây).
9 Mỹ là thị trường tiêu thụ lớn nhất hạt Mắc ca, mặc dù là nước có sản lượng Mắc ca, lớn thứ hai trên thế giới nhưng từ 1982 đến 1989 sản lượng Mắc ca nhập vào Mỹ tăng lên gấp 8 lần từ 539.700 pounds năm 1982 lên 4.200.000 pounds vào năm 1989 với 94% loại hạt có vỏ gỗ. Giá hạt Mắc ca hiện nay trên thế giới đang ở mức rất cao so với các loại hạt khác. Giá hạt thô biến động từ 1,2 đến 1,4 USD/kg. Giá nhân hạt Mắc ca khoảng 11-13 USD/kg. Mặc dù hạt Mắc ca là loại hạt ngon nhất dùng để ăn nhưng do sản lượng hạn chế, việc trồng Mắc ca cần nhiều thời gian, sự tiếp thị xúc tiến tiêu thụ hạt này so với các loại hạt khác còn rất nhỏ, nên số lượng tiêu thụ hạt này trên thế giới vẫn còn ở mức khiêm tốn. 1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước 1.2.1. Đặc điểm hình thái, sinh lý, sinh thái và giá trị sử dụng Hiện nay, những nghiên cứu về cây Macadamia tại nước ta vẫn còn rất ít, chủ yếu mới chỉ mang tính chất trồng thử nghiệm cây trên những diện tích nhỏ chưa mang tính thương mại. Nên các công trình nghiên cứu sâu về đặc điểm hình thái, sinh lý, sinh thái và giá trị sử dụng của cây Macadamia gần như rất ít. Một số công trình nghiên cứu có mô tả đặc điểm hình thái, sinh thái và giá trị sử dụng của cây Macadamia mới chỉ dừng lại ở việc tổng hợp các kết quả nghiên cứu về cây Macadamia trên thế giới của Nguyễn Công Tạn (2003), Lê Đình Khả (2003). 1.2.2. Nhân giống cây Mắc ca tại Việt Nam a. Giống Mắc ca Mắc ca là loài cây lâu năm vì thế giống là khâu có tính chất quyết định. Việc lựa chọn giống sẽ ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng, phát triển và năng suất quả hạt, từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của người trồng Mắc ca. Việc chọn lựa giống cần dựa trên những đặc trưng về giống như thời gian nở hoa, độ rậm của tán, dạng tán và dựa trên các đặc trưng của nhân hạt như tỷ lệ nhân, khối lượng nhân, thời kì rụng quả, khả năng chống đốm vỏ.
10 Mắc ca có khả năng thụ phấn chéo. Thụ phấn chéo giữa các giống với nhau sẽ tăng số lượng hạt, tỷ lệ nhân cấp một, tỷ lệ nhân và kích thước hạt. Các nghiên cứu mới đã cho thấy tính phù hợp di truyền giữa các giống có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định cả sản lượng và chất lượng nhân. Vì thế quyết định tổ hợp giữa các giống để trồng là rất quan trọng. Trong một vườn quả nên trồng tối thiểu hai giống trong bất kì một khối nào để đảm bảo có sự thụ phấn chéo, chú ý việc tổ hợp cặp đôi giữa các giống sao cho phù hợp để đạt được hiệu quả thụ phấn chéo như mong muốn. b. Các phương pháp nhân giống Mắc ca Mắc ca có thể được nhân giống bằng các phương pháp sau: - Nhân giống bằng hom: bao gồm các bước trồng vườn vật liệu, chăm sóc vườn vật liệu, cắt hom, xử lý hom bằng hóa chất kích thích sinh trưởng, giâm hom, chăm sóc hom giâm và chăm sóc và huấn luyện cây hom. - Nhân giống bằng ghép: bao gồm các bước tạo gốc ghép (gốc ghép phải được gieo từ hạt của những cây mẹ khỏe mạnh), bố trí vườn ươm, chọn và xử lý cành ghép, ghép cành, chăm sóc cây giống sau khi ghép. - Nhân giống bằng chiết - Nhân giống bằng hạt 1.2.3. Kỹ thuật trồng a. Trồng thử nghiệm Mắc ca tại Việt Nam Năm 1994, cây Mắc ca (Macadamia integrifolia) đã được Trung tâm nghiên cứu giống cây rừng trồng thử nghiệm tại Ba Vì (Hà Nội), năm 1999 một số cây đã cho quả, năm 2010 có cây đã cho trên 10kg hạt/năm. Đầu năm 2002 Trung tâm nghiên cứu giống cây rừng nhập thêm 9 dòng sai quả bằng cây ghép của Australia bao gồm các dòng: 246; 344; 741; 294; 816; 849; 856; NG8; Daddow và 2 dòng của Trung Quốc là OC và A800. Đây là nguồn giống quan trọng để tiếp tục công tác cải thiện giống Macadamia ở nước ta.
11 Năm 2003, Trung tâm giống cây rừng đã nhập 30kg hạt gieo ươm cây con làm gốc ghép. Năm 2002, 2003 một số đơn vị có nhập giống Macadamia trồng thử nghiệm ở Con Cuông (Nghệ An), Tràng Định (Lạng Sơn), xí nghiệp giống cây lâm nghiệp Lạng Sơn. Năm 2006 tại lâm trường Con Cuông đã trồng 41 cây dòng OC, sau 4 năm, 35 cây đã cho quả, 36 cây H7 có 5 cây đã cho quả và 6 cây H2 có 4 cây đã cho quả (Nguyễn Đình Hải, 2010)[8]. Dự án Mắc ca cho Việt Nam (037/05/VIE) – CARD có tên gọi “Thiết lập vườn ươm và đào tạo nhằm nâng cao chất lượng cây giống và trồng khảo nghiệm các mô hình Macadamia tại 3 tỉnh miền Bắc Việt Nam”. Dự án được hỗ trợ bởi Chương trình Hợp tác phát triển Nông thôn trong sáng kiến chung của Chính phủ Việt Nam và Chính phủ Australia. Dự án thực hiện từ năm 2006 – 2008 mục tiêu là hỗ trợ phát triển cây Mắc ca ở Việt Nam, bao gồm kỹ thuật sản xuất cây giống, xây dựng mô hình, tham quan học tập kinh nghiệm trồng Macadamia ở Trung Quốc và Thái Lan. Tại Trung tâm ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật thuộc công ty cao su Đăk Lăk có trồng 1 cây Macadamia từ năm 1996. Hiện nay, cây sinh trưởng tốt, đường kính thân 25cm, đướng kính tán 5m, cây cao khoảng 4m. Cây đã cho quả từ năm 2002, năng suất khoảng 7kg. Do chỉ trồng 1 cây nên khả năng thụ phấn và thu hút côn trùng còn hạn chế. Nếu trồng diện tích lớn thì năng suất còn cao nữa. Từ thực tế đó cho thấy cây Mắc ca hoàn toàn có thể phát triển được ở các tỉnh Tây Nguyên (Trần Vinh, Báo cáo khoa học, 2010) [15]. b. Làm đất, thiết kế xây dựng rừng trồng Các nghiên cứu về kỹ thuật làm đất, thiết kế trồng cây Macadamia ở Việt Nam hiện nay cũng rất hạn chế. Tuy nhiên, trong kết quả nghiên cứu đề tài “Khảo nghiệm giống và đánh giá khả năng phát triển cây Macadamia tại Việt Nam” (Nguyễn Đình Hải, 2010) [8] đã chỉ ra được một số kỹ thuật như: Chọn những nơi có địa hình tương đối bằng phẳng có độ dốc
12 dày tối thiểu >50cm, đất có khả năng thoát nước tốt và giàu hữu cơ, đất khô bí chặt. Tuy nhiên, tác giả vẫn chưa đưa ra được loại đất trồng, thành phần cơ giới, độ pH,... Trong kỹ thuật xử lý thực bì, làm đất như phát trắng thực bì, làm đất toàn diện, làm đất cục bộ, đào hố: kích thước 80cm x 80cm x80cm. Kỹ thuật mới chỉ dừng lại ở việc mô tả cách thức làm đất mà chưa nêu được điều kiện làm đất cụ thể cho từng nơi, đặc biệt đối với đất dốc thì kỹ thuật làm đất như thế nào? Đây cũng là một trong những vấn đề tồn tại trong nghiên cứu trồng Macadamia ở Việt Nam hiện nay. Một số kỹ thuật trồng cây Mắc ca đã được đề cập đến như: Cần huấn luyện cây chịu nắng và chịu được tưới ướt trước khi đem trồng, đảm bảo đủ ẩm trong đất khi trồng. Trước khi trồng cây phải bóc vỏ bầu, tránh làm vỡ bầu, đặt cây ngay ngắn vào giữa hố, lấp đất tơi, ấn nhẹ xung quanh, tiếp tục xới lớp đất mặt xung quanh vun vào cho đầy hố. Sau khi trồng cần có cây cắm để cho cây không bị gió làm nghiêng, dùng cỏ, rác phủ xung quanh gốc cây [8]. Tuy nhiên, vị trí đặt cây con Mắc ca so với mặt hố, lấp hố, vun gốc cho cây với chiều cao bao nhiêu?... thì chưa được đề cập đến. Một số kỹ thuật chăm sóc nuôi dưỡng cây Mắc ca ở Việt Nam đã nêu: Sau khi trồng vào các tháng không có mưa thì cứ 10 ngày tưới nước cho cây 1 lần với lượng nước 20 lít/cây; Định kỳ chăm sóc cây như phát dọn thực bì, xới vun gốc, tủ lá giữ ẩm cho cây thông thường 3 – 4 lần/năm; Hàng năm bón thêm phân cho cây với lượng 500g NPK chia làm 2 lần, lần 1 vào tháng 2,3; lần 2 vào tháng 8,9. Đặc biệt kỹ thuật tỉa cành tạo tán cây Macadamia đã được chú trọng như bấm ngọn ở độ cao từ 1 – 1,2m và bấm chồi lần 2 khi lên cao 0,5m. Bấm ngọn lần 3 khi các chồi lần 2 cao khoảng 1m, thời gian tạo tán thực hiện ở năm thứ 1 và 2.
13 1.2.4. Phòng trừ sâu bệnh hại Cây Mắc ca có khả năng chịu hạn tốt và kháng sau bệnh tốt. Theo nghiên cứu về sâu hại Mắc ca ở các nước trồng loài cây này trên thế giới thì những loài sâu hại chính là loài sâu hại hoa, rệp quả, mọt hạt, bệnh thối hoa, bệnh đốm quả, bệnh loét vỏ cây [5]. Khi trồng nếu có các loại sâu hại và bệnh hại trên thì dùng các loại thuốc phòng trừ dưới đây: Các loại thuốc diệt sâu chủ yếu hại cây Macadamia Một số loại thuốc Tỷ lệ thuốc/100 lít Tác dụng của Sâu hại thường dùng nước thuốc (ngày) Lepidex 500 100ml 2 Sâu hại hoa Lepidex 500 SL 100ml 2 Gusathion 350 Wp 110 7 Gusathion 200 Wp 190 7 Bulldock 25EC 100 2 Rệp đốm quả Lepidex 500 100 21 Lepidex 500 SL 65 21 Gusation 350 W 110 7 Gusathion 20 Wp 190 7 Bulldock 25EC 100 2 Supracide 125 21 Mọt hạt Supration 125 21 Mimic 12,9g 28 ( Lê Đình Khả dịch, 2003, Trồng Macadamia ở Australia, NXB Nông nghiệp) Các loại thuốc diệt nấm cho Macadamia Loại thuốc thường Nồng độ/100 Tên bệnh Cách thức phun dùng lít nước Dung dịch Rovral 100ml Phun lên toàn bộ hoa khi bắt đầu Thối hoa Dung dịch Rovral 50ml nở Nước đặc Ippon 500 50ml Phun sau khi hoa nở rộ 5 và 8 tuần Đốm quả Spin Flo 50ml và chỉ phun 2 lần trong 1 tuần Ridomil Gol 25/ Phun lên đất 100g Loét vỏ cây Zee mil 50G 37,5g/lít 1-5 lít tùy theo độ lớn của cây phun ướt phần dưới gốc cây và đất Axiom 50G 25g/lít quanh gốc ( Lê Đình Khả dịch, 2003, Trồng Macadamia ở Australia, NXB Nông nghiệp)