Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Đánh giá tổng hợp và lựa chọn cây trồng bản địa tại Trại thực nghiệm Trường Trung cấp nghề Cơ điện và kỹ thuật Nông Lâm Đông Bắc - Hữu Lũng - Lạng Sơn

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là điều tra, đánh giá tổng hợp một số loài cây bản địa trồng tại Trại thực nghiệm. Góp phần tạo cơ sở khoa học cho việc lựa chọn và đề xuất một số loài cây phù hợp để trồng rừng tại vùng Đông Bắc. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Đánh giá tổng hợp và lựa chọn cây trồng bản địa tại Trại thực nghiệm Trường Trung cấp nghề Cơ điện và kỹ thuật Nông Lâm Đông Bắc - Hữu Lũng - Lạng Sơn

Bé Bégi¸o gi¸odôc dôcvµ vµ®µo ®µot¹o t¹o bé bén«ng n«ngnghiÖp nghiÖpvµ vµPTNT PTNT Trêng Trêng®¹i ®¹ihäc häcl©m l©mnghiÖp nghiÖp Lª Xu©n chinh Lª Xu©n chinh §¸nh gi¸ Tæng hîp vµ lùa chän c©y trång b¶n ®Þa ¸p dông cho vïng §«ng B¾c t¹i Tr¹i thùc nghiÖm trêng “§¸nh tCn gi¸ c¬ ®iÖn tængvµhîp KTNL vµ®«ng lùa b¾c chän- h÷u c©ylòng trång - l¹ng b¶ns¬n ®Þa t¹i Tr¹i thùc nghiÖm Trêng Trung cÊp nghÒ C¬ ®iÖn vµ kü thuËt N«ng L©m §«ng B¾c - H÷u Lòng - L¹ng S¬n” Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60. 62. 60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp C¸n bé híng dÉn: PGS. TS Hoµng Kim Ngò \ HµNéi, Hµ Néi,n¨m n¨m2008 2008
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp Lª Xu©n chinh “§¸nh gi¸ tæng hîp vµ lùa chän c©y trång b¶n ®Þa t¹i Tr¹i thùc nghiÖm Trêng Trung cÊp nghÒ C¬ ®iÖn vµ kü thuËt N«ng L©m §«ng B¾c - H÷u Lòng - L¹ng S¬n” Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60. 62. 60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: PGS. TS Hoµng Kim Ngò Hµ Néi, n¨m 2008
Lêi c¶m ¬n LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp ®îc hoµn thµnh theo ch¬ng tr×nh ®µo t¹o cao häc khãa 13 t¹i Trêng §¹i häc L©m nghiÖp. Cã ®îc luËn v¨n nµy, t¸c gi¶ xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c nhÊt tíi c¸c nhµ khoa häc, c¸c c¬ quan, ®¬n vÞ ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì t¸c gi¶. §Æc biÖt t¸c gi¶ xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c ®Õn PGS,TS Hoµng Kim Ngò ®· trùc tiÕp híng dÉn, d×u d¾t vµ gióp ®ì t¸c gi¶ víi nh÷ng chØ dÉn khoa häc quý b¸u trong suèt qu¸ tr×nh triÓn khai nghiªn cøu vµ hoµn thµnh ®Ò tµi. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n Ban gi¸m hiÖu trêng §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam Xu©n Mai - Hµ Néi, Khoa sau ®¹i häc trêng §¹i häc L©m nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t¸c gi¶ trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nµy. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù quan t©m, gióp ®ì nhiÖt t×nh t¹o ®iÒu kiÖn cña Ban gi¸m hiÖu, Tr¹i thùc nghiÖm, b¹n bÌ ®ång nghiÖp trong Trêng Trung cÊp nghÒ C¬ ®iÖn vµ Kü thuËt N«ng L©m §«ng B¾c ®èi víi t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu ngo¹i nghiÖp vµ c¸c tµi liÖu cÇn thiÕt kh¸c. Cuèi cïng, xin bµy tá lßng biÕt ¬n ®Õn b¹n bÌ, ®ång nghiÖp vµ ngêi th©n trong gia ®×nh ®· gióp ®ì vÒ vËt chÊt còng nh tinh thÇn trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vµ thùc hiÖn luËn v¨n nµy. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! L¹ng S¬n, ngµy 05 th¸ng 9 n¨m 2008 T¸c gi¶ Lª Xu©n Chinh
Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. Nh÷ng sè liÖu vµ kÕt qu¶ tÝnh to¸n trong luËn v¨n nµy chÝnh x¸c, trung thùc vµ cha cã t¸c gi¶ nµo c«ng bè; nh÷ng néi dung tham kh¶o, trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n Lª Xu©n Chinh
Mét sè ký hiÖu vµ viÕt t¾t trong luËn v¨n D 00 : §êng kÝnh gèc (cm) D 1.3 : §êng kÝnh t¹i vÞ trÝ 1,3m (cm) H VN : ChiÒu cao vót ngän (m) H DC : ChiÒu cao díi cµnh (m) DT : §êng kÝnh t¸n (m) D1.3 : §êng kÝnh trung b×nh t¹i vÞ trÝ 1,3 m (cm) H VN : ChiÒu cao vót ngän trung b×nh (m) H DC : ChiÒu cao díi cµnh trung b×nh (m) DT : §êng kÝnh t¸n trung b×nh (m) D 1.3 : T¨ng trëng ®êng kÝnh t¹i vÞ trÝ 1,3 m b×nh qu©n n¨m (cm/n¨m) HVN : T¨ng trëng chiÒu cao vót ngän b×nh qu©n n¨m (m/n¨m) H DC : T¨ng trëng chiÒu cao díi cµnh b×nh qu©n n¨m (m/n¨m) D T : T¨ng trëng ®êng kÝnh t¸n b×nh qu©n n¨m (m/n¨m) S2 : Ph¬ng sai S : Sai tiªu chuÈn S% : HÖ sè biÕn ®éng T : C©y cã chÊt lîng sinh trëng tèt TB : C©y cã chÊt lîng sinh trëng trung b×nh X : C©y cã chÊt lîng sinh trëng xÊu M : C©y cã tÝnh kh¸ng s©u bÖnh m¹nh TB : C©y cã tÝnh kh¸ng s©u bÖnh trung b×nh Y : C©y cã tÝnh kh¸ng s©u bÖnh yÕu
Danh môc c¸c b¶ng TT Tªn b¶ng Trang 2.1 Mét sè chØ tiªu KhÝ hËu, Thñy v¨n khu vùc H÷u Lòng 14 2.2 HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt rõng cña Tr¹i thùc nghiÖm 16 3.1 §iÒu tra sinh trëng cña c©y trång b¶n ®Þa 24 3.2 Ph©n cÊp t¨ng trëng ®êng kÝnh ngang ngùc c©y b¶n ®Þa 26 3.3 Ph©n cÊp t¨ng trëng chiÒu cao vót ngän c©y b¶n ®Þa 26 3.4 §¸nh gi¸ tæng hîp vµ ph©n cÊp c©y trång b¶n ®Þa 28 4.1 Tuæi c©y rõng mÉu nghiªn cøu 29 4.2 §¸nh gi¸ sinh trëng ®êng kÝnh ngang ngùc cña c¸c loµi c©y b¶n ®Þa. 30 4.3 §¸nh gi¸ sinh trëng chiÒu cao vót ngän 33 4.4 Sinh trëng ®êng kÝnh t¸n cña c¸c loµi c©y b¶n ®Þa 35 4.5 Sinh trëng chiÒu cao díi cµnh cña c¸c loµi c©y b¶n ®Þa 37 4.6 KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ c©y trång b¶n ®Þa theo h×nh th¸i thÊn c©y vµ tÝnh 39 kh¸ng s©u bÖnh 4.7 Gi¸ trÞ thÞ trêng hiÖn nay (gç hép) cña 34 lo¹i c©y gç (®ång/m3) 41 4.8 B¶ng ph©n cÊp gç theo khèi lîng thÓ tÝch 43 4.9 Ph©n lo¹i gi¸ trÞ gç theo nhãm th¬ng phÈm 44 4.10 HÖ thèng c¸c tiªu chuÈn vµ tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ lùa chän loµi c©y 45 b¶n ®Þa g©y trång t¹i khu vùc nghiªn cøu 4.11 B¶ng ®¸nh gi¸ tæng hîp vµ ph©n cÊp c©y trång b¶n ®Þa t¹i m« h×nh 46 rõng mÉu Tr¹i thùc nghiÖm 4.12 X¾p xÕp ph©n cÊp c¸c loµi c©y b¶n ®Þa 48 4.13 KÕt qu¶ xÕp lo¹i u tiªn chän c©y trång cho vïng §«ng B¾c 49 4.14 Kh¶ n¨ng sinh trëng cña Lim xanh ë c¸c tuæi kh¸c nhau 51 4.15 So s¸nh tèc ®é sinh trëng cña Lim xanh víi c¸c loµi kh¸c ë tuæi 15 52 4.16 Kh¶ n¨ng sinh trëng cña DÎ xanh ë c¸c tuæi kh¸c nhau 54 4.17 Kh¶ n¨ng sinh trëng cña DÎ cau ë c¸c tuæi kh¸c nhau 56
4.18 Kh¶ n¨ng sinh trëng cña Såi ph¶ng ë c¸c tuæi kh¸c nhau 59 4.19 So s¸nh tèc ®é sinh trëng cña Såi ph¶ng víi c¸c loµi kh¸c ë tuæi 8 60 4.20 Kh¶ n¨ng sinh trëng cña Géi nÕp ë c¸c tuæi kh¸c nhau 63 4.21 So s¸nh sinh trëng cña Géi nÕp víi c¸c loµi kh¸c ë tuæi 8 63 4.22 Kh¶ n¨ng sinh trëng cña §inh ë c¸c tuæi kh¸c nhau 66 4.23 Kh¶ n¨ng sinh trëng cña DÎ ®á ë c¸c tuæi kh¸c nhau 68 4.24 Kh¶ n¨ng sinh trëng cña Lim xÑt ë c¸c tuæi kh¸c nhau 70 4.25 Kh¶ n¨ng sinh trëng cña Kh¸o vµng ë c¸c tuæi kh¸c nhau 73 4.26 Kh¶ n¨ng sinh trëng cña Tr¸m tr¾ng ë c¸c tuæi kh¸c nhau 75
Danh môc c¸c ¶nh TT Tªn ¶nh Trang 4.1 C©y Lim xanh trång n¨m 1993, chôp th¸ng 8 n¨m 2008 52 4.2 L©m phÇn phôc håi Lim xanh, chôp th¸ng 8 n¨m 2008 52 4.3 DÎ xanh trång n¨m 1994 53 4.4 DÎ cau trång n¨m 1993, chôp th¸ng 8 n¨m 2008 57 4.5 DÎ cau trång hçn giao víi DÎ ®¸, DÎ gai, Lim xanh n¨m 1993 57 4.6 DÎ cau trång hçn giao víi DÎ ®¸, DÎ gai, Lim xanh n¨m 1993. 57 Lim xanh vµ c¸c loµi DÎ chiÕm u thÕ tÇng vît t¸n 4.7 C©y Såi ph¶ng trång n¨m 1997, chôp th¸ng 8 n¨m 2008 61 4.8 C©y Såi ph¶ng trång n¨m 1997, hçn giao theo hµng 61 4.9 C©y Géi nÕp trång n¨m 1994, hçn giao theo hµng 62 4.10 Géi nÕp trång n¨m 1994, chôp th¸ng 8 n¨m 2008 64 4.11 §inh trång hçn giao theo hµng 65 4.12 §inh trång n¨m 1995, chôp th¸ng 8 n¨m 2008 66 4.13 C©y Lim xÑt trång n¨m1997, chôp th¸ng 8 n¨m 2008 71 4.14 C©y Tr¸m tr¾ng trång n¨m 1996, chôp th¸ng 8 n¨m 2008 75
Môc lôc Trang §Æt vÊn ®Ò 1 Ch¬ng 1: Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 3 1.1. Trªn thÕ giíi 3 1.2. ë trong níc 5 1.2.1. C¸c nghiªn cøu c¬ së khoa häc chän loµi c©y b¶n ®Þa phôc vô cho 5 trång rõng phßng hé 1.2.2. C¸c nghiªn cøu vÒ c©y b¶n ®Þa ®Ó trång rõng vµ lµm giµu rõng 7 1.2.3. C¸c nghiªn cøu vÒ c©y b¶n ®Þa díi t¸n rõng trång 11 Ch¬ng 2: §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi khu vùc nghiªn cøu 13 2.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 13 2.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý 13 2.1.2. §Æc ®iÓm tù nhiªn 13 2.1.2.1. §Þa h×nh, ®Þa thÕ 13 2.1.2.2. §Æc ®iÓm khÝ hËu, thñy v¨n 13 2.1.2.3. §Êt ®ai 16 2.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi 17 2.2.1. D©n sinh kinh tÕ 17 2.2.2. C¬ së h¹ tÇng 17 2.2.3. T×nh h×nh ph¸t triÓn l©m nghiÖp 17 2.3. LÞch sö trång rõng 18 2.3.1. Tríc khi trång rõng mÉu 18 2.3.2. Kü thuËt trång 19 2.3.3. Ch¨m sãc, b¶o vÖ rõng trång 20 Ch¬ng 3: Môc tiªu, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 21 3.1 Môc tiªu, ph¹m vi nghiªn cøu 21
3.1.1. Môc tiªu 21 3.1.2. Ph¹m vi nghiªn cøu 21 3.2. Néi dung nghiªn cøu 21 3.2.1. §iÒu tra, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh sinh trëng cña rõng trång c©y b¶n 21 ®Þa tõ n¨m 1993 ®Õn nay t¹i Tr¹i thùc nghiÖm 3.2.2. Nghiªn cøu, x©y dùng hÖ thèng tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ vµ lùa chän 21 tËp ®oµn c©y trång b¶n ®Þa cho vïng §«ng B¾c 3.2.3. Tæng kÕt kü thuËt g©y trång mét sè loµi c©y b¶n ®Þa cã nhiÒu triÓn 22 väng trång rõng cho vïng §«ng B¾c 3.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 22 3.3.1. Ph¬ng ph¸p luËn trong nghiªn cøu 22 3.3.2. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra sinh trëng rõng trång c©y b¶n ®Þa 22 3.3.2.1. §iÒu tra t¹i hiÖn trêng 22 3.2.2.2. Xö lý sè liÖu 24 3.3.3. X©y dùng c¸c hÖ thèng chØ tiªu, tiªu chÝ ®¸nh gi¸ 24 Ch¬ng 4: KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn 29 4.1. KÕt qu¶ ®iÒu tra sinh trëng cña c©y trång b¶n ®Þa t¹i rõng mÉu 29 4.1.1. §¸nh gi¸ sinh trëng ®êng kÝnh ngang ngùc (D1.3), chiÒu cao vót 30 ngän (HVN), ®êng kÝnh t¸n (DT) vµ chiÒu cao díi cµnh (HDC) 4.1.1.1. §¸nh gi¸ sinh trëng ®êng kÝnh ngang ngùc (D1.3) 30 4.1.1.2. §¸nh gi¸ sinh trëng vÒ chiÒu cao vót ngän (HVN) 32 4.1.1.3. Sinh trëng vÒ ®êng kÝnh t¸n (DT) 34 4.1.1.4. Sinh trëng vÒ chiÒu cao díi cµnh (HDC) 36 4.1.2. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ c©y trång theo h×nh th¸i th©n c©y vµ tÝnh kh¸ng 39 s©u bÖnh cña 34 loµi c©y b¶n ®Þa trång t¹i rõng mÉu 4.1.3. Gi¸ trÞ thÞ trêng, ph©n cÊp gç theo khèi lîng thÓ tÝch vµ theo 41 nhãm th¬ng phÈm cña 34 loµi nghiªn cøu 4.1.3.1. Gi¸ thÞ trêng cña mét sè lo¹i gç (gç hép) 41
4.1.3.2. Ph©n cÊp gç theo khèi lîng thÓ tÝch 42 4.1.3.3. Ph©n cÊp gç theo nhãm th¬ng phÈm 43 4.2. Lùa chän mét sè loµi c©y cã triÓn väng cho trång rõng, phôc håi rõng 45 4.2.1. X©y dùng hÖ thèng chØ tiªu vµ tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ lùa chä 45 4.2.2. §Ò xuÊt, giíi thiÖu kü thuËt g©y trång mét sè loµi c©y b¶n ®Þa cã 50 nhiÒu triÓn väng cho trång rõng vïng §«ng B¾c 4.2.2.1. C©y Lim xanh (Erythrophloeum fordii) 50 4.2.2.2. C©y DÎ xanh (Lithocarpus pseudosundaicus Hickel et a. camus) 53 4.2.2.3. C©y DÎ cau (Quercus platycalyx Hickel et a. camus) 55 4.2.2.4. C©y Såi ph¶ng (Pasania cerebrina Hicket et.camus) 58 4.2.2.5. Géi nÕp (Amoora gigantea Pierre) 62 4.2.2.6. C©y §inh (Markhamia stipulata Seen) 65 4.2.2.7. C©y DÎ ®á (Lithocarpus ducampii A. camus) 67 4.2.2.8. C©y Lim xÑt (Peltophrum dasyrhachis var.) 69 4.2.2.9. Kh¸o vµng (Machilus odoratissma Ness) 72 4.2.2.10 C©y Tr¸m tr¾ng (Canarium album Raeusch) 74 Ch¬ng 5: kÕt luËn, tån t¹i vµ kiÕn nghÞ 77 5.1. KÕt luËn 77 5.2. Tån t¹i 77 5.3. KhuyÕn nghÞ 78 Tµi liÖu tham kh¶o 79
1 §Æt vÊn ®Ò HÇu hÕt c¸c ch¬ng tr×nh trång rõng tríc ®©y vµ hiÖn nay nh: Pam, 327, 661… ®Òu trång thuÇn loµi. Rõng trång thuÇn loµi cã nhiÒu u ®iÓm lµ cho s¶n phÈm nhanh, ®ång nhÊt vÒ quy c¸ch… song còng cã kh«ng Ýt nhîc ®iÓm nh: kh«ng bÒn v÷ng, nhiÒu s©u bÖnh h¹i, kh¶ n¨ng phßng hé m«i trêng kÐm, gÇn ®©y ®· ph¸t hiÖn s©u bÖnh h¹i hµng lo¹t (s©u rãm ë Th«ng, ®èm vµ ch¸y l¸ ë B¹ch ®µn, phÊn hång ë Keo..). Gi¶i ph¸p khoa häc c«ng nghÖ kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn lµ chó träng ph¸t triÓn c¸c loµi c©y b¶n ®Þa rÊt phong phó vµ ®a d¹ng vÒ loµi l¹i thÝch nghi tèt víi ®iÒu kiÖn lËp ®Þa tõng ®Þa ph¬ng vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, ®óng nh c©u nãi “ §Êt nµo c©y Êy”. V× vËy trång rõng b»ng c©y b¶n ®Þa phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i cô thÓ cña ®Þa ph¬ng vµ môc ®Ých kinh doanh lµ mét trong nh÷ng híng ®i ®óng ®¾n vµ l©u dµi cña chóng ta, ®¶m b¶o thµnh c«ng cho sù nghiÖp trång c©y g©y rõng cña ®Êt níc. TËp ®oµn c©y b¶n ®Þa rÊt ®a d¹ng vµ phong phó rÊt nhiÒu loµi c©y cã gi¸ trÞ vÒ nhiÒu mÆt nh: Tr¸m tr¾ng, Lim xanh, QuÕ, Håi, L¸t hoa… Tuy nhiªn viÖc g©y trång c©y b¶n ®Þa cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n do c©y sinh trëng chËm, chu kú s¶n xuÊt dµi, ®Çu t lín, h¬n n÷a chóng ta cha cã nhiÒu kinh nghiÖm, kiÕn thøc g©y trång nh÷ng loµi c©y nµy. Vïng §«ng B¾c còng ®· cã rÊt nhiÒu m« h×nh trång vµ nghiªn cøu thö nghiÖm c©y b¶n ®Þa nh: Trung t©m Khoa häc s¶n xuÊt §«ng B¾c Bé - §¹i L¶i, Trung t©m nghiªn cøu thùc nghiÖm CÇu Hai- Phó Thä... Tuy nhiªn viÖc nghiªn cøu vÒ c¸c c©y b¶n ®Þa cßn t¶n m¸t, lÎ tÎ vµ cha hoµn chØnh. Trêng trung cÊp nghÒ C¬ ®iÖn vµ Kü thuËt N«ng L©m §«ng B¾c cã diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn 499,95 ha. Trong ®ã ®Êt l©m nghiÖp 473,21 ha.. Tõ n¨m 1993 ®Õn nay Nhµ trêng ®· trång ®îc 64,42 ha m« h×nh rõng hçn
2 loµi c©y b¶n ®Þa nh Lim xanh (Erythrophloeum fordii Oliv), DÎ xanh (Lithocarpus pseudosundaicus Camus), Lim XÑt (Peltophorum tonkinense A.Chev), Såi ph¶ng (Castanopsis cerebrina Barnett), Tr¸m tr¾ng (Canarium album Raeusch )…víi môc tiªu phôc vô c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc vµ häc tËp cña c¸n bé gi¸o viªn vµ sinh viªn. KÕt qu¶ bíc ®Çu ë m« h×nh cho thÊy c¸c loµi c©y nµy ®· tá ra sinh trëng rÊt tèt. XuÊt ph¸t tõ c¸c yªu cÇu thùc tiÔn ®Æt ra, t«i ®· lùa chän ®Ò tµi nghiªn cøu víi tªn gäi “§¸nh gi¸ tæng hîp vµ lùa chän c©y trång b¶n ®Þa t¹i Tr¹i thùc nghiÖm Trêng Trung cÊp nghÒ C¬ ®iÖn vµ kü thuËt N«ng L©m §«ng B¾c - H÷u Lòng - L¹ng S¬n” KÕt qu¶ ®Ò tµi sÏ gãp phÇn t¹o c¬ së khoa häc cho viÖc chän lo¹i c©y trång phï hîp vµ ®Ò xuÊt ®îc mét sè loµi c©y b¶n ®Þa cho trång rõng vïng §«ng B¾c.
3 Ch¦¥ng i Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Trªn thÕ giíi Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, rÊt nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang nghiªn cøu, thö nghiÖm vµ trång thµnh c«ng b»ng nh÷ng loµi c©y b¶n ®Þa. Trong nhiÒu loµi c©y trång, c¸c c©y thuéc chi Paulownia ®ang ®îc sù quan t©m cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Theo TrÇn Quang ViÖt) [34], tõ nh÷ng n¨m 1960 cïng víi phong trµo lôc ho¸ ®Êt níc vµ x©y dùng c¸c ®ai rõng phßng hé b¶o vÖ ®ång ruéng, chi Paulownia ®îc tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ë Trung Quèc. ViÖn Hµm l©m L©m nghiÖp Trung Quèc (CAF) ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng tõ ph©n lo¹i, ®Æc tÝnh sinh th¸i, ph©n bè ®Õn kü thuËt g©y trång vµ sö dông c¸c loµi c©y gç trong chi Paulownia. Theo nguyÔn Ngäc Lung (1993), c©y TÕch ph©n bè tù nhiªn ë c¸c níc lµ Ên §é, MiÕn §iÖn, Th¸i Lan vµ Lµo. T¹i Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng nhiÒu níc ®· trång thµnh c«ng vµ biÕn vïng nµy thµnh thÞ trêng truyÒn thèng gç TÕch trªn thÕ giíi víi s¶n lîng trung b×nh 4 triÖu m 3/n¨m lÊy tõ gç cã ®êng kÝnh 6 cm trë lªn.[15] Riªng ë Th¸i Lan t¹i Hoai Sompoi ®· kh¶o nghiÖm 8 xuÊt xø cña TÕch vµ lùa chän 2 xuÊt xø sinh trëng tèt nhÊt lµ: - XuÊt sø Hoai Sompoi (to¹ ®é ®Þa lý 180 vÜ ®é B¾c, 99,550 kinh ®é §«ng). - XuÊt sø Phayao (to¹ ®é ®Þa lý 190,03’ vÜ ®é B¾c, 99,550 kinh ®é §«ng).[36] LiÔu sam (Crytomeria japonica) lµ mét trong nh÷ng loµi c©y b¶n ®Þa cña NhËt B¶n, nã ®· ®îc trång tõ c©y hom tõ thÕ kû XV vµ vµo n¨m 1987. NhËt B¶n ®· s¶n xuÊt 49 triÖu c©y hom lo¹i nµy phôc vô trång rõng. B»ng c¸c dßng chän läc, ®µo th¶i liªn tôc lËp l¹i tõ kh©u kh¶o nghiÖm, chän läc, kÕt qu¶ g©y trång vµ tiÕp tôc chän läc nªn tíi nay NhËt B¶n ®· chän ®îc 32
4 dßng v« tÝnh kh¸c nhau phï hîp víi yªu cÇu c¬ b¶n lµ: Kh¶ n¨ng rÊt cao cña hom, ph¹m vi g©y trång réng, kh¶ n¨ng thÝch nghi cao.[35] Dù ¸n x©y dùng rõng nhiÒu tÇng ë Malaysia n¨m 1999 ®· giíi thiÖu c¸ch thiÕt lËp m« h×nh trång rõng hçn loµi trªn 3 ®èi tîng: Rõng tù nhiªn, rõng trång Keo tai tîng (Acacia magium) 10 – 15 tuæi vµ 2 – 3 tuæi. Dù ¸n sö dông 23 loµi c©y b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ, trång theo b¨ng 30 m më ra trong rõng tù nhiªn. Trªn b¨ng trång 6 hµng c©y b¶n ®Þa. Trång 14 hµng c©y b¶n ®Þa díi t¸n rõng Keo tai tîng theo 2 khèi thÝ nghiÖm: Khèi A: Më b¨ng 10 m trång 3 hµng c©y b¶n ®Þa; Më b¨ng 20 m trång 7 hµng c©y b¶n ®Þa; Më b¨ng 40 m trång15 hµng c©y b¶n ®Þa; Khèi B: ChÆt 1 hµng keo trång 1 hµng c©y b¶n ®Þa; ChÆt 2 hµng keo trång 2 hµng c©y b¶n ®Þa; ChÆt 4 hµng keo trång 4 hµng c©y b¶n ®Þa; KÕt qu¶ cho thÊy, trong 14 loµi c©y trång trong khèi A, cã 3 loµi S.roxburrghii; S.ovalis; S.leprosun sinh trëng chiÒu cao vµ ®êng kÝnh tèt nhÊt. Tû lÖ sèng kh«ng kh¸c biÖt, sinh trëng chiÒu cao c©y trång tèt ë b¨ng 10 m vµ b¨ng 40 m. B¨ng 20 m kh«ng tho¶ m·n ®iÒu kiÖn sinh trëng chiÒu cao. Khèi B cã tû lÖ sèng, sinh trëng chiÒu cao tèt khi trång 1 hµng; sinh trëng ®êng kÝnh tèt cho c«ng thøc trång 6 vµ 16 hµng.[38] Trång rõng díi t¸n theo ®¸m hoÆc theo b¨ng víi cù ly c¸ch ®Òu ®· t¹o ra c¸c l©m phÇn hçn loµi kh¸c nhau trong tù nhiªn sau khai th¸c. Theo Hoµng V¨n Th¾ng (2002), t¹i Cote d lvoire ph¬ng thøc trång rõng díi t¸n nµy ®îc thiÕt lËp víi c¸c loµi c©y gç nh: Hertiera utilis, khaya invorensis, Terminalia invorensi… Sau ®ã vµo nh÷ng n¨m 1960 viÖc trång rõng ®· ®îc ph¸t triÓn vµ më réng, nhiÒu loµi c©y kh¸c ®· ®îc sö dông vµo trång rõng hçn loµi nh: Entandrophragm cylindricum, Terminalia superba, Triplochiton scleroxylon, Thieghenmell heckelli, Acacia auriculiformis,
5 Cassia siamea var Eucalyptus. Trong phÇn lín c¸c trêng hîp, sù kÕt hîp c¸c loµi c©y cho gç lín vµ loµi c©y cung cÊp gç nhá lµm nguyªn liÖu. Kho¶ng 14.000 ha rõng hçn loµi ®· ®îc trång ë Cute d voire tõ n¨m 1930.[25] T¹i §µi Loan vµ mét sè níc Ch©u ¸ sau khi ®· trång phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc b»ng c©y l¸ kim ®· tiÕn hµnh g©y trång c©y b¶n ®Þa díi t¸n rõng nµy. KÕt qu¶ ®· t¹o ra m« h×nh rõng hçn giao bÒn v÷ng, ®¹t n¨ng suÊt cao, cã t¸c dông tèt trong viÖc b¶o vÖ trèng xãi mßn ®Êt. Qua nghiªn cøu trªn cho thÊy, c©y b¶n ®Þa ®· ®îc rÊt nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m. RÊt nhiÒu loµi c©y cã gi¸ trÞ nh TÕch, LiÔu sam… ®· ®îc chän ®Ó phôc vô trång rõng, vÒ ph¬ng thøc trång c©y b¶n ®Þa ®îc ¸p dông lµ trång theo b¨ng, hoÆc theo ®¸m, c¸c nghiªn cøu vÒ sù ¶nh hëng lÉn nhau khi trång hçn giao. Tuy nhiªn c¸c nghiªn cøu trªn cha ®a ®îc biÖn ph¸p, kü thuËt g©y trång cña mét sè loµi c©y b¶n ®Þa. 1.2. ë trong níc 1.2.1. C¸c nghiªn cøu c¬ së khoa häc chän loµi c©y b¶n ®Þa phôc vô cho trång rõng phßng hé Trong nh÷ng n¨m qua ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c loµi c©y b¶n ®Þa nh»m phôc vô c«ng t¸c trång rõng ë níc ta ®iÓn h×nh lµ c¸c nghiªn cøu sau: Nghiªn cøu c¬ së khoa häc chän loµi c©y b¶n ®Þa trång rõng phßng hé ®Çu nguån ®iÓn h×nh lµ c«ng tr×nh cña TrÇn Xu©n ThiÖp (1997) [26]. Theo t¸c gi¶ cã 2 ph¬ng ph¸p ®Ó chän loµi c©y b¶n ®Þa phôc vô c«ng t¸c trång rõng ®ã lµ thø nhÊt: Bè trÝ thùc nghiÖm vµ thö nghiÖm (b¸n s¶n xuÊt) råi ®a ra trång rõng; thø hai: Tæng kÕt kinh nghiÖm g©y trång trong nh©n d©n ®Ó trång thö nghiÖm hoÆc ®a ra thµnh quy tr×nh kü thuËt. Tuy nhiªn NguyÔn Hoµng NghÜa (1997) [19], l¹i ®a ra nghÞch lý cña c©y b¶n ®Þa ®ã lµ: ThiÕu sù hiÓu biÕt cña tõng loµi c©y b¶n ®Þa cô thÓ: Nhu cÇu vÒ khÝ hËu, ®Êt ®ai, ¸nh s¸ng ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau, mèi liªn hÖ gi÷a c¸c loµi trong quÇn thÓ ®a loµi, kh¶
6 n¨ng t¸i sinh tù nhiªn, kh¶ n¨ng g©y trång, vËt hËu…Do ®ã khã cã thÓ ph¸t triÓn c©y b¶n ®Þa trªn diÖn réng. Trong nghiªn cøu phôc håi rõng tù nhiªn, TrÇn Xu©n ThiÖp (1997) [26] cho r»ng trång c©y b¶n ®Þa lµ mét qu¸ tr×nh rót ng¾n chu tr×nh ph¸t triÓn rõng mµ theo nhµ sinh th¸i häc ngêi §øc Lalle (1980) nÕu ®Ó tù nhiªn cã khi ®Õn hµng tr¨m n¨m. NÕu rõng bÞ ph¸ nhng cßn mét ®é tµn che nµo ®ã, ®em trång c¸c c©y gç b¶n ®Þa díi t¸n rõng vµ lµm nh vËy ®· vît qua ®îc rÊt nhiÒu giai ®o¹n diÔn thÕ ®i lªn mµ ®Ó tù nhiªn ph¶i mÊt 50 – 70 thËm chÝ tíi 100 n¨m. N¨m 1994 [21], trong Héi th¶o vÒ “T¨ng cêng c¸c ch¬ng tr×nh trång rõng ë ViÖt Nam víi sù phèi hîp gi÷a Bé L©m nghiÖp, Dù ¸n t¨ng cêng ch¬ng tr×nh trång rõng ë ViÖt Nam (STRAP) vµ c¬ quan hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n (JICA)” ®· ®a ra khuyÕn nghÞ quan träng lµ cÇn cã nhiÒu th«ng tin h¬n vÒ loµi c©y b¶n ®Þa ®Ó gióp cho c¸c ®Þa ph¬ng tham kh¶o vµ chän loµi c©y phôc vô cho trång rõng. Nh»m ®¸p øng ®îc nhu cÇu trªn, dù ¸n STRAP ®· cïng víi ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam thùc hiÖn dù ¸n “X¸c ®Þnh c¸c loµi c©y b¶n ®Þa chÊt lîng cao ®Ó trång rõng ë ViÖt Nam”. KÕt qu¶ ®· ®a ra nh÷ng th«ng tin cã hÖ thèng vµ tæng hîp 210 loµi c©y gç chÊt lîng cao dïng ®Ó lµm nhµ ë vµ ®å méc cao cÊp. Qua ®ã còng cho thÊy tiÒm n¨ng cña c©y b¶n ®Þa ë tõng vïng còng nh trong c¶ níc rÊt phong phó nhng sè loµi c©y b¶n ®Þa cã kü thuËt, cã m« h×nh, kh¶ n¨ng trång rõng cßn qu¸ Ýt. Do vËy cÇn ph¶i ®Èy m¹nh nghiªn cøu thö nghiÖm nh÷ng loµi c©y cßn l¹i míi cã thÓ biÕn tiÒm n¨ng thµnh hiÖn thùc. TrÇn Quang ViÖt, NguyÔn B¸ ChÊt khi nghiªn cøu ®Ò tµi “X¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång vµ x©y dùng híng dÉn kü thuËt trång cho mét sè loµi c©y chñ yÕu phôc vô ch¬ng tr×nh 327”, trong 2 n¨m 1997 – 1998 [16] ®· chän ®îc tËp ®oµn c©y trång gåm 70 loµi vµ x©y dùng ®îc quy tr×nh, híng dÉn kü
7 thuËt cho 20 loµi nh: L¸t hoa (Chukrasia tabularis), Muång ®en (Cassia siamea), TÕch (Tecktona grandis) NguyÔn B¸ ChÊt (1995) [4] khi nghiªn cøu phôc håi rõng S«ng HiÕu (1981 – 1985) ®· thÝ nghiÖm g©y trång hçn loµi L¸t hoa (Chukrasia tabularis) víi c¸c loµi c©y l¸ réng b¶n ®Þa kh¸c: Lim xÑt (P. tonkinensis), Giæi (Michelia sp), Th«i chanh (Evodia bodinieri), Lâi thä (Gmelina arborea).. nh»m t¹o cÊu tróc hîp lý. Theo dâi m« h×nh rõng hçn loµi ®Õn n¨m thø 10 thÊy râ sinh trëng rõng L¸t hoa hçn loµi tèt h¬n rõng L¸t hoa thuÇn loµi … KiÓu cÊu tróc rõng L¸t hoa hçn loµi cã sö dông líp thùc b× phôc håi tù nhiªn ®· ®îc t¹o lËp cã nhiÒu u ®iÓm vÒ sinh trëng vµ phôc håi ®Êt. Trong b¸o c¸o chuyªn ®Ò cña c©y Huûnh (Tarrietia javannica Kost), Bïi §oµn [33] ®· cã nhËn xÐt: “Huûnh ®îc coi lµ mét trong nh÷ng c©y b¶n ®Þa chñ yÕu trong c«ng t¸c trång rõng ë Trung Trung bé, ®Æc biÖt lµ ë Qu¶ng B×nh. Phïng Ngäc Lan (1994) [12], nghiªn cøu mét sè ®Æc tÝnh sinh th¸i loµi Lim xanh (E. fordii) ®· x¸c nhËn: vïng ph©n bè cña loµi Lim xanh rÊt réng vµ cã mÆt hÇu hÕt ë c¸c tØnh MiÒn B¾c níc ta (tõ ®Ìo H¶i V©n trë ra) víi ®é cao ph©n bè tõ 900 m trë xuèng ë phÝa Nam vµ 500 m trë xuèng ë phÝa B¾c, sinh trëng thÝch hîp ë ®åi b¸t óp, ®é dèc nhá h¬n 200 hoÆc ë ch©n ®åi, ch©n nói n¬i dèc tô. Tãm l¹i: viÖc g©y trång loµi c©y b¶n ®Þa lµ viÖc lµm ®óng ®¾n vµ cã c¬ së khoa häc, tuy nhiªn mçi loµi c©y b¶n ®Þa l¹i ®ßi hái mét m«i trêng sèng kh¸c nhau vµ mét biÖn ph¸p kü thuËt g©y trång, ch¨m sãc vµ nu«i dìng kh¸c nhau. V× vËy, viÖc nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p kü thuËt phï hîp ®èi víi tõng loµi lµ viÖc lµm thiÕt thùc trong giai ®o¹n hiÖn nay. 1.2.2. C¸c nghiªn cøu vÒ c©y b¶n ®Þa ®Ó trång rõng vµ lµm giµu rõng Lu Ph¹m Hoµnh, Lª C¶nh NhuÖ, TrÇn Nguyªn Gi¶ng… (1960) [28] ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu thö nghiÖm vµ lµm giµu rõng b»ng nh÷ng loµi c©y
8 b¶n ®Þa nh Lim xanh (Erythrophloeum fordii), Chß n©u (Dipterocarpus retusus), Rµng rµng mÝt (Ormasia balansea), V¹ng trøng (Endospermum chinense) … theo ph¬ng thøc c¶i t¹o chÆt tr¾ng, c¶i t¹o theo b¨ng, trång díi t¸n. L©m Phóc Cè (1995) [7] khi nghiªn cøu mét sè loµi c©y b¶n ®Þa ®îc chän trång rõng phßng hé ®Çu nguån S«ng §µ ë Póng Lu«ng, Mï C¨ng Ch¶i ®· chän ®îc 4 loµi c©y b¶n ®Þa lµ: P¬ mu (Fokienia hodginsic Henry et Thomas), T« h¹p h¬ng (Altingia takhtadjanii), Giæi (Tahama Gioi A. Chev) vµ c©y song mËt (Calamus ealusetris) cã thÓ trång lµm giµu rõng theo ph¬ng thøc trång xen díi t¸n rõng hay lµm giµu rõng theo b¨ng. Ch¬ng tr×nh 327 [23] víi ®Þnh híng trång rõng phßng hé theo híng hçn loµi 500 c©y b¶n ®Þa + 1100 c©y phô trî. Khi thùc thi cã h¬n 60 tØnh, thµnh phè cã dù ¸n ®· trång rÊt nhiÒu m« h×nh rõng trång hçn loµi kh¸c nhau víi h¬n 70 loµi c©y. TriÖu ViÖt Hïng (1993) [10] ®· nghiªn cøu vÒ “§Æc tÝnh sinh vËt häc cña mét sè loµi c©y lµm giµu rõng nh: Tr¸m tr¾ng (Canarium album), Lim xÑt (Peltorphrum tonkinense A.Chev)” cã nhËn xÐt: Trong tæ thµnh rõng tù nhiªn, Tr¸m tr¾ng chØ ®¹t trung b×nh 3,87% vÒ sè c©y vµ 6,84% vÒ tr÷ lîng « tiªu chuÈn. XÐt ë tr¹ng th¸i rõng IIIA1, Tr¸m tr¾ng chiÕm tû lÖ cao h¬n so víi IIIA2. Trong rõng rÊt hay gÆp Tr¸m tr¾ng víi mét sè c©y b¹n nh Kh¸o vµng (Machilus bosii), DÎ (Castanopis sp), Lim xÑt (P. tonkinense), Hu ®ay (Trema orientalis), Sau sau (Liquidambar formosana), Xoan ta (Melia azedarach Linn), Xoan nhõ (Choerospondias axillaris) , Vèi thuèc (Schima wallichii)… C«ng tr×nh nghiªn cøu lµm giµu rõng b»ng c©y Lim xÑt (P. tonkinense) theo b¨ng trªn tr¹ng th¸i rõng nghÌo kiÖt sau khi ®· khai th¸c hÕt c¸c loµi c©y gç cã gi¸ trÞ ë NghÜa §µn (NghÖ An) cña Lª V¨n ThÞnh (2000) [33] ®· cho thÊy sau mét n¨m trång, tû lÖ sèng ®¹t 90%. C©y sinh trëng kh¸, ph©n ho¸ ®êng kÝnh kh¸ râ, cã 60% sè c©y cã ®êng kÝnh b»ng hoÆc lín h¬n ®êng
9 kÝnh c©y trung b×nh, 30% c©y cã chiÒu cao díi cµnh b»ng 50% chiÒu cao vót ngän trë lªn, h×nh th©n th¼ng, sau 20 n¨m th× cµnh ph¸t triÓn m¹nh kh¶ n¨ng sinh trëng chËm l¹i. ViÖn khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam (2000) [33] khi nghiªn cøu c¶i t¹o rõng nghÌo kiÖt t¹i Vò MÔ (B¾c S¬n) vµ §ång Hû (Th¸i Nguyªn) b»ng c¸ch trång bæ sung 2 loµi c©y b¶n ®Þa lµ DÎ ®á (Castanopsis hystrix) vµ Kh¸o vµng (Machilus bosii) theo ph¬ng thøc trång theo b¨ng hoÆc theo ®¸m. Tõ nh÷ng n¨m 1972 ®Õn nh÷ng n¨m sau 1975, mét sè l©m trêng nh B¾c S¬n, Vâ Nhai, §ång Hû ®· nh©n réng m« h×nh trªn. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay viÖc ®¸nh gi¸ c¸c m« h×nh nµy gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n v× ®· bÞ tµn ph¸. Mét c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c t¹i CÇu Hai - Phó Thä (ViÖn khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam) [33] còng ®· ®a c©y Lim xÑt (P. tonkinense) trång theo b¨ng trªn th¶m c©y bôi cã chiÒu cao kho¶ng 3 m. Më r¹ch 2m, trång tõ c©y con cã bÇu ®îc t¹o tõ h¹t nu«i dìng trong vên ¬m 6 th¸ng tuæi. Sau 3 n¨m tû lÖ sèng ®¹t xÊp xØ 90%, kh¶ n¨ng sinh trëng kh¸, t¨ng trëng b×nh qu©n ®¹t 2,3 cm/n¨m vÒ ®êng kÝnh vµ 2,0 m/n¨m vÒ chiÒu cao. Nhng ®Õn n¨m thø 4 trë ®i th× kh¶ n¨ng sinh trëng chËm l¹i. C¸c loµi c©y t¸i sinh trong r¹ch chõa sinh trëng kh¸ nhanh, vît chiÒu cao c©y Lim xÑt trång trong r¹ch. T¸n c©y trong r¹ch chõa ®· lÊn ¸t nªn ë giai ®o¹n 6 – 7 n¨m tuæi kh¶ n¨ng sinh trëng cña Lim xÑt kÐm h¼n. §iÒu nµy rÊt phï hîp víi ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña Lim xÑt ®· ®îc x¸c ®Þnh trong nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu tríc ®©y. V× c©y Lim xÑt lµ c©y a s¸ng do ®ã kh«ng nªn trång lµm giµu b»ng c©y Lim xÑt trong r¹ch khi th¶m thùc b× ph¸t triÓn qu¸ nhanh. Còng t¹i CÇu Hai – Phó Thä ®· nghiªn cøu thö nghiÖm trång c©y Lim xanh trªn 3 tr¹ng th¸i thùc b× kh¸c nhau: 1.Tr¹ng th¸i rõng tù nhiªn nghÌo kiÖt cã chiÒu cao líp th¶m tù nhiªn 3m. Trång Lim xanh trªn b¨ng chÆt réng 20,30,40 m; B¨ng chõa 20m. Trªn b¨ng chÆt l¹i tiÕn hµnh trång cèt khÝ ®Ó che phñ ®Êt.