Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đề xuất một số giải pháp kỹ thuật phục hồi rừng thứ sinh nghèo trên núi đá vôi tại vùng đệm Vườn quốc gia Cát Bà

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:81

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn nhằm đề xuất được một số giải pháp kỹ thuật phục hồi rừng thứ sinh nghèo trên núi đá vôi tại vùng đệm Vườn quốc gia Cát Ba. Để hiểu rõ hơn mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết của luận văn này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đề xuất một số giải pháp kỹ thuật phục hồi rừng thứ sinh nghèo trên núi đá vôi tại vùng đệm Vườn quốc gia Cát Bà

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP HOÀNG VĂN THẬP ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP KỸ THUẬT PHỤC HỒI RỪNG THỨ SINH NGHÈO TRÊN NÚI ĐÁ VÔI TẠI VÙNG ĐỆM VƯỜN QUỐC GIA CÁT BÀ LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP HÀ NỘI, 2008
1 §Æt vÊn ®Ò ViÖt Nam cã diÖn tÝch tù nhiªn 33,12 triÖu hecta, trong ®ã diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp 18,77 triÖu hecta, chiÕm 56,67%. N»m trªn b¸n ®¶o §«ng D¬ng, chÞu ¶nh hëng cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, ®Þa h×nh chia c¾t phøc t¹p, tr¶i dµi qua nhiÒu vïng sinh th¸i kh¸c nhau, ViÖt Nam cã nguån tµi nguyªn phong phó, cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc vµ ®Æc h÷u cao. Tuy nhiªn, do chiÕn tranh kÐo dµi dÉn ®Õn sù ®ãi nghÌo, céng víi c¬ chÕ chÝnh s¸ch cha phï hîp dÉn ®Õn rõng bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ, nhiÒu nguån tµi nguyªn ®éng, thùc vËt rõng quý hiÕm bÞ tuyÖt chñng (n¨m 1943 diÖn tÝch rõng lµ 14,3 triÖu hecta vµ sau 50 n¨m diÖn tÝch rõng hiÖn nay chØ cßn xÊp xØ 13 triÖu hecta). Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· kh«ng ngõng quan t©m tíi ph¸t triÓn l©m nghiÖp, th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch hç trî b»ng c¸c ch¬ng tr×nh dù ¸n nh ch¬ng tr×nh 327, ch¬ng tr×nh 661, v.v, do ®ã diÖn tÝch rõng ®· ®îc t¨ng lªn nhng kh«ng ®¸ng kÓ, bªn c¹nh ®ã c¸c loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng vÉn cßn tiÕp diÔn. §Æc biÖt rõng trªn nói ®¸ v«i ®· bÞ gi¶m sót nhanh chãng c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng. Nh÷ng t¸c ®éng nµy ®· ¶nh hëng lín ®Õn kh¶ n¨ng tån t¹i cña rõng, lµm mÊt c©n b»ng hÖ sinh th¸i, diÔn thÕ rõng ®i theo chiÒu tiªu cùc [31]. §¶o C¸t Bµ lµ ®¶o ®Æc trng cho hÖ sinh th¸i rõng - biÓn. N¬i ®©y cã Vên Quèc gia danh tiÕng, lµ ®Þa chØ du lÞch hÊp dÉn ®èi víi du kh¸ch trong vµ ngoµi níc. §Þa danh nµy kh«ng chØ cã vÎ ®Ñp hÊp dÉn mµ cßn lµ mét kho tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, ®a d¹ng. V× vËy, viÖc nghiªn cøu qu¶n lý vµ sö dông bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nãi chung vµ tµi nguyªn rõng trªn nói ®¸ v«i nãi riªng cã ý nghÜa to lín vµ thiÕt thùc vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸, khoa häc vµ m«i trêng. Rõng trªn nói ®¸ v«i ë C¸t Bµ cã cÊu tróc vµ tæ thµnh phong phó trªn ®Þa h×nh phøc t¹p. Tuy nhiªn, hiÖn nay phÇn lín kiÓu rõng nµy ®· trë nªn nghÌo kiÖt, nhiÒu loµi c©y quý trong rõng nh; §inh, NghiÕn, Hoµng §µn, Kim Giao,
2 Cä H¹ Long ®· khan hiÕm vµ ®ang bÞ ®e do¹ biÕn mÊt. Mét khi hÖ sinh th¸i rõng trªn nói ®¸ v«i bÞ tµn ph¸ th× kh¶ n¨ng tù phôc håi gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, ®Æc ®iÓm nµy kh¸c h¼n víi hÖ sinh th¸i rõng nói ®Êt. MÆc dï vËy, cho ®Õn nay chóng ta vÉn cha x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé cho ho¹t ®éng phôc håi vµ ph¸t triÓn rõng trªn nói ®¸ v«i t¹i VQG C¸t Bµ, cô thÓ lµ: - Cha x¸c ®Þnh ®îc tiªu chuÈn ph©n lo¹i ®èi tîng cÇn t¸c ®éng cho tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ. - Cha x©y dùng ®îc hÖ thèng biÖn ph¸p kü thuËt hoµn chØnh, nh÷ng quy tr×nh c«ng nghÖ cã hiÖu qu¶ cao cho ho¹t ®éng phôc håi vµ ph¸t triÓn rõng trong tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ. - Cha x¸c ®Þnh ®îc tËp ®oµn c©y phï hîp ®Ó ph¸t huy tiÒm lùc kinh tÕ vµ sinh th¸i cao cña rõng trªn nói ®¸ v«i. §Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng tån t¹i trªn, ®Ò tµi "§Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p kü thuËt phôc håi rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i t¹i vïng ®Öm Vên Quèc Gia C¸t Bµ" ®· ®îc thùc hiÖn.
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. ë ngoµi níc 1.1.1. Quan niÖm vÒ rõng thø sinh nghÌo vµ phôc håi rõng thø sinh nghÌo Tuy kh¸c nhau vÒ ng«n tõ hay c¸ch diÔn ®¹t, nhng cho ®Õn nay thuËt ng÷ rõng thø sinh nghÌo (Degraded secondary forest) ®· ®îc nhËn thøc thèng nhÊt trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Rõng thø sinh nghÌo lµ rõng n»m trong lo¹t diÔn thÕ thø sinh, tiÒm n¨ng vµ c¸c chøc n¨ng cã lîi cña rõng ®· bÞ suy gi¶m díi t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi, ®Æc biÖt lµ t¸c ®éng cña con ngêi (A.G.Iatxenko, 1976; P.D.Iasenko, 1969; V.N. Sukasov, 1957, 1960, 1964; ITTO, 2002) (DÉn theo Vò TiÕn Hinh vµ Ph¹m V¨n §iÓn, 2006 [9]). Quan ®iÓm hiÖn nay vÒ phôc håi rõng thø sinh nghÌo ®îc chia thµnh ba nhãm chÝnh nh sau: Mét lµ, phôc håi rõng lµ ®a rõng ®Õn tr¹ng th¸i hoµn chØnh, tiÕp cËn víi tr¹ng th¸i tríc khi bÞ t¸c ®éng. Theo quan ®iÓm nµy cã c¸c t¸c gi¶ Cairns (1995), Jordan (1995) vµ Egan (1996). Hai lµ, nhÊn m¹nh hÖ sinh th¸i rõng ph¶i ®îc phôc håi tíi møc ®é bÒn v÷ng nµo ®ã b»ng con ®êng tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o mµ kh«ng nhÊt thiÕt gièng nh hÖ sinh th¸i ban ®Çu. §©y lµ quan ®iÓm nhËn ®îc nhiÒu sù t¸n ®ång nhÊt. §iÓn h×nh cña quan ®iÓm nµy lµ: Harrington, 1999; Kumar, 1999; Bradshaw, 2002; IUCN, 2003; David Lamb, 2003). Ba lµ, tËp trung vµo viÖc x¸c ®Þnh c¸c nguyªn nh©n vµ yÕu tè rµo c¶n cña qu¸ tr×nh phôc håi rõng. §iÓn h×nh lµ nghiªn cøu cña ITTO (2002) khi nhÊn m¹nh, nh÷ng khu vùc ®Êt rõng ®· bÞ tho¸i ho¸, hµm lîng chÊt dinh dìng trong ®Êt thÊp, kÕt cÊu kh«ng tèt, nhiÒu mÇm bÖnh, xãi mßn m¹nh vµ löa rõng.
4 §Ó phôc håi rõng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh c¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi sù mÊt rõng (stress factors), tõ ®ã h¹n chÕ hoÆc lo¹i bá chóng. §©y ®îc coi nh mét quan ®iÓm, mét sù nh×n nhËn míi vÒ phôc håi rõng, v× ®· bíc ®Çu g¾n kÕt phôc håi rõng víi c¸c yÕu tè x· héi, khi nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn mÊt rõng t¹i c¸c níc nhiÖt ®íi chÝnh lµ con ngêi. 1.1.2. Thµnh tùu nghiªn cøu phôc håi rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i Khi nghiªn cøu th¶m thùc vËt trªn nói ®¸, ®Æc biÖt trªn nói ®¸ v«i ë nhiÖt ®íi, nhiÒu chuyªn gia vÒ thùc vËt, ®Þa lý thùc vËt, thæ nhìng ®· rÊt ng¹c nhiªn tríc hÖ sinh th¸i hïng vÜ cã vÎ ®Ñp kú diÖu vµ cho nhiÒu s¶n phÈm quý gi¸. Nói ®¸ cã ®Êt Ýt vµ máng, v¸ch nói gÇn nh dùng ®øng, sau thêi gian kh«ng l©u phÇn lín ®Êt sÏ bÞ gét röa xuèng ch©n nói. H¬n n÷a nói ®¸ khi kh«ng cã t¸n rõng che phñ, biªn ®é nhiÖt cao, phong ho¸ sÏ rÊt m¹nh, ®¸ nøt thµnh tõng t¶ng vµ s¹t lë r¬i xuèng. Nh÷ng nghiªn cøu nµy còng khuyÕn c¸o r»ng: Mét khi rõng nói ®¸ v«i bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ th× rõng rÊt khã cã thÓ tù phôc håi trë l¹i, ®Æc ®iÓm nµy kh¸c h¼n víi hÖ sinh th¸i nói ®Êt. Sau khi th¶m thùc vËt nói ®¸ v«i bÞ mÊt, díi c¸c trËn ma lín vµ cêng ®é m¹nh ë vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm (nh ë ViÖt Nam), ch©n nói bÞ thiÖt h¹i, ®e do¹ ®êi sèng vµ s¶n xuÊt cña con ngêi (dÉn theo TrÇn H÷u Viªn, 2004 [40]). ViÖn l©m nghiÖp Qu¶ng T©y vµ Qu¶ng §«ng - Trung Quèc ®· nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh trëng cña mét sè loµi c©y trªn nói ®¸ v«i nh: Toona sinensis, Delavaya toxocarpa, Chukrasia tabularis, Excentrodendron tonkinensis... trong thêi kú (1985 – 1998). Nh÷ng nghiªn cøu ®ã ®· ®îc tæng kÕt s¬ bé sau nhiÒu héi th¶o khoa häc ë Häc viÖn L©m nghiÖp B¾c Kinh víi sù tham gia cña nhiÒu nhµ khoa häc l©m nghiÖp ®Çu ngµnh cña níc nµy vµ nh÷ng híng dÉn t¹m thêi vÒ kü thuËt phôc håi rõng trªn nói ®¸ v«i ®· ®îc x©y dùng. Tuy nhiªn, nh÷ng nguyªn lý vÒ phôc håi vµ ph¸t triÓn rõng trªn nói ®¸ v«i cha ®îc tæng kÕt mét c¸ch cã hÖ thèng nªn viÖc ¸p dông nh÷ng híng dÉn nµy cho
5 nhiÒu quèc gia kh¸c, trong ®ã cã ViÖt Nam cßn khiªm tèn vµ ®ang trong giai ®o¹n thö nghiÖm. 1.1.3. Tån t¹i nghiªn cøu phôc håi rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i Nh×n chung trªn thÕ giíi nh÷ng nghiªn cøu vÒ phôc håi rõng míi chØ tËp trung vµo phôc håi rõng trªn nói ®Êt, nh÷ng nghiªn cøu phôc håi rõng trªn nói ®¸ v«i rÊt Ýt. C¸c nghiªn cøu míi chØ tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc nh: ph©n chia th¶m thùc vËt trªn nói ®¸ v«i, nghiªn cøu ®a d¹ng loµi trªn nói ®¸ v«i, ph©n vïng sinh th¸i trªn nói ®¸ v«i. MÆt kh¸c, nh÷ng nguyªn lý vÒ phôc håi vµ ph¸t triÓn rõng trªn nói ®¸ v«i cha ®îc tæng kÕt mét c¸ch hÖ thèng, nªn viÖc ¸p dông nh÷ng híng dÉn nµy cho nhiÒu quèc gia kh¸c, trong ®ã cã ViÖt Nam cßn khiªm tèn vµ ®ang trong giai ®o¹n thö nghiÖm. 1.2. ë trong níc 1.2.1. Quan ®iÓm vÒ rõng thø sinh nghÌo vµ phôc håi rõng thø sinh nghÌo Th¸i V¨n Trõng (1970, 1978) vµ TrÇn Ngò Ph¬ng (1970) cho r»ng, rõng thø sinh nghÌo lµ rõng thø sinh ®ang ë trong lo¹t diÔn thÕ theo chiÒu híng tho¸i ho¸. TrÇn Ngò Ph¬ng (2000) cßn kh¼ng ®Þnh tÊt c¶ c¸c kiÓu rõng giµu nguyªn sinh hay thø sinh, díi t¸c ®éng ph¸ ho¹i liªn tiÕp cña con ngêi, cuèi cïng vÉn biÕn thµnh tr¶ng cá, víi ph¬ng thøc chÆt tØa tha vµ t¸i sinh tù nhiªn tõ rõng nguyªn liÖu ban ®Çu sÏ trë thµnh rõng h¹t hay rõng chåi, rõng nµy sÏ tho¸i ho¸ thµnh rõng chåi vµ cuèi cïng rõng chåi sÏ tho¸i ho¸ thµnh tr¶ng cá [27], [28]. Theo Ph¹m V¨n §iÓn (2006): (1) Rõng thø sinh nghÌo lµ rõng nghÌo vÒ tr÷ lîng vµ tµi nguyªn sinh häc, nghÌo nµn vÒ loµi c©y môc ®Ých, vÒ chñng lo¹i, sè lîng vµ chÊt lîng l©m s¶n. (2) Rõng thø sinh nghÌo lµ rõng nghÌo c¶ vÒ gi¸ trÞ kinh tÕ, vÒ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu kinh tÕ – x· héi cña con ngêi. (3) Rõng thø sinh nghÌo cßn lµ rõng nghÌo vÒ n¨ng lùc tù phôc håi,
6 biÓu hiÖn râ nhÊt th«ng qua n¨ng lùc t¸i sinh. Ngoµi ra, rõng thø sinh nghÌo cßn lµ rõng nghÌo vÒ kh¶ n¨ng dÞch vô, nghÌo vÒ vai trß b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i, nh ®iÒu hoµ khÝ hËu, gi÷ vµ ®iÒu tiÕt níc, h¹n chÕ xãi mßn ®Êt, v.v [7], [9]. Phôc håi rõng tríc hÕt lµ phôc håi l¹i thµnh phÇn chñ yÕu cña rõng lµ th¶m thùc vËt c©y gç. Phôc håi rõng lµ mét qu¸ tr×nh sinh häc gåm nhiÒu giai ®o¹n vµ kÕt thóc b»ng sù xuÊt hiÖn mét thÕ hÖ míi th¶m c©y gç b¾t ®Çu khÐp t¸n. Qu¸ tr×nh phôc håi rõng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù c©n b»ng sinh häc xuÊt hiÖn, ®¶m b¶o chi sù c©n b»ng nµy tån t¹i liªn tôc vµ còng v× thÕ mµ chóng ta sö dông chóng liªn tôc ®îc (Vâ §¹i H¶i vµ céng sù, 2003) [14]. 1.2.2. Nghiªn cøu vÒ th¶m thùc vËt rõng trªn nói ®¸ v«i Trong qu¸ tr×nh ph©n lo¹i th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam, Th¸i V¨n Trõng (1978) ®· xem xÐt lo¹i h×nh thùc vËt trªn nói ®¸ v«i. Theo ®ã rõng trªn nói ®¸ v«i ®îc x¸c ®Þnh thuéc kiÓu phô thæ nhìng kiÖt níc trªn ®Êt ®¸ v«i x¬ng xÈu (§k) vµ n»m trong c¸c kiÓu th¶m thùc vËt sau: - KiÓu rõng kÝn thêng xanh, ma Èm nhiÖt ®íi (Rkx). §©y lµ kiÓu th¶m thùc vËt chñ yÕu cña rõng trªn nói ®¸ v«i víi u hîp NghiÕn + Trai lý xuÊt hiÖn ë nh÷ng lÌn, sên nói ®¸ v«i cã ®é dèc lín, ®Æc trng cña ®Þa h×nh Karst, cã nhiÒu kho¶ng trèng lín ®Ó lé ®¸ gèc, sên nói thêng lëm chëm thÊp díi 700m thuéc mét sè tØnh miÒn B¾c ViÖt Nam (Cao B»ng, L¹ng S¬n, Hµ Giang, Tuyªn Quang, B¾c C¹n, Ninh B×nh). Tuy nhiªn, do qu¸ tr×nh khai th¸c vµ sö dông qu¸ møc nªn diÖn tÝch rõng nguyªn sinh Ýt bÞ t¸c ®éng cßn l¹i rÊt Ýt, thêng n»m ë c¸c VQG vµ c¸c KBTTN nh Cóc Ph¬ng, Pï Lu«ng, v.v. KiÓu th¶m thùc vËt nµy hiÖn nay lµ nh÷ng khu rõng thø sinh trªn nói ®¸ v«i, ph©n bè chñ yÕu ë vïng gÇn d©n c, ven c¸c trôc ®êng, n¬i mµ viÖc khai th¸c vËn chuyÓn gÆp nhiÒu thuËn lîi. T¹i nhiÒu n¬i, do khai th¸c m¹nh vµ ch¸y, rõng ®· trë nªn nghÌo kiÖt, cßn Ýt nh÷ng loµi c©y gç, tæ thµnh rõng thay ®æi, c¸c loµi c©y mäc nhanh chiÕm u thÕ nh M¹y tÌo, ¤ r«, Ba bÐt, Rµng rµng mÝt, ChÈn,... Do
7 vËy, kiÓu th¶m thùc vËt nµy cßn ®îc x¸c ®Þnh lµ kiÓu phô thø sinh nh©n t¸c trªn ®Êt ®¸ v«i x¬ng xÈu. - KiÓu rõng kÝn nöa rông l¸, Èm nhiÖt ®íi (Rkn): Rõng trªn nói ®¸ v«i cã sù kÕt hîp cña nhiÒu loµi c©y kh¸c nhau nh NghiÕn + Trai lý + Chß nhai + ¤ r« cïng c¸c loµi rông l¸ nh Trêng s©ng, Xoan nhõ, G¹o, D©u da xoan, Lßng mang, Cui rõng, v.v. thêng gÆp trªn nh÷ng sên nói ®¸ v«i dèc ®øng hoÆc t¹i c¸c thung lòng nói ®¸ v«i víi ®Êt dèc tô, thÊp Èm, thùc vËt ph¸t triÓn cao lín, gÇn gièng víi thùc vËt trªn nói ®Êt. - KiÓu rõng kÝn thêng xanh, ma Èm ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp (Rka): KiÓu rõng nµy ph©n bè ë ®ai cao trªn 700m: Chî R· (B¾c C¹n), Nguyªn B×nh (Cao B»ng), Qu¶n B¹, §ång V¨n (Hµ Giang), vµ vïng T©y B¾c... §Æc ®iÓm næi bËt lµ thùc vËt thuéc ngµnh H¹t trÇn cã tû lÖ t¬ng ®èi lín vµ tËp trung, cã c¸c loµi nh Th«ng Pµ cß, Sam kim hû, Tr¾c b¸ch Qu¶n b¹,... ë ®é cao 1000m thuéc vïng T©y B¾c, xuÊt hiÖn u hîp Kiªng + Heo (Burretiodendron brilletti + Croton pseudoverticillata) thuéc kiÓu phô thæ nhìng kiÖt níc trªn ®Êt rendzina giµu chÊt dinh dìng. - KiÓu rõng kÝn hçn hîp c©y l¸ réng, l¸ kim Èm ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp (Rkh) ë Hµ Giang, Tuyªn Quang vµ Ninh B×nh ®é cao díi 700m, víi u hîp NghiÕn + Kim giao + Hoµng ®µn (Burretiodendron hsienmu + Podocarpus latiofolia + Cupressus terulus) cïng mét sè loµi c©y thuéc c¸c hä ThÝch, DÎ,... Ngoµi ra, t¹i nh÷ng khu vùc sau ho¹t ®éng n¬ng r·y hoÆc nh÷ng khu rõng ®· bÞ khai th¸c nhiÒu lÇn ®Õn c¹n kiÖt ë L¹ng S¬n, Cao B»ng, Hµ Giang, Hoµ B×nh, Qu¶ng B×nh, v.v., xuÊt hiÖn d¹ng thùc b× cã diÖn tÝch t¬ng ®èi lín víi nh÷ng loµi c©y bôi, c©y gç nhá nh ¤ r«, M¹y tÌo, XÎn gai, v.v. D¹ng thùc b× nµy ®îc gäi lµ QuÇn l¹c c©y bôi, c©y gç r¶i r¸c trªn nói ®¸ v«i [28]. TrÇn Ngò Ph¬ng (1970), khi ®Ò cËp ®Õn rõng ë miÒn B¾c ViÖt Nam ®· xÕp rõng trªn nói ®¸ v«i vµo: (1) ®ai rõng nhiÖt ®íi ma mïa víi kiÓu rõng nhiÖt ®íi l¸ réng thêng xanh nói ®¸ v«i, kiÓu nµy cã 4 kiÓu phô thæ nhìng nguyªn
8 sinh 1-2 tÇng c©y gç, trong ®ã NghiÕn lµ loµi c©y u thÕ; (2) ®ai rõng ¸ nhiÖt ®íi ma mïa víi kiÓu rõng ¸ nhiÖt ®íi l¸ kim trªn nói ®¸ v«i, kiÓu nµy cã 3 kiÓu phô mét tÇng, trong ®ã c¸c loµi V©n sam (Keteeleria calcarea), Hoµng ®µn (Cupressus terulus) vµ Kim giao (Podocarpus latiofolia) chiÕm u thÕ [20]. Ngoµi ra, theo NguyÔn B¸ Thô (1995), rõng trªn nói ®¸ v«i ë Cóc Ph¬ng ®îc xÕp vµo quÇn hÖ phô rõng rËm nhiÖt ®íi thêng xanh ma mïa c©y l¸ réng trªn ®Êt thÊp (díi 500m so víi mÆt níc biÓn) tho¸t níc phong ho¸ tõ ®¸ v«i vµ quÇn hÖ phô nµy bao gåm 6 quÇn x·, trong ®ã c¸c loµi c©y chÝnh tham gia gåm Chß ®·i, SÊu, Nhéi, Vµng anh, Chß nhai, M¹y tÌo, S©ng, DÎ gai, Re ®¸, C«m l¸ lín, Trêng nh·n, V¶i guèc, Mang c¸t, Hång b× rõng vµ ¤ r«. Qua kÕt qu¶ ph©n lo¹i th¶m thùc vËt rõng trªn nói ®¸ v«i cña mét sè t¸c gi¶ trªn ®©y, chóng t«i cã nhËn xÐt sau: TrÇn Ngò Ph¬ng (1970) chØ ph©n lo¹i rõng trªn nói ®¸ v«i ë tr¹ng th¸i nguyªn sinh, nªn ë kiÓu rõng nhiÖt ®íi l¸ réng thêng xanh nói ®¸ v«i ®· ph¸t hiÖn NghiÕn (Burretiodendron hsienmu) lµ loµi c©y lu«n gi÷ vai trß u thÕ. Trong thùc tÕ, phÇn lín c¸c diÖn tÝch rõng trªn nói ®¸ v«i hiÖn nay ®· bÞ t¸c ®éng, sè lîng tÇng vµ loµi c©y u thÕ ë c¸c kiÓu rõng nµy ®· thay ®æi. V× vËy, c¸ch ph©n chia cña TrÇn Ngò Ph¬ng kh«ng phï hîp víi nh÷ng khu rõng thuéc ®èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi [20]. HÖ thèng ph©n lo¹i rõng cña UNESCO (1973) mÆc dï kh¸ chi tiÕt vµ dÔ dµng vËn dông nhng chØ thÝch hîp cho viÖc ph©n lo¹i th¶m thùc vËt trong ph¹m vi mét vïng khÝ hËu nh ph©n lo¹i th¶m thùc vËt cho mét VQG, KBTTN. H¬n n÷a hÖ thèng ph©n lo¹i nµy kh«ng ®Ò cËp ®Õn th¶m thùc vËt nh©n t¹o nªn nã thêng ®îc sö dông trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ tÝnh ®a d¹ng cña thùc vËt. HÖ thèng ph©n lo¹i th¶m thùc vËt rõng cña Th¸i V¨n Trõng ®îc x©y dùng trªn c¬ së häc thuyÕt vÒ hÖ sinh th¸i cña Tansley A.P (1935) vµ häc thuyÕt sinh ®Þa quÇn l¹c cña Sucasev (1957) theo nguyªn lý "sinh th¸i ph¸t
9 sinh th¶m thùc vËt" [19]. Do vËy, lý luËn cña ph©n lo¹i nµy hoµn toµn chÆt chÏ vµ cã kh¶ n¨ng ¸p dông. §Ó x¸c ®Þnh mét kiÓu rõng chÝnh, theo Th¸i V¨n Trõng, chØ cÇn dùa vµo 4 tiªu chuÈn lµ d¹ng sèng u thÕ, tµn che, h×nh th¸i sinh th¸i l¸ vµ tr¹ng th¸i mïa cña t¸n l¸ thuéc tÇng c©y u thÕ sinh th¸i. MÆt kh¸c, hÖ thèng ph©n lo¹i cña Th¸i V¨n Trõng cã thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c lo¹i th¶m thùc vËt dï ®ã lµ rõng nguyªn sinh hay rõng thø sinh bÞ t¸c ®éng, thËm chÝ lµ nh÷ng khu rõng nh©n t¹o do con ngêi x©y dùng [28]. 1.2.3. Nghiªn cøu vÒ phôc håi rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i ViÖt Nam víi diÖn tÝch tù nhiªn 33,12 triÖu ha, trong ®ã diÖn tÝch nói ®¸ 1,15 triÖu ha (phÇn lín lµ ®¸ v«i giµ n»m chñ yÕu vµo giai ®o¹n C¸c bon - Pecmi) chiÕm 3,5% tæng diÖn tÝch c¶ níc (ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch rõng, 1995) [35]. Trêng §¹i häc L©m nghiÖp (1990-1999) ®· nghiªn cøu x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm chÝnh cña mét sè loµi c©y vµ trång thö nghiÖm t¹i mét sè tØnh biªn giíi phÝa B¾c vµ miÒn Trung níc ta [30]. Vên Quèc gia C¸t Bµ (H¶i Phßng), Vên Quèc gia Ba BÓ (B¾c C¹n) ®· trång thö c©y Kim giao trªn nói ®¸ v«i, nhng v× thiÕu nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n tríc ®ã nªn nh÷ng kÕt qu¶ thu ®îc rÊt h¹n chÕ, qui m« rõng trång ®· kh«ng ®îc më réng. ViÖc trång thö Keo dËu trªn nói ®¸ v«i ë ChiÒng Sinh (S¬n La) thÊy r»ng loµi c©y nµy sinh trëng kh¸ tèt. Tuy nhiªn ®Ó ph¸t huy tiÒm n¨ng to lín cña vïng nói ®¸ v«i th× nhiÒu loµi c©y b¶n ®Þa kh¸c cña vïng nói ®¸ nªn ®îc tiÕp tôc nghiªn cøu lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng vµ phôc håi rõng trªn nói ®¸ v«i. Theo NguyÔn Huy Phån, NguyÔn Huy Dòng, NguyÔn V¨n Dòng (t¹p chÝ NN&PTNT T8/2001), kh¶ n¨ng phôc håi rõng trªn nói ®¸ v«i kÐm h¬n trªn nói ®Êt, viÖc trång l¹i rõng trªn nói ®¸ lµ rÊt khã kh¨n, do vËy ë nh÷ng vïng cßn c©y t¸i sinh nªn ®a vµo khoanh nu«i b¶o vÖ ®Ó phôc håi tù nhiªn.
10 Tuy nhiªn, mét sè vïng ®· trång rõng trªn nói ®¸ thµnh c«ng nh: Cao B»ng, L¹ng S¬n, Hoµ B×nh víi c¸c loµi c©y NghiÕn, L¸t, M¾c MËt, Kh¸o, Muång tr¾ng cÇn ®îc tiÕp tôc ®¸nh gi¸ vµ nh©n réng [1]. Hoµng Kim Ngò vµ Bïi ThÕ §åi (2002) ®a ra mét sè gi¶i ph¸p phôc håi rõng trªn nói ®¸ v«i: + §èi víi kiÓu phôc håi trªn thæ nhìng kiÖt níc trªn ®Êt ®¸ v«i x¬ng xÈu Ýt bÞ t¸c ®éng: khoanh nu«i b¶o vÖ vµ c¶i t¹o rõng. + KiÓu phô thø sinh nh©n t¸c trªn ®¸ v«i x¬ng xÈu sau khai th¸c: khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh cã trång bæ sung b»ng gieo h¹t th¼ng. + KiÓu phô t¸i sinh nh©n t¹o phôc håi sau khai th¸c: khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh cã trång bæ sung vµ trång rõng b»ng c©y con cã bÇu, kh«ng bÇu vµ gieo h¹t th¼ng. Khi nghiªn cøu hÖ sinh th¸i t¹i Vên Quèc gia Pï M¸t, NguyÔn Thanh Nhµn ®· ®a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m b¶o tån hÖ thùc vËt trªn nói ®¸ v«i: Qu¶n lý b¶o vÖ rõng, qu¶n lý vïng ®Öm, n©ng cao nhËn thøc, n©ng cao hiÖu lùc thi hµnh ph¸p luËt. TrÇn H÷u Viªn – §¹i häc l©m nghiÖp (2004) víi ®Ò tµi “Nghiªn cøu c¬ së khoa häc nh»m x©y dùng c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ - kü thuËt ®Ó qu¶n lý bÒn v÷ng rõng trªn nói ®¸ v«i” ®· ®a ra tæng quan hÖ thèng rõng trªn nói ®¸ v«i ë miÒn B¾c ViÖt Nam, ®· ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p vµ x©y dùng nhiÒu m« h×nh t¹i mét sè tØnh. Trong thêi gian gÇn 3 n¨m, ®Ò tµi võa tiÕn hµnh nghiªn cøu võa tiÕn hµnh x©y dùng c¸c m« h×nh thö nghiÖm, bao gåm m« h×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x·, quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp th«n b¶n, x©y dùng h¬ng íc th«n b¶n vÒ QLBVR. §Æc biÖt c¸c m« h×nh phôc rõng trªn nói ®¸ v«i nh m« h×nh trång c©y con cã bÇu, loµi c©y trång lµ M¾c r¹c, M¾c mËt, T«ng dï, Luång, L¸t hoa; M« h×nh gieo h¹t th¼ng, loµi c©y M¾c r¹c vµ M¾c mËt; M« h×nh khoanh nu«i cã trång bæ sung, loµi c©y tr«ng bæ sung lµ NghiÕn, Kh¸o, L¸t hoa t¹i 3 ®Þa ph¬ng [40].
11 1.2.4. Mét sè nghiªn cøu kh¸c vÒ rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i ViÖn §iÒu tra - Quy ho¹ch rõng (1965) cïng víi ViÖn sinh th¸i tµi nguyªn sinh vËt, ViÖn Dîc liÖu, v.v. ®· nghiªn cøu møc ®é ®a d¹ng sinh vËt, qu¶n lý b¶o vÖ vµ sö dông tµi nguyªn rõng trªn nói ®¸ v«i ë Cao B»ng vµ mét sè ®Þa ph¬ng kh¸c. Trong hai n¨m 1967 vµ 1968, NguyÔn V¹n Thêng vµ ®éi L©m häc - ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch (Bé L©m nghiÖp) thùc hiÖn ®iÒu tra chuyªn ®Ò rõng trªn nói ®¸ v«i t¹i mét sè khu vùc thuéc tØnh Hµ Giang, Tuyªn Quang, Hoµ B×nh, Cao B»ng, Qu¶ng Ninh. KÕt qu¶ ®iÒu tra ®· ®a ra nhËn xÐt kh¸i qu¸t: sù biÕn ®æi c¸c ®Æc trng l©m häc cña quÇn hÖ rõng trªn nói ®¸ v«i miÒn B¾c ViÖt Nam cã sù sai kh¸c râ rÖt vÒ cÊu tróc (ngay c¶ trong tr¹ng th¸i rõng nguyªn sinh) trªn c¸c d¹ng ®Þa h×nh chñ yÕu. B¸o c¸o "§Æc ®iÓm tù nhiªn rõng nói ®¸ v«i Na Hang, Tuyªn Quang" (1968) ®· ®a ra sè liÖu vÒ diÖn tÝch vµ tr÷ lîng tµi nguyªn rõng nói ®¸ v«i, ®ång thêi ®· x¸c ®Þnh c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña mét sè loµi c©y trªn nói ®¸ v«i nh NghiÕn, Trai, Tre trinh, §ao, B¸ng, v.v. vµ t×nh h×nh s©u bÖnh h¹i trong vïng. Ngoµi ra, b¸o c¸o nµy cßn ®a ra mét sè nhËn ®Þnh vÒ t¸i sinh cña NghiÕn, Trai lý, v.v. Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ rõng nói ®¸ v«i trªn ®©y chñ yÕu ®îc thùc hiÖn díi d¹ng m« t¶, thèng kª tµi nguyªn vµ ®a ra mét sè kiÕn nghÞ b¶o vÖ vµ kinh doanh rõng. Nh÷ng biÕn ®æi theo chiÒu híng tiªu cùc cña ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh nói ®¸ v«i sau khi rõng bÞ khai th¸c ®· chØ ra møc ®é nghiªm träng cña viÖc mÊt rõng vµ nhÊt thiÕt ph¶i cã biÖn ph¸p duy tr× c¸c diÖn tÝch rõng hiÖn cã vµ kh«i phôc diÖn tÝch rõng ®¸ v«i ®· mÊt. Hoµng Kim Ngò (1990-1998) ®· nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh vËt häc vµ kh¶ n¨ng g©y trång c¸c loµi c©y nh NghiÕn, M¹y sao, Trai lý, Hoµng ®µn, M¾c r¹c, Xoan nhõ, M¾c mËt, v.v. trªn nói ®¸ v«i ë Hµ Giang, Cao B»ng, B¾c C¹n. T¸c gi¶
12 ®· x¸c ®Þnh ®îc mét sè ®Æc ®iÓm sinh th¸i vµ ®Ò xuÊt kü thuËt g©y trång nh÷ng loµi c©y nµy ë c¸c ®Þa ph¬ng trªn. Tõ n¨m 1999 tiÕp tôc trång thö nghiÖm c¸c loµi c©y nµy trªn nói ®¸ v«i ë mét sè ®Þa ph¬ng kh¸c ë Cao B»ng, B¾c C¹n, L¹ng S¬n vµ c¸c tØnh vïng T©y B¾c. Tuy nhiªn, do cßn ®ang trong thêi gian thö nghiÖm nªn ®©y chØ lµ nh÷ng kh¼ng ®Þnh ban ®Çu vÒ kh¶ n¨ng thµnh c«ng cña c¸c m« h×nh phôc håi rõng, ®Æc biÖt lµ c¸c m« h×nh ë vïng T©y B¾c. 1.2.5. Tån t¹i nghiªn cøu phôc håi rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i MÆc dï nghiªn cøu phôc håi hÖ sinh th¸i rõng ®· ph¸t triÓn m¹nh h¬n trong 10 n¨m qua, nhng ®Õn nay vÉn cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®îc gi¶i quyÕt. Theo NguyÔn Xu©n Qu¸t vµ céng sù (2001) cã thÓ xÕp thµnh 2 nhãm: Mét lµ: CÇn chän biÖn ph¸p ¸p dông cho tõng ®èi tîng rõng thø sinh võa dÔ lµm, võa rÎ tiÒn mµ vÉn ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng. Hai lµ: CÇn thu hót ®îc nhiÒu ngêi d©n tham gia c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng, g¾n ®îc quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña hä. Tõ c¸c nghiªn cøu phôc håi rõng trªn nói ®¸ v«i, ®Ò tµi rót ra mét sè nhËn xÐt sau: Nh×n chung, nh÷ng nghiªn cøu phôc håi rõng trªn nói ®¸ v«i trªn thÕ giíi vµ trong níc cßn rÊt Ýt ái vµ t¶n m¹n chñ yÕu díi d¹ng m« t¶, thèng kª tµi nguyªn vµ ®a ra mét sè kiÕn nghÞ b¶o vÖ vµ kinh doanh rõng. Nhng thùc tiÔn phôc håi rõng nói ®¸ v«i ë mét sè ®Þa ph¬ng ®· cho phÐp ®Æt niÒm tin r»ng: viÖc phôc håi rõng trªn nói ®¸ v«i cã thÓ thµnh c«ng sau thêi gian ng¾n, gi¸ thµnh kh«ng qu¸ cao so víi trång rõng míi trªn nói ®Êt. §ång thêi nh÷ng nghiªn cøu vÒ sù biÕn ®æi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh nói ®¸ sau khi rõng bÞ tµn ph¸ còng chØ ra sù cÇn thiÕt cña viÖc duy tr× rõng trªn nói ®¸, hoÆc cÇn nhanh chãng phôc håi rõng nói ®¸ khi cha muén.
13 Ch¬ng 2 Môc tiªu, giíi h¹n, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu 2.1.1. VÒ lý luËn Gãp phÇn x©y dùng c¬ së khoa häc cho phôc håi rõng trªn nói ®¸ v«i. 2.1.2. VÒ thùc tiÔn §Ò xuÊt ®îc mét sè gi¶i ph¸p kü thuËt phôc håi rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i t¹i vïng ®Öm Vên Quèc gia C¸t Bµ. 2.2. Ph¹m vi vµ giíi h¹n cña ®Ò tµi - VÒ ®èi tîng nghiªn cøu: ®Ò tµi chØ nghiªn cøu rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i. - VÒ néi dung: ®Ò tµi chØ nghiªn cøu nh÷ng chØ tiªu c¬ b¶n ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng phôc håi rõng, thuéc c¸c nhãm nh©n tè sinh th¸i: khÝ hËu - thuû v¨n, ®Þa h×nh, thæ nhìng, th¶m thùc vËt. - VÒ ®Þa ®iÓm: ®Ò tµi chØ thùc hiÖn t¹i vïng ®Öm Vên Quèc gia C¸t Bµ. 2.3. Néi dung nghiªn cøu 2.3.1. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh, thæ nhìng cña rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i 2.3.1.1. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh 2.3.1.2. §Æc ®iÓm thæ nhìng 2.3.2. §Æc ®iÓm th¶m thùc vËt rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i 2.3.2.1. §Æc ®iÓm tÇng c©y cao - §Æc ®iÓm tæ thµnh, mËt ®é, ®é tµn che, sinh trëng vµ phÈm chÊt tÇng c©y cao.
14 - Ph©n bè sè c©y theo loµi môc ®Ých, loµi phi môc ®Ých vµ loµi triÓn väng. 2.3.2.2. §Æc ®iÓm c©y t¸i sinh - CÊu tróc tæ thµnh vµ mËt ®é, ph©n bè c©y t¸i sinh - §Æc ®iÓm sinh trëng, nguån gèc, chÊt lîng vµ sè lîng c©y t¸i sinh triÓn väng. 2.3.2.3. §Æc ®iÓm c©y bôi th¶m t¬i 2.3.3. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p kü thuËt phôc håi rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i 2.3.3.1. Ph©n chia ®èi tîng t¸c ®éng 2.3.3.2. Chän loµi c©y triÓn väng ®Ó ph¸t triÓn trong rõng nói ®¸ v«i 2.3.3.3. C¸c gi¶i ph¸p kü thuËt phôc håi rõng thø sinh nghÌo trªn nói ®¸ v«i. - Khoanh nu«i b¶o vÖ rõng - Xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn kÕt hîp trång bæ sung - Lµm giµu rõng - C¶i t¹o rõng 2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1. Ph¬ng ph¸p kÕ thõa sè liÖu Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· kÕ thõa c¸c t liÖu sau: + Nh÷ng t liÖu vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn ë ®Þa bµn nghiªn cøu: khÝ hËu, thuû v¨n, ®Þa h×nh, thæ nhìng, tµi nguyªn rõng, tµi nguyªn ®Êt, tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc. + Nh÷ng t liÖu vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ: c¬ cÊu ngµnh nghÒ, s¶n xuÊt hµng hãa, nguån vèn, chi phÝ, thu nhËp, lu th«ng, tiªu dïng, tÝch luü, thÞ trêng, n¨ng suÊt, s¶n lîng, v.v..
15 + Nh÷ng t liÖu vÒ ®iÒu kiÖn x· héi ë ®Þa bµn nghiªn cøu: d©n sè, d©n téc, lao ®éng, phong tôc, tËp qu¸n, t«n gi¸o, tÝn ngìng, kiÕn thøc b¶n ®Þa, chÝnh s¸ch cña Nhµ níc, quy ®Þnh cña ®Þa ph¬ng, vÊn ®Ò së h÷u, sö dông ®Êt ®ai v.v.. + Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu liªn quan ®Õn khoanh nu«i phôc håi rõng: quy luËt t¸i sinh, diÔn thÕ, ®iÒu kiÖn thæ nhìng, ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu, ®Æc ®iÓm sinh th¸i loµi, kinh nghiÖm trong khoanh nu«i phôc håi rõng v.v.. + Nh÷ng v¨n b¶n liªn quan ®Õn phôc håi rõng: c¸c quy ph¹m liªn quan ®Õn khoanh nu«i vµ lµm giµu rõng, chiÕn lîc ph¸t triÓn l©m nghiÖp cña Nhµ níc, cña ®Þa ph¬ng, kÕt qu¶ thö nghiÖm c¸c ph¬ng ph¸p chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt, ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã ngêi d©n tham gia, kÕt qu¶ cña c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n t¹i khu vùc nghiªn cøu v.v. 2.4.2. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm a. LËp « tiªu chuÈn - Do ®Þa h×nh nói ®¸ v«i phøc t¹p, chia c¾t, tr¹ng th¸i th¶m thùc vËt trªn nói ®¸ v«i còng kh«ng ®ång ®Òu nªn sè lîng « tiªu chuÈn phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ. Tõ kÕt qu¶ kh¶o s¸t t×nh h×nh rõng, ®Ò tµi ®· lËp 18 OTC ®¹i diÖn cho c¸c tr¹ng th¸i rõng phæ biÕn t¹i khu vùc nghiªn cøu. - H×nh d¹ng vµ kÝch thíc « tiªu chuÈn: « tiªu chuÈn s¬ cÊp cã d¹ng h×nh vu«ng, mçi chiÒu lµ 50m, diÖn tÝch 2500m2 ®Ó x¸c ®Þnh tr¹ng th¸i th¶m thùc vËt, vµ c¸c tiªu chÝ liªn quan, ®ång thêi lµ phÇn ®Öm cña « b¸n ®Þnh vÞ. ¤ tiªu chuÈn b¸n ®Þnh vÞ h×nh ch÷ nhËt, víi chiÒu dµi 50m vµ chiÒu réng 20m (1000 m2). C¹nh dµi cña « tiªu chuÈn ®îc bè trÝ theo híng song song víi ®êng ®ång møc. C¸c « d¹ng b¶n h×nh vu«ng víi c¹nh lµ 3 m, ®îc bè trÝ theo ph¬ng ph¸p hÖ thèng trªn « tiªu chuÈn. Nh×n chung, viÖc thiÕt lËp « tiªu chuÈn ®· ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu díi ®©y:
16 + §¹i diÖn cao cho tõng ®èi tîng rõng thø sinh nghÌo. + Ph©n bè tr¶i ®Òu trong tÊt c¶ c¸c ®èi tîng khoanh nu«i vµ bao qu¸t ®îc sù biÕn ®éng cña tõng ®èi tîng khoanh nu«i. + X¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ cña « tiªu chuÈn trªn b¶n ®å. b. §iÒu tra c¸c chØ tiªu trªn « tiªu chuÈn - §Þa h×nh: ®é cao tuyÖt ®èi (m), ®é cao t¬ng ®èi (m), ®é dèc mÆt ®Êt (®é), híng ph¬i (dïng ®Þa bµn cÇm tay vµ GPS). - §iÒu kiÖn thæ nhìng: lo¹i ®Êt, ®é dµy tÇng ®Êt, ®é xèp ®Êt, hµm lîng mïn tÇng ®Êt mÆt (®é s©u 0 - 10 cm). T¹i mçi « tiªu chuÈn lÊy 2 mÉu ®Êt, trong ®ã mÉu thø nhÊt lµ mÉu tæng hîp theo ph¬ng ph¸p 9 ®iÓm; mÉu thø hai lÊy t¹i mét vÞ trÝ ®iÓn h×nh vÒ chØ tiªu dung träng ®Êt. C¸c mÉu ®Êt ®îc cho vµo tói nilon, ghi râ sè hiÖu vµ tiÕn hµnh ph©n tÝch t¹i phßng ph©n tÝch ®Êt Trêng §¹i häc L©m nghiÖp. - Líp th¶m thùc vËt ®îc ®iÒu tra cô thÓ trªn « tiªu chuÈn ®Þnh vÞ vµ b¸n ®Þnh vÞ nh sau: + TÇng c©y cao: x¸c ®Þnh tªn loµi, dïng thíc Blumeleiss ®o chiÒu cao vót ngän (HVN) vµ chiÒu cao díi cµnh (HDC), dïng thíc kÑp kÝnh ®Ó ®o ®êng kÝnh ë ®é cao ngang ngùc 1,3m (D1.3) vµ dïng thíc d©y ®o ®êng kÝnh t¸n (DT) th«ng qua h×nh chiÕu t¸n l¸. + TÇng t¸i sinh ®îc ®iÒu tra trong c¸c « d¹ng b¶n: x¸c ®Þnh tªn loµi, dïng thíc mÐt ®o chiÒu cao vót ngän (HVN), ®¸nh gi¸ chÊt lîng, nguån gèc, x¸c ®Þnh m¹ng h×nh ph©n bè c©y t¸i sinh. Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra t¸i sinh ë c¸c « d¹ng b¶n, quy ra sè lîng vµ chÊt lîng c©y/ha cho « tiªu chuÈn. + C©y bôi th¶m t¬i: x¸c ®Þnh loµi, ®é che phñ, chiÒu cao. - Líp th¶m kh«, th¶m môc: tÝnh tû lÖ cña líp th¶m kh«, th¶m môc. - Mçi « ®Òu vÏ tr¾c ®å däc vµ tr¾c ®å ngang. - T×nh h×nh t¸c ®éng cña sinh vËt vµ con ngêi: ho¹t ®éng ch¨n th¶ gia sóc, ho¹t ®éng canh t¸c.
17 - Mét sè chØ tiªu kh¸c cã liªn quan: t×nh h×nh ch¸y rõng, møc ®é xãi mßn ®Êt, v.v. 2.4.3. Ph¬ng ph¸p xö lý sè liÖu Sö dông phÇn mÒm SPSS vµ Excel ®Ó xö lý c¸c sè liÖu thu thËp, cô thÓ nh sau: - §Æc ®iÓm ®Þa h×nh ®îc ®Ò cËp gåm: ®é dèc mÆt ®Êt, ®é cao tuyÖt ®èi, híng ph¬i cña 18 OTC ®îc nhËp vµo b¶ng tÝnh Excel ®Ó ®¸nh gi¸, nhËn xÐt. - §Æc ®iÓm thæ nhìng: nh÷ng chØ tiªu ph©n tÝch gåm tû träng, dung träng, hµm lîng mïn, ®é xèp, hµm lîng N, P, K dÔ tiªu vµ ®é pH. TÊt c¶ c¸c chØ tiªu nµy ®îc ph©n tÝch b»ng c¸c ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Êt chuyªn ngµnh t¹i phßng thÝ nghiÖm cña trêng §¹i häc L©m nghiÖp. - §Æc ®iÓm cÊu tróc tÇng c©y cao a. Tæ thµnh tÇng c©y cao: Tæ thµnh thùc vËt lµ tû lÖ cña loµi c©y hay nhãm loµi c©y chiÕm trong QXTV rõng. HÖ sè tæ thµnh cña c¸c loµi c©y thêng ®îc x¸c ®Þnh theo sè c©y hoÆc theo tiÕt diÖn ngang. C«ng thøc biÓu thÞ hÖ sè tæ thµnh cña c¸c loµi c©y trong QXTV rõng ®îc gäi lµ c«ng thøc tæ thµnh. Trªn quan ®iÓm sinh th¸i ngêi ta thêng x¸c ®Þnh tæ thµnh tÇng c©y cao theo sè c©y cßn trªn quan ®iÓm s¶n lîng, ngêi ta l¹i x¸c ®Þnh tæ thµnh thùc vËt theo tiÕt diÖn ngang hoÆc theo tr÷ lîng. §Ó x¸c ®Þnh tæ thµnh tÇng c©y cao, ®Ò tµi sö dông ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh møc ®é quan träng (Important Value - IV%) cña Daniel Marmillod: N 1 %  Gi % IVi %  2 (2-1) Trong ®ã: IVi% lµ tû lÖ tæ thµnh (®é quan träng) cña loµi i Ni% lµ % theo sè c©y cña loµi i trong QXTV rõng Gi% lµ % theo tæng tiÕt diÖn ngang cña loµi i trong QXTV rõng Theo Daniel M., loµi c©y cã IV%  5% míi thùc sù cã ý nghÜa vÒ mÆt sinh th¸i trong QXTV rõng. Nh÷ng loµi c©y xuÊt hiÖn trong c«ng thøc tæ thµnh lµ loµi cã IV%  gi¸ trÞ b×nh qu©n cña tÊt c¶ c¸c loµi tham gia trong QXTV rõng. Trong
18 mét quÇn x· nÕu mét nhãm díi 10 loµi c©y cã tæng IV%  40%, chóng ®îc coi lµ nhãm loµi u thÕ vµ tªn cña QXTV rõng ®îc x¸c ®Þnh theo c¸c loµi ®ã. b. MËt ®é: CÊu tróc mËt ®é lµ chØ tiªu biÓu thÞ sè lîng c¸ thÓ cña tõng loµi hoÆc cña tÊt c¶ c¸c loµi tham gia trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch (thêng lµ 1 ha), ph¶n ¸nh møc ®é tËn dông kh«ng gian dinh dìng vµ vµi trß cña loµi trong QXTV rõng. C«ng thøc x¸c ®Þnh mËt ®é nh sau: n N / ha   10.000 S« (2-2) Trong ®ã: n: Sè lîng c¸ thÓ cña loµi hoÆc tæng sè c¸ thÓ trong ¤TC S«: DiÖn tÝch ¤TC (m2) c. §é tµn che §é tµn che ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p ®iÒu tra hÖ thèng m¹ng líi ®iÓm (100 ®iÓm), c«ng thøc tÝnh: n1 TC  N (2-3) Víi TC lµ ®é tµn che, n1 lµ sè ®iÓm gÆp t¸n l¸ vµ N lµ tæng sè ®iÓm ®iÒu tra. - §Æc ®iÓm t¸i sinh: a. Tæ thµnh c©y t¸i sinh §Ò tµi x¸c ®Þnh tæ thµnh t¸i sinh rõng theo sè c©y, hÖ sè tæ thµnh cña tõng loµi ®îc tÝnh theo c«ng thøc: Ni Ki  10 N (2- 4) Trong ®ã: Ki: HÖ sè tæ thµnh loµi thø i Ni: Sè lîng c¸ thÓ loµi i N: Tæng sè c¸ thÓ ®iÒu tra b. MËt ®é c©y t¸i sinh
19 Lµ chØ tiªu biÓu thÞ sè lîng c©y t¸i sinh trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau: 10.000  n N / ha  S dt (2- 5) víi Sdt lµ tæng diÖn tÝch c¸c ¤DB ®iÒu tra t¸i sinh (m2) vµ n lµ sè lîng c©y t¸i sinh ®iÒu tra ®îc. c. ChÊt lîng c©y t¸i sinh Nghiªn cøu t¸i sinh theo cÊp chÊt lîng tèt, trung b×nh vµ xÊu ®ång thêi x¸c ®Þnh tû lÖ c©y t¸i sinh cã triÓn väng nh»m ®¸nh gi¸ mét c¸ch tæng qu¸t t×nh h×nh t¸i sinh ®ang diÔn ra t¹i khu vùc nghiªn cøu. e. Ph©n bè c©y t¸i sinh theo mÆt ph¼ng ngang §Ó tµi nghiªn cøu h×nh th¸i ph©n bè cña c©y t¸i sinh trªn bÒ mÆt ®Êt th«ng qua x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch tõ mét c©y t¸i sinh chän ngÉu nhiªn ®Õn c©y gÇn nhÊt. Sö dông tiªu chuÈn U (ph©n bè chuÈn) cña Clark vµ Evans ®Ó ®¸nh gi¸ víi dung lîng quan s¸t (n) ®ñ lín, qua ®ã dù ®o¸n giai ®o¹n ph¸t triÓn cña QXTV rõng trong khu vùc: U r1    0,5 . n 0,26136 (2- 6) Trong ®ã: r1 lµ gi¸ trÞ b×nh qu©n cña n lÇn quan s¸t kho¶ng c¸ch gÇn nhÊt.  lµ mËt ®é c©y tÝnh trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch (m2) n lµ sè lÇn quan s¸t. NÕu: /U/ < 1,96 th× tæng thÓ c©y t¸i sinh cã ph©n bè ngÉu nhiªn U > 1,96 th× tæng thÓ c©y t¸i sinh cã ph©n bè ®Òu. U < -1,96 th× tæng thÓ c©y t¸i sinh cã ph©n bè côm. - Ph©n chia ®èi tîng t¸c ®éng: Ph¬ng ph¸p chung lµ dùa vµo c¸c chØ tiªu ®Þa h×nh, thæ nhìng, th¶m thùc vËt th«ng qua ®¸nh gi¸ ®iÓm vÒ møc ®é phï hîp cña tõng nh©n tè.