Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đề xuất một số giải pháp quản lý rừng trên cơ sở cộng đồng tại xã Triệu Nguyên, thuộc vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông tỉnh Quảng Trị

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là phát huy năng lực nội sinh của cộng đồng nhằm quản lý bền vững tài nguyên rừng, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội xã Triệu Nguyên nhằm góp phần bảo vệ tài nguyên KBTTN Đakrông, tỉnh Quảng Trị. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Đề xuất một số giải pháp quản lý rừng trên cơ sở cộng đồng tại xã Triệu Nguyên, thuộc vùng đệm khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông tỉnh Quảng Trị

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt trêng ®¹i häc l©m nghiÖp Bïi c«ng phó ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång t¹i x· triÖu nguyªn, thuéc vïng ®Öm khu b¶o tån thiªn nhiªn ®akr«ng-tØnh qu¶ng trÞ luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y - 2007
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt trêng ®¹i häc l©m nghiÖp Bïi c«ng phó ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång t¹i x· triÖu nguyªn, thuéc vïng ®Öm khu b¶o tån thiªn nhiªn ®akr«ng-tØnh qu¶ng trÞ Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: TS NguyÔn ThÞ B¶o L©m Hµ T©y – 2007
-1- §Æt vÊn ®Ò Khu b¶o tån thiªn nhiªn §akr«ng ®îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh 768 /Q§-UB ngµy 09/04/2001. §©y lµ hÖ sinh th¸i rõng ®iÓn h×nh cña vïng nói thÊp Trung bé, n¬i cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, cã nhiÒu loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm ®îc nhiÒu nhµ khoa häc trong vµ ngoµi níc quan t©m nghiªn cøu. TriÖu Nguyªn lµ mét x· vïng ®Öm Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng- tØnh Qu¶ng TrÞ n»m trong khu vùc phßng hé ®Çu nguån s«ng Th¹ch H·n. Víi diÖn tÝch ®Êt s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp réng lín chiÕm 89,1% tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn, ®©y lµ nguån tµi nguyªn quý gi¸ vµ phong phó nhÊt cña ®Þa ph¬ng. Trong nhiÒu n¨m qua, do khai th¸c vµ sö dông rõng bÊt hîp lý, ho¹t ®éng khai th¸c vµ s¨n b¾n tr¸i phÐp ngµy mçi gia t¨ng ®· lµm cho tµi nguyªn rõng tù nhiªn ë ®©y suy gi¶m nghiªm träng, kh¶ n¨ng cung cÊp l©m s¶n, phßng hé, c¶i t¹o m«i trêng...kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu ®Æt ra. Do vËy, h¹n h¸n, lò lôt x¶y ra hµng n¨m g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Tríc t×nh tr¹ng ®ã, nhµ níc ®· cã nhiÒu chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch vµ dù ¸n cho ho¹t ®éng qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng. Song hiÖn tîng s¨n b¾t, khai th¸c gç tr¸i phÐp vÉn thêng xuyªn x¶y ra lµm cho tµi nguyªn rõng tiÕp tôc suy gi¶m. Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu lµm gi¶m hiÖu lùc cña c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý tµi nguyªn rõng cña níc ta lµ do thiÕu sù tham gia cña céng ®ång. VËy lµm thÕ nµo ®Ó n©ng cao néi lùc cña céng ®ång, ph¸t huy nh÷ng tiÒm n¨ng s½n cã vµ l«i cuèn céng ®ång tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý tµi nguyªn rõng v× môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Þa ph¬ng. §©y lµ bµi to¸n khã gi¶i ®¸p kh«ng chØ cña chÝnh quyÒn c¸c cÊp, c¸c nhµ khoa häc mµ cña c¶ ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Nh»m gãp phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “§Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång t¹i x· TriÖu Nguyªn, thuéc vïng ®Öm Khu b¶o tån thiªn nhiªn §akr«ng-tØnh Qu¶ng TrÞ.”
-2- Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. NhËn thøc chung vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu. 1.1.1. Qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång. Kh¸i niÖm céng ®ång ®îc hiÓu lµ nhãm ngêi sèng trªn cïng mét khu vùc, vµ thêng cïng nhau chia sÎ c¸c môc tiªu chung, c¸c luËt lÖ x· héi chung vµ / hoÆc cã thÓ cã quan hÖ gia ®×nh víi nhau ( Darcy Davis Case ,1990). Nh vËy: Trong ph¹m vi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, céng ®ång ®Þa ph¬ng ®îc hiÓu theo nghÜa: lµ th«n xãm vµ lµ céng ®ång d©n c th«n, lµng, b¶n, céng ®ång dßng hä, c¸c d©n téc hoÆc nhãm ngêi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ lîi Ých chung... Qu¶n lý tµi nguyªn rõng trªn c¬ së céng ®ång lµ qu¶n lý tµi nguyªn mµ trong ®ã ph¸t huy ®îc n¨ng lùc néi sinh cña céng ®ång cho ho¹t ®éng qu¶n lý. Nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý tµi nguyªn rõng trªn c¬ së céng ®ång lu«n chøa ®ùng nh÷ng s¾c th¸i cña phong tôc, tËp qu¸n, ý thøc t«n gi¸o, nhËn thøc , kiÕn thøc cña ngêi d©n, ®Æc ®iÓm quan hÖ gia ®×nh, hä hµng, lµng xãm, cña chÝnh s¸ch, luËt ph¸p...Trong khi c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®Ò cao vai trß c¸ nh©n, th× c¸c níc ®ang ph¸t triÓn mµ ®Æc biÖt lµ ë vïng Ch©u ¸- Th¸i B×nh D¬ng vÊn ®Ò gia ®×nh vµ céng ®ång l¹i ®îc ®¸nh gi¸ cao. Trong nhiÒu trêng hîp, qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn trªn c¬ së céng ®ång ®· ®em l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ to lín cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i [31]. Qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång lµ ho¹t ®éng qu¶n lý rõng ®îc thùc hiÖn trªn diÖn tÝch ®îc giao cho c¸c hé gia ®×nh, c¸c nhãm hé, c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi ë th«n b¶n, hay cho c¶ th«n b¶n. Trªn c¬ së giao ®Êt l©m nghiÖp, c¸c tæ chøc l©m nghiÖp cña nhµ níc hæ trî céng ®ång th«n b¶n tù qu¶n lý mét c¸ch bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng dùa trªn sù phèi hîp vµ hîp t¸c
-3- gi÷a c¸c thµnh viªn trong céng ®ång còng nh gi÷a céng ®ång víi tæ chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. Qu¶n lý bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn rõng t¹i céng ®ång nh»m ®¹t c¸c môc tiªu t¨ng thu nhËp, t¨ng c¸c s¶n phÈm lÊy tõ rõng, t¨ng ®é che phñ cña rõng, c¶i thiÖn nguån níc nhng kh«ng tr¸i víi ph¸p luËt cña nhµ níc. Nh vËy, qu¶n lý rõng dùa trªn c¬ së céng ®ång lµ tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý rõng do ngêi d©n th«n b¶n(hé gia ®×nh, nhãm hé, th«n, b¶n) thùc hiÖn trªn diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ®îc giao vµ kho¸n trªn c¬ së hîp t¸c gi÷a c¸c thµnh viªn trong céng ®ång víi c¸c tæ chøc ngoµi céng ®ång [7]. 1.1.2. Vïng ®Öm vµ quy chÕ qu¶n lý vïng ®Öm ë ViÖt Nam. GÇn ®©y nhÊt, kh¸i niÖm vïng ®Öm ®îc thÓ chÕ ho¸ trong quyÕt ®Þnh sè 186/2006/Q§ - TTg cña ChÝnh phñ. Mét lÇn n÷a vïng ®Öm ®îc x¸c ®Þnh n»m ngoµi KBT vµ kh«ng thuéc KBT. Trong quyÕt ®Þnh nµy ®· ®Ò cËp 1 c¸ch t¬ng ®èi toµn diÖn vÒ vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô, c¸c ho¹t ®éng vµ sù phèi kÕt hîp gi÷a c¸c bªn liªn quan trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng ®Öm. “Vïng ®Öm lµ vïng rõng, vïng ®Êt hoÆc vïng ®Êt cã mÆt níc n»m liÒn kÒ víi c¸c VQG vµ KBTTN, cã t¸c ®éng ng¨n chÆn hoÆc lµm gi¶m nhÑ sù x©m h¹i cña con ngêi tíi VQG vµ KBTTN. Mäi ho¹t ®éng trong vïng ®Öm ph¶i nh»m môc ®Ých hç trî cho c«ng t¸c b¶o tån, qu¶n lý vµ b¶o vÖ khu rõng ®Æc dông, h¹n chÕ di d©n bªn ngoµi vµo vïng ®Öm, cÊm s¨n b¾n, bÉy b¾t c¸c loµi ®éng vËt vµ chÆt ph¸ c¸c loµi thùc vËt hoang d· lµ ®èi tîng b¶o vÖ. DiÖn tÝch cña vïng ®Öm kh«ng tÝnh vµo diÖn tÝch cña khu rõng ®Æc dông. Dù ¸n ®Çu t x©y dùng vµ ph¸t triÓn vïng ®Öm ®îc phª duyÖt cïng víi dù ¸n ®Çu t cña khu rõng ®Æc dông” Nh vËy, tÊt c¶ c¸c VQG vµ KBTTN ®Òu ph¶i cã vïng ®Öm. Vïng ®Öm lµ chiÕc n«i, lµ vµnh ®ai bao quanh cã t¸c dông b¶o vÖ chóng. V× vËy, ®Çu t x©y dùng vµ qu¶n lý vïng ®Öm lµ mét nhiÖm vô hÕt søc quan träng.
-4- Qu¶n lý vïng ®Öm ®îc nh×n nhËn nh lµ mét hµnh ®éng can thiÖp dµi h¹n nh»m ®¹t ®îc tÝnh bÒn v÷ng vÒ sinh th¸i, vÒ x· héi, tæ chøc vµ kinh tÕ. §Çu t vïng ®Öm nh»m gi¶m nhÑ nguy c¬, th¸ch thøc vµ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc. Mäi cè g¾ng ®Çu t x©y dùng vµ qu¶n lý vïng ®Öm lµ ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a b¶o tån tù nhiªn vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. §©y lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, ®ßi hái ph¶i cã hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p tæng hîp: Kinh tÕ, kü thuËt, x· héi, m«i trêng, th«ng tin tuyªn truyÒn vµ ph¶i huy ®éng néi lùc cña nhiÒu ngµnh nhiÒu cÊp kh¸c nhau. Yªu cÇu quan träng cña viÖc qu¶n lý vïng ®Öm lµ ph¶i thu hót ®îc sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan (cïng qu¶n lý). Trong ®ã, ®Æc biÖt ®Ò cao vai trß, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña ngêi d©n vµ céng ®ång ®Þa ph¬ng. D©n ®Þa ph¬ng cÇn ph¶i ®îc ®¶m b¶o r»ng hä cã thÓ ®îc ®¸p øng c¸c nhu cÇu c¬ b¶n cña cuéc sèng tríc m¾t còng nh nh÷ng lîi Ých l©u dµi. KÕ ho¹ch qu¶n lý vµ ®Çu t vïng ®Öm chØ trë thµnh hiÖn thùc khi ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu c¬ b¶n trªn ®©y. Sau khi cã LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (2004), LuËt §Êt ®ai (2003), LuËt B¶o vÖ m«i trêng (2005). T×nh h×nh kinh tÕ- x· héi ë miÒn nói nãi chung vµ vïng ®Öm nãi riªng ®· cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc. Nhµ níc ®· cã nhiÒu ch¬ng tr×nh, dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi miÒn nói, trong ®ã cã vïng ®Öm, ch¼ng h¹n ch¬ng tr×nh 327, 135, 661, ®Þnh canh ®Þnh c... §èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t b»ng nguån vèn viÖn trî, ChÝnh phñ ®· dµnh u tiªn ®Çu t cho vïng ®Öm nhiÒu h¬n vïng lâi. C¸c ®e do¹ tµi nguyªn KBTTN thêng xuÊt ph¸t tõ vïng ®Öm do sù bÊt æn vÒ kinh tÕ cña hé gia ®×nh, nh÷ng ngêi dùa vµo khai th¸c l©m ®Æc s¶n ®Ó lµm kÕ sinh nhai. Do vËy, c¸c ho¹t ®éng cÇn ph¶i ®îc thiÕt kÕ dùa trªn sù hiÓu biÕt c¸c ¸p lùc vµ vai trß cña viÖc khai th¸c tµi nguyªn ®a d¹ng sinh häc trong cuéc sèng ngêi d©n. CÇn tiÕn hµnh ®µm ph¸n nh»m dung hoµ quyÒn lîi gi÷a c¸c bªn liªn quan trong ho¹t ®éng b¶o tån. CÇn ¸p dông ph¬ng thøc
-5- cïng qu¶n lý nh»m cung cÊp lîi Ých cho ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµ c¸c ho¹t ®éng c¶i thiÖn ®êi sèng ®Ó hç trî cho c«ng t¸c b¶o tån. §Ó ph¸t huy vai trß cña vïng ®Öm ®èi víi b¶o tån vµ ph¸t triÓn, tríc hÕt cÇn gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau: - Ph¶i quy ho¹ch vïng ®Öm vµ vïng lâi râ rµng, cã mèc giíi kiªn cè. - X¸c ®Þnh c¬ chÕ chia sÎ lîi Ých cã hiÖu qu¶. Ngêi d©n ®îc hëng g× tõ KBTTN hoÆc VQG - X¸c ®Þnh râ rµng môc tiªu ph¸t triÓn vïng ®Öm vµ cã c¸c dù ¸n ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã. - Phèi hîp tèt c¸c ch¬ng tr×nh, c¸c dù ¸n cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh kh¸c nhau trªn cïng 1 ®Þa bµn. - X©y dùng c¬ chÕ phèi hîp cïng tham gia gi÷a c¸c bªn liªn quan. Trong c¸c vÊn ®Ò trªn th× sù tham gia vµ hç trî cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng lµ hÕt søc quan träng. C¸c môc tiªu cña dù ¸n vïng ®Öm ph¶i phï hîp víi nguyÖn väng cña ngêi d©n. Ngêi d©n ph¶i ®îc tham gia tõ ®Çu trong c¸c c«ng viÖc quy ho¹ch ®Êt ®ai, giao ®Êt giao rõng ®Õn viÖc thùc thi c¸c c«ng ®o¹n cña dù ¸n. Ngêi d©n ph¶i thùc sù lµm chñ trong vïng ®Öm vÒ tµi nguyªn, vÒ c«ng viÖc, vÒ quyÒn lîi (kÓ c¶ lîi Ých tríc m¾t vµ lîi Ých l©u dµi). ChØ khi ngêi d©n trë thµnh ngêi chñ ®Ých thùc th× hä sÏ cã tr¸ch nhiÖm víi chÝnh n¬i mµ hä ®ang sinh sèng. Vïng ®Öm cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi b¶o tån vµ ph¸t triÓn, song viÖc qu¶n lý vïng ®Öm gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ th¸ch thøc, ®ßi hái ph¶i cã hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p tæng hîp vÒ ph¸p lý, kinh tÕ, kü thuËt, x· héi, tuyªn truyÒn vµ ph¶i huy ®éng nç lùc cña nhiÒu ngµnh nhiÒu cÊp kh¸c nhau l©u dµi vµ liªn tôc. C¸c bªn liªn quan trong qu¶n lý vïng ®Öm vµ KBT cÇn ph¸t huy vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi b¶o tån vµ ph¸t triÓn.
-6- 1.1.3.Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. Theo tæ chøc gç nhiÖt ®íi (ITTO) th× "Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lµ qu¸ tr×nh qu¶n lý nh÷ng diÖn tÝch rõng cè ®Þnh, nh»m ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu lµ ®¶m b¶o s¶n xuÊt liªn tôc nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô rõng nh mong muèn mµ kh«ng lµm gi¶m ®¸ng kÓ nh÷ng gi¸ trÞ di truyÒn vµ n¨ng suÊt t¬ng lai cña rõng, kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi m«i trêng vËt lý vµ x· héi [39]. Theo ch¬ng tr×nh Helsinki th× qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lµ sù qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng mét c¸ch hîp lý ®Ó duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc, n¨ng suÊt, kh¶ n¨ng t¸i sinh, søc sèng cña rõng, ®ång thêi duy tr× tiÒm n¨ng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ, x· héi vµ sinh th¸i cña chóng trong hiÖn t¹i còng nh trong t¬ng lai, ë cÊp ®Þa ph¬ng, quèc gia vµ toµn cÇu vµ kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c h¹i ®èi víi c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c [38]. Hai kh¸i niÖm nµy ®· nªu lªn ®îc môc tiªu chung cña qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lµ ®¹t ®îc sù æn ®Þnh vÒ diÖn tÝch, bÒn v÷ng vÒ tÝnh ®a d¹ng sinh häc, vÒ n¨ng suÊt kinh tÕ vµ ®¶m b¶o ®îc hiÖu qu¶ vÒ m«i trêng sinh th¸i cña rõng. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò QLRBV còng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý rõng cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng ®Þa ph¬ng, ®îc quèc gia vµ quèc tÕ chÊp nhËn. Nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n cña qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®îc gi¶i thÝch nh sau: - BÒn v÷ng vÒ m«i trêng: §¶m b¶o hÖ sinh th¸i æn ®Þnh, gi÷ g×n b¶o toµn s¶n phÈm cña rõng, ®¸p øng kh¶ n¨ng phôc håi rõng trªn qu¸ tr×nh tù nhiªn. - BÒn v÷ng vÒ x· héi: Ph¶n ¸nh sù liªn hÖ gi÷a sù ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng vµ tiªu chuÈn x· héi, kh«ng diÔn ra ngoµi sù chÊp nhËn cña céng ®ång. - BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ: Lîi Ých mang l¹i lín h¬n chi phÝ ®Çu t vµ ®îc truyÒn l¹i tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c [2]. Qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng lµ mét ho¹t ®éng gãp phÇn sö dông bÒn v÷ng tèi ®a kh«ng gian sèng cña tõng ®Þa ph¬ng còng nh cña c¸c quèc gia vµ trªn toµn cÇu. Víi ý nghÜa nµy qu¶n lý sö dông rõng bÒn v÷ng
-7- lµ mét nhiÖm vô cÊp b¸ch, mét gi¶i ph¸p quan träng cho sù tån t¹i l©u dµi cña x· héi loµi ngêi vµ mäi hiÖn tîng tù nhiªn kh¸c trªn tr¸i ®Êt. 1.2. ChÝnh s¸ch qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë mét sè níc trong khu vùc. Trong giai ®o¹n hiÖn nay qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång ®ang ®îc xem nh lµ mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tµi nguyªn, hç trî gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng suy tho¸i tµi nguyªn, ®· cã kh«ng Ýt nh÷ng m« h×nh qu¶n lý tµi nguyªn trªn c¬ së cë céng ®ång thµnh c«ng ë Th¸i Lan, Philippine, Trung Quèc,...§©y sÏ lµ nh÷ng bµi häc quý b¸u cho qu¸ tr×nh x©y dùng nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng trªn c¬ së céng ®ång ë ViÖt Nam. - ë Th¸i Lan. Sö dông ®Êt ®ai ®îc th«ng qua ch¬ng tr×nh lµng rõng, hé n«ng d©n ®îc giao ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt thæ c, ®Êt ®Ó trång rõng. Ngêi n«ng d©n cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ®Êt, kh«ng ®îc chÆt hoÆc sö dông c©y rõng. Ngêi n«ng d©n nhËn ®Êt ®îc ChÝnh phñ cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt trªn ®Êt rõng cña Nhµ níc ë nh÷ng n¬i phï hîp cho viÖc trång c©y n«ng nghiÖp lu niªn. ViÖc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt hîp ph¸p, ®· lµm gia t¨ng møc ®é an toµn cho ngêi thuª ®Êt trong thêi gian sö dông. Do vËy ®· lµm ¶nh hëng tÝch cùc ®Õn viÖc khuyÕn khÝch ®Çu t vµ t¨ng søc s¶n xuÊt cña ®Êt [29]. - ë Trung Quèc. NÒn l©m nghiÖp truyÒn thèng ë Trung Quèc cã thÓ tãm t¾t b»ng c©u: “ Tµi nguyªn lín, c«ng nghiÖp nhá, s¶n phÈm ®¬n ®iÖu, gi¸ trÞ thÊp, lîi Ých bÐ”. ®Ó hoµn thiÖn c¬ chÕ hiÖn cã vÒ sù tham gia ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång nh»m thu hót toµn x· héi, ®Æc biÖt lµ n«ng d©n ®Þa ph¬ng, c¸c c«ng ty trong vµ ngoµi níc tham gia ph¸t triÓn l©m nghiÖp ph¶i lµm sao t¹o ra sù hÊn dÉn míi cho chÝnh s¸ch l©m nghiÖp, hÖ thèng sö dông ®Êt vµ qu¶n lý l©m nghiÖp, thÞ trêng l©m s¶n vµ c¸c dÞch vô kh¸c [20].
-8- - ë NhËt B¶n. Tõ sù ®am mª vµ quan t©m ®Õn v¨n hãa, ngêi NhËt ®· häc ®îc c¸ch c¶i tiÕn viÖc sö dông bÒn v÷ng vµ b¶o tån nguån tµi nguyªn rõng rÊt lín. V× vËy, thùc tÕ c¸c môc tiªu chÝnh trong luËt ph¸p rõng vµ qu¶n lý tµi nguyªn ë NhËt B¶n ®Òu ®îc c«ng bè râ rµng ®Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng dùa trªn c¬ së lîi Ých céng ®ång ngay tõ nh÷ng n¨m 1800 [46]. - ë Philippine. Tõ nh÷ng n¨m 1970 ChÝnh phñ Philippine ®· quan t©m ®Õn ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi. Philippine chó träng chuyÓn giao kü thuËt NLKH vµ kü thuËt canh t¸c ®Êt dèc (SALT) ®Õn ngêi n«ng d©n ®Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. N¨m 1982, ChÝnh phñ x©y dùng dù ¸n ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi quèc gia c«ng nhËn quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi cho céng ®ång. - ë Ên §é. §Æc ®iÓm næi bËt trong chÝnh s¸ch qu¶n lý rõng cña Ên §é lµ sù duy tr× mèi quan hÖ gi÷a rõng víi ngêi d©n c¸c bé téc vµ nh÷ng ngêi nghÌo sèng trong rõng vµ gÇn rõng, b¶o vÖ quyÒn lîi vµ nhËn rõng vµ hëng thô tõ rõng l©u ®êi cña hä. Ên §é ®· coi céng ®ång nh mét ®èi t¸c qu¶n lý nh÷ng vïng ®Êt rõng cña chÝnh phñ. ChÝnh phñ cho phÐp c¸c céng ®ång ®îc sö dông tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm kh«ng ph¶i lµ gç, cßn viÖc ph©n chia quyÒn lîi c©y gç l¹i cã sù thay ®æi nhiÒu gi÷a c¸c bang [47]. 1.3. Vai trß cña chÝnh s¸ch Nhµ níc ®èi víi qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång ë ViÖt Nam. TÝnh céng ®ång cña c¸c d©n téc ViÖt Nam ®· lµ yÕu tè quan träng t¹o nªn c¬ së cho nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®¹t ®îc trong c«ng cuéc b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn, v× vËy, vÊn ®Ò ph¸t huy vai trß cña c¸c céng ®ång ®Ó qu¶n lý nguån tµi nguyªn nµy lµ vÊn ®Ò võa mang ý nghÜa ph¸t huy truyÒn thèng, võa cã thÓ t¹o ra mét c¸ch qu¶n lý tµi nguyªn cã hiÖu qu¶ h¬n, bÒn v÷ng h¬n, phï
-9- hîp víi nh÷ng xu híng ph¸t triÓn cña thÕ giíi [28]. ChÝnh nh÷ng céng ®ång ®Þa ph¬ng lµ nh÷ng ngêi hiÓu biÕt s©u s¾t nhÊt vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn n¬i hä sinh sèng, vÒ c¸ch thøc gi¶i quyÕt nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ- x· héi trong céng ®ång cña hä. Hä biÕt, ph¸t triÓn nh÷ng loµi c©y trång, vËt nu«i cho hiÖu qu¶ cao vµ bÒn v÷ng trong hoµn c¶nh sinh th¸i cña ®Þa ph¬ng. Qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång ®îc x©y dùng dùa trªn c¬ së phong tôc tËp qu¸n cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. Cã nh÷ng phong tôc tËp qu¸n phï hîp víi yªu cÇu cña qu¶n lý rõng bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng. Nhng còng cã nh÷ng phong tôc tËp qu¸n ngîc l¹i víi yªu cÇu cña qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng. V× vËy, qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång ph¶i híng vµo ph¸t huy ®îc nh÷ng phong tôc tËp qu¸n cã lîi, vµ gi¶m dÇn nh÷ng phong tôc tËp qu¸n c¶n trë ho¹t ®éng qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn. Tuy nhiªn, phong tôc, tËp qu¸n, nhËn thøc, kiÕn thøc cña ngêi d©n kh«ng ph¶i lµ bÊt biÕn. Chóng thay ®æi kh«ng ngõng cïng sù tiÕn bé x· héi. V× vËy, nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång kh«ng chØ phï hîp víi ®Æc ®iÓm nhËn thøc vµ kiÕn thøc cña ngêi d©n mµ cßn ph¶i híng ®Õn lµm thay ®æi chóng theo chiÒu híng cã lîi cho ho¹t ®éng qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn [29]. Ngµy nay ë ViÖt Nam, qu¶n lý tµi nguyªn trªn c¬ së céng ®ång ®· ®îc nhËn thøc nh mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vïng cao. §ã lµ c¸ch qu¶n lý mµ mäi thµnh viªn céng ®ång ®Òu ®îc tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n tÝch ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, x¸c ®Þnh nguyªn nh©n vµ h×nh thµnh gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t huy mäi nguån lùc cña ®Þa ph¬ng cho b¶o vÖ, ph¸t triÓn vµ sö dông tèi u c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn v× sù phån thÞnh cña mçi gia ®×nh vµ céng ®ång. Tuy nhiªn, c¸c gi¶i ph¸p ®Ó khuyÕn khÝch céng ®ång tham gia qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn ë mçi hoµn c¶nh cô thÓ kh¸c nhau. Nã phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña nguån tµi nguyªn hiÖn cã, vµo chÝnh s¸ch, luËt ph¸p nhµ níc, vµo nh÷ng quy ®Þnh cña céng ®ång, lµng xãm, nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n, ý
- 10 - thøc t«n gi¸o, nhËn thøc vµ kiÕn thøc, kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é cña ngêi d©n... Qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc nÕu thiÕu sù hËu thuÉn cña c¸c chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ nhµ níc. C¸c tæ chøc céng ®ång kh«ng ph¶i lµ c¬ quan quyÒn lùc, kh«ng cã c«ng cô chuyªn chÝnh riªng. Trong nhiÒu trêng hîp tæ chøc céng ®ång kh«ng gi¶i quyÕt ®îc mét c¸ch triÖt ®Ó nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña qu¶n lý tµi nguyªn. Khi ®ã c¸c tæ chøc céng ®ång ph¶i hîp t¸c víi c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vît khái quyÒn h¹n cña m×nh. V× vËy, c¸c quy ®Þnh cña céng ®ång ph¶i ®îc x©y dùng trªn c¬ së tÝnh ®Õn sù hç trî cña c¸c chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ hiÖn thêi cña Nhµ níc, kh«ng tr¸i víi c¸c quy ®Þnh cña Nhµ níc. 1.4. Mét sè nghiªn cøu chÝnh liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång ë ViÖt Nam. N¨m 1998, ViÖt nam chÝnh thøc tham gia “ Ch¬ng tr×nh hµnh ®éng l©m nghiÖp nhiÖt ®íi” cña céng ®ång quèc tÕ. Dù ¸n “ Tæng quan vÒ l©m nghiÖp ViÖt nam” víi m· hiÖu VIE - 08 - 037 ®· ®îc tiÕn hµnh vµ kÕt thóc vµo n¨m 1991, dù ¸n ®· ®ãng gãp quý b¸u vµo viÖc ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng l©m nghiÖp ViÖt Nam thêi ®iÓm lóc ®ã vµ ®a ra nh÷ng khuyÕn c¸o vÒ viÖc ®Þnh híng ph¸t triÓn ngµnh l©m nghiÖp cho ®Õn n¨m 2000 vµ mét sè n¨m tiÕp theo. Dù ¸n “ §æi míi chiÕn lîc ngµnh l©m nghiÖp” ®©y lµ dù ¸n xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cÊp b¸ch ®èi víi níc ta sau khi LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ®· ®îc ban hµnh( n¨m 1991), môc tiªu cña dù ¸n lµ t×m hiÓu häc tËp vµ hîp t¸c ®Ó t×m ra c¸c gi¶i ph¸p chiÕn lîc thùc thi cã hiÖu qu¶ môc tiªu ph¸t triÓn ngµnh l©m nghiÖp trong ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña ViÖt Nam. §Ò tµi “ §Þnh híng vµ c¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi n«ng th«n miÒn nói” cña t¸c gi¶ TrÇn Thanh B×nh ®· ®a ra mét sè khuyÕn nghÞ nh»m gãp phÇn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi n«ng th«n miÒn nói [39].
- 11 - TrÇn Ngäc L©n (1999) vµ c¸c ®ång sù kÕt luËn r»ng c¸c n«ng hé trong vïng ®Öm Pï M¸t cã sù g¾n bã chÆt chÏ víi rõng, nguån thu nhËp tõ khai th¸c l©m s¶n vµ canh t¸c n¬ng rÉy chiÕm vÞ trÝ quan träng trong tæng thu nhËp cña mçi n«ng hé. HiÖn t¹i, c¸c n«ng hé ®ang cã sù chuyÓn ®æi vÒ sinh kÕ, song míi chØ rÊt Ýt ë c¸c hé cã sù hiÓu vµ cã vèn biÕt ®Çu t . NguyÔn B¸ Ng·i vµ céng sù (2002) cho r»ng hÖ thèng chÝnh s¸ch hiÖn nay lµ ®Çy ®ñ ®Ó thu hót céng ®ång ®Þa ph¬ng vµo qu¶n lý, sö dông c¸c khu rõng ®Æc dông, kh«ng thÓ lo¹i trõ céng ®ång ra khái quyÒn lîi tõ VQG Ba V× . V¬ng V¨n Quúnh (2003) “ Nghiªn cøu nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu qu¶n lý tµi nguyªn trªn c¬ së céng ®ång ë c¸c b¶n H’ M«ng, huyÖn Mêng TÌ, tØnh Lai Ch©u” ®Ò tµi ch¬ng tr×nh nghiªn cøu ViÖt Nam - Hµ Lan. Tr¬ng V¨n Trëng (2003), Nghiªn cøu mét sè gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång ë vïng ®Öm khu b¶o tån thiªn nhiªn Easo - §¾c L¾c, LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc L©m nghiÖp, trêng ®¹i häc L©m nghiÖp. T¹i KBTTN §akr«ng cßn cã mét sè nghiªn cøu kh¸c, nhng chñ yÕu lµ ®¸nh gi¸ vÒ hiÖn tr¹ng hÖ ®éng, thùc vËt vµ c¸c biÖn ph¸p b¶o tån loµi, c¸c nghiªn cøu vÒ l©m s¶n ngoµi gç. Nh×n chung, qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång lµ mét vÊn ®Ò tæng hîp vµ phô thuéc nhiÒu vµo khu«n khæ thÓ chÕ, chÝnh s¸ch cña tõng quèc gia, tõng ®Þa ph¬ng. Do vËy, kh«ng thÓ sao chÐp nguyªn vÑn mét m« h×nh nµo tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c. Tuy nhiªn, viÖc chia sÎ kinh nghiÖm, chia sÎ nh÷ng bµi häc thµnh c«ng hay thÊt b¹i trong c¶ níc vµ khu vùc lµ rÊt cÇn thiÕt trong bèi c¶nh chÝnh s¸ch l©m nghiÖp ®ang c¶i c¸ch vµ hoµn thiÖn nh hiÖn nay. §iÒu ®¸ng chó ý lµ ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu tæng hîp ®¸nh gi¸ vµ ®óc kÕt kinh nghiÖm, bæ sung vµ x©y dùng nh÷ng chÝnh s¸ch míi phï hîp cho mçi vïng. V× vËy qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång ®îc xem nh nÒn t¶ng cña sù ph¸t triÓn v× nã ®¶m b¶o ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu lîi Ých cho céng ®ång, gãp phÇn
- 12 - xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng kh¸nh kiÖt tµi nguyªn trong nh÷ng ph¬ng thøc sö dông kÐm bÒn v÷ng. * Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång ë ViÖt Nam. Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch trªn ®©y cã thÓ rót ra nh÷ng bµi häc chñ yÕu cho qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång ë ViÖt Nam nh sau: - Qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång lµ ph¬ng thøc dùa vµo nh÷ng tæ chøc vµ luËt lÖ céng ®ång. Nã cÇn thiÕt cho c¶ qu¶n lý tµi nguyªn thuéc së h÷u nhµ níc, së h÷u céng ®ång vµ së h÷u t nh©n vµ ®Æc biÖt cã ý nghÜa ë vïng s©u, vïng xa, n¬i mµ ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt cha cao vµ nhËn thøc cña ngêi d©n vÒ rõng cßn nhiÒu h¹n chÕ. - Qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång sÎ thµnh c«ng khi nã ®¶m b¶o chia sÎ hîp lý c¸c lîi Ých tõ ho¹t ®éng qu¶n lý. Céng ®ång kh«ng thÓ tÝch cùc tham gia qu¶n lý rõng khi kh«ng nh×n thÊy lîi Ých cña chÝnh m×nh trong qu¶n lý rõng. - Sù hîp t¸c trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng gi÷a nhµ níc víi céng ®ång, gi÷a c¸c ®èi tîng hëng lîi lµ yÕu tè quan träng ®¶m b¶o sù thµnh c«ng cña qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång. - Qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång cÇn ph¶i ®îc phèi hîp víi c¸c ph¬ng thøc qu¶n lý kh¸c mµ tríc hÕt lµ ph¬ng thøc qu¶n lý dùa vµo chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ nhµ níc, ph¬ng thøc ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng qu¶n lý cña c¸c hé gia ®×nh.
- 13 - Ch¬ng 2 Môc tiªu, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu. 2.1.1. Môc tiªu tæng qu¸t. - Ph¸t huy n¨ng lùc néi sinh cña céng ®ång nh»m qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng, phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi x· TriÖu Nguyªn nh»m gãp phÇn b¶o vÖ tµi nguyªn KBTTN §akr«ng, tØnh Qu¶ng TrÞ. 2.1.2. Môc tiªu cô thÓ. - §¸nh gi¸ ®îc thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý TNR t¹i x· TriÖu Nguyªn thuéc vïng ®Öm KBTTN §akr«ng, tØnh Qu¶ng TrÞ. - §¸nh gi¸ vai trß cña céng ®ång, nh÷ng yÕu tè thóc ®Èy vµ c¶n trë sù tham gia cña céng ®ång trong ho¹t ®éng qu¶n lý rõng ë khu vùc nghiªn cøu. - §Ò xuÊt ®îc c¸c gi¶i ph¸p gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi t¹i x· TriÖu Nguyªn, thuéc vïng ®Öm KBTTN §akr«ng nh»m l«i cuèn céng ®ång tÝch cùc tham gia qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë ®Þa ph¬ng. 2.2. Néi dung nghiªn cøu. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra, ®Ò tµi tiÕn hµnh nghiªn cøu nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y: - Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi vµ nh©n v¨n ë khu vùc nghiªn cøu. - Nghiªn cøu thùc tr¹ng qu¶n lý rõng ë khu vùc nghiªn cøu. - Nghiªn cøu vai trß cña céng ®ång, nh÷ng nh©n tè c¶n trë hoÆc thóc ®Èy sù tham gia cña céng ®ång vµo qu¶n lý rõng ë ®Þa ph¬ng. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p l«i cuèn céng ®ång qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë ®Þa ph¬ng.
- 14 - 2.3. Giíi h¹n ®Ò tµi. - Trong khu«n khæ giíi h¹n cña thêi gian vµ ®iÒu kiÖn nghiªn cøu ®Ò tµi chØ tËp trung vµo ph©n tÝch thùc tr¹ng qu¶n lý rõng, nh÷ng nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p cho viÖc n©ng cao hiÖu qu¶n qu¶n lý tµi nguyªn rõng mµ kh«ng x¸c ®Þnh nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ m«i trêng hay nh÷ng ®iÒu kho¶n chi tiÕt cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi cho qu¶n lý rõng. KÕt qu¶ chÝnh cña LuËn v¨n sÏ lµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®Þnh híng cho viÖc t¨ng cêng n¨ng lùc vµ l«i cuèn céng ®ång vµo ho¹t ®éng qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, h×nh thµnh m«i trêng thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn ph¬ng thøc qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång. 2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 2.4.1. Ph¬ng ph¸p luËn. Theo lý thuyÕt hÖ thèng rõng võa lµ mét bé phËn cña hÖ thèng tù nhiªn võa lµ mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ x· héi: hay nãi c¸ch kh¸c, rõng lµ bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ- sinh th¸i- nh©n v¨n. - Rõng lµ mét bé phËn cña hÖ thèng tù nhiªn, bëi v× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã phô thuéc nh÷ng quy luËt tù nhiªn, chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c trong hÖ thèng tù nhiªn nh ®Þa h×nh, thæ nhìng, khÝ hËu, sinh vËt…Do quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c yÕu tè tù nhiªn mµ cã thÓ qu¶n lý b»ng t¸c ®éng vµo yÕu tè tù nhiªn. Trªn quan ®iÓm hÖ thèng cã thÓ xem nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng nh lµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®iÒu khiÓn hÖ thèng tù nhiªn theo híng thóc ®Èy sinh trëng, ph¸t triÓn vµ h×nh thµnh n¨ng suÊt cña hÖ sinh th¸i rõng. - Rõng còng lµ mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ v× sù tån t¹i vµ sù ph¸t triÓn cña nã g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi nh trång rõng, khai th¸c l©m s¶n, lµm n¬ng, ®èt rÉy, ®èt than, s¨n b¾t chim , thó…C¸c ho¹t ®éng nµy l¹i phô thuéc vµo møc sèng, c¬ cÊu ngµnh nghÒ, nhu cÇu thÞ trêng, kh¶ n¨ng ®Çu t, lîi nhuËn…Ngoµi ra, rõng còng t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi c¸c
- 15 - yÕu tè kinh tÕ th«ng qua cung cÊp nguyªn liÖu, n¨ng lîng vµ th«ng tin cho nhiÒu ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi. Nã cã t¸c ®éng tíi nhiÒu yÕu tè cña hÖ thèng kinh tÕ tõ s¶n xuÊt, ph©n phèi, lu th«ng, tiªu dïng, tÝch lòy…V× mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c yÕu tè trong hÖ thèng kinh tÕ nªn cã thÓ qu¶n lý rõng b»ng viÖc t¸c ®éng vµo nh÷ng yÕu tè kinh tÕ. §©y lµ lý do v× sao viÖc nghiªn cøu ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè kinh tÕ ®Õn hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý rõng vµ x©y dùng nh÷ng gi¶i ph¸p kinh tÕ cho qu¶n lý rõng ®îc x¸c ®Þnh nh mét trong nh÷ng nhiÖm vô chñ yÕu cña luËn v¨n. - Rõng còng nh mét thùc thÓ x· héi v× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña rõng phô thuéc nhiÒu vµo ho¹t ®éng cña con ngêi. Ho¹t ®éng cña hä theo híng b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng hay lµm suy tho¸i vµ hñy ho¹i nã lu«n chÞu sù chi phèi bëi nhiÒu yÕu tè x· héi nh nhËn thøc vÒ gi¸ trÞ cña rõng, ý thøc chÊp hµnh luËt ph¸p Nhµ níc, tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång, kiÕn thøc vÒ kinh doanh rõng, nh÷ng phong tôc tËp qu¸n liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng…Rõng vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng qu¶n lý rõng còng phô thuéc vµo nh÷ng vÊn ®Ò thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch nh ho¹t ®éng cña hÖ thèng tæ chøc Nhµ níc trong lÜnh vùc qu¶n lý b¶o vÖ rõng, c¸c chÝnh s¸ch ®Êt ®ai, chÝnh s¸ch së h÷u vµ sö dông rõng ë ®Þa ph¬ng. Rõng vµ hiÖu qu¶ sö dông rõng cßn phô thuéc vµo sù hiÖn diÖn cña c¸c tæ chøc céng ®ång vµ nh÷ng quy ®Þnh cña céng ®ång. Chóng hç trî Nhµ níc trong viÖc tuyªn truyÒn vËn ®éng ngêi d©n, ®éng viªn vµ gi¸m s¸t hä thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch nhµ níc. Tæ chøc vµ luËt lÖ céng ®ång sÏ g¾n kÕt nh÷ng hé gia ®×nh ®¬n lÎ thµnh lùc lîng m¹nh mÏ ®ñ søc thùc hiÖn nh÷ng ch¬ng tr×nh qu¶n lý rõng v× quyÒn lîi cña mçi gia ®×nh vµ céng ®ång. Do rõng cã liªn quan chÆt chÏ víi c¸c yÕu tè x· héi nªn cã thÓ qu¶n lý rõng b»ng t¸c ®éng vµo nh÷ng yÕu tè x· héi. §©y lµ lý do v× sao trong ®Ò tµi nµy viÖc ph©n tÝch ¶nh hëng cña nh÷ng yÕu tè x· héi ®Õn hiÖu qu¶ cña qu¶n lý rõng ®îc coi lµ mét néi dung quan träng. Nh÷ng gi¶i ph¸p x· héi cho qu¶n lý rõng
- 16 - trªn c¬ së céng ®ång sÏ lµ nh÷ng gi¶i ph¸p t¸c ®éng vµo c¸c mèi quan hÖ ®Ó l«i cuèn céng ®ång vµo ho¹t ®éng qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyªn rõng. - Qu¶n lý rõng lµ ho¹t ®éng mang tÝnh kü thuËt, nhng còng lµ ho¹t ®éng mang tÝnh kinh tÕ x· héi. V× vËy, nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng sÏ bao gåm c¶ nh÷ng gi¶i ph¸p khoa häc c«ng nghÖ vµ gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi. Nh÷ng gi¶i ph¸p nµy sÎ liªn quan ®Õn c¶ l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp, thñy lîi, ®Þa chÝnh, giao th«ng, m«i trêng, v¨n hãa, gi¸o dôc, quèc phßng…Chóng ®îc x©y dùng trªn c¬ së nh÷ng kiÕn thøc khÝ tîng häc, thñy v¨n häc, l©m sinh häc, d©n téc häc, x· héi häc, kinh tÕ thÓ chÕ, m«i trêng vµ ph¸t triÓn…Chóng ®îc lång ghÐp víi nhau , hç trî vµ bæ sung cho nhau ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu ®Æt ra vµ gi¶m thiÓu ®Õn møc thÊp nhÊt nh÷ng chi phÝ cña x· héi. Nh÷ng kiÕn thøc ®¬n ngµnh thêng kh«ng ®Çy ®ñ hoÆc phiÕn diÖn khi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan nhiÒu ngµnh, nhiÒu cÊp vµ ®ßi hái kiÕn thøc cña nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau. V× vËy, qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cÇn ®îc gi¶i quyÕt trªn quan ®iÓm ®a ngµnh. Theo lý thuyÕt vÒ b¶o tån vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng: - Thùc chÊt cña viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· ®îc quan t©m vµ ®Ò cËp ®Õn trong nhiÒu n¨m qua khi c¸c KBTTN vµ VQG ®îc h×nh thµnh mµ trong ®ã cã mËt ®é d©n c sèng kh¸ cao. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm sao qu¶n lý b¶o vÖ ®îc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn hiÖn cã mµ vÉn ®¸p øng ®îc c¸c nhu cÇu cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng trong sù ph¸t triÓn theo híng cã lîi. - NÕu nhu cÇu ph¸t triÓn céng ®ång t¹i ®Þa ph¬ng ®ã cã thÓ ®îc ®¸p øng bëi c¸c nguån thay thÕ kh¸c th× ¶nh hëng cña nã lªn TNR sÎ ®îc gi¶m bít vµ tµi nguyªn ®îc b¶o tån. - NÕu céng ®ång ®Þa ph¬ng rÊt khã kh¨n vÒ kinh tÕ, kh«ng cã ®iÒu kiÖn quan t©m ®Õn b¶o tån ®îc v× nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña cuéc sèng vÉn
- 17 - cßn cha ®îc ®¸p øng th× tríc hÕt cÇn næ lùc c¶i thiÖn kinh tÕ - x· héi cña hä ®ñ tèt ®Ó hä cã thÓ quan t©m h¬n ®Õn viÖc b¶o tån tµi nguyªn. - Céng ®ång ®Þa ph¬ng ®ã còng ®ång ý tíi viÖc b¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn nÕu nh hä cã thÓ tham gia mét c¸ch tÝch cùc vµo viÖc quy ho¹ch vµ qu¶n lý sö dông tµi nguyªn vµ ®îc chia sÎ lîi nhuËn tõ nguån tµi nguyªn ®ã. Theo c¸ch nµy tµi nguyªn cã thÓ ®îc b¶o tån trong khi Ýt nhÊt mét sè nhu cÇu c¬ b¶n cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng cã thÓ ®¸p øng th«ng qua viÖc sö dông vµ khai th¸c tµi nguyªn mét c¸ch hîp lý vµ bÒn v÷ng. - Nh vËy, tÝnh bÒn v÷ng cña rõng bao gåm c¶ tÝnh bÒn v÷ng vÒ sinh th¸i, vÒ kinh tÕ vµ x· héi. V× vËy, qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ph¶i lµ qu¶n lý theo mét chiÕn lîc, mét hÖ thèng biÖn ph¸p nh»m gi¶i quyÕt hµi hßa c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ- x· héi vµ m«i trêng, lµ qu¶n lý mµ trong ®ã lång ghÐp ®îc nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ víi môc tiªu b¶o tån rõng, ph¸t huy ®îc ®ång thêi møc cao nhÊt nh÷ng chøc n¨ng kinh tÕ vµ sinh th¸i cña rõng. Trong ®Ò tµi nµy c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng lu«n híng vµo môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ ®îc lång ghÐp víi nh÷ng ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi kh¸c. §Ò tµi híng vµo x©y dùng nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng trªn c¬ së céng ®ång v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ®Þa ph¬ng vµ ®Êt níc nªn nã ®îc thùc hiÖn theo logic chung cña nh÷ng nghiªn cøu ph¸t triÓn, ®ã lµ ph©n tÝch thùc tr¹ng cña qu¶n lý rõng, x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu c¶n trë hoÆc thóc ®Èy céng ®ång tham gia qu¶n lý rõng. Trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p l«i cuèn céng ®ång vµo ho¹t ®éng qu¶n lý rõng phï hîp víi ®Þa ph¬ng. §©y lµ lý do v× sao trong ®Ò tµi sö dông ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cã sù tham gia- mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p chñ ®¹o cña nh÷ng nghiªn cøu ph¸t triÓn hiÖn nay. 2.4.2. Ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin. §Ò tµi sö dông mét sè ph¬ng ph¸p ®Ó thu thËp c¸c th«ng tin phôc vô nghiªn cøu sau: