Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn cho quy hoạch bảo vệ và phát triển rừng tại xã Easol, huyện EaH'leo, tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:91

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm đạt được các mục tiêu sau: Xác định các cơ sở cho công tác quy hoạch bảo vệ và phát triển rừng tại địa phương; phân tích, đánh giá quá trình QHSD đất sản xuất nông nghiệp, quy hoạch bảo vệ và phát triển rừng đã triển khai tại địa phương để rút ra những thành công, tồn tại và nguyên nhân; đề xuất phương án quy hoạch bảo vệ và phát triển rừng tại địa phương và đề xuất một tiến trình cho công tác quy hoạch bảo vệ và phát triển rừng cấp xã.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn cho quy hoạch bảo vệ và phát triển rừng tại xã Easol, huyện EaH'leo, tỉnh Đắk Lắk

Bé gi¸o dôc vµ ®¹o t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp -------------------------------------- nguyÔn thanh nam nghiªn cøu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cho quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng t¹i x· easol, huyÖn ea h , leo, tØnh ®¾k l¾k LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Hµ t©y - 2007
1 §ÆT VÊN §Ò Rõng ®ãng mét vai trß quan träng ®èi víi ®êi sèng cña con ngêi ®Æc biÖt lµ ®ång bµo sèng ë vïng n«ng th«n miÒn nói cã cuéc sèng phô thuéc nhiÒu vµo rõng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do nhiÒu nguyªn nh©n nh quy ho¹ch cha hîp lý, søc Ðp vÒ gia t¨ng d©n sè vµ nhu cÇu ngµy cµng cao cña con ngêi víi c¸c s¶n phÈm tõ rõng nªn diÖn tÝch vµ chÊt lîng rõng kh«ng ngõng bÞ suy kiÖt. ViÖc QHSD rõng vµ ®Êt rõng cã hiÖu qu¶ lµ c«ng viÖc ®îc quan t©m cña nhiÒu quèc gia trong ®ã cã ViÖt Nam, khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng ®ang lµ mét môc tiªu chiÕn lîc cña mét nÒn l©m nghiÖp bÒn v÷ng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc quy ho¹ch ®Æc biÖt lµ quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ®· ®îc chó träng, triÓn khai ë nhiÒu ®Þa ph¬ng vµ bíc ®Çu ®· thu ®îc mét sè thµnh tùu nhng còng cßn mét sè tån t¹i nh quy ho¹ch rõng cha s©u réng, t tëng cña quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cha chó träng ®Õn nhiÒu mÆt liªn quan trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, vÊn ®Ò quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng ®ang ®ßi hái cÊp thiÕt ph¶i vît ra khái quy ho¹ch l©m nghiÖp, cã c¸i nh×n tæng thÓ h¬n trong quy ho¹ch l©m nghiÖp, mÆt kh¸c tõ tríc ®Õn nay vÊn ®Ò quy ho¹ch thêng tËp trung u tiªn vµo quy ho¹ch ë cÊp quèc gia, tØnh, huyÖn mµ Ýt chó ý ®Õn cÊp ®Þa ph¬ng (x·) cho nªn quy ho¹ch ë cÊp x· cßn nhiÒu vÊn ®Ò cha râ rµng vµ cÇn ®a ra th¶o luËn. X· lµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh nhá nhÊt trong hÖ thèng c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh ë níc ta, x· lµ c¬ quan lµm viÖc, tiÕp xóc trùc tiÕp víi ngêi d©n, cÊp x· cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong viÖc æn ®Þnh x· héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trªn ®Þa bµn
2 n«ng th«n nãi chung vµ vïng miÒn nói cã ®ång bµo d©n téc thiÓu sè sinh sèng nãi riªng, cã thÓ nãi x· lµ c¸nh tay nèi dµi cña chÝnh quyÒn cÊp huyÖn do ®ã cÇn hiÓu râ thªm vÞ trÝ cña cÊp x· trong viÖc quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng t¹i ®Þa ph¬ng. Trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña n«ng th«n, miÒn nói níc ta, quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x· cã sù tham gia cña ngêi d©n gi÷ mét vÞ trÝ hÕt søc quan träng nh»m gióp ngêi d©n cã kÕ ho¹ch b¶o vÖ, ph¸t triÓn, sö dông rõng mét c¸ch hîp lý, ®¹t hiÖu qu¶ cao trªn nguyªn t¾c bÒn v÷ng, b¶o ®¶m hµi hßa gi÷a lîi Ých kinh tÕ víi lîi Ých x· héi vµ m«i trêng sinh th¸i. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc tiÕn hµnh quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x· cã sù tham gia cña ngêi d©n bíc ®Çu ®îc ¸p dông trªn ®Þa bµn n«ng th«n, miÒn nói níc ta, tuy nhiªn cã thÓ thÊy r»ng quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x· hiÖn nay ®ang cßn nhiÒu vÊn ®Ò nh h¹n chÕ vÒ quan ®iÓm quy häach, ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh lËp quy ho¹ch, hÖ thèng chÝnh s¸ch phøc t¹p, kh«ng thèng nhÊt vµ khã ¸p dông so víi t×nh h×nh thùc tÕ cña tõng ®Þa ph¬ng, sù ph©n ®Þnh ranh giíi, tiªu chuÈn ph©n chia c¸c läai rõng vµ ®Êt rõng cha cô thÓ g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c quy ho¹ch. Quy ho¹ch b¶o vÖ ph¸t triÓn rõng cÊp x· cha cã sù thèng nhÊt vÒ mÆt quan ®iÓm, nhiÒu n¬i cßn t¸ch biÖt gi÷a c«ng t¸c quy ho¹ch vµ qu¶n lý, thùc hiÖn quy ho¹ch, ph©n biÖt gi÷a nguêi quy ho¹ch vµ ngêi s¶n xuÊt, xem nhÑ sù tham gia cña ngêi s¶n xuÊt vµo tiÕn tr×nh quy ho¹ch v× vËy cha ph¸t huy ®îc vai trß vµ kh¶ n¨ng cña céng ®ång ngêi d©n trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. C«ng t¸c quy ho¹ch thêng phøc t¹p, phÇn lín c¸c quy ho¹ch dùa trªn b¶n ®å hiÖn tr¹ng vµ dùa trªn sù ph©n ®Þnh ranh giíi ba lo¹i rõng vµ ph©n bè ®Êt ®ai mµ cha ¸p dông ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, nhu cÇu vµ
3 kh¶ n¨ng cña thÞ trêng. ViÖc quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng phÇn lín ®ang ®îc thùc hiÖn dùa vµo ph¬ng ph¸p tõ trªn xuèng do vËy h¹n chÕ sù tham gia cña ngêi d©n. Nh÷ng c¬ së vµ thùc tiÔn cho viÖc lËp quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cha ®îc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ, viÖc lËp quy ho¹ch chñ yÕu dùa vµo chØ tiªu kinh tÕ lµ chÝnh, Ýt quan t©m ®Õn biÖn ph¸p kü thuËt vµ c¸c quy ®Þnh mang tÝnh ph¸p lý tõ ®ã dÉn ®Õn viÖc kh«ng ®ång nhÊt quan ®iÓm gi÷a c¸c ®Þa ph¬ng trong c«ng t¸c quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, viÖc quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x· thêng cha tÝnh ®Õn sù ph¸t triÓn l©u dµi cña ®Þa ph¬ng, ph¬ng ph¸p quy ho¹ch thêng xem nhÑ mèi quan hÖ tæng hßa gi÷a c¸c yÕu tè liªn quan v× vËy thiÕu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn khi ®Ò ra ®Þnh híng, chiÕn lîc ph¸t triÓn còng nh c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ, x· héi vµ kü thuËt trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Tõ ®ã cho thÊy quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x· cßn thiÕu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn. X· Ea Sol huyÖn Ea H’ Leo lµ mét x· vïng ba ®Æc biÖt khã kh¨n cña tØnh §¾k L¾k, trong nh÷ng n¨m qua do sù gia t¨ng d©n sè còng nh c¸c nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi ®· g©y ra mét søc Ðp kh«ng nhá tíi t×nh h×nh qu¶n lý, sö dông tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng t¹i ®Þa ph¬ng, nh÷ng nguyªn nh©n trªn ®· lµm cho diÖn tÝch, chÊt lîng rõng ngµy cµng bÞ suy gi¶m. §øng tríc c¬ së khoa häc, ph¬ng ph¸p lý luËn cho quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng t¹i ®Þa ph¬ng cha râ rµng, chñ tr¬ng cña Nhµ níc vÒ thi hµnh luËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, quyÕt ®Þnh sè 245/1998/Q§-TTg ngµy 21 th¸ng 12 n¨m 1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ viÖc thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhµ níc cña c¸c cÊp vÒ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp, NghÞ ®Þnh 23/2006/N§-CP híng dÉn quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña UBND cÊp x· víi c«ng t¸c quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Chóng t«i tiÕn hµnh thùc
4 hiÖn ®Ò tµi “ Nghiªn cøu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cho quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng t¹i x· Ea Sol huyÖn Ea H’ Leo tØnh §¾k L¾k” nh»m gãp phÇn vµo ph¸t triÓn c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cho quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x·. Tõ ®ã ®a ra mét tiÕn tr×nh quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x· t¹i ®Þa ph¬ng. §Ò xuÊt, kiÕn nghÞ mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c«ng t¸c quy ho¹ch vµ b¶o vÖ rõng cÊp x· ®Ó c«ng t¸c quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x· cã hiÖu qu¶ h¬n.
5 CH¦¥NG 1 TæNG QUAN VÊN §Ò NGHI£N CøU 1.1. ThÕ giíi 1.1.1. Tãm lîc lÞch sö quy ho¹ch l©m nghiÖp Quy ho¹ch l©m nghiÖp ®îc xem nh lµ mét chuyªn ngµnh b¾t ®Çu b»ng c¸c quy ho¹ch vïng ngay tõ thÕ kû 17. Theo Olschowy [66] vµo thêi gian nµy quy ho¹ch qu¶n lý rõng vµ l©m sinh ë Ch©u ¢u ®îc xem nh lµ mét lÜnh vùc ph¸t triÓn ë møc cao trªn c¬ së quy ho¹ch sö dông ®Êt. Bang Wiscosin cña Mü ®· ra ®¹o luËt sö dông ®Êt ®ai vµo n¨m 1929, tiÕp theo lµ x©y dùng kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®Çu tiªn cho vïng Oneide cña Wiscovin. KÕ ho¹ch nµy ®· x¸c ®Þnh c¸c diÖn tÝch cho sö dông l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp [64]. Nhîc ®iÓm cña quy ho¹ch nµy lµ t¹o viÖc khai th¸c rõng qu¶ng canh, kh«ng kiÓm so¸t löa rõng vµ chèng xãi mßn. T¹i vïng Rhodesia tríc ®©y, nay lµ Céng hoµ Zimbabwe, Bé N«ng nghiÖp ®· xuÊt b¶n cuèn sæ tay híng dÉn QHSD ®Êt hç trî cho quy ho¹ch c¬ së h¹ tÇng cho trång rõng [65]. N¨m 1966 Héi ®Êt häc cña Mü vµ Héi n«ng häc Mü cho ra ®êi chuyªn kh¶o vÒ híng dÉn ®iÒu tra ®Êt, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cña ®Êt vµ øng dông trong QHSD ®Êt. 1.1.2. C¸c nghiªn cøu liªn quan ®Õn ph¬ng ph¸p quy ho¹ch l©m nghiÖp cÊp ®Þa ph¬ng Ph¬ng ph¸p QHLN cÊp ®Þa ph¬ng cã thÓ ®îc kh¸i qu¸t b»ng 2 c¸ch tiÕp cËn chñ yÕu: TiÕp cËn tõ trªn xuèng (Top-down Approach) vµ tiÕp cËn tõ díi lªn (Bottom-up Approach). C¸ch tiÕp cËn thø nhÊt ®îc h×nh thµnh tõ khi cã quy ho¹ch ra ®êi cho ®Õn nay vµ ®îc ¸p dông cho quy ho¹ch ngµnh. C¸ch tiÕp cËn nµy ngµy cµng béc lé nh÷ng h¹n chÕ, kÐm hiÖu qu¶ v× kh«ng cã sù tham gia cña céng ®ång khi c¸c ch¬ng tr×nh thùc hiÖn ë cÊp vi m«. C¸ch tiÕp
6 cËn thø 2 ®îc h×nh thµnh khi c¸c nhµ x· héi häc chøng minh vai trß cña céng ®ång n«ng th«n trong lËp kÕ ho¹ch vµ qu¶n lý tµi nguyªn cña céng ®ång [51]. Trong khu«n khæ quy ho¹ch qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn dùa vµo céng ®ång, hÖ thèng th«ng tin sè liÖu vµ thu thËp sè liÖu ®îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu. C¸c t¸c gi¶ Lund vµ Soda n¨m 1987 ®· ®a ra hÖ thèng th«ng tin cÇn thiÕt cho quy ho¹ch x©y dùng rõng [61]. Tríc ®ã, vµo n¨m 1984, Bohlin ®Ò xuÊt yªu cÇu cña hÖ thèng th«ng tin cho quy ho¹ch trång rõng [50]. Tõ cuèi thËp kû 70, c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ truyÒn thèng vÒ ®iÒu kiÖn vËt lý sinh häc nh: §iÒu tra thæ nhìng, ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai, vÏ b¶n ®å Ýt ®îc nghiªn cøu mµ thay vµo ®ã lµ c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tra ®¸nh gi¸ cïng tham gia nh ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n (RRA), n«ng d©n tham gia ®¸nh gi¸ (PRA). §Æc biÖt lµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c hÖ thèng canh t¸c cho QHSD ®Êt vi m« ®îc nghiªn cøu réng r·i. Nh÷ng thö nghiÖm c¸c ph¬ng ph¸p RRA vµo thËp kû 80 vµ PRA ®Çu thËp kû 90 trong ph¸t triÓn n«ng th«n vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®îc thùc hiÖn trªn 30 níc ph¸t triÓn cho thÊy u thÕ cña c¸c ph¬ng ph¸p nµy trong lËp QHLN cÊp th«n b¶n [52]. Nh÷ng kÕt qu¶ thö nghiÖm ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c t¹i Ch©u ¸, Ch©u Phi vµ Nam Mü x¸c nhËn r»ng ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c lµ mét c«ng cô quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch l©m nghiÖp vµ sö dông ®Êt cÊp ®Þa ph¬ng. Luning n¨m 1990, lÇn ®Çu tiªn nghiªn cøu kÕt hîp ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai víi ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c cho QHSD ®Êt [59]. N¨m 1994 mét nhãm chuyªn gia t vÊn cña FAO ®· c«ng bè quy tr×nh kÕt hîp ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai víi ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c cho QHSD ®Êt. Ph¬ng ph¸p nµy cã tªn gäi lµ LEFSA [63]. Ph¬ng ph¸p nµy cã h¹n chÕ lµ ®ßi hái hÖ thèng th«ng tin ph©n tÝch lín, khã ¸p dông cho quy ho¹ch ®Þa ph¬ng. Theo Erwin n¨m 1999, ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c lµ c«ng cô cho ph©n tÝch c¸c trë ng¹i trong hÖ thèng n«ng tr¹i HG§ ®Ó x¸c ®Þnh môc tiªu quy ho¹ch, x¸c ®Þnh c¸c kiÓu sö dông ®Êt hiÖn t¹i vµ ph¬ng ¸n
7 sö dông ®Êt míi, ®¸nh gi¸ c¸c ph¬ng ¸n sö dông ®Êt kh¸c nhau nh»m môc ®Ých lùa chän ph¬ng ¸n tèt nhÊt [53]. 1.1.3. C¸c nghiªn cøu x©y dùng quy tr×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt N¨m 1985 mét nhãm chuyªn gia t vÊn quèc tÕ vÒ QHSD ®Êt ®îc tæ chøc FAO thµnh lËp nh»m x©y dùng mét quy tr×nh QHSD ®Êt. Theo Purnell n¨m 1988, môc tiªu cña QHSD ®Êt ®îc c¸c chuyªn gia x¸c ®Þnh lµ “ThiÕt lËp c¸c kÕ ho¹ch thùc tiÔn cã kh¶ n¨ng sö dông tèt nhÊt c¸c lo¹i ®Êt ®ai nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu kh¸c nhau ®Ó t¨ng s¶n xuÊt quèc gia, c¶i thiÖn ®êi sèng, b¶o vÖ m«i trêng”, 4 c©u hái nÒn t¶ng cña quy ho¹ch ®Êt ®ai lµ [67]: C¸c vÊn ®Ò nµo ®ang tån t¹i vµ môc tiªu quy ho¹ch lµ g×? Cã c¸c ph¬ng ¸n sö dông ®Êt nµo? Ph¬ng ¸n nµo lµ tèt nhÊt? Cã thÓ vËn dông vµo thùc tÕ nh thÕ nµo?. Trong khi x©y dùng khung ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai, lÇn ®Çu tiªn tæ chøc FAO n¨m 1976 ®· ®Ò xuÊt cÊu tróc khung QHSD ®Êt víi 10 ®iÓm chÝnh [54]. Trong ®ã ph©n lo¹i ®¸nh gi¸ vµ ®Ò xuÊt c¸c kiÓu vµ d¹ng sö dông ®Êt ®îc xÐt nh lµ c¸c bíc chÝnh trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch. 1.1.4. Nh÷ng kÕt luËn rót ra tõ kinh nghiÖm cña thÕ giíi Tæng kÕt c¸c tµi liÖu nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn QHLN vµ sö dông ®Êt cÊp ®Þa ph¬ng cho phÐp rót ra mét sè kÕt luËn phôc vô cho nghiªn cøu quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x· ë ViÖt Nam. MÆc dï ®· cã nh÷ng nghiªn cøu ®Ò xuÊt vµ thö nghiÖm vÒ QHSD ®Êt nhng cha cã mét lý thuyÕt hoµn chØnh vÒ QHLN cÊp ®Þa ph¬ng, ®Æc biÖt lµ ph¬ng ph¸p quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cho cÊp x· hoÆc cÊp hµnh chÝnh thÊp nhÊt. Tuy vËy, nh÷ng nghiªn cøu vµ quy tr×nh quy ho¹ch trªn thÕ giíi cã thÓ ®îc nghiªn cøu vµ ¸p dông trong ®iÒu kiÖn ë ViÖt Nam theo c¸c híng sau: - Quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x· ph¶i lÊy QHSD ®Êt lµm nÒn t¶ng, kÕt hîp hµi hoµ gi÷a u tiªn cña cÊp trªn víi nhu cÇu cña céng ®ång th«ng qua sù tham gia trùc tiÕp cña ngêi d©n.
8 - Ph©n tÝch ®îc mèi quan hÖ t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c cÊp quy ho¹ch l©m nghiÖp, ®Æc biÖt lµ cÊp ®Þa ph¬ng nh x·, th«n b¶n vµ HG§ ®Ó x¸c ®Þnh râ néi dung vµ ph¬ng ph¸p quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cã tÝnh ®Æc thï riªng cña mçi cÊp. - C¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai cña FAO, quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cÇn ®îc ¸p dông trong quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x·, nhng ®ßi hái ph¶i ®iÒu chØnh phï hîp víi hoµn c¶nh cña céng ®ång n«ng th«n ViÖt Nam. - Ph¬ng ph¸p cïng tham gia, ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c ®îc coi lµ c«ng cô quy ho¹ch cÊp x· cÇn ®îc vËn dông vµo ®Æc ®iÓm kinh tÕ v¨n ho¸ x· héi vµ thÓ chÕ chÝnh s¸ch cña ViÖt Nam. 1.2. ViÖt Nam 1.2.1. Mét sè chÝnh s¸ch quan träng cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp cÊp x· C¸c v¨n b¶n chÝnh s¸ch cña Nhµ níc ®Ò cËp kh«ng nhiÒu ®Õn quy ho¹ch l©m nghiÖp cÊp x·, nhng quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp t¬ng ®èi râ rµng. HiÕn ph¸p níc Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1992 nªu “Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé ®Êt ®ai theo quy ho¹ch vµ ph¸p luËt, ®¶m b¶o sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶. Nhµ níc giao ®Êt cho c¸c tæ chøc, HG§ vµ c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi” (§iÒu 18) [11]. LuËt ®Êt ®ai n¨m 1993 quy ®Þnh râ 6 lo¹i ®Êt víi 5 quyÒn sö dông tuú theo tõng lo¹i ®Êt vµ môc ®Ých sö dông mµ ®îc giao cho tæ chøc, c¸ nh©n qu¶n lý vµ sö dông. LuËt ®Êt ®ai nªu râ trong ®iÒu 13 lµ quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch ho¸ viÖc sö dông ®Êt ®ai lµ mét trong 7 néi dung qu¶n lý Nhµ níc ®èi víi ®Êt ®ai [12]. LuËt §Êt ®ai lµ c¬ së ph¸p lý c¬ b¶n nhÊt cho QHLN. LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng n¨m 1991 ph©n ®Þnh râ 3 lo¹i rõng lµm c¬ së cho QHLN [13]. Theo biªn b¶n héi th¶o quèc gia vÒ “Quy ho¹ch sö
9 dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp” n¨m 1997 nhiÒu ý kiÕn cho r»ng cÇn nghiªn cøu tÝnh thèng nhÊt gi÷a 2 luËt: LuËt ®Êt ®ai vµ LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong quy ho¹ch vµ giao ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt l©m nghiÖp, x¸c ®Þnh râ vai trß cña ®Þa ph¬ng, ®Æc biÖt lµ cÊp x· trong quy ho¹ch vµ giao ®Êt giao rõng [1]. Trong NghÞ ®Þnh 64/CP, ®iÒu 15 cã nªu mét sè quyÒn h¹n cña cÊp x· trong sö dông ®Êt c«ng Ých [28], trong khi v¨n b¶n quan träng nhÊt vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp lµ NghÞ ®Þnh 02/CP l¹i Ýt ®Ò cËp ®Õn vai trß cña cÊp x· [29]. NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ sè 163/1999/N§-CP ra ngµy 1 th¸ng 11 n¨m 1999 vÒ giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, HG§ vµ c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp cã mét sè ®iÒu nãi tíi nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n cÊp x· trong quy ho¹ch vµ giao ®Êt l©m nghiÖp [31]. NghÞ ®Þnh 01/CP x¸c ®Þnh vai trß cÊp x· nh lµ c¬ quan nhµ níc chøng nhËn c¸c hé n«ng d©n ®Ó ®îc nhËn kho¸n ®Êt [30]. MÆc dï, c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cha quy ®Þnh râ quyÒn h¹n ®Çy ®ñ cña cÊp x· trong QHLN, nhng ë c¸c v¨n b¶n ph¸p quy nªu mét sè ®iÓm quan träng trong QHSD ®Êt cÊp x· nh. Trªn ®Þa bµn x· lµm râ 5 lo¹i ®Êt: §Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp, ®Êt khu d©n c, ®Êt chuyªn dïng vµ ®Êt cha sö dông, lµm râ 3 lo¹i rõng: Rõng s¶n xuÊt, rõng phßng hé vµ rõng ®Æc dông ®Ó tiÕn hµnh quy ho¹ch s¶n xuÊt l©m nghiÖp, ch¨n nu«i vµ ®ång cá, c¬ së h¹ tÇng phôc vô cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. UBND x· tæ chøc QHSD ®Êt ®ai trong ®Þa ph¬ng vµ th«ng qua H§ND vµ tr×nh lªn c¬ quan cã thÈm quyÒn ®Ó phª duyÖt. Trªn c¬ së quy ho¹ch ®Êt ®ai ®îc phª duyÖt, UBND x· tæ chøc cïng nh©n d©n trong x· tiÕn hµnh quy ho¹ch ®Ó lËp kÕ ho¹ch hoÆc x©y dùng c¸c dù ¸n ph¸t triÓn x· cho tõng lÜnh vùc. Ban l©m nghiÖp x· vµ ®Þa chÝnh x· cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi c¸c c¬ quan kh¸c ®Ó quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt, x©y dùng c¸c dù ¸n cÊp x·.
10 Nh vËy, §¶ng vµ Nhµ níc ®· chó träng QHLN cÊp ®Þa ph¬ng, coi QHSD ®Êt lµ nÒn t¶ng cho c¸c quy ho¹ch kh¸c vµ lµ c¬ së cho giao ®Êt, lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt, x©y dùng c¸c dù ¸n ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay cha cã c¸c quy ®Þnh cô thÓ vÒ QHLN cÊp ®Þa ph¬ng, ®Æc biÖt lµ cÊp x·. Nh÷ng ®iÓm liªn quan ®Õn QHLN cÊp x· cha ®îc thèng nhÊt. Trªn thùc tÕ cÊp x· míi cã ®Þnh híng vµ môc tiªu ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp. Ngay c¶ khi x©y dùng ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ s¶n xuÊt còng gÆp mét sè khã kh¨n khi vËn dông nh÷ng chÝnh s¸ch cã liªn quan. Mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn LuËt §Êt ®ai vµ LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng cÇn thèng nhÊt, nhÊt lµ viÖc ph©n ®Þnh c¸c lo¹i ®Êt trong LuËt ®Êt ®ai vµ ph©n lo¹i rõng trong LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. C¸c v¨n b¶n díi luËt cÇn cô thÓ ho¸ cho tõng ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng ®¶m b¶o tÝnh ®a môc ®Ých sö dông cña ®Êt ®ai, t¹o ®iÒu kiÖn cho quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp tr¸nh chång chÐo vµ m©u thuÉn. 1.2.2. C¸c quan ®iÓm vÒ quy ho¹ch l©m nghiÖp cÊp x· Vµo ®Çu thËp kû 90, c¸c vÊn ®Ò QHLN cÊp vi m« ®îc nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp vµ nghiªn cøu. C¸c nghiªn cøu cña Reichenberg (1992) [26] vµ c¸c nhµ nghiªn cøu trong níc ®Òu cho r»ng ViÖt Nam cha cã QHSD ®Êt QHLN cÊp ®Þa ph¬ng ®îc x©y dùng trªn c¬ së xem xÐt mäi khÝa c¹nh cña tÊt c¶ c¸c ngµnh trong t¬ng lai, v× vËy viÖc tiÕn hµnh QHLN cßn thiÕu c¬ së thùc hiÖn. N¨m 1990 Tæng côc qu¶n lý ruéng ®Êt cã ban hµnh b¶n híng dÉn QHSD ®Êt vi m« theo th«ng t sè 106/§KT§ [40]. NhiÒu tØnh thùc hiÖn quy ho¹ch vi m« theo híng dÉn nµy. Tuy nhiªn, khi triÓn khai gÆp nh÷ng khã kh¨n vÒ ph¬ng ph¸p cha thèng nhÊt. Dï sao quy ho¹ch vi m« còng lµ tiÒn ®Ò ®Ó thay ®æi c¸ch nh×n vÒ quy ho¹ch cÊp x· trong nh÷ng n¨m tiÕp theo. Khi kh¶o s¸t 5 tØnh trung t©m miÒn nói phÝa b¾c ViÖt Nam Reichenberg n¨m 1992 cho r»ng quy ho¹ch vi m« ë ViÖt Nam nªn ®îc nghiªn cøu ®Ó ph¸t triÓn kh¸i niÖm quy ho¹ch cÊp x· trªn 4 khÝa c¹nh sau [26].
11 - Phñ toµn bé ®Êt ®ai trong x·, nghÜa lµ quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp dùa trªn QHSD ®Êt trªn toµn bé diÖn tÝch hµnh chÝnh trong x·. - Phèi hîp c¸c kÕ ho¹ch vµ c¸c ho¹t ®éng gi÷a c¸c c¬ quan Nhµ níc, nghÜa lµ khi quy ho¹ch ph¶i ®Ò cËp ®Õn quy ho¹ch cña c¸c ngµnh do c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc qu¶n lý. - QHSD ®Êt phôc vô cho giao ®Êt vµ cÊp giÊy chøng nhËn ®Ó sö dông ®Êt tèt h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn cho céng ®ång tiÕn hµnh quy ho¹ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, c¬ së h¹ tÇng. - ChuÈn bÞ vµ phª duyÖt quy ho¹ch ®Êt theo ®óng luËt ®Þnh. LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng ra ®êi n¨m 1991, LuËt §Êt ®ai söa ®æi n¨m 1993 vµ ®Æc biÖt lµ c¸c NghÞ ®Þnh 02 n¨m 1994, NghÞ ®Þnh 01 n¨m 1995, NghÞ ®Þnh 64 n¨m 1993 lµ c¬ së tiÒn ®Ò cho QHLN cÊp x·. Cïng lóc ra ®êi cña LuËt §Êt ®ai, LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng, nhiÒu ngêi cho r»ng quy ho¹ch vÜ m« lµ quy ho¹ch ph¶n ¸nh hiÖn tr¹ng vµ ph©n chia 6 lo¹i ®Êt sö dông vµ 3 lo¹i rõng. Hai ®Þnh nghÜa míi ®îc x¸c nhËn cho quy ho¹ch quèc gia vµ cÊp tØnh. C¸c nhµ khoa häc trong níc vµ níc ngoµi ®Òu cho r»ng quan ®iÓm QHLN cÊp ®Þa ph¬ng nªn theo c¸c híng sau. TiÕn hµnh nghiªn cøu vµ thùc thi kh¶ n¨ng kÕt hîp QHLN dùa vµo chøc n¨ng sö dông cña ®Êt víi ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng cña ®Êt. - Rµ so¸t vµ xem xÐt l¹i hÖ thèng chÝnh s¸ch nh»m híng tíi ®a môc ®Ých sö dông ®Êt ®ai b»ng viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong mçi b¶n quy ho¹ch cña céng ®ång. - G¾n 2 qu¸ tr×nh quy ho¹ch ®Êt ®ai víi giao ®Êt vµ coi lµ 2 bé phËn cã quan hÖ chÆt chÏ ®Ó lµm c¬ së cho quy ho¹ch s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp ë mçi ®Þa ph¬ng, mçi céng ®ång. - Nghiªn cøu vµ thö nghiÖm c¸c ph¬ng ph¸p cïng tham gia trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp, x¸c ®Þnh vµ ph©n tÝch râ c¸c chñ thÓ thÓ trong QHLN cÊp x·.
12 Sù tham gia cña ngêi d©n trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch lµ mét kh¸i niÖm míi. Vò V¨n MÔ vµ Desloges n¨m 1996 cho r»ng "§iÓm quan träng lµ thu hót ngêi d©n tham gia vµo tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh QHSD ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp ngay tõ khi b¾t ®Çu. Sù tham gia nµy tÊt nhiªn sÏ kh¸c nhau vÒ ph¹m vi vµ møc ®é tuú theo néi dung ho¹t ®éng vµ giai ®o¹n tiÕn hµnh" [14]. 1.2.3. C¸c nghiªn cøu vµ thö nghiÖm liªn quan ®Õn ph¬ng ph¸p quy ho¹ch l©m nghiÖp cÊp x· Nghiªn cøu vµ thÝ ®iÓm ®Çu tiªn vÒ QHSD ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cÊp x· ®îc thùc hiÖn t¹i x· Tö Nª huyÖn T©n L¹c vµ x· Hang Kia, Pµ Cß huyÖn Mai Ch©u tØnh Hoµ B×nh do Dù ¸n ®æi míi chiÕn lîc ph¸t triÓn l©m nghiÖp tõ n¨m 1993. Theo NguyÔn V¨n TuÊn n¨m 1996, QHSD ®Êt ®îc coi lµ mét néi dung chÝnh vµ ®îc thùc hiÖn tríc khi giao ®Êt trªn c¬ së t«n träng tËp qu¸n n¬ng rÉy cè ®Þnh, lÊy x· lµm ®¬n vÞ ®Ó lËp kÕ ho¹ch vµ giao ®Êt, cã sù tham gia tÝch cùc cña ngêi d©n, giµ lµng, trëng b¶n, chÝnh quyÒn x· [41]. B¶n ®¸nh gi¸ vÒ trêng hîp Tö Nª cho thÊy cÇn ph¶i cã mét kÕ ho¹ch sö dông ®Êt chi tiÕt th× míi ®¸p øng ®îc yªu cÇu, tr¸nh ®îc c¸c m©u thuÉn cña céng ®ång ph¸t sinh sau quy ho¹ch. Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói giai ®o¹n 1996-2000 trªn ph¹m vi 5 tØnh: Lµo Cai, Tuyªn Quang, Hµ Giang, Yªn B¸i, Phó Thä ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm QHLN cÊp x· trªn c¬ së x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cÊp th«n vµ HG§. Theo Bïi §×nh To¸i vµ NguyÔn V¨n Nam n¨m 1998, tØnh Lµo Cai ®· x©y dùng m« h×nh sö dông PRA ®Ó tiÕn hµnh QHSD ®Êt, tØnh Hµ Giang ®· x©y dùng quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 3 cÊp: X·, th«n vµ HG§. §Õn n¨m 1998 trªn toµn vïng dù ¸n cã 78 th«n b¶n ®îc quy ho¹ch sö dông ®Êt theo ph¬ng ph¸p cïng tham gia. Ph¬ng ph¸p QHSD dùa trªn PRA c¨n cø vµo nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña ngêi sö dông ®Êt, víi c¸ch tiÕp cËn tõ díi lªn t¹o ra kÕ ho¹ch cã tÝnh kh¶ thi cao h¬n [42], [15]. Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p trªn còng béc lé mét sè m©u thuÉn gi÷a nhu cÇu cña céng ®ång vµ ®Þnh
13 híng cña Nhµ níc vµ c¸c kÕ ho¹ch cña tØnh, huyÖn. VÊn ®Ò nµy còng xuÊt hiÖn vµ ®îc ®Ò cËp trong trêng hîp ë Yªn Ch©u tØnh S¬n La. VÊn ®Ò nghiªn cøu ë ®©y lµ cã mét ph¬ng ph¸p quy ho¹ch cÊp ®Þa ph¬ng sao cho kÕt hîp hµi hoµ gi÷a u tiªn cña ChÝnh phñ vµ nhu cÇu cña céng ®ång. Vò V¨n MÔ vµ Desloges n¨m 1996 ®· thö nghiÖm ph¬ng ph¸p QHSD ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cã sù tham gia cña ngêi d©n t¹i Qu¶ng Ninh vµ ®Ò xuÊt 6 nguyªn t¾c vµ c¸c bíc c¬ b¶n trong quy ho¹ch cÊp x· ®ãng gãp vµo ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p quy ho¹ch. S¸u nguyªn t¾c ®ã lµ: KÕt hîp hµi hoµ gi÷a u tiªn cña ChÝnh phñ vµ c¸c nhu cÇu nguyÖn väng cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng; tiÕn hµnh trong khu«n khæ luËt ®Þnh hiÖn hµnh vµ c¸c nguån lùc hiÖn cã cña ®Þa ph¬ng; ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng, chó ý ®Õn céng ®ång d©n téc miÒn nói, nhãm ngêi nghÌo vµ vai trß cña phô n÷; ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng; ®¶m b¶o nguyªn t¾c cïng tham gia; kÕt hîp vµ híng tíi môc tiªu ph¸t triÓn céng ®ång [14]. Tõ kÕt qu¶ thö nghiÖm ë Qu¶ng Ninh, Thõa Thiªn HuÕ, Gia Lai vµ S«ng BÐ, Vò V¨n MÔ cho r»ng quy ho¹ch cÊp x· ph¶i dùa trªn t×nh tr¹ng sö dông ®Êt hiÖn t¹i, tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt, c¸c quy ®Þnh cña Nhµ níc vµ nhu cÇu nguyÖn väng cña ngêi d©n, xem xÐt mäi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai vµ sö dông tµi nguyªn [14],[41]. C¸ch tiÕp cËn tæng hîp vµ toµn diÖn nµy phï hîp víi xu thÕ chung cña thÕ giíi hiÖn nay vÒ ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p quy ho¹ch tæng hîp. Giai ®o¹n n¨m 1996 vµ 1997, trong qu¸ tr×nh triÓn khai dù ¸n Qu¶n lý nguån níc hå Yªn LËp cã sù tham gia cña ngêi d©n t¹i Hoµnh Bå-Qu¶ng Ninh, t¸c gi¶ thö nghiÖm ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch cã sù tham gia cña ngêi d©n ®Ó QHLN cho 3 x·: B»ng C¶, Qu¶ng La vµ D©n Chñ. Ph¬ng ph¸p PRA ®îc sö dông ®Ó QHLN vµ x©y dùng dù ¸n cÊp x·, th«n cho 5 lÜnh vùc: QHLN vµ c©y ¨n qu¶ cho qu¶n lý rõng phßng hé, quy ho¹ch trång trät, quy ho¹ch ch¨n nu«i vµ ®ång cá, quy ho¹ch ph¸t triÓn thuû lîi vµ quy ho¹ch m¹ng líi tÝn dông th«n b¶n [21], [16].
14 Trªn c¬ së tæng kÕt c¸c kinh nghiÖm nhiÒu n¬i, n¨m 1996 Côc kiÓm l©m cho ra tµi liÖu híng dÉn “Néi dung tr×nh tù tiÕn hµnh giao ®Êt l©m nghiÖp trªn ®Þa bµn x·” [4]. §©y lµ tµi liÖu söa ®æi lÇn thø 2 cã nhiÒu bæ sung cña tµi liÖu n¨m 1994, nã ®¸p øng phÇn nµo vÒ nh÷ng híng dÉn c¬ b¶n vÒ néi dung vµ nguyªn t¾c. Nh÷ng yªu cÇu vÒ chuyªn m«n vµ ph¬ng ph¸p trong híng dÉn nµy cßn mang nhiÒu ph¬ng ph¸p ®iÒu tra truyÒn thèng. N¨m 1999 vµ 2000 t¸c gi¶ cïng víi nhãm t vÊn cña Dù ¸n khu vùc l©m nghiÖp ViÖt Nam- ADB ®· nghiªn cøu vµ thö nghiÖm ph¬ng ph¸p x©y dùng tiÓu dù ¸n cÊp x·. Môc tiªu lµ ®a ra mét ph¬ng ph¸p QHLN cÊp x· cã sù tham gia cña ngêi d©n ®Ó x©y dùng tiÓu dù ¸n l©m nghiÖp cho 50 x· cña 4 tØnh: Thanh Ho¸, Gia Lai, Phó Yªn vµ Qu¶ng TrÞ [17], [18], [19], [20], [21], [28]. Kinh nghiÖm rót ra tõ viÖc ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy lµ: - ViÖc tiÕn hµnh quy ho¹ch ph¶i dùa trªn kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ vµ ®iÒu tra nguån lùc mét c¸ch chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ. - QHSD ®Êt lµ c¬ së quan träng cho QHLN. - TiÕn hµnh ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c lµm c¬ së cho viÖc lùa chän c©y trång vµ ph¬ng thøc sö dông ®Êt. - QHLN cÊp x· ph¶i ®îc tiÕn hµnh tõ lËp kÕ ho¹ch cÊp th«n b¶n b»ng ph¬ng ph¸p cã sù tham gia trùc tiÕp cña ngêi d©n nh PRA. - Tæng hîp vµ c©n ®èi kÕ ho¹ch cho ph¹m vi cÊp x· trªn c¬ së: §Þnh híng ph¸t triÓn chiÕn lîc cña huyÖn, tØnh; kh¶ n¨ng hç trî tõ bªn ngoµi; ®èi tho¹i vµ thèng nhÊt trùc tiÕp gi÷a ®¹i diÖn c¸c céng ®ång víi nhau, gi÷a ®¹i diÖn c¸c céng ®ång víi c¸n bé tØnh, huyÖn vµ dù ¸n; cã sù nhÊt trÝ chung cña toµn x· th«ng qua c¸c cuéc häp céng ®ång cÊp th«n hoÆc xãm.
15 CH¦¥NG 2 qUAN §IÓM, C¥ Së, NéI DUNG, MôC TI£U Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 2.1. Quan ®iÓm nghiªn cøu 2.1.1. Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng Quan ®iÓm nµy ®îc thÓ hiÖn trong nghiªn cøu lµ ®Ò cao tÝnh thèng nhÊt cña hÖ thèng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi toµn quèc cña §¶ng vµ Nhµ níc, tÝnh thèng nhÊt cña hÖ thèng kÕ ho¹ch tõ trung ¬ng tíi ®Þa ph¬ng, tÝnh ®Æc thï cña mçi lo¹i kÕ ho¹ch ë mçi cÊp vµ mèi quan hÖ biÖn chøng cña chóng, ®ång thêi thõa kÕ kÕt qu¶ vµ kinh nghiÖm cña tõng thêi kú phï hîp víi xu thÕ chung ®Ó vËn dông vµo thùc tÕ cña níc ta. 2.1.2. Quan ®iÓm sinh th¸i - kinh tÕ - nh©n v¨n Khi nghiªn cøu, c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ x· héi vµ v¨n ho¸ cña tõng vïng ®Ó ®¸nh gi¸ vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn phï hîp víi thùc tiÔn, mang l¹i tÝnh kh¶ thi cao, tõ ®ã lùa chän ph¬ng ph¸p vµ ®iÓm nghiªn cøu phï hîp lµ c¬ së cho quy ho¹ch. C¸c nh©n tè: VËt lý, sinh häc, kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ vµ chÝnh s¸ch ®îc ph©n tÝch theo quan ®iÓm hÖ thèng trong m«i trêng chung cña quèc gia vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng tiÓu vïng, tõng céng ®ång trong vïng trung t©m. 2.1.3. Quan ®iÓm quy ho¹ch ph¸t triÓn tæng hîp vµ bÒn v÷ng Quan ®iÓm nµy thÓ hiÖn tÝnh liªn ngµnh trong quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x·. Trong nghiªn cøu ph¶i ®Ò cËp tæng hîp vµ toµn diÖn. Quy ho¹ch ph¶i ®¸p øng yªu cÇu vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nghÜa lµ ph¶i b¶o vÖ ®îc tµi nguyªn thiªn nhiªn, duy tr× c©n b»ng sinh th¸i vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
16 2.1.4. Quan ®iÓm kÕt hîp gi÷a ®Þnh híng vÜ m« cña Nhµ níc víi nhu cÇu cña ngêi d©n trong quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. Quan ®iÓm nµy thÓ hiÖn sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a u tiªn cña ChÝnh phñ víi nhu cÇu, nguyÖn väng cña céng ®ång. Sù tham gia cña céng ®ång ®îc ph¸t huy mét c¸ch ®Çy ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña céng ®ång khi môc tiªu cña céng ®ång phï hîp víi ®Þnh híng vµ u tiªn cña ChÝnh phñ, mÆt kh¸c c¸c ®Þnh híng vµ u tiªn chØ trë thµnh hiÖn thùc khi cã sù tham gia cña céng ®ång. Do ®ã, khi nghiªn cøu, võa xem xÐt nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng cña céng ®ång trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi vµ v¨n ho¸, ®ång thêi ph¶i nghiªn cøu c¸c chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ, nh÷ng kho¶ng trèng, nh÷ng ®iÓm kh«ng phï hîp ®Ó lµm c¬ së cho c¸c ®Ò xuÊt. 2.2. C¬ së lý luËn cho nghiªn cøu 2.2.1. VËn dông lý thuyÕt hÖ thèng vµ quan ®iÓm sinh th¸i-nh©n v¨n C¬ së lý luËn cho nghiªn cøu lµ vËn dông lý thuyÕt hÖ thèng vµ quan ®iÓm sinh th¸i, nh©n v¨n vµo ph©n tÝch vµ gi¶i thÝch c¸c néi dung nghiªn cøu ®îc m« t¶ ë h×nh 2.1. Theo h×nh 2.1 sù tån t¹i hai hÖ thèng phô hay tiÓu hÖ thèng: HÖ sinh th¸i vµ hÖ nh©n v¨n b»ng mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a c¸c thµnh phÇn hay yÕu tè trong mçi hÖ thèng phô vµ gi÷a hai hÖ thèng phô. Sù tån t¹i nµy lu«n cã qu¸ tr×nh ®Êu tranh, trao ®æi vËt chÊt n¨ng lîng, th«ng tin vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi. C¸c ho¹t ®éng quy ho¹ch hay lËp kÕ ho¹ch ®îc coi lµ sù can thiÖp cña con ngêi vµo hai hÖ thèng phô vµ lu«n bÞ chi phèi bëi c¸c yÕu tè t¸c ®éng nh: YÕu tè vËt lý sinh häc, kinh tÕ x· héi, v¨n ho¸ vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch. Sù t¸c ®éng nµy dêng nh m¹nh h¬n vµ nh¹y c¶m h¬n trong quy ho¹ch cÊp ®Þa ph¬ng. C¬ së nµy ®îc vËn dông trong nghiªn cøu quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x· theo 3 bíc sau. Bíc 1: X¸c ®Þnh 5 bé phËn bao gåm c¸c yÕu tè sinh th¸i nh©n v¨n nh:
17 - C¸c yÕu tè vËt lý sinh häc, kinh tÕ-x· héi, v¨n ho¸ vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cã t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cña céng ®ång trong quy ho¹ch. - Mçi t¸c ®éng t¬ng hç gi÷a c¸c yÕu tè ®îc xem nh lµ tr¹ng th¸i ®éng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh thêng xuyªn, liªn tôc vµ lÆp l¹i cña quy ho¹ch. - Giíi h¹n, ph¹m vi vµ møc ®é t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ®èi víi qu¸ tr×nh quy ho¹ch. - Luång th«ng tin ®Çu vµo cho qu¸ tr×nh quy ho¹ch. - Luång th«ng tin ®Çu ra cho qu¸ tr×nh quy ho¹ch. HÖ sinh th¸i n«ng l©m Tµi nguyªn thiªn nhiªn HÖ x· héi §Çu vµo §Êt Níc VËt chÊt HÖ t C«ng N¨ng lîng tëng nghÖ Th«ng tin Chän läc Chøc n¨ng C©y gç Chøc n¨ng C©y CN, Tai ThÝch øng C©y NN VËt chÊt VËt nu«i ho¹ C¬ cÊu Con Th«ng tin x· héi ngêi S¶n phÈm H×nh 2.1: M« h×nh quan hÖ sinh th¸i- nh©n v¨n (M« pháng theo Lª Träng Cóc vµ A. Tery Rambo, 1990) [60] Bíc 2: X¸c ®Þnh c¬ cÊu vµ møc ®é cña hÖ sinh th¸i vµ hÖ nh©n v¨n ®îc xem nh lµ nh©n tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh quy ho¹ch b»ng viÖc ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng c¸c yÕu tè vµ mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a chóng.
18 Bíc 3: QuyÕt ®Þnh chøc n¨ng vµ møc ®é cña hÖ sinh th¸i vµ hÖ nh©n v¨n b»ng viÖc x¸c ®Þnh vµ ph©n tÝch c¸c luång mµ ë ®ã c¸c yÕu tè ®Çu vµo ®îc xö lý ®Ó t¹o thµnh c¸c kÕt qu¶ h÷u Ých cña ®Çu ra. Thùc tÕ chØ ra r»ng ph¬ng thøc n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp hay sö dông ®Êt ë mçi céng ®ång, mçi hé gia ®×nh rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, nã kh«ng nh÷ng ph¶n ¸nh c¸c ®Æc ®iÓm sinh th¸i, mèi quan hÖ kinh tÕ x· héi vµ chÝnh s¸ch hiÖn hµnh mµ cßn ph¶n ¸nh c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh r»ng ®Çu ra cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong céng ®ång bÞ chi phèi bëi nhiÒu nh©n tè. Thùc tiÔn cho thÊy r»ng mét nh©n tè nµo ®ã gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh chi phèi ph¬ng thøc sö dông ®Êt cña céng ®ång vµo thêi ®iÓm nµy nhng cã thÓ trë nªn thø yÕu vµo thêi ®iÓm kh¸c, hoÆc rÊt quan träng ë céng ®ång nµy nhng thø yÕu ë céng ®ång kh¸c. 2.2.2. TiÕp cËn cã sù tham gia Don Gilmour n¨m 1991 ®· ph©n ra 3 h×nh thøc tiÕp cËn trong ph¸t triÓn LNC§, ®ã lµ tiÕp cËn kinh ®iÓn, tiÕp cËn kinh ®iÓn cã ®iÒu chØnh vµ tiÕp cËn cã ngêi d©n tham gia [56]. ë c¸ch tiÕp cËn thø nhÊt, c¸c nhµ l©m nghiÖp qu¶n lý toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tõ giai ®o¹n x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, quyÕt ®Þnh chiÕn lîc vµ tæ chøc thùc hiÖn. Ngêi d©n vµ céng ®ång cña hä chØ lµ nh÷ng ngêi ngoµi cuéc, hä hÇu nh kh«ng tham gia hoÆc tham gia vµo viÖc tæ chøc thùc hiÖn víi t c¸ch lµ nh÷ng ngêi lµm thuª theo c¸c c«ng ®o¹n ®· ®îc x¸c ®Þnh s½n. C¸ch tiÕp cËn thø hai nhÊn m¹nh vÒ kü thuËt vµ c«ng nghÖ víi sù ph¶n håi kinh tÕ x· héi, ë h×nh thøc nµy c¸c nhµ l©m nghiÖp vÒ c¬ b¶n vÉn qu¶n lý toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, tuy nhiªn trong khi x¸c ®Þnh chiÕn lîc hay kÕ ho¹ch ph¸t triÓn vµ tæ chøc thùc hiÖn, ®· cã sù tham kh¶o ý kiÕn vµ huy ®éng ngêi d©n cïng tham gia. Tuy nhiªn quyÒn quyÕt ®Þnh cuèi cïng vÉn thuéc vÒ c¸c nhµ l©m nghiÖp.
19 C¸ch tiÕp cËn thø 3 ®îc m« t¶ trong h×nh 2.2 cho thÊy ®Æc trng cña c¸ch tiÕp cËn nµy lµ ngêi d©n vµ c¸c nhµ chuyªn m«n, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ lËp kÕ ho¹ch cïng tham gia vµo tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn tõ nhËn biÕt vÊn ®Ò, x¸c ®Þnh chiÕn lîc vµ tæ chøc thùc hiÖn. VÒ c¬ b¶n, quyÒn quyÕt ®Þnh thuéc vÒ ngêi d©n. N¨m 1994 Hoskin ®a ra mét ®Þnh nghÜa râ rµng h¬n vÒ sù tham gia trong l©m nghiÖp, ®ã lµ “Sù tham gia lµ sù thùc hiÖn trång vµ qu¶n lý rõng cña nam vµ n÷ trong céng ®ång víi sù hç trî cña nh÷ng ngêi bªn ngoµi céng ®ång” [58]. N¨m 1996, Hosley ®a ra 7 møc ®é tõ thÊp ®Õn cao cña sù tham gia, ®ã lµ: Tham gia cã tÝnh chÊt vËn ®éng; tham gia bÞ ®éng; tham gia qua h×nh thøc t vÊn; tham gia v× môc tiªu ®îc hëng c¸c hç trî vËt t tõ bªn ngoµi; tham gia theo chøc n¨ng; tham gia hç trî; tù huy ®éng vµ tæ chøc [57]. Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cïng tham gia ®îc ¸p dông trong nghiªn cøu ë ®©y lµ tiÕp cËn tæng hîp cã sù tham gia cña céng ®ång trong quy ho¹ch cÊp ®Þa ph¬ng. C¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n (RRA), ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n (PRA) hay ph©n tÝch c¸c hÖ thèng canh t¸c (FSA) sÏ ®îc sö dông trong nghiªn cøu quy ho¹ch b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cÊp x·. C¸c nhµ l©m nghiÖp QuyÕt ®Þnh NhËn biÕt Qu¶n lý chiÕn lîc vÊn ®Ò thùc hiÖn Ngêi d©n H×nh 2.2: TiÕp cËn cã ngêi d©n tham gia (Theo Don Gilmour, 1990) [56].