Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc của một số quần xã thực vật rừng ở các kiểu rừng làm cơ sở đề xuất giải pháp phục hồi rừng tại vườn quốc gia Pù Mát - Nghệ An

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn góp phần bổ sung những hiểu biết về đặc điểm cấu trúc của các QXTV rừng ẩm nhiệt đới và làm rõ cơ sở khoa học phục hồi và phát triển rừng theo hướng bền vững. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc của một số quần xã thực vật rừng ở các kiểu rừng làm cơ sở đề xuất giải pháp phục hồi rừng tại vườn quốc gia Pù Mát - Nghệ An

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp NguyÔn V¨n Sinh NguyÔn V¨n Sinh §Ò c¬ng tèt nghiÖp (chi tiÕt) Nghiªn cøu cøu Nghiªn ®Æc ®Æc ®iÓm cÊucÊu ®iÓm tróc cña tróc mét cña sèsè mét quÇn x· quÇn x·thùc vËtthùc rõng lµm vËt c¬ ë rõng sëc¸c ®Ò kiÓu xuÊtrõng gi¶i lµm ph¸pc¬ phôc håi së ®Ò rõng xuÊt gi¶it¹i ph¸p phôcVên quèc håi rõng t¹igia Pï quèc Vên M¸t –gia NghÖ An. – NghÖ An. Pï M¸t LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Chuyªn ngµnh: L©m Häc LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Chuyªn ngµnh: L©m Häc Hµ t©y, n¨m 2006 Hµ t©y, n¨m 2007
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp NguyÔn V¨n Sinh Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña mét sè quÇn x· thùc vËt rõng ë c¸c kiÓu rõng lµm c¬ së ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p phôc håi rõng t¹i Vên quèc gia Pï M¸t – NghÖ An. Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60 62 60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: PGS.TS: Hoµng Kim Ngò Hµ t©y, n¨m 2007
1 §Æt vÊn ®Ò Rõng gi÷ vai trß quan träng kh«ng g× thay thÕ ®îc trong nhiÒu lÜnh vùc: Phßng hé b¶o vÖ m«i trêng, duy tr× c©n b»ng sinh th¸i, b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc, b¶o tån nguån gen, t¹o c¶nh quan, cung cÊp nhiÒu lo¹i l©m s¶n thiÕt yÕu, quý gi¸ … ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ngêi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi th× hiÓu biÕt cña con ngêi vÒ rõng ngµy mét s©u s¾c h¬n, quan ®iÓm, môc tiªu sö dông ngµy mét ®óng ®¾n, toµn diÖn h¬n vµ c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng vµo rõng còng dÇn dÇn ®îc hoµn thiÖn h¬n.Tuy nhiªn, nh÷ng ®æi míi vµ tiÕn bé ®· cha kÞp thêi vµ cha ®ñ søc ng¨n chÆn n¹n suy tho¸i rõng g©y ra tõ nh÷ng nguyªn nh©n mang tÝnh x· héi, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ph¸ vë c©n b»ng sinh th¸i, gi¶m ®a d¹ng sinh häc, g©y tæn h¹i tíi m«i trêng sèng, ®e do¹ ®Õn tÝnh m¹ng vµ tµi s¶n cña con ngêi. V× thÕ yªu cÇu ®Æt ra hiÖn nay cho chóng ta lµ ph¶i sö dông tµi nguyªn rõng mét c¸ch bÒn v÷ng, trong ®ã nhiÖm vô quan träng nhÊt lµ tiÕp tôc nghiªn cøu vµ kh«i phôc l¹i c¸c hÖ sinh th¸i rõng nhiÖt ®íi ®Ó duy tr× kh¶ n¨ng cung cÊp cña rõng. §Ó sö dông, qu¶n lý vµ phôc håi ®îc c¸c hÖ sinh th¸i rõng nãi chung vµ rõng nhiÖt ®íi nãi riªng th× viÖc nghiªn cøu cÊu tróc rõng cã ý nghÜa hÕt søc quan träng. §©y lµ c¬ së khoa häc quan träng ®Ó gióp chóng ta ®a ra c¸c biÖn ph¸p kû thuËt t¸c ®éng phï hîp theo híng “tiÕp cËn tù nhiªn”, lµ c¬ së t¹o nªn sù thµnh c«ng cña c«ng t¸c phôc håi rõng. Trªn quan ®iÓm sinh th¸i, ®Æc ®iÓm cÊu tróc rõng thÓ hiÖn râ nÐt nh÷ng mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c thµnh phÇn cña hÖ sinh th¸i rõng víi nhau vµ gi÷a chóng víi m«i trêng. ViÖc nghiªn cøu cÊu tróc rõng nh»m duy tr× rõng nh mét hÖ sinh th¸i æn ®Þnh, cã sù hµi hoµ cña c¸c nh©n tè cÊu tróc, lîi dông tèi ®a mäi tiÒm n¨ng cña ®iÒu kiÖn lËp ®Þa vµ ph¸t huy bÒn v÷ng c¸c chøc n¨ng cã lîi cña rõng c¶ vÒ kinh tÕ, x· héi vµ sinh th¸i. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay nh÷ng nghiªn cøu vÒ cÊu tróc vÉn cha thÓ bao qu¸t cho mäi khu rõng, cha thÓ lµm næi bËt nh÷ng ®iÓn h×nh vµ ®Æc thï cña mäi lo¹i h×nh rõng ë tõng khu vùc cô thÓ.
2 Vên quèc gia Pï M¸t - NghÖ An ®îc thµnh lËp ngµy 8/11/2001 theo quyÕt ®Þnh sè 174/2001/Q§ - TTg cña ChÝnh phñ víi diÖn tÝch qu¶n lý 91.113 ha. Trong diÖn tÝch qu¶n lý cña Vên quèc gia Pï M¸t cã mét diÖn tÝch kh¸ lín lµ rõng ®· qua t¸c ®éng cña con ngêi vµ ®ang trong qu¸ tr×nh håi phôc nhng chÊt lîng rõng rÊt kÐm vµ qu¸ tr×nh phôc håi chËm. MÆt kh¸c, do ¸p lùc vÒ nhu cÇu gç ®¸p øng cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi nªn c¸c ho¹t ®éng x©m lÊn, khai th¸c rõng tr¸i phÐp vÉn tiÕp diÔn ë trong Vên lµ nguyªn nh©n chÝnh lµm cho c¸c c¸c QXTV rõng ®ang bÞ suy tho¸i dÇn, ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn c«ng t¸c b¶o tån. V× vËy, bªn c¹nh viÖc t¨ng cêng ®Çu t, hoµn thiÖn c«ng t¸c tæ chøc vµ qu¶n lý hÖ thèng rõng ®Æc dông, th× viÖc phôc håi vµ ph¸t triÓn c¸c QXTV rõng ë ph©n khu phôc håi sinh th¸i vµ vïng ®Öm cã ý nghÜa hÕt søc quan träng, nã võa t¨ng tÝnh ®a d¹ng sinh häc vµ ®ång thêi gi¶m ®îc ¸p lùc lªn vïng lâi cña Vên quèc gia. §Ó phôc håi rõng ë Vên quèc gia th× viÖc x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p kû thuËt phï hîp lµ viÖc lµm hÕt søc quan träng. X¸c ®inh c¸c biÖn ph¸p kû thuËt t¸c ®éng ph¶i dùa trªn nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Æc ®iÓm l©m häc, trong ®ã ®Æc ®iÓm cÊu tróc ®îc xem lµ c¬ së sinh th¸i quan träng nhÊt. Tuy nhiªn, do thiÕu nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n vµ hÖ thèng vÒ cÊu tróc rõng, nªn ngêi ta hÇu nh cha gi¸m t¸c ®éng vµo rõng b»ng bÊt kú biÖn ph¸p kû thuËt nµo, hoÆc nÕu cã th× hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p kh«ng cao. Gi¶i ph¸p kû thuËt ¸p dông ë VQG hiÖn nay chñ yÕu lµ khoanh nu«i phôc håi tù nhiªn mµ Ýt cã biÖn ph¸p t¸c ®éng mang tÝnh ®ét ph¸ nh»m ph¸t huy tèi ®a søc s¶n xuÊt còng nh chøc n¨ng cã lîi kh¸c cña rõng, ®ång thêi vÉn b¶o tån ®îc c¸c nguån gen vµ tÝnh ®a d¹ng sinh vËt nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn quý gi¸ nµy. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm ®ã, ®Ò tµi: “Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña mét sè quÇn x· thùc vËt rõng ë c¸c kiÓu rõng lµm c¬ së ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p phôc håi rõng t¹i Vên quèc gia Pï M¸t, NghÖ An” ®îc thùc hiÖn nh»m gãp phÇn bæ sung nh÷ng hiÓu biÕt míi vÒ ®Æc ®iÓm cÊu tróc c¸c QXTV rõng, tÝnh ®a d¹ng sinh vËt vµ híng ph¸t triÓn t¹i Vên quèc gia Pï M¸t.
3 Ch¬ng 1 Tæng quan cña vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Trªn thÕ giíi. 1.1.1. Nghiªn cøu cÊu tróc rõng. - VÒ c¬ së sinh th¸i cña cÊu tróc rõng: Kh¸i niÖm vÒ hÖ sinh th¸i rõng ®· ®îc lµm s¸ng tá lµ c¬ së cho viÖc nghiªn cøu c¸c nh©n tè cÊu tróc ®øng trªn quan ®iÓm sinh th¸i häc. Baur G.N(1962) [1] ®· nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò vÒ c¬ së sinh th¸i häc nãi chung vµ c¬ së sinh th¸i häc trong kinh doanh rõng ma nãi riªng, trong ®ã t¸c gi¶ ®· ®i s©u nghiªn cøu c¸c nh©n tè cÊu tróc rõng, c¸c kiÓu xö lý vÒ mÆt l©m sinh ¸p dông cho rõng ma tù nhiªn. Theo t¸c gi¶, c¸c ph¬ng thøc xö lý ®Òu cã hai môc tiªu râ rÖt: “Môc tiªu thø nhÊt lµ c¶i thiÖn rõng nguyªn sinh vèn thêng hçn loµi vµ kh«ng ®ång tuæi b»ng c¸ch ®µo th¶i nh÷ng c©y qu¸ thµnh thôc vµ v« dông ®Ó t¹o kh«ng gian sèng thÝch hîp cho c¸c loµi c©y cßn l¹i sinh trëng; Môc tiªu thø hai lµ t¹o lËp t¸i sinh b»ng c¸ch xóc tiÕn t¸i sinh, thùc hiÖn t¸i sinh nh©n t¹o hoÆc gi¶i phãng líp c©y t¸i sinh s½n cã ®ang ë tr¹ng th¸i ngñ ®Ó thay thÕ cho nh÷ng c©y ®· lÊy ra khái rõng trong khai th¸c hoÆc trong ch¨m sãc nu«i dìng rõng sau ®ã”. Tõ ®ã t¸c gi¶ ®· ®a ra nh÷ng tæng kÕt hÕt søc phong phó vÒ c¸c nguyªn lý t¸c ®éng xö lý c¶i thiÖn rõng ma. Catinot. R (1965) [3] ®· nghiªn cøu cÊu tróc h×nh th¸i rõng th«ng qua viÖc biÓu diÔn c¸c phÈu ®å rõng, nghiªn cøu c¸c nh©n tè cÊu tróc sinh th¸i rõng th«ng qua viÖc m« t¶ ph©n lo¹i theo c¸c kh¸i niÖm d¹ng sèng, tÇng phiÕn… Odum E.P (1971) [51] ®· hoµn chØnh häc thuyÕt vÒ hÖ sinh th¸i trªn c¬ së thuËt ng÷ hÖ sinh th¸i (ecosystem) cña Tasley A.P, n¨m 1935. Kh¸i niÖm hÖ sinh th¸i ®îc lµm s¸ng tá lµ c¬ së ®Ó nghiªn cøu cÊu tróc trªn quan ®iÓm sinh th¸i häc.
4 - M« t¶ vÒ h×nh th¸i cÊu tróc rõng: rõng ma nhiÖt ®íi víi sù ®a d¹ng vµ phong phó cña nã ®· cuèn hót nhiÒu nhµ khoa häc nghiªn cøu s©u réng nh Richards (1952) [53], Catinot (1965) [3]. C¸c t¸c gi¶ nµy ®i s©u vµo biÓu diÔn cÊu tróc hÝnh th¸i rõng b»ng phÈu diÖn ®å, c¸c nh©n tè cÊu tróc ®îc m« t¶ ph©n lo¹i theo c¸c kh¸i niÖm: d¹ng sèng, tÇng phiÕn…C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy ®· ®Æt nÒn mãng quan träng cho c¸c nghiªn cøu øng dông sau nµy, mÆc dï c¸c kÕt qu¶ vÉn nÆng vÒ m« t¶ vµ ®Þnh tÝnh. - Nghiªn cøu ®Þnh lîng cÊu tróc rõng: Khi chuyÓn ®æi nghiªn cøu ®Þnh tÝnh sang nghiªn cøu ®Þnh lîng cÊu tróc rõng, nhiÒu t¸c gi¶ ®· sö dông c¸c c«ng thøc vµ hµm to¸n häc ®Ó m« h×nh hãa cÊu tróc rõng, x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè cÊu tróc cña rõng. Nghiªn cøu ®Þnh lîng c¸c mèi quan hÖ, cÊu tróc ë rõng nhiÖt ®íi ph¶i nãi ®Õn Rollet (1971) [54] lµ t¸c gi¶ cã nhiÒu c«ng tr×nh ®i s©u vµo lÜnh vùc vµ ®èi tîng nµy. ¤ng ®· biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè ®iÒu tra víi nhau b»ng c¸c hµm håi quy, kh¸i qu¸t ho¸ ph©n bè ®êng kÝnh t¸n, ®êng kÝnh th©n c©y díi d¹ng ph©n bè x¸c suÊt. ViÖc m« pháng quy luËt ph©n bè sè c©y theo cë ®êng kÝnh (N-D) ®îc nhiÒu t¸c gi¶ ®Æc biÖt quan t©m, kiÓu cÊu tróc nµy thêng ®îc biÓu diÔn díi c¸c d¹ng hµm to¸n häc víi nhiÒu d¹ng ph©n bè kh¸c nhau. Balley (1973) [43] sö dông hµm Weibull biÓu diÔn cÊu tróc ®êng kÝnh loµi Th«ng theo m« h×nh cña Schumacher vµ Coile. NhiÒu t¸c gi¶ kh¸c dïng c¸c hµm Hyperbol, Meyer, Poisson, Charlier, Logarit…®Ó m« t¶ quy luËt ph©n bè N-D. Nh×n chung c¸c nghiªn cøu vÒ cÊu tróc theo ®Þnh lîng trªn c¬ së thèng kª sinh häc vÉn tËp trung vµo gi¶i quyÕt ph©n bè sè c©y theo cì kÝnh. C¸c hµm to¸n häc ®îc sö dông ®Ó m« pháng quy luËt nµy rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Xu híng nghiªn cøu c¸c quy luËt ph©n bè cña c¸c nh©n tè ®iÒu tra th«ng qua c¸c hµm to¸n häc ®Ó t×m ra hµm phï hîp nhÊt. Qua thùc tÕ nghiªn cøu th× rÊt khã cã mét hµm to¸n häc nµo cã thÓ phï hîp mét c¸ch tuyÖt ®èi c¸c quy luËt nµy cña rõng tù nhiªn.
5 - VÒ nghiªn cøu tÇng thø trong rõng nhiÖt ®íi: ViÖc nghiªn cøu tÇng thø ë rõng nhiÖt ®íi cã nhiÒu quan ®iÓm tr¸i ngîc nhau. Cã t¸c gi¶ cho r»ng rõng nhiÖt ®íi chØ cã mét tÇng c©y gç mµ th«i v× kh«ng thÓ t×m thÊy ë ®©y mét giíi h¹n râ rÖt nµo trong tÇng c©y gç. Beard (1964) kh«ng thõa nhËn sù ph©n tÇng trong rõng Trinidad. Odum (1925) [51] nghi ngê sù ph©n tÇng rõng rËm ë ®é cao díi 600m ë Porto Rico vµ cho r»ng kh«ng cã sù tËp trung khèi t¸n ë chiÒu cao riªng biÖt nµo c¶. Nhng ngîc víi ý kiÕn trªn, cã nhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng rõng l¸ réng thêng xanh cã tõ 3 ®Õn 5 tÇng, cã t¸c gi¶ giíi thiÖu tÇng thø theo híng ®Þnh tÝnh víi c¸c tÇng sinh th¸i kh¸c nhau vµ ®a ra giíi h¹n ®é cao cña c¸c tÇng nh: Richards (1939) [42] ph©n rõng ë Nigeria thµnh 6 tÇng víi c¸c giíi h¹n chiÒu cao lµ 6 - 12 m, 12-18m, 18- 24m, 24-30m, 30 - 36m vµ 36 - 42m, nhng thùc chÊt ®©y chØ lµ c¸c líp chiÒu cao. Nhng n¨m 1952 Richard [52] ®· ph©n tÇng ë Sarawk thµnh 3 tÇng c©y gç víi giíi h¹n chiÒu cao 8m, 18m vµ 34m, mét tÇng c©y bôi, cã hay kh«ng cã tÇng cá díi cïng. Stevenson (1940) ®· chia rõng rËm ë Honduras thµnh 4 tÇng (Kh«ng nªu giíi h¹n c¸c tÇng). Schulz (1960) còng nãi ®Õn tÇng thø nhng còng ghi nhËn nh÷ng tr¹ng th¸i trung gian (ph©n tÇng kh«ng râ nÐt ë mét sè tÇng thø). Ngoµi ra c¸c t¸c gi¶ Taylor (1960), Gerad (1906), Myatt Sonith (1963) còng chia rõng ë Kinshara – Conggo, Malaisia thµnh 3-5 tÇng víi c¸c chiÒu cao giíi h¹n ®îc chØ râ. Nh v©y, hÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ khi nghiªn cøu vÒ rõng tù nhiªn ®Òu nh¾c ®Õn sù ph©n tÇng cña ®èi tîng nµy nhng míi chØ dùng l¹i ë møc nhËn xÐt theo c¶m tÝnh hoÆc nh÷ng kÕt luËn mang ®Þnh tÝnh. ViÖc ph©n chia c¸c tÇng theo chiÒu cao còng mang tÝnh chÊt c¬ giíi chø cha ph¶n ¸nh ®îc sù ph©n tÇng phøc t¹p cña rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi. - VÒ nghiªn cøu d¹ng sèng vµ ®a d¹ng sinh häc: Raunkiaer (1934) [57] ®· ®a ra c«ng thøc x¸c ®Þnh phæ d¹ng sèng chuÈn cho hµng ngh×n loµi c©y kh¸c nhau. Theo ®ã, c«ng thøc phæ d¹ng sèng chuÈn ®îc x¸c ®Þnh theo tû lÖ phÇn tr¨m gi÷a sè lîng c¸ thÓ cña tõng d¹ng sèng so víi tæng sè c¸ thÓ trong mét
6 khu vùc. §Ó biÓu thÞ tÝnh ®a d¹ng vÒ loµi, mét sè t¸c gi¶ ®· x©y dùng c«ng thøc x¸c ®Þnh chØ sè ®a d¹ng loµi nh Simpson (1949), Margalef (1958), Menhinik (1964)…vµ ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ph©n t¸n hay tËp trung cña c¸c loµi, ®Æc biÖt lµ líp th¶m t¬i, Drude ®· ®a ra kh¸i niÖm ®é nhiÒu vµ c¸ch x¸c ®Þnh. Mét vÊn ®Ò n÷a cã liªn quan ®Õn nghiªn cøu cÊu tróc rõng lµ viÖc ph©n lo¹i rõng theo cÊu tróc ngo¹i m¹o. C¬ së ph©n lo¹i rõng theo xu híng nµy lµ ®Æc ®iÓm ph©n bè, d¹ng sèng u thÕ, cÊu tróc tÇng thø vµ mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i kh¸c cña quÇn x· thùc vËt rõng. §¹i diÖn cho hÖ thèng ph©n lo¹i rõng theo híng nµy cã Humbold (1809), Schimper (1903), Aubreville (1949), UNESCO (1973)… NhiÒu hÖ thèng ph©n lo¹i rõng theo xu híng nµy, khi nghiªn cøu ngo¹i m¹o cña quÇn x· thùc vËt ®· kh«ng t¸ch khái hoµn c¶nh sinh th¸i cña nã, tõ ®ã h×nh thµnh xu híng ph©n lo¹i rõng theo ngo¹i m¹o sinh th¸i. Tãm l¹i, trªn thÕ giíi, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm cÊu tróc rõng nãi chung vµ rõng nhiÖt ®íi nãi riªng rÊt phong phó, ®a d¹ng, cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu c«ng phu vµ ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ cao trong kinh doanh rõng. Tuy nhiªn, cha thÊy mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu ®Çy ®ñ. 1.1.2. Nghiªn cøu vÒ t¸i sinh rõng. VÊn ®Ò t¸i sinh nhiÖt ®íi ®îc th¶o luËn nhiÒu nhÊt lµ hiÖu qu¶ c¸c c¸ch xö lý l©m sinh liªn quan ®Õn t¸i sinh cña c¸c loµi c©y môc ®Ých ë c¸c kiÓu rõng kh¸c nhau. Tõ ®ã c¸c nhµ l©m sinh ®· x©y dùng thµnh c«ng nhiÒu ph¬ng thøc chÆt t¸i sinh: C«ng tr×nh cña Bernard (1954, 1959); Wyatt Smith (1961, 1963) víi ph¬ng thøc rõng ®Òu tuæi ë M· Lai, Nicholson (1958) ë B¾c Borneo, Donis vµ Maudoux (1951, 1954) víi ph¬ng thøc ®ång nhÊt ho¸ tÇng trªn ë Zaia, Taylor (1954), Jones (1960) víi ph¬ng thøc chÆt dÇn t¸i sinh díi t¸n ë Nigªria vµ Gana. Néi dung chi tiÕt vµ hiÖu qu¶ cña tõng ph¬ng thøc ®èi víi t¸i sinh ®· ®îc Baur (1976) [1] tæng kÕt trong t¸c phÈm: “C¬ së sinh th¸i häc cña kinh doanh rõng ma”.
7 Khi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ®iÒu tra t¸i sinh tù nhiªn, nhiÒu t¸c gi¶ ®· sö dông c¸ch lÊy mÉu « vu«ng theo hÖ thèng cña Lowdermilk (1972), víi « ®o ®Õm ®iÒu tra t¸i sinh cã diÖn tÝch tõ 1 ®Õn 4 m2. Do diÖn tÝch « ®iÒu tra nhá nªn viÖc ®o ®Õm gÆp nhiÒu thuËn lîi, nhng sè lîng « ph¶i ®ñ lín vµ tr¶i ®Òu trªn diÖn tÝch khu rõng míi ph¶n ¸nh trung thùc t×nh h×nh t¸i sinh rõng. Richards P.W (1952) [53] ®· tæng kÕt viÖc nghiªn cøu t¸i sinh trªn c¸c « d¹ng b¶n vµ ph©n bè t¸i sinh tù nhiªn ë rõng nhiÖt ®íi. §Ó gi¶m sai sè thèng kª t¸i sinh tù nhiªn, Barnard (1955) ®· ®Ò nghÞ mét ph¬ng ph¸p “®iÒu tra chÈn ®o¸n” mµ theo ®ã kÝch thíc « ®o ®Õm cã thÓ thay ®æi theo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y t¸i sinh. Mét sè t¸c gi¶ nghiªn cøu t¸i sinh tù nhiªn rõng nhiÖt ®íi ch©u ¸ nh Bara (1954), Budowski (1956), cã nhËn ®Þnh, díi t¸n rõng nhiÖt ®íi nh×n chung cã ®ñ lîng c©y t¸i sinh cã gi¸ trÞ kinh tÕ, nªn viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p l©m sinh ®Ó b¶o vÖ líp c©y t¸i sinh nµy lµ cÇn thiÕt. Nhê nh÷ng nghiªn cøu nµy nhiÒu biÖn ph¸p t¸c ®éng vµo líp c©y t¸i sinh ®· ®îc x©y dùng vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ ®¸ng kÓ. Van steenis (1956) [56] ®· nghiªn cøu hai ®Æc ®iÓm t¸i sinh phæ biÕn cña rõng nhiÖt ®íi ®ã lµ t¸i sinh ph©n t¸n liªn tôc vµ t¸i sinh vÖt. Hai ®Æc ®iÓm nµy kh«ng chØ thÊy ë rõng nguyªn sinh mµ cßn thÊy c¶ ë rõng thø sinh – mét ®èi tîng rõng kh¸ phæ biÕn ë nhiÒu níc nhiÖt ®íi. Khi nghiªn cøu ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè sinh th¸i ®Õn t¸i sinh tù nhiªn, nh©n tè ¸nh s¸ng, ®é Èm cña ®Êt, kÕt cÊu cña quÇn thô, c©y bôi th¶m t¬i ®îc ®Ò cËp ®Õn thêng xuyªn. Baur G.N. (1964) [45] cho r»ng rõng nhiÖt ®íi thiÕu hôt nhiÒu ¸nh s¸ng, ¶nh hëng ®Õn ph¸t triÓn cña c©y con, cßn ®èi víi sù n¶y mÇm vµ ph¸t triÓn cña c©y n¶y mÇm th× ¶nh hëng nµy kh«ng râ rµng. Ngoµi ra, c¸c t¸c gi¶ nhËn ®Þnh, th¶m cá vµ c©y bôi cã ¶nh hëng ®Õn sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña c©y t¸i sinh. §èi víi rõng nhiÖt ®íi, sè lîng loµi c©y trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch vµ mËt ®é t¸i sinh thêng kh¸ lín, nhng sè lîng c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ thêng kh«ng nhiÒu vµ ®îc chó ý h¬n, cßn c¸c loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ thÊp
8 l¹i Ýt ®îc quan t©m mÆc dï chóng cã vai trß sinh th¸i quan träng. V× vËy, khi nghiªn cøu t¸i sinh tù nhiªn cÇn ph¶i ®Ò cËp mét c¸ch ®Çy ®ñ c¸c loµi c©y xuÊt hiÖn trong líp c©y t¸i sinh ®Ó cã nh÷ng ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c t×nh h×nh t¸i sinh rõng vµ cã nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng phï hîp. Tãm l¹i, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®îc ®Ò cËp trªn ®©y phÇn nµo lµm s¸ng tá viÖc nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cÊu tróc vµ t¸i sinh rõng tù nhiªn nãi chung vµ rõng nhiÖt ®íi nãi riªng. §ã lµ c¬ së ®Ó lùa chän cho viÖc nghiªn cøu cÊu tróc vµ t¸i sinh rõng trong ®Ò tµi nµy. ViÖc nghiªn cøu cÊu tróc lµ viÖc lµm hÕt søc quan träng ®èi víi tõng ®èi tîng cô thÓ, cÇn cã nh÷ng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu phï hîp. 1.2. ë ViÖt Nam. NhiÒu c«ng tr×nh khoa häc cña nhiÒu t¸c gi¶ ®· tËp trung vµo c¸c ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña c¸c kiÓu rõng tù nhiªn, rõng trång nh»m phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý, kinh doanh l©u dµi vµ æn ®Þnh. 1.2.1. VÒ ph©n lo¹i rõng. N¨m 1960 Loetschau (1960) [19] ®· ph©n lo¹i rõng theo tr¹ng th¸i hiÖn t¹i phôc vô cho c«ng t¸c ®iÒu tra, ®iÒu chÕ rõng gç nhá ë Qu¶ng Ninh. N¨m 1966, c«ng tr×nh ®îc chÝnh t¸c gi¶ bæ sung vµ mang tªn: ''Ph©n chia kiÓu tr¹ng th¸i vµ ph¬ng híng kinh doanh rõng thêng xanh l¸ réng nhiÖt ®íi''. Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p nµy khi ¸p dông më réng th× kh«ng phï hîp, v× vËy n¨m 1984 ®· ®îc ViÖn ®iÒu tra quy ho¹ch c¶i tiÕn l¹i cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm rõng ViÖt Nam. TrÇn Ngò Ph¬ng (1963) [22] ®· ®Ò cËp tíi mét hÖ thèng ph©n lo¹i, trong ®ã rÊt chó ý ®Õn viÖc nghiªn cøu quy luËt diÔn thÕ thø sinh H. Thomasius (1978) c¨n cø vµo chØ sè kh« h¹n cña M.I.Buduko (1956) ®· s¾p xÕp rõng ViÖt Nam thµnh 16 d¹ng thùc b×, trong ®ã cã 12 d¹ng thùc b× khÝ hËu, bèn d¹ng thùc b× thæ nhìng.
9 N¨m 1978 Th¸i V¨n Trõng [39] còng ®· ®a ra hÖ thèng ph©n lo¹i sinh th¸i ph¸t sinh, t¸c gi¶ chia rõng ViÖt Nam thµnh 14 kiÓu th¶m thùc vËt. HÖ thèng ph©n lo¹i cña Th¸i V¨n Trõng ®îc x©y dùng trªn c¬ së häc thuyÕt vÒ hÖ sinh th¸i cña Tansley A.P (1935) vµ häc thuyÕt sinh ®Þa quÇn häc cña Sucasev (1957) theo nguyªn lý ''sinh th¸i ph¸t sinh th¶m thùc vËt''. Mét sè t¸c gi¶ kh¸c nh NguyÔn Hång Qu©n, Tr¬ng Hå Tè, Hå ViÖt S¾c (1981) ®· cã nh÷ng ®Ò xuÊt ph©n lo¹i rõng khép theo c¸c chØ tiªu: Tr¹ng th¸i, møc ®é bÞ ph¸ ho¹i, cÊp s¶n xuÊt cña l©m phÇn vµ c¸c chØ tiªu phô. Nh vËy, cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ ®· cã nh÷ng nghiªn cøu liªn quan ®Õn viÖc ph©n chia lo¹i h×nh rõng tù nhiªn ë ViÖt Nam. Mçi ph¬ng ph¸p ph©n chia ®Òu dùa trªn c¬ së lý luËn nhÊt ®Þnh vµ phï hîp cho nh÷ng ®èi tîng nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, c¬ së lý luËn theo ph©n lo¹i cña Th¸i V¨n Trõng rÊt chÆt chÏ, ®¸p øng ®îc thùc tiÔn vµ kh¶ n¨ng ¸p dông dÔ dµng. MÆt kh¸c, hÖ thèng ph©n lo¹i cña Th¸i V¨n Trõng cã thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c lo¹i th¶m thùc vËt dï ®ã lµ rõng nguyªn sinh hay rõng thø sinh bÞ t¸c ®éng, thËm chÝ lµ nh÷ng khu rõng nh©n t¹o. V× nh÷ng lý do trªn, chóng t«i ®· sö dông c¸c tiªu chuÈn ph©n lo¹i rõng cña Th¸i V¨n Trõng ®Ó tiÕn hµnh x¸c ®Þnh c¸c kiÓu phô vµ c¸c QXTV rõng ë Vên quèc gia Pï M¸t. 1.2.2. Nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng. Trong vµi chôc n¨m gÇn ®©y, nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng nh»m ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kû thuËt phï hîp. Tuy nhiªn, cÊu tróc rõng lµ mét vÊn ®Ò cã néi dung phong phó vµ ®a d¹ng, nªn ë ®©y chØ ®Ò cËp nh÷ng ®Æc trng cÊu tróc cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi. - VÒ nghiªn cøu cÊu tróc ®Þnh lîng. TrÇn Ngò Ph¬ng (1970) [22] ®· chØ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña c¸c th¶m thùc vËt rõng miÒn B¾c ViÖt Nam trªn c¬ së kÕt qu¶ ®iÒu tra tæng qu¸t vÒ t×nh h×nh rõng miÒn B¾c ViÖt Nam tõ 1961 ®Õn 1965. Nh©n tè cÊu tróc ®Çu tiªn
10 ®îc nghiªn cøu lµ tæ thµnh vµ th«ng qua ®ã mét sè quy luËt ph¸t triÓn cña hÖ sinh th¸i rõng ®îc ph¸t hiÖn vµ øng dông vµo s¶n xuÊt. §ång Sü HiÒn (1974) [11] ®· dông hµm Meyer vµ hä ®êng cong Pearson ®Ó n¾n c¸c ph©n bè thùc nghiÖm sè c©y theo cë ®êng kÝnh cho rõng tù nhiªn lµm c¬ së cho viÖc lËp biÓu thÓ tÝch vµ biÓu ®é thon th©n c©y ®øng rõng ViÖt Nam. NguyÔn H¶i TuÊt (1975 - 1982 - 1990) [31] ®· sö dông hµm Meyer, kho¶ng c¸ch ®Ó biÓu diÔn cÊu tróc cña rõng thø sinh, ®ång thêi ¸p dông qu¸ tr×nh Poisson vµo nghiªn cøu cÊu tróc quÇn thÓ. Tr¬ng Hå Tè (1985) ®· dïng hä ®êng cong Pearson vµ hµm Charlie ®Ó m« pháng mét sè cÊu tróc cña rõng Th«ng Ba l¸ ë T©y nguyªn. Vò Nh©m (1988), Ph¹m Ngo¹c Giao (1989), Tr©n V¨n Con (1991) [4] ®· ¸p dông hµm Weibull ®Ó m« pháng cÊu tróc ®êng kÝnh ë c¸c kiÓu rõng kh¸c nhau. Lª Minh Trung (1991) ®· sö dông hµm Poisson m« pháng cÊu tróc t¸n l¸ c©y, hµm Weibull m« pháng cÊu tróc chiÒu cao vµ ®êng kÝnh. §ång thêi kh¶o nghiÖm hµm Hyperbol vµ Meyer cho c¸c cÊu tróc nµy. B¶o Huy (1993) [15] trong nghiªn cøu cÊu tróc rõng B»ng l¨ng ë T©y nguyªn ®· thö nghiÖm 5 d¹ng ph©n bè lý thuyÕt lµ: Poisson, kho¶ng c¸ch, h×nh häc, Meyer vµ Weibull ®Ó m« pháng c¸c cÊu tróc cña nh©n tè ®iÒu tra. - VÒ cÊu tróc tÇng thø ë rõng nhiÖt ®íi: ViÖc nghiªn cøu nµy ë ViÖt Nam cßn qu¸ Ýt ái nhÊt lµ xu híng ®Þnh lîng hãa. Cã thÓ ®iÓm mét sè c«ng tr×nh cña c¸c t¸c gi¶ sau: Th¸i V¨n Trõng (1978) [39] ®· tiÕn hµnh ph©n chia thùc vËt rõng nhiÖt ®íi thµnh 5 tÇng: TÇng vît t¸n (A1), TÇng u thÕ (A2), tÇng díi t¸n A3) tÇng c©y bôi (B) vµ tÇng cá quyÕt (C). Th¸i V¨n Trõng ®· ¸p dông vµ c¶i tiÕn bæ sung ph¬ng ph¸p biÓu ®å mÆt c¾t ®øng cña David vµ Richards ®Ó nghiªn cøu cÊu tróc rõng ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã t¸c gi¶ nµy cßn dùa vµo 4 tiªu chuÈn ®Ó ph©n chia kiÓu th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam, ®ã lµ d¹ng sèng u thÕ cña nh÷ng thùc vËt trong tÇng c©y lËp quÇn, ®é tµn che, tr¹ng mïa, h×nh th¸i sinh th¸i l¸. Nh vËy,
11 c¸c nh©n tè cÊu tróc rõng ®îc vËn dông triÖt ®Ó trong ph©n lo¹i rõng theo quan ®iÓm sinh th¸i ph¸t sinh quÇn thÓ, quÇn x·. NguyÔn V¨n Tr¬ng (1983) [41] khi nghiªn cøu cÊu tróc rõng hçn loµi ®· xem xÐt sù ph©n tÇng theo híng ®Þnh lîng, ph©n tÇng theo cÊp chiÒu cao mét c¸ch c¬ giíi mµ ®iÒu nµy kh«ng thÓ chØ râ kiÓu ph©n tÇng ë rõng nhiÖt ®íi ViÖt Nam. Vò §×nh Ph¬ng (1987) [24] ®· nhËn ®Þnh, viÖc x¸c ®Þnh tÇng thø cña rõng l¸ réng thêng xanh lµ hoµn toµn hîp lý vµ cÇn thiÕt, nhng chØ trong trêng hîp rõng cã sù ph©n tÇng râ rÖt (khi ®· ph¸t triÓn æn ®Þnh) míi sö dông ph¬ng ph¸p ®Þnh lîng ®Ó giíi h¹n cña c¸c tÇng c©y. §µo C«ng Khanh (1996) [16] ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm cÊu tróc rõng l¸ réng thêng xanh ë H¬ng S¬n – Hµ TÜnh lµm cë së ®Ó ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p l©m sinh phôc vô khai th¸c vµ nu«i dìng rõng. Nh vËy, trong thêi gian qua, viÖc nghiªn cøu cÊu tróc rõng ë níc ta ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn nhanh chãng vµ cã nhiÒu ®ãng gãp nh»m n©ng cao hiÓu biÕt vÒ rõng, n©ng cao hiÖu qu¶ trong nghiªn cøu còng nh s¶n xuÊt kinh doanh rõng. Tuy nhiªn, c¸c nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng thêng thiªn vÒ viÖc m« pháng c¸c quy luËt kÕt cÊu l©m phÇn vµ viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p kû thuËt t¸c ®éng vµo rõng thêng thiÕu yÕu tè sinh th¸i nªn cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña c«ng t¸c phôc håi rõng. 1.2.3. Nghiªn cøu vÒ t¸i sinh rõng. Rõng nhiÖt ®íi ViÖt Nam mang nh÷ng ®Æc ®iÓm t¸i sinh cña rõng nhiÖt ®íi nãi chung, nhng phÇn lín lµ rõng thø sinh bÞ t¸c ®éng cña con ngêi nªn quy luËt t¸i sinh ®· bÞ x¸o trén nhiÒu. §· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ rõng nhng tæng kÕt thµnh quy luËt t¸i sinh cho tõng lo¹i rõng cßn rÊt Ýt. Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ t¸i sinh thêng ®îc ®Ò cËp trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ th¶m thùc vËt, trong c¸c b¸o c¸o khoa häc vµ mét phÇn c«ng bè trªn c¸c t¹p chÝ.
12 Trong thêi gian tõ n¨m 1962 ®Õn 1969, ViÖn ®iÒu tra quy ho¹ch rõng ®· ®iÒu tra t¸i sinh rõng tù nhiªn theo c¸c lo¹i h×nh thùc vËt u thÕ rõng thø sinh ë Yªn B¸i (1965), Hµ TÜnh (1966), Qu¶ng B×nh (1969) vµ L¹ng S¬n (1969). §¸ng chó ý lµ kÕt qu¶ ®iÒu tra t¸i sinh tù nhiªn ë vïng s«ng HiÕu (1962 - 1964) b»ng ph¬ng ph¸p ®o ®Õm ®iÓn h×nh. Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra t¸i sinh, dùa vµo mËt ®é c©y t¸i sinh, Vò §×nh HuÒ (1969) [13] ®· ph©n chia kh¶ n¨ng t¸i sinh thµnh n¨m cÊp rõng: rÊt tèt, tèt, trung b×nh, xÊu vµ rÊt xÊu. Nh×n chung nghiªn cøu nµy chØ míi chó träng ®Õn sè lîng mµ cha chó träng ®Õn chÊt lîng c©y t¸i sinh. Còng tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra trªn, Vò §×nh HuÒ (1975) [14] ®· tæng kÕt vµ rót ra nhËn xÐt: t¸i sinh tù nhiªn rõng miÒn B¾c ViÖt Nam mang nh÷ng ®Æc ®iÓm t¸i sinh cña rõng nhiÖt ®íi. Díi t¸n rõng nguyªn sinh, tæ thµnh loµi c©y t¸i sinh t¬ng tù nh tÇng c©y gç, díi t¸n rõng thø sinh tån t¹i nhiÒu loµi c©y gç mÒm kÐm gi¸ trÞ vµ hiÖn tîng t¸i sinh theo ®¸m ®îc thÓ hiÖn râ nÐt t¹o nªn sù ph©n bè sè c©y kh«ng ®ång ®Òu trªn mÆt ®Êt rõng. Víi nh÷ng kÕt qu¶ ®ã, t¸c gi¶ x©y dùng biÓu ®¸nh gi¸ t¸i sinh ¸p dông cho nh÷ng ®èi tîng rõng l¸ réng miÒn B¾c níc ta. NguyÔn V¹n Thêng (1991) [37] ®· tæng kÕt vµ ®a ra kÕt luËn vÒ t×nh h×nh t¸i sinh tù nhiªn ë mét sè khu rõng miÒn b¾c ViÖt Nam nh sau: HiÖn tîng t¸i sinh díi t¸n rõng cña nh÷ng loµi c©y gç ®· tiÕp diÔn liªn tôc, kh«ng mang tÝnh chu kú. Sù ph©n bè c©y t¸i sinh rÊt kh«ng ®ång ®Òu, sè c©y m¹ chiÕm u thÕ râ rÖt so víi sè c©y ë cÊp tuæi kh¸c. Th¸i V¨n Trõng (1963, 1970, 1978) [39] khi nghiªn cøu th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam, ®· kÕt luËn: ¸nh s¸ng lµ nh©n tè sinh th¸i khèng chÕ vµ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh t¸i sinh tù nhiªn trong th¶m thùc vËt rõng. NÕu c¸c ®iÒu kiÖn cña m«i trêng nh ®Êt rõng, nhiÖt ®é, ®é Èm díi t¸n rõng cha thay ®æi th× tæ thµnh c¸c loµi c©y t¸i sinh kh«ng cã sù thay ®æi lín vµ còng kh«ng diÔn thÕ mét c¸ch tuÇn hoµn trong kh«ng gian vµ thêi gian mµ diÔn thÕ theo nh÷ng ph¬ng thøc t¸i sinh cã quy luËt nh©n qu¶ gi÷a sinh vËt vµ m«i trêng. Mèi quan hÖ gi÷a cÊu tróc rõng vµ líp c©y t¸i sinh trong rõng hçn loµi còng ®· ®îc ®Ò cËp trong c«ng tr×nh nghiªn cøu cña NguyÔn V¨n Tr¬ng
13 (1983) [41]. Theo t¸c gi¶, cÇn ph¶i thay ®æi c¸ch khai th¸c rõng cho hîp lý võa cung cÊp ®îc gç, võa nu«i dìng vµ t¸i sinh ®îc rõng. HiÖn tîng t¸i sinh lç trèng ë rõng thø sinh H¬ng S¬n, Hµ TÜnh ®· ®îc Ph¹m §×nh Tam (1987) [28] lµm s¸ng tá. Theo t¸c gi¶, sè lîng c©y t¸i sinh xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu díi c¸c lç trèng kh¸c nhau. Lç trèng cµng lín c©y t¸i sinh cµnh nhiÒu vµ h¬n h½n nh÷ng n¬i tÇng kÝn. Tõ ®ã t¸c gi¶ ®Ò xuÊt ph¬ng thøc khai th¸c chän, t¸i sinh tù nhiªn cho ®èi tîng rõng ë khu vùc nµy. T¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh, t¸i sinh lç trèng lµ mét ®Æc ®iÓm t¸i sinh phæ biÕn ë rõng nhiÖt ®íi Trong mét c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ cÊu tróc, t¨ng trëng trö lîng vµ t¸i sinh tù nhiªn rõng thêng xanh l¸ réng hçn loµi ë ba vïng kinh tÕ (S«ng HiÕu, Yªn B¸i vµ L¹ng S¬n), NguyÔn Duy Chuyªn (1988) ®· kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm ph©n bè cña nhiÒu loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh doanh vµ biÓu diÔn b»ng c¸c hµm lý thuyÕt. Tõ ®ã lµm c¬ së ®Þnh híng c¸c gi¶i ph¸p l©m sinh cho c¸c vïng s¶n xuÊt nguyªn liÖu. TrÇn CÈm Tó (1998) [29] ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu t¸i sinh sau khai th¸c chän ë H¬ng S¬n, Hµ TÜnh vµ ®· rót ra kÕt luËn, ¸p dông ph¬ng thøc xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn cã thÓ ®¶m b¶o kh«i phôc vèn rõng, ®¸p øng ®îc môc tiªu sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng. Tuy nhiªn, c¸c biÖn ph¸p kû thuËt t¸c ®éng ph¶i cã t¸c dông thóc ®Èy c©y t¸i sinh môc ®Ých sinh trëng vµ ph¸t triÓn tèt, khai th¸c rõng ph¶i ®ång nghÜa víi t¸i sinh rõng, ph¶i chó träng ®Õn ®iÒu tiÕt tÇng t¸n cña rõng, ®¶m b¶o c©y t¸i sinh ph©n bè ®Òu trªn toµn bé diÖn tÝch rõng, chÆt c©y gieo gièng, ph¸t dän d©y leo c©y bôi vµ sau khai th¸c ph¶i tiÕn hµnh dän vÖ sinh rõng. Nh÷ng kÕt luËn trªn ®©y cã thÓ sö dông tham kh¶o cho nh÷ng ®Ò xuÊt biÖn ph¸p kû thuËt t¸c ®éng vµo rõng khi nghiªn cøu ®Æc ®iÓm t¸i sinh ë c¸c QXTV rõng t¹i Vên quèc gia Pï M¸t trong ®Ò tµi nµy. Thùc tÕ ë níc ta hiÖn nay, nhiÒu khu vùc vÉn ph¶i tr«ng cËy vµo t¸i sinh tù nhiªn cßn t¸i sinh nh©n t¹o míi chØ ®îc triÓn khai trªn quy m« h¹n chÕ. V× vËy, nh÷ng nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ t¸i sinh tù nhiªn cho tõng ®èi tîng rõng cô thÓ lµ hÕt søc cÇn thiÕt nÕu muèn ®Ò xuÊt biÖn ph¸p kû thuËt chÝnh x¸c.
14 1.3. Mét sè nghiªn cøu cã liªn quan trong vïng. N¨m 1983 NguyÔn V¨n Tr¬ng [41] ®· chän khu vùc NghÖ An lµ ®iÓm ®Ó nghiªn cøu vÒ quy luËt cÊu tróc cña rõng hçn giao c©y l¸ réng. NguyÔn Duy Chuyªn nghiªn cøu quy luËt ph©n bè c©y t¸i sinh rõng tù nhiªn l¸ réng thêng xanh hçn loµi Vïng Quú Ch©u – NghÖ An – c«ng tr×nh khoa häc kû thuËt ®iÒu tra quy ho¹ch rõng (1991 – 1995) [5] N¨m 1998 - 2001 NguyÔn NghÜa Th×n, Ng« Trùc Nh· vµ NguyÔn ThÞ H¹nh tiÕn hµnh nghiªn cøu c©y thuèc ë mét sè x·: Ch©u Khª, Lôc D¹, M«n S¬n thuéc vïng ®Öm VQG Pï M¸t [33]. N¨m 1998 NguyÔn ThÞ Quý ®iÒu tra thµnh phÇn loµi d¬ng xØ ë Khu BTTN Pï M¸t vµ lÇn ®Çu tiªn ®· x¸c ®Þnh cã 90 loµi, 42 chi, 23 hä ph©n bè trong 6 sinh c¶nh kh¸c nhau, trong ®ã 66,7% lµ c©y kinh tÕ. N¨m 1998 Ph¹m Hång Ban vµ céng sù ®· nghiªn cøu tÝnh ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi thùc vËt trªn c¸c n¬ng rÉy ë Pï M¸t. N¨m 1998 NguyÔn TiÕn H¶i [10] ®· nghiªn cøu cÊu tróc rõng lµm c¬ së ®Ò xuÊt biÖn ph¸p kû thuËt n©ng cao hiÖu qu¶ phßng hé ë khu vùc vïng ®Öm. T¸c gi¶ chñ yÕu tËp trung vµo nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña c¸c nh©n tè ®iÒu tra. Tõ n¨m 2000 NguyÔn NghÜa Th×n, Vò V¨n CÇn, Ph©n viÖn §iÒu tra Quy ho¹ch rõng B¾c Trung bé vµ mét sè nhµ khoa häc kh¸c tiÕp tôc ®iÒu tra thùc vËt trong vïng lâi VQG Pï M¸t vµ ®· chØ ra hÖ thùc vËt rõng Pï M¸t gåm 1114 loµi, 545 chi, 159 hä thuéc 6 ngµnh vµ m« t¶ 6 « tiªu chuÈn N¨m 2004 NguyÔn NghÜa Th×n, NguyÔn Thanh Nhµn ®· c«ng bè nghiªn cøu ®a d¹ng thùc vËt VQG Pï M¸t víi 2494 loµi [34]. Nh v©y, c¸c nghiªn cøu ë VQG Pï M¸t vµ vïng l©n cËn chñ yÕu tËp trung vµo ®a d¹ng sinh häc, vÊn ®Ò cÊu tróc vµ phôc håi cha ®îc quan t©m nhiÒu. Mét sè nghiªn cøu trong vïng cã ®Ò cËp ®Õn cÊu tróc rõng nhng chñ yÕu ®øng trªn quan ®iÓm ®iÒu tra vµ tËp trung vµo c¸c nghiªn cøu c¸c nh©n tè ®iÒu tra, mµ hÇu nh cha chó ý c¸c yÕu tè sinh th¸i.
15 Ch¬ng 2 Môc tiªu, giíi h¹n, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu. 2.1.1. VÒ lý luËn. Gãp phÇn bæ sung nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña c¸c QXTV rõng Èm nhiÖt ®íi vµ lµm râ c¬ së khoa häc phôc håi vµ ph¸t triÓn rõng theo híng bÒn v÷ng. 2.1.2. VÒ thùc tiÔn. - Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cÊu tróc mét sè QXTV rõng ë c¸c kiÓu rõng t¹i Vên quèc gia Pï M¸t. - §Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p kû thuËt l©m sinh nh»m phôc håi rõng t¹i Vên quèc gia Pï M¸t. 2.2. Ph¹m vi vµ giíi h¹n cña ®Ò tµi. 2.2.1. §èi tîng nghiªn cøu. §èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ mét sè QXTV rõng tù nhiªn ®iÓn h×nh trong khu vùc Vên quèc gia Pï M¸t. 2.2.2. Giíi h¹n vÊn ®Ò nghiªn cøu. 2.2.2.1. VÒ néi dung: - X¸c ®Þnh c¸c QXTV rõng tù nhiªn hiÖn cã ë khu vùc nghiªn cøu theo hÖ thèng ph©n lo¹i th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam cña Th¸i V¨n Trõng (1978) [39] - VÒ cÊu tróc QXTV rõng: CÊu tróc QXTV rõng tù nhiªn rÊt ®a d¹ng, phøc t¹p, ®Ò tµi chØ nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm cÊu tróc sau: Tæ thµnh loµi, mËt
16 ®é, tÇng thø, cÊu tróc tuæi, ®é tµn che, d¹ng sèng vµ ®a d¹ng loµi cña c¸c QXTV rõng. - VÒ nghiªn cøu t¸i sinh rõng: §Ò tµi chØ tiÕn hµnh nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm t¸i sinh cña c¸c loµi c©y gç trong giai ®o¹n c©y m¹ vµ c©y con díi t¸n rõng th«ng qua c¸c chØ tiªu: Tæ thµnh, mËt ®é, chÊt lîng, nguån gèc, tû lÖ c©y triÓn väng, ph©n bè cÊy t¸i sinh theo chiÒu cao, ph©n bè c©y t¸i sinh trªn mÆt ®Êt. ViÖc nghiªn cøu ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè sinh th¸i ®Õn t¸i sinh tù nhiªn cña c¸c QXTV rõng ®îc tiÕn hµnh víi mét sè néi dung sau: ¶nh hëng ®é tµn che cña tÇng c©y cao, ®é che phñ cña c©y bôi, th¶m t¬i vµ ®é dèc mÆt ®Êt. 2.2.2.2. VÒ ®Þa ®iÓm: §Þa ®iÓm nghiªn cøu t¹i Vên quèc gia Pï M¸t. 2.3. Néi dung nghiªn cøu. 2.3.1. §iÒu tra x¸c ®Þnh c¸c QXTV rõng ë khu vùc nghiªn cøu. 2.3.2. Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cÊu tróc c¸c QXTV rõng: - Tæ thµnh loµi vµ mËt ®é trong QXTV rõng. - Møc ®é thêng gÆp cña c¸c loµi c©y trong QXTV rõng. - Møc ®é th©n thuéc cña c¸c loµi u thÕ trong QXTV rõng. - D¹ng sèng vµ mét sè chØ tiªu ®a d¹ng loµi cña tÇng c©y gç trong c¸c QXTV rõng. - Quy luËt ph©n bè N/D1.3 vµ N/Hvn cña c¸c QXTV rõng. - Quy luËt t¬ng quan D1.3 – Hvn cña c¸c QXTV rõng. - CÊu tróc tÇng thø vµ ®é tµn che c¸c QXTV rõng . 2.3.3. Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm t¸i sinh tù nhiªn: - Tæ thµnh c©y t¸i sinh. - MËt ®é vµ tû lÖ c©y t¸i sinh triÓn väng. - ChÊt lîng vµ nguån gèc c©y t¸i sinh.
17 - Ph©n bè c©y t¸i sinh theo chiÒu cao. - Ph©n bè c©y t¸i sinh trªn mÆt ®Êt. - ¶nh hëng cña mét sè nh©n tè sinh th¸i ®Õn t¸i sÝnh tù nhiªn. 2.3.4. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p kû thuËt l©m sinh nh»m phôc håi c¸c QXTV rõng t¹i Vên quèc gia Pï M¸t. 2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 2.4.1. Quan ®iÓm ph¬ng ph¸p luËn. QuÇn x· (Community) lµ tËp hîp c¸c quÇn thÓ sinh vËt cïng sèng trong mét vïng hoÆc sinh c¶nh x¸c ®Þnh, ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi, liªn hÖ víi nhau do nh÷ng ®Æc trng chung vÒ sinh th¸i häc mµ c¸c thµnh phÇn cÊu thµnh quÇn x· (quÇn thÓ, c¸ thÓ…) kh«ng cã. QuÇn x· thùc vËt rõng lµ mét QXTV (plant community) mµ trong ®ã c©y rõng (c©y gç hoÆc tre nøa) chiÕm u thÕ, cã ®é tµn che trªn 0,3 (theo tiªu chuÈn cña FAO). ¦u hîp thùc vËt (dominion) lµ tËp hîp nh÷ng c¸ thÓ c©y rõng mµ ®é u thÕ cña c¸c loµi trong tÇng c©y lËp quÇn ë møc ®é t¬ng ®èi, nghÜa lµ sè c¸ thÓ cña mét nhãm gåm díi 10 loµi chiÕm tõ 40÷50% tæng sè c¸ thÓ hoÆc tæng thÓ tÝch (Th¸i V¨n Trõng, 1978) [39]. Mét u hîp thùc vËt mµ do nh÷ng c©y gç hoÆc tre nøa chiÕm u thÕ, ®é tµn che trªn 0,3 ®îc xem nh lµ mét QXTV rõng. Do vËy, trong ®Ò tµi nµy, nh÷ng u hîp thùc vËt gåm nh÷ng c©y gç cã ®é tµn che trªn 0,3 ®îc gäi lµ QXTV rõng. ViÖc nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña c¸c u hîp trong kiÓu phô ®ång nghÜa víi viÖc nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña c¸c QXTV rõng t¬ng øng. CÊu tróc QXTV rõng lµ mét kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ qui luËt s¾p xÕp tæ hîp cña c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o nªn quÇn x· thùc vËt rõng theo kh«ng gian vµ thêi gian (Phïng Ngäc Lan, 1986) [18]. CÊu tróc rõng bao gåm cÊu tróc sinh th¸i, cÊu tróc h×nh th¸i vµ cÊu tróc tuæi.
18 Rõng vµ m«i trêng lµ mét tæng thÓ thèng nhÊt ¶nh hëng qua l¹i lÉn nhau vµ ph¸t triÓn theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan ®îc ph¶n ¸nh trong ®Æc ®iÓm cÊu tróc quÇn thÓ t¬ng øng. Nh vËy, cÊu tróc rõng ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a sinh vËt víi nhau vµ gi÷a sinh vËt víi m«i trêng, ë ®©y lµ mèi quan hÖ gi÷a c©y rõng víi nhau vµ gi÷a c©y rõng víi hoµn c¶nh rõng. Trªn quan ®iÓm sinh th¸i häc th× cÊu tróc rõng chÝnh lµ h×nh thøc bªn ngoµi ph¶n ¸nh néi dung bªn trong cña hÖ sinh th¸i rõng. Trong rõng nhiÖt ®íi nãi chung vµ rõng ë Pï M¸t nãi riªng th× cÊu tróc rõng thÓ hiÖn mét quan hÖ hÕt søc phøc t¹p, nhng chóng l¹i cã mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi nhau t¹o nªn mét tæng thÓ thèng nhÊt. V× vËy, ®Ó kh«i phôc l¹i c¸c QXTV ®· bÞ suy tho¸i th× chóng ta ph¶i cã ®îc nh÷ng nghiªn cøu toµn diÖn vµ cã sù hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ cÊu tróc cña nã. Trªn c¬ së nh÷ng hiÓu biÕt vÒ cÊu tróc chóng ta phôc håi c¸c QXTV rõng ®Ó nã võa phï hîp víi c¸c quy luËt vèn tån t¹i trong tù nhiªn, ®ång thêi lîi dông c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña m«i trêng ®Ó ®¶m b¶o cho sù thµnh c«ng cña c«ng t¸c phôc håi rõng. 2.4.2. Ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu 2.4.2.1. Ph¬ng ph¸p kÕ thõa c¸c tµi liÖu c¬ b¶n. KÕ thõa cã chän läc c¸c tµi liÖu vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi c¸c ®Þa ph¬ng cïng c¸c tµi liÖu vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi níc cã liªn quan. 2.4.2.2. §iÒu tra tæng thÓ, x¸c ®Þnh ®èi tîng nghiªn cøu. Trªn c¬ së tµi liÖu thu thËp ®îc vÒ diÖn tÝch ®Êt ®ai vµ b¶n ®å hiÖn tr¹ng tµi nguyªn rõng, thiÕt lËp c¸c tuyÕn ®iÒu tra ®Ó s¬ bé x¸c ®Þnh c¸c QXTV rõng dùa vµo møc ®é phong phó vµ ®é quan träng cña c¸c loµi c©y b¾t gÆp. 2.4.2.3. Ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu trªn « tiªu chuÈn. - LËp « tiªu chuÈn.