Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu giải pháp quản lý rừng bền vững thuộc Ban quản lý rừng phòng hộ Hướng Hóa - Đakrông tỉnh Quảng Trị

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội trên địa bàn ảnh hưởng đến công tác QLBVR của BQL rừng phòng hộ Hướng Hoá- Đakrông; nghiên cứu thực trạng QLBVR ở BQL rừng phòng hộ Hướng Hóa - Đakrông; nghiên cứu những thuận lợi, khó khăn, cơ hội và thách thức trong công tác QLBVR tại BQL rừng phòng hộ Hướng Hóa - Đakrông.... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu giải pháp quản lý rừng bền vững thuộc Ban quản lý rừng phòng hộ Hướng Hóa - Đakrông tỉnh Quảng Trị

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP ------------------------------------------------------ LÊ THIÊN VINH NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP QUẢN LÝ RỪNG BỀN VỮNG THUỘC BAN QUẢN LÝ RỪNG PHÒNG HỘ HƯỚNG HOÁ-ĐAKRÔNG TỈNH QUẢNG TRỊ Chuyên ngành : Lâm học Mã số : 60.62.60 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS. TRẦN HỮU VIÊN HÀ TÂY – 2007
1 §Æt vÊn ®Ò Rõng cã vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng con ngêi và s¶n xuÊt x· héi, rõng b¶o vÖ m«i trêng, ®iÒu hoµ khÝ hËu, b¶o vÖ nguån níc, b¶o vÖ ®Êt, chèng xãi mßn röa tr«i vv... lµ ®èi tîng ®Ó con ngêi lîi dông phôc vô cuéc sèng. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn “nãng” nh hiÖn nay th× rõng cµng gi÷ vai trß quan träng h¬n bao giê hÕt trong viÖc b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i, ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ bÒn v÷ng. Tuy nhiªn, rõng ë Qu¶ng TrÞ nãi riªng vµ ë ViÖt Nam còng nh trªn thÕ giíi nãi chung ®ang gi¶m nhanh vÒ sè lîng vµ chÊt lîng, nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do con ngêi sö dông, qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi nguyªn rõng cha thùc sù hîp lý dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ xÊu vÒ kinh tÕ, x· héi, tÝnh ®a d¹ng sinh häc còng nh m«i trêng sinh th¸i. V× vËy, cÇn thiÕt ph¶i quy ho¹ch, qu¶n lý rõng mét c¸ch bÒn v÷ng ®Ó võa ph¸t huy hÕt vai trß chøc n¨ng cña rõng võa lîi dông ®îc rõng mét c¸ch l©u dµi, liªn tôc. Rõng phßng hé Híng Hãa - §akr«ng n»m trªn ®Þa bµn hai huyÖn Híng Hãa và §akr«ng tØnh Qu¶ng TrÞ, cã khu hÖ ®éng thùc vËt phong phó và cã vai trß quan träng trong viÖc b¶o vÖ nguån níc cho c¸c dßng s«ng chÝnh lµ s«ng Rµo Qu¸n vµ s«ng §akr«ng - thîng nguån cña s«ng Th¹ch H·n, s«ng TrÞnh Hinh - thîng nguån cña s«ng HiÕu, ngoµi ra khu rõng nµy cßn cã vai trß quan träng trong viÖc b¶o vÖ vµ ®iÒu tiÕt nguån níc cho c«ng tr×nh thuû lîi, thuû ®iÖn Rµo Qu¸n (cã c«ng suÊt thiÕt kÕ 64 MW). Tuy nhiªn, còng nh c¸c khu rõng kh¸c trªn ®Þa bµn, rõng phßng hé Híng Hãa - §akr«ng ®ang ®èi mÆt víi nh÷ng tÖ n¹n s¨n b¾t, khai th¸c ®éng thùc vËt tr¸i phÐp vµ thËm chÝ lµ x©m lÊn diÖn tÝch. Ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc, ph¸t huy tiÒm n¨ng vµ ph¸t triÓn vèn rõng cña rõng phßng hé Híng Hãa - §akr«ng lµ nh÷ng tr¨n trë cña nhiÒu ngµnh, nhiÒu cÊp chÝnh quyÒn vµ ngêi d©n ®Þa ph¬ng. §Ó gi¶i
2 quyÕt vÊn ®Ò trªn, trong khu«n khæ cña luËn v¨n cao häc chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng bÒn v÷ng thuéc Ban qu¶n lý rõng phßng hé Híng Hãa - §akr«ng tØnh Qu¶ng TrÞ“
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Nh÷ng nhËn thøc chung vÒ QLRBV Rõng lµ tµi nguyªn v« cïng quý b¸u cña mçi mét quèc gia nãi riªng vµ toµn thÓ nh©n lo¹i nãi chung. Rõng kh«ng nh÷ng lµ mét bé phËn quan träng cña m«i trêng sinh th¸i mµ cßn cã gi¸ trÞ to lín vÒ mÆt kinh tÕ, x· héi. Do vËy, tµi nguyªn rõng cÇn ®îc qu¶n lý bÒn v÷ng vµ ®©y còng lµ xu thÕ ph¸t triÓn l©m nghiÖp cña thÕ giíi hiÖn nay. Tõ l©u, vÊn ®Ò QLRBV ®· ®îc c¸c nhµ l©m häc, c¸c quèc gia, vïng l·nh thæ vµ c¸c tæ chøc trªn thÕ giíi xem lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n, quan träng cÇn ph¶i quan t©m. Ngµy nay, ®i cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi lµ sù « nhiÔm m«i trêng, sù thay ®æi khÝ hËu toµn cÇu, bªn c¹nh ®ã nhu cÇu cña con ngêi vÒ c¸c s¶n phÈm cña ngµnh l©m nghiÖp còng nh nhu cÇu vÒ ®Êt canh t¸c, ®Êt x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vv... ngµy cµng t¨ng cao, t¹o ¸p lùc ngµy cµng lín vµo tµi nguyªn rõng th× vÊn ®Ò QLRBV cµng trë nªn quan träng h¬n, cÊp thiÕt h¬n vµ ®· trë thµnh mét nguyªn t¾c ®èi víi qu¶n lý kinh doanh rõng, ®ång thêi còng lµ mét tiªu chuÈn mµ qu¶n lý kinh doanh rõng cÇn ph¶i ®¹t tíi. Tuy nhiªn, ¸p dông QLRBV kh«ng ph¶i lµ mét sù “gi¸o ®iÒu” bÊt di bÊt dÞch mµ tuú thuéc vµo t×nh h×nh thùc tÕ cña tõng khu vùc, tõng quèc gia, tõng vïng l·nh thæ mµ ®îc thùc hiÖn theo nh÷ng c¸ch kh¸c nhau ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p QLBVR cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ n¬i ®ã vµ ®îc quèc tÕ chÊp nhËn. Cho dï c¸ch tæ chøc vµ møc ®é thùc hiÖn cã kh¸c nhau nhng QLRBV còng ®Òu v¬n tíi mét môc tiªu chung lµ: Ng¨n chÆn ®îc t×nh tr¹ng mÊt rõng, trong ®ã viÖc khai th¸c lîi dông rõng kh«ng m©u thuÉn víi viÖc ®¶m b¶o diÖn tÝch vµ chÊt lîng cña rõng, ®ång thêi duy tr× vµ ph¸t huy chøc n¨ng b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i l©u bÒn. QLRBV nh»m ph¸t huy vµ ®ång thêi ®¹t ®îc nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ, bÒn v÷ng vÒ x·
4 héi vµ bÒn v÷ng vÒ m«i trêng cña rõng [8]. Trong ®ã sù bÒn v÷ng vÒ c¸c mÆt cã thÓ ®îc hiÓu : - BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ : Lµ b¶o ®¶m kinh doanh rõng l©u dµi liªn tôc víi n¨ng suÊt, hiÖu qu¶ ngµy cµng cao, lîi Ých mang l¹i lín h¬n chi phÝ ®Çu t vµ ®îc truyÒn l¹i tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c (kh«ng khai th¸c l¹m vµo vèn rõng; duy tr× vµ ph¸t triÓn diÖn tÝch, tr÷ lîng rõng; ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt lµm t¨ng n¨ng suÊt rõng). - BÒn v÷ng vÒ mÆt x· héi : B¶o ®¶m kinh doanh rõng ph¶i tu©n thñ c¸c luËt ph¸p, thùc hiÖn tèt c¸c nghÜa vô ®ãng gãp víi x· héi, b¶o ®¶m quyÒn h¹n vµ quyÒn lîi còng nh mèi quan hÖ tèt víi nh©n d©n, víi céng ®ång ®Þa ph¬ng. - BÒn v÷ng vÒ m«i trêng : B¶o ®¶m kinh doanh rõng duy tr× ®îc kh¶ n¨ng phßng hé m«i trêng vµ duy tr× ®îc tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña rõng, ®¶m b¶o hÖ sinh th¸i æn ®Þnh, gi÷ g×n vµ b¶o toµn s¶n phÈm cña rõng, ®¸p øng kh¶ n¨ng phôc håi cña rõng trong qu¸ tr×nh tù nhiªn, ®ång thêi kh«ng g©y t¸c h¹i ®èi víi c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c. C¸c môc tiªu c¬ b¶n cña QLRBV cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau. NÕu ®øng trªn quan ®iÓm kinh tÕ sinh th¸i th× hiÖu qu¶ vÒ mÆt m«i trêng cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc b»ng gi¸ trÞ kinh tÕ, bëi v× nÕu n©ng cao ®îc gi¸ trÞ vÒ mÆt m«i trêng sinh th¸i cña rõng th× sÏ gi¶m ®îc nh÷ng chi phÝ cÇn thiÕt ®Ó phôc håi vµ æn ®Þnh m«i trêng sèng cho x· héi. MÆt kh¸c, yÕu tè x· héi còng cã ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn gi¸ trÞ kinh tÕ vµ m«i trêng, thÓ hiÖn b»ng ý thøc cña con ngêi vµ nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ rõng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ l©m nghiÖp. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ QLRBV, nhng cã hai kh¸i niÖm ®îc quan t©m nhiÒu nhÊt ®ã lµ : - Theo tæ chøc gç nhiÖt ®íi ( ITTO) th× : “QLRBV lµ qu¸ tr×nh qu¶n lý nh÷ng diÖn tÝch rõng cè ®Þnh, nh»m ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu lµ ®¶m b¶o s¶n
5 xuÊt liªn tôc nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô rõng nh mong muèn mµ kh«ng lµm gi¶m ®¸ng kÓ nh÷ng gi¸ trÞ di truyÒn vµ n¨ng suÊt t¬ng lai cña rõng, kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi m«i trêng vËt lý vµ x· héi”[24]. - Theo tiÕn tr×nh Helsinki th× : “ QLRBV lµ qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng mét c¸ch hîp lý ®Ó duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc ( §DSH), n¨ng suÊt, kh¶ n¨ng t¸i sinh, søc sèng cña rõng, ®ång thêi duy tr× tiÒm n¨ng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ, x· héi vµ sinh th¸i cña chóng trong hiÖn t¹i còng nh trong t¬ng lai, ë cÊp ®Þa ph¬ng, quèc gia vµ toµn cÇu, kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c h¹i ®èi víi c¸c hÖ sinh th¸i ( HST) kh¸c” [24]. C¸c kh¸i niÖm nµy ®Òu nãi lªn ®îc môc tiªu chung cña QLRBV lµ ®¹t ®îc sù æn ®Þnh vÒ diÖn tÝch, ®¶m b¶o bÒn v÷ng vÒ tÝnh §DSH vµ hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ còng nh vÒ m«i trêng sinh th¸i cña rõng. QLRBV dùa vµo c¸c nguyªn lý chñ yÕu sau : - Nguyªn lý thø nhÊt lµ sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thÕ hÖ trong sö dông tµi nguyªn rõng: Cuéc sèng con ngêi lu«n g¾n víi viÖc sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ®Ó sö dông nã chóng ta cÇn ph¶i b¶o vÖ nã v× tµi nguyªn thiªn nhiªn kh«ng ph¶i lµ v« tËn. VÊn ®Ò ch×a kho¸ ®Ó b¶o ®¶m nguyªn lý b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thÕ hÖ trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng lµ b¶o ®¶m n¨ng suÊt vµ c¸c ®iÒu kiÖn t¸i sinh cña nguån tµi nguyªn cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o nµy. Mét trong nh÷ng nguyªn t¾c cÇn tu©n thñ lµ tû lÖ sö dông l©m s¶n kh«ng ®îc vît qu¸ kh¶ n¨ng t¸i sinh cña rõng. - Nguyªn lý thø hai lµ trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng, sù phßng ngõa ®îc hiÓu lµ ë ®©u cã nh÷ng nguy c¬ suy tho¸i nguån tµi nguyªn rõng vµ cha cã ®ñ c¬ së khoa häc th× cha nªn sö dông biÖn ph¸p phßng ngõa suy tho¸i vÒ m«i trêng. - Nguyªn lý thø ba lµ sù b×nh ®¼ng vµ c«ng b»ng trong sö dông tµi nguyªn rõng ë cïng thÕ hÖ : §©y lµ mét vÊn ®Ò khã, bëi v× trong khi cè t¹o ra sù c«ng b»ng cho c¸c thÕ hÖ t¬ng lai th× chóng ta vÉn cha t¹o ®îc nh÷ng c¬ héi
6 b×nh ®¼ng cho nh÷ng ngêi sèng ë thÕ hÖ hiÖn t¹i. Sù b×nh ®¼ng trong cïng thÕ hÖ hµm chøa hai khÝa c¹nh: + TÊt c¶ mäi ngêi ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng vÒ sù tù do thÝch hîp trong viÖc ®îc cung cÊp c¸c tµi nguyªn tõ rõng. + Sù bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi vµ kinh tÕ chØ cã thÓ ®îc tån t¹i nÕu sù bÊt b×nh ®¼ng nµy lµ cã lîi cho nhãm ngêi nghÌo trong x· héi vµ tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu cã c¬ héi tiÕp cËn nguån tµi nguyªn rõng nh nhau. - Nguyªn lý thø t lµ tÝnh hiÖu qu¶: Tµi nguyªn rõng ph¶i ®îc sö dông hîp lý vµ hiÖu qu¶ nhÊt vÒ mÆt kinh tÕ vµ sinh th¸i [7]. 1.2. QLRBV trªn thÕ giíi Khi cha cã sù xuÊt hiÖn cña con ngêi, rõng che phñ hÇu hÕt ®Êt ®ai cña c¸c lôc ®Þa. Khi míi xuÊt hiÖn, con ngêi sèng phô thuéc hoµn toµn vµo rõng b»ng c¸c ho¹t ®éng s¨n b¾t vµ h¸i lîm, c¸c ho¹t ®éng nµy kh«ng g©y thiÖt h¹i g× cho rõng, ®Õn khi b¾t ®Çu biÕt ch¨n nu«i vµ trång trät th× con ngêi cã nh÷ng ho¹t ®éng g©y t¸c h¹i ®Õn rõng, mÆc dï c¸c t¸c ®éng nµy cã phÇn nµo h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña rõng nhng còng cha cã ¶nh hëng ®¸ng kÓ ®Õn tµi nguyªn rõng. KÓ tõ thÕ kû thø III tríc c«ng nguyªn trë vÒ sau th× rõng míi thùc sù bÞ con ngêi tÊn c«ng khai ph¸, sù tÊn c«ng khai ph¸ rõng ®îc thÊy râ nÐt nhÊt b¾t ®Çu ë ch©u ¢u mµ chñ yÕu ë T©y ¢u, ®Æc biÖt lµ tõ thÕ kû thø V ®Õn thÕ kû XII vµ kÐo dµi ®Õn thêi kú Phôc Hng tõ thÕ kû thø XV ®Õn thÕ kû thø XVIII, do sù ph¸t triÓn cña c¸c ®« thÞ, c¸c thµnh phè lín, nhµ thê, c«ng xëng kü nghÖ, xëng ®ãng tµu ngµy cµng nhiÒu, kü nghÖ luyÖn kim vµ thñy tinh xuÊt hiÖn, nÒn n«ng nghiÖp cµng ph¸t triÓn, vv... §Ó cung cÊp ®ñ nguyªn liÖu cho nhu cÇu ph¸t triÓn nãi trªn cÇn ph¶i tiªu thô rÊt nhiÒu gç dÉn ®Õn sù khai ph¸ rõng lµm thu hÑp diÖn tÝch rõng mét c¸ch ®¸ng kÓ. Sau ®ã, vµo nöa cuèi thÕ kû thø XIX giao th«ng ®êng s¾t ph¸t triÓn, c«ng nghiÖp hãa häc vµ c«ng nghiÖp giÊy ra ®êi ®· lµm cho nhu cÇu sö dông gç cµng gia t¨ng.
7 ë Trung CËn §«ng, B¾c Phi th× rõng bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ chñ yÕu lµ do viÖc ch¨n th¶ gia sóc (dª, cõu) vµ còng do sù gia t¨ng d©n sè. ë B¾c Mü rõng bÞ tµn ph¸ do lîi nhuËn trong viÖc xuÊt khÈu gç, tõ thÕ kû XV ®Õn thÕ kû XVIII b¾t ®Çu cã sù khai th¸c gç ®a sang b¸n cho ch©u ¢u, nhÞp ®é khai th¸c cµng t¨ng nhanh kÓ tõ nöa sau thÕ kû XIX ®· ®a rõng B¾c Mü vµo t×nh tr¹ng b¸o ®éng, trong 2 thÕ kû ë Mü ®· mÊt mét diÖn tÝch rõng b»ng Ch©u ¸ mÊt trong 2000 n¨m[22]. Thùc chÊt, tõ xa xa c«ng t¸c QLBVR ®· ®îc con ngêi quan t©m, nh÷ng khu rõng ®îc qu¶n lý b¶o vÖ chñ yÕu lµ rõng cÊm cña c¸c vua chóa víi môc ®Ých kh«ng ph¶i v× lîi Ých cña céng ®ång vµ x· héi mµ chñ yÕu lµ ®Ó phôc vô nhu cÇu s¨n b¾n, gi¶i trÝ vv .... cho c¸c vua chóa, quan l¹i. Vµo ®Çu thÕ kû XVIII c¸c nhµ l©m häc §øc nh Hartig, G.L[34]; Heyer, F [35] ®· ®Ò xuÊt nguyªn t¾c sö dông l©u bÒn ®èi víi rõng thuÇn loµi ®ång tuæi, c¸c nhµ khoa häc ngêi Ph¸p (Gournand, 1922) vµ ngêi Thuþ SÜ (H.Biolley) còng ®Ò ra ph¬ng ph¸p kiÓm tra, ®iÒu chØnh s¶n lîng ®èi víi rõng kh¸c tuæi khai th¸c chän [34] . Trong giai ®o¹n ®Çu thÕ kû XX hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn rõng tËp trung thùc hiÖn ë nhiÒu quèc gia, ®Æc biÖt lµ nh÷ng quèc gia ®ang ph¸t triÓn [16]. Tuy nhiªn, c«ng t¸c qu¶n lý tµi nguyªn rõng trong giai ®o¹n nµy ®· bá qua vai trß cña céng ®ång vµ ngêi d©n b¶n ®Þa. Vµo cuèi thÕ kû XX, khi tµi nguyªn rõng ®· bÞ suy tho¸i nghiªm träng th× con ngêi míi nhËn thøc ®îc r»ng tµi nguyªn rõng lµ cã h¹n vµ cÇn ®îc b¶o vÖ. NÕu theo ®µ mçi n¨m mÊt kho¶ng 15 triÖu ha nh sè liÖu thèng kª cña FAO th× chØ h¬n mét tr¨m n¨m nöa rõng nhiÖt ®íi sÏ hoµn toµn bÞ biÕn mÊt, loµi ngêi sÏ ph¶i chÞu nh÷ng th¶m häa kh«n lêng vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng [11]. ViÖc qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng thêng g©y nªn m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n, céng ®ång d©n c víi lîi Ých quèc gia, v× vËy trong c«ng t¸c qu¶n lý rõng cÇn ph¶i ®Ò cËp ®Õn nhiÒu khÝa c¹nh quan träng lµ x©y dùng, b¶o vÖ vµ
8 sö dông c¸c nguån tµi nguyªn rõng ®Ó võa phôc vô cho c¸c nhu cÇu x· héi, võa ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh bÒn v÷ng l©u dµi cña tµi nguyªn rõng. C«ng cô ®Ó qu¶n lý sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng bao gåm c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch, c¸c ho¹t ®éng nh»m tho¶ m·n ®îc nh÷ng nguyªn lý kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng sinh th¸i. Cã thÓ nãi qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng lµ ph¬ng thøc qu¶n lý ®îc x· héi chÊp nhËn, cã c¬ së vÒ mÆt khoa häc, cã tÝnh kh¶ thi vÒ mÆt kü thuËt vµ hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ [33]. §Ó ng¨n chÆn t×nh tr¹ng mÊt rõng, céng ®ång quèc tÕ ®· thµnh lËp nhiÒu tæ chøc, tiÕn hµnh nhiÒu héi nghÞ, ®Ò xuÊt vµ cam kÕt nhiÒu c«ng íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, trong ®ã cã chiÕn lîc b¶o tån quèc tÕ (1980 vµ ®iÒu chØnh n¨m 1991), Tæ chøc gç nhiÖt ®íi quèc tÕ ( ITTO n¨m 1983), Ch¬ng tr×nh hµnh ®éng rõng nhiÖt ®íi (TFAP n¨m 1985), Héi nghÞ quèc tÕ vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn (UNCED n¨m 1992), C«ng íc vÒ bu«n b¸n c¸c loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm (CITES), C«ng íc vÒ ®a d¹ng sinh häc (CBD, n¨m 1992), C«ng íc vÒ thay ®æi khÝ hËu toµn cÇu (CGCC, n¨m1994), C«ng íc vÒ chèng sa m¹c ho¸ (CCD, n¨m1996), HiÖp ®Þnh quèc tÕ vÒ gç nhiÖt ®íi (ITTA, n¨m1997), vv.... Nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhiÒu héi nghÞ, héi th¶o quèc tÕ vµ quèc gia vÒ QLRBV ®· liªn tôc ®îc tæ chøc [11]. HiÖn nay trªn thÕ giíi ®· cã c¸c bé tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng cÊp quèc gia (Canada, Thuþ §iÓn, Malaysia, Indonesia...) vµ cÊp quèc tÕ cña tiÕn tr×nh Helsinki, tiÕn tr×nh Montreal, vv... Héi ®ång qu¶n trÞ rõng (FSC) vµ tæ chøc gç nhiÖt ®íi ®· cã bé tiªu chuÈn “nh÷ng tiªu chÝ vµ chØ b¸o qu¶n lý rõng” (P&C) ®· ®îc c«ng nhËn vµ ¸p dông ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi, c¸c tæ chøc cÊp chøng chØ rõng ®Òu dïng bé tiªu chÝ nµy ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng qu¶n lý rõng vµ xÐt cÊp chøng chØ QLRBV cho c¸c chñ rõng [24]. Th¸ng 9 n¨m 1998 c¸c níc trong khu vùc §«ng Nam ¸ ®· tæ chøc héi nghÞ lÇn thø 18 t¹i Hµ Néi ®Ó tho¶ thuËn vÒ ®Ò nghÞ cña Malaysia x©y dùng bé
9 tiªu chÝ vµ chØ sè vÒ QLRBV ë vïng ASEAN ( C&I ASEAN ), thùc chÊt C&I cña ASEAN còng gièng C&I cña ITTO, bao gåm 7 tiªu chÝ vµ còng chia lµm hai cÊp qu¶n lý lµ cÊp quèc gia vµ cÊp ®¬n vÞ qu¶n lý [12]. Tõ ngµy 07 ®Õn 10/9/2004 trªn 70 chuyªn gia quèc tÕ gÆp nhau t¹i trô së cña Liªn Hîp Quèc ®Ó c©n nh¾c vÒ c¸c lùa chän liªn quan ®Õn viÖc qu¶n lý rõng trªn toµn thÕ giíi trong t¬ng lai. §Õn nay, c¸c quèc gia ®· ®a ra hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p mang tÝnh quèc tÕ ®Ó b¶o vÖ rõng trong t¬ng lai nh viÖc t¨ng cêng vµ c¶i thiÖn hÖ thèng luËt ph¸p quèc tÕ, ph¸t triÓn mét hiÖp íc quèc tÕ mang tÝnh b¾t buéc liªn quan ®Õn viÖc qu¶n lý hoÆc x©y dùng c¸c biÖn ph¸p cô thÓ hoÆc c¸c tho¶ íc vÒ rõng trªn c¬ së nh÷ng hiÖp íc quèc tÕ ®ang tån t¹i. 1.3. QLRBV ë ViÖt Nam HiÖn nay ViÖt Nam cã tæng diÖn tÝch tù nhiªn 33,12 triÖu ha, trong ®ã diÖn tÝch cã rõng lµ 12,61 triÖu ha vµ 6,16 triÖu ha ®Êt trèng ®åi nói träc lµ ®èi tîng cña s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp [26] . ¸p lùc cña viÖc gia t¨ng d©n sè kÕt hîp víi viÖc qu¶n lý sö dông rõng cha bÒn v÷ng, nhu cÇu lín vÒ khai hoang ®Êt rõng vµ l©m s¶n phôc vô cho nÒn kinh tÕ x· héi lµm cho diÖn tÝch vµ chÊt lîng rõng trong nh÷ng n¨m tríc ®©y ®· bÞ suy gi¶m liªn tôc nhÊt lµ rõng tù nhiªn. Bªn c¹nh ®ã, trong hai cuéc chiÕn tranh kÐo dµi mµ ®Æc biÖt lµ cuéc chiÕn chèng Mü, rõng ViÖt Nam ®· bÞ hñy ho¹i kho¶ng gÇn 2 triÖu ha. NÕu nh tû lÖ che phñ cña rõng níc ta vµo n¨m 1943 lµ 43,3% th× ®Õn n¨m 1976 chØ cßn 33,8% [15] vµ ®Õn n¨m 1990 diÖn tÝch rõng toµn quèc chØ cßn 9,18 triÖu ha, ®é che phñ rõng 27,2% [26]. Trong giai ®o¹n 1980-1990, diÖn tÝch rõng trång tuy cã t¨ng nhng kh«ng bï ®¾p l¹i rõng tù nhiªn bÞ mÊt [13], kh«ng nh÷ng diÖn tÝch rõng bÞ mÊt mµ chÊt lîng rõng còng bÞ suy tho¸i nghiªm träng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, t×nh h×nh ®· ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ nhê nh÷ng chñ tr¬ng chÝnh s¸ch qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng cña nhµ níc. §Õn n¨m 2000 tû lÖ che phñ rõng cña c¶ níc ®· n©ng lªn 33,2% [4],
10 n¨m 2004 lµ 36,7% [5] vµ ®Õn th¸ng 12 n¨m 2005 lµ 37% [6] trong ®ã ®¸ng chó ý lµ rõng phßng hé vµ ®Æc dông ®· ®îc t¨ng lªn kÓ c¶ vÒ sè lîng lÉn chÊt lîng. Theo dù b¸o cña nhiÒu chuyªn gia, ®Õn n¨m 2020 d©n sè ViÖt Nam kho¶ng 100 triÖu ngêi, tøc lµ cÇn ph¶i ®¶m b¶o cuéc sèng cho thªm gÇn 20 triÖu ngêi. §©y võa lµ c¬ héi vÒ nguån nh©n lùc, lao ®éng nhng còng lµ mét th¸ch thøc rÊt lín cho nÒn kinh tÕ x· héi, ch¾c ch¾n ¸p lùc vµo tµi nguyªn rõng ngµy cµng lín h¬n, ®ßi hái chÝnh phñ ph¶i cã nh÷ng kÕ s¸ch thÝch hîp ®Ó qu¶n lý tèt nguån tµi nguyªn rõng. C«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng ë ViÖt Nam cã thÓ chia ra lµm 3 thêi kú theo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ViÖt Nam nh sau: 1.3.1. Thêi kú tríc n¨m 1945 Thêi kú nµy toµn bé rõng níc ta lµ rõng tù nhiªn, HST rõng hÕt søc ®a d¹ng vµ phong phó. Nhu cÇu vÒ gç, cñi, ®Êt canh t¸c vv... cßn thÊp, sù t¸c ®éng cña con ngêi cha ¶nh hëng ®¸ng kÓ ®Õn tµi nguyªn rõng. C«ng t¸c trång rõng cha ®îc ®Ò cËp ®Õn, vÊn ®Ò qu¶n lý tµi nguyªn rõng ®· ®îc quan t©m nhng chØ tËp trung vµo mét sè khu rõng cã kh¶ n¨ng mang l¹i lîi Ých cho nhµ níc thùc d©n vµ mét bé phËn quan l¹i, møc ®é qu¶n lý cßn láng lÎo, ®¬n gi¶n. §¬n vÞ qu¶n lý rõng trong thêi kú nµy ®îc gäi lµ h¹t l©m nghiÖp cã qui m« t¬ng ®¬ng víi cÊp tØnh, néi dung ho¹t ®éng l©m nghiÖp trong thêi kú nµy chñ yÕu lµ qu¶n lý tµi nguyªn rõng nh»m ®Ó thu thuÕ lµ chÝnh. §Ó thùc hiÖn môc tiªu khai th¸c tµi nguyªn rõng, ngêi ta ®· chia rõng thµnh ba lo¹i: - Rõng kh«ng thuéc qu¶n lý cña Nhµ níc: §©y lµ nh÷ng khu rõng ë vïng s©u vïng xa víi mËt ®é d©n ®Þa ph¬ng rÊt thÊp, khã tiÕp cËn vµ kiÓm so¸t. ë nh÷ng khu rõng nµy d©n ®Þa ph¬ng cã quyÒn tù do khai th¸c gç, l©m s¶n vµ ph¸t n¬ng lµm rÉy ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu hµng ngµy cña hä [15].
11 - Rõng khai th¸c : Lµ nh÷ng khu rõng tù nhiªn n»m gÇn c¸c khu d©n c vµ cã ®iÒu kiÖn giao th«ng thuËn lîi, rõng ®îc ph©n chia thµnh c¸c ®¬n vÞ qu¶n lý, ®îc kiÓm kª tµi nguyªn, ®iÒu tra c¸c th«ng tin c¬ b¶n phôc vô qu¶n lý. C¸c ®¬n vÞ rõng ®îc chia thµnh c¸c cóp (coup) khai th¸c vµ Nhµ níc quy ®Þnh cÊp kÝnh tèi thiÓu ®îc phÐp khai th¸c. KiÓm l©m ®Æt c¸c tr¹m kiÓm so¸t ë cöa rõng, tÊt c¶ c¸c gç khai th¸c ra ®îc chÊp nhËn sÏ ®îc ®ãng bóa, nép thuÕ vµ cho phÐp lu th«ng [15]. - Rõng quan träng : Lµ nh÷ng khu rõng cã vÞ trÝ quan träng vÒ kinh tÕ ®îc khai th¸c vµ b¶o vÖ trong suèt lu©n kú, hoÆc lµ nh÷ng khu rõng cã chøc n¨ng quan träng kh¸c nh rõng ®Çu nguån cÇn b¶o vÖ nghiªm ngÆt [15]. 1.3.2. Thêi kú tõ n¨m 1946 ®Õn n¨m 1990 Tõ sau ngµy hoµ b×nh ®îc lËp l¹i (1954), nhiÒu diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng ë miÒn B¾c ®îc quy ho¹ch vµ ®a vµo c¸c l©m trêng quèc doanh. NhiÖm vô chñ yÕu cña c¸c l©m trêng lµ khai th¸c rõng ®Ó phôc vô cho nÒn kinh tÕ x· héi, c«ng t¸c trång rõng cha ®îc quan t©m ®óng møc, diÖn tÝch rõng trång kh«ng bï ®¾p ®îc diÖn tÝch rõng bÞ mÊt. - VÒ tæ chøc qu¶n lý: CÊp qu¶n lý nhµ níc Trung ¬ng cã Tæng côc L©m nghiÖp ( sau nµy lµ bé L©m nghiÖp ) lµ c¬ quan chuyªn ngµnh cña ChÝnh phñ. §Õn n¨m 1973 Bé L©m nghiÖp ®îc ChÝnh phñ cho thµnh lËp Côc KiÓm l©m, lµ c¬ quan thùc thi luËt ph¸p b¶o vÖ rõng. ë cÊp tØnh cã c¸c Ty l©m nghiÖp (sau nµy lµ Së L©m nghiÖp) lµ c¬ quan qu¶n lý l©m nghiÖp cña tØnh kiªm c¶ viÖc qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp l©m nghiÖp. ë cÊp huyÖn cã c¸c H¹t L©m nghiÖp trùc thuéc UBND huyÖn, ®ång thêi lµ c¬ quan ngµnh däc cña c¸c Së L©m nghiÖp. - VÒ tæ chøc qu¶n lý sö dông rõng : Rõng ®îc chia thµnh 3 chøc n¨ng ®Ó qu¶n lý sö dông. §ã lµ rõng s¶n xuÊt, rõng phßng hé, rõng ®Æc dông. ë mçi tØnh, rõng vµ ®Êt rõng ®îc chia thµnh c¸c tiÓu khu cã diÖn tÝch trung b×nh lµ 1000 ha vµ ®¸nh sè tõ 1 ®Õn sè cuèi cïng trong ph¹m vi cña tØnh. C¸c tiÓu khu ®îc thÓ hiÖn trªn b¶n ®å ®Þa h×nh theo ranh giíi tù nhiªn nh d«ng nói, s«ng
12 suèi, c¸c ®Þa h×nh ®Þa vËt dÔ nhËn biÕt. Tæ chøc s¶n xuÊt 3 lo¹i rõng ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ n¨m 1986 nhÊt lµ khi cã LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy díi luËt [15]. Thêi kú nµy c«ng t¸c QLBVR ®îc chia lµm c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau : + Tõ n¨m 1946 ®Õn 1960 : C«ng t¸c QLBVR ë miÒn B¾c chñ yÕu lµ khoanh nu«i b¶o vÖ, híng dÉn ngêi d©n miÒn nói s¶n xuÊt, canh t¸c trªn ®Êt n¬ng rÉy, æn ®Þnh c«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c . + Tõ n¨m 1961 ®Õn 1975 : C«ng t¸c QLBVR ®îc t¨ng cêng vµ chó träng, c«ng t¸c khai th¸c rõng chó ý thùc hiÖn theo quy tr×nh quy ph¹m, ®¶m b¶o xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn. + Tõ 1976 ®Õn 1990 : C«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®îc tæ chøc th«ng qua lùc lîng kiÓm l©m trªn toµn quèc vµ ®îc kiÖn toµn ®Õn c¸c l©m trêng quèc doanh, c¸c liªn hiÖp L©m - N«ng - C«ng nghiÖp ®ång thêi qu¶n lý ®Õn tõng tiÓu khu rõng. Giai ®o¹n nµy Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé tµi nguyªn rõng th«ng qua c¸c l©m trêng quèc doanh, ngêi d©n vµ céng ®ång ®· bÞ t¸ch rêi khái ho¹t ®éng qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng cña Nhµ níc. 1.3.3 Thêi kú tõ n¨m 1991 ®Õn nay NÐt ®Æc trng c¬ b¶n trong thêi kú nµy lµ chuyÓn ®æi c¬ chÕ tõ nÒn l©m nghiÖp nhµ níc sang l©m nghiÖp x· héi, vai trß cña ngêi d©n ( nhÊt lµ ngêi d©n b¶n ®Þa ) trong c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyªn rõng ®îc ®Æc biÖt quan t©m. HÖ thèng vµ tÝnh chÊt qu¶n lý ngµnh còng cã sù thay ®æi cho phï hîp víi yªu cÇu qu¶n lý tµi nguyªn rõng tæng hîp, ®a ngµnh, ®a môc tiªu. N¨m 1995 Bé L©m nghiÖp ®îc s¸t nhËp víi Bé N«ng nghiÖp vµ Bé Thuû lîi thµnh lËp Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. C¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý ngµnh l©m nghiÖp nh sau : - ë cÊp trung ¬ng : Díi bé NN& PTNT cã Côc L©m nghiÖp vµ Côc kiÓm l©m. - ë cÊp tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng : Cã Chi côc L©m nghiÖp vµ Chi côc KiÓm l©m. Chi côc L©m nghiÖp trùc thuéc Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t
13 triÓn n«ng th«n, theo nghÞ ®Þnh sè 119/2006/N§-CP ngµy 16 th¸ng 10 n¨m 2006 cña chÝnh phñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña kiÓm l©m, chØ thÞ sè 45/2007/CT-BNN ngµy 25 th¸ng 5 n¨m 2007 cña bé NN&PTNT vÒ viÖc khÈn tr¬ng triÓn khai ®æi míi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña kiÓm l©m ®Þa ph¬ng th× muén nhÊt cuèi quý hai n¨m 2007 tÊt c¶ Chi côc KiÓm l©m ë c¸c ®Þa ph¬ng sÏ chÞu sù qu¶n lý trùc tiÕp cña së NN&PTNT. - ë cÊp huyÖn : Cã c¸c H¹t kiÓm l©m trùc thuéc Chi côc KiÓm l©m vµ chÞu sù l·nh ®¹o cña UBND huyÖn, thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô ®îc giao cho lùc lîng kiÓm l©m trªn ®Þa bµn huyÖn. - ë cÊp x· : C¸c x· miÒn nói cã rõng kh«ng cã c¸c c¬ quan, tæ chøc chuyªn tr¸ch vÒ l©m nghiÖp nhng cã c¸c kiÓm l©m viªn phô tr¸ch, qu¶n lý trªn ®Þa bµn. - ë cÊp th«n, b¶n : Cã c¸c quy íc, h¬ng íc th«n b¶n vÒ qu¶n lý, b¶o vÖ rõng. Cïng víi xu thÕ cña ngµnh l©m nghiÖp thÕ giíi, c«ng t¸c QLRBV ë ViÖt Nam ngµy cµng ®îc quan t©m. Th¸ng 6 n¨m 1997 Bé n«ng nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam thay mÆt chÝnh phñ ký cam kÕt b¶o tån Ýt nhÊt 10% diÖn tÝch rõng gåm c¸c hÖ sinh th¸i rõng hiÖn cã, vµ cïng céng ®ång quèc tÕ, ViÖt Nam sÏ tham gia thÞ trêng l©m s¶n b»ng c¸c s¶n phÈm ®îc d¸n nh·n lµ khai th¸c hîp ph¸p trong c¸c khu rõng ®· ®îc cÊp CCR trong khèi AFTA vµ WTO [10]. Th¸ng 12/1998 héi th¶o quèc gia vÒ QLRBV do Bé NN & PTNT, WWF §«ng D¬ng, §¹i sø qu¸n v¬ng quèc Hµ Lan t¹i Hµ Néi vµ FSC ®ång tµi trî tæ chøc t¹i TP.HCM, Héi th¶o cã sù tham gia cña ®¹i diÖn c¸c c¬ quan: V¨n phßng ChÝnh phñ, c¸c bé ngµnh, c¸c côc, vô, viÖn, trêng, së, chi côc, c«ng ty, l©m trêng, xÝ nghiÖp, Héi n«ng d©n, Héi phô n÷ vµ nhiÒu nhµ khoa häc trong c¸c lÜnh vùc l©m nghiÖp, kinh tÕ, x· héi, d©n téc miÒn nói, m«i trêng, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ t¹i ViÖt Nam. Héi th¶o còng ®· thµnh lËp mét “Tæ c«ng t¸c quèc gia” vÒ QLRBV vµ CCR vµ ®Ò xuÊt mét ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng trong 5 n¨m ®Çu tiªn[3]. §Õn nay “Tæ c«ng t¸c quèc
14 gia” ®· biªn so¹n tµi liÖu "Tiªu chuÈn ViÖt Nam QLRBV" dùa trªn bé tiªu chuÈn cña FSC quèc tÕ, cã ®iÒu chØnh bæ sung cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, bao gåm 10 tiªu chuÈn cã thÓ tãm t¾t nh sau: - Tiªu chuÈn 1: Tu©n theo ph¸p luËt vµ P&C&I VN - Tiªu chuÈn 2: QuyÒn vµ tr¸ch nhiÖm trong sö dông ®Êt - Tiªu chuÈn 3: QuyÒn cña ngêi d©n së t¹i - Tiªu chuÈn 4: Mèi quan hÖ céng ®ång vµ quyÒn cña c«ng nh©n - Tiªu chuÈn 5: Nh÷ng lîi Ých tõ rõng - Tiªu chuÈn 6: T¸c ®éng m«i trêng - Tiªu chuÈn 7: KÕ ho¹ch qu¶n lý - Tiªu chuÈn 8: KiÓm tra ®¸nh gi¸ - Tiªu chuÈn 9: Duy tr× nh÷ng khu rõng cã gi¸ trÞ b¶o tån cao - Tiªu chuÈn 10: Rõng trång Th¸ng 4 n¨m 2006, ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu xin cÊp chøng chØ rõng cña FSC [25]. Ngµy 26/7/2006 t¹i Hµ Néi, Trung ¬ng Héi Khoa häc kü thuËt L©m nghiÖp ViÖt Nam ®· khai tr¬ng vµ ®a vµo ho¹t ®éng ViÖn Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng vµ Chøng chØ rõng. §©y lµ mét tæ chøc phi ChÝnh phñ, phi lîi nhuËn, thµnh viªn cña Héi ®ång qu¶n trÞ rõng thÕ giíi (FSC). ViÖn ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam nh»m ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh qu¶n lý rõng bÒn v÷ng t¹i c¸c ®Þa ph¬ng, hç trî c¸c khu vùc träng ®iÓm rõng quèc gia x©y dùng c¸c tiªu chuÈn rõng ®îc quèc tÕ c«ng nhËn tríc khi c¸c s¶n phÈm rõng ViÖt Nam ®îc chÕ biÕn th¬ng m¹i[25]. Bªn c¹nh c«ng t¸c qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng, c«ng t¸c trång rõng ®· ®îc quan t©m vµ coi träng, nhiÒu ch¬ng tr×nh, dù ¸n trång rõng ®· ®îc thùc hiÖn nh: Dù ¸n trång rõng PAM, Dù ¸n trång rõng 327, Ch¬ng tr×nh trång 5 triÖu ha rõng, Dù ¸n trång rõng phßng hé ®Çu nguån JBIC vv... lµm t¨ng nhanh tæng diÖn tÝch rõng trªn toµn quèc. Theo Thø trëng Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn
15 n«ng th«n Høa §øc NhÞ, tõ n¨m 1995 ®Õn nay, th«ng qua c¸c dù ¸n quèc gia trång rõng 327, 661,vv... trªn 3 triÖu ha rõng ®· ®îc håi phôc[25]. C«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc nh»m t×m ra c¸c gi¶i ph¸p QLRBV ®· ®îc c¸c nhµ khoa häc quan t©m, ®· cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nh : Qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng lu vùc s«ng Sª San cña Ph¹m §øc L©n vµ Lª Huy Cêng [9] ; Qu¶n lý bÒn v÷ng rõng khép ë Ea sóp - §¾c L¾c cña Hå viÕt S¾c [17]; Du canh víi vÊn ®Ò qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë ViÖt Nam cña §ç §×nh S©m [18] vv.... HÖ thèng luËt ph¸p vµ nh÷ng chÝnh s¸ch cña nhµ níc nh»m qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng ®· ®îc tõng bíc hoµn thiÖn. §Æc biÖt trong kho¶ng 10 n¨m trë l¹i ®©y, c«ng t¸c QLRBV ®îc Nhµ níc còng nh c¸c ngµnh, c¸c cÊp hÕt søc quan t©m. Nh÷ng quan t©m nµy ®îc thÓ hiÖn trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt, c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt cña ChÝnh phñ còng nh trong c¸c quy chÕ, quy tr×nh, quy ph¹m cña ngµnh trong ®ã ®¸ng chó ý lµ mét sè luËt vµ v¨n b¶n díi luËt sau ®©y: * VÒ luËt : - LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng n¨m 2001, söa ®æi n¨m 2004. - LuËt B¶o vÖ m«i trêng n¨m 1993, söa ®æi n¨m 2005. - LuËt §Êt ®ai n¨m 1993, söa ®æi n¨m 2003. * C¸c v¨n b¶n díi luËt : - QuyÕt ®Þnh sè 264/CT ngµy 22/7/1992 cña chñ tÞch Héi ®ång bé trëng vÒ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t ph¸t triÓn rõng. - NghÞ ®Þnh sè 02/CP ngµy 15/1/1994 cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. - QuyÕt ®Þnh sè 245/1998/ Q§-TTg ngµy 21/12/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhµ níc cña c¸c cÊp vÒ rõng vµ ®Êt rõng. - NghÞ ®Þnh sè 163/1999/N§-CP ngµy 16/11/1999 cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp, cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn
16 ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. - QuyÕt ®Þnh sè 178/2001/Q§-TTg ngµy 12 th¸ng 11 n¨m 2001 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ quyÒn hëng lîi, nghÜa vô cña hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®îc giao, ®îc thuª, nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp. - NghÞ ®Þnh sè 48/2002/N§-CP ngµy 22/4/2002 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc söa ®æi, bæ sung danh môc thùc vËt, ®éng vËt hoang d· quý hiÕm ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 18/H§BT ngµy 17/1/1992 cña Héi ®ång Bé trëng quy ®Þnh danh môc thùc vËt, ®éng vËt rõng quý hiÕm vµ chÕ ®é qu¶n lý, b¶o vÖ. - NghÞ ®Þnh sè 139/2004/N§-CP ngµy 25 th¸ng 6 n¨m 2004 cña ChÝnh phñ vÒ xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vùc qu¶n lý rõng, b¶o vÖ rõng vµ qu¶n lý l©m s¶n. - QuyÕt ®Þnh sè 40/2005/Q§-BNN ngµy 7/7/2005 cña Bé NN&PTNT vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ vÒ khai th¸c gç vµ l©m s¶n kh¸c. - NghÞ ®Þnh sè 135/2005/N§-CP ngày 08/11/2005 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc giao kho¸n ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt rõng s¶n xuÊt vµ ®Êt cã mÆt níc nu«i trång thuû s¶n trong c¸c n«ng trêng, l©m trêng quèc doanh. - NghÞ ®Þnh sè 23/2006/N§-CP ngµy 23 th¸ng 3 n¨m 2006 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc thi hµnh luËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. - QuyÕt ®Þnh sè 186/2006/ Q§-TTg ngµy 14/8/2006 cña Thñ tíng chÝnh phñ vÒ viÖc ban hµnh quy chÕ qu¶n lý rõng. - Ngµy 5/2/2007, Thñ tíng ChÝnh phñ NguyÔn TÊn Dòng ®· ký QuyÕt ®Þnh sè 18/2007/Q§-TTg phª duyÖt ChiÕn lîc ph¸t triÓn l©m nghiÖp ViÖt Nam giai ®o¹n 2006-2020. 1.4. QLRBV ë Qu¶ng TrÞ TØnh Qu¶ng TrÞ cã tæng diÖn tÝch tù nhiªn lµ 474.415 ha, trong ®ã cã gÇn 70% diÖn tÝch tù nhiªn lµ ®åi nói vµ c¸t ven biÓn. Ngành l©m nghiÖp t¹i Qu¶ng TrÞ cã vai trß rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña toµn tØnh. KÕt qu¶ rµ so¸t 3 lo¹i rõng n¨m 2006 trªn ®Þa bµn tØnh thÓ hiÖn qua b¶ng 1.1.
17 B¶ng 1.1. KÕt qu¶ rµ so¸t 3 lo¹i rõng n¨m 2006 trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ §¬n vÞ tÝnh : ha Tæng Ph©n ra c¸c lo¹i rõng TT H¹ng môc diÖn §Æc dông Phßng hé S¶n xuÊt tÝch DiÖn tÝch ®Êt QH cho LN 330.126 68.790 95.793,7 165.542,3 I §Êt cã rõng 210.851 57.899 61.899,7 91.052,3 1 Rõng tù nhiªn 133.255 57.709 45.883,7 29.662,3 1.1 Rõng giµu 18.492 12.431 3.407,7 2.653,3 1.2 Rõng trung b×nh 65.041 32.570 19.190,3 13.280,7 1.3 Rõng nghÌo 13.395 1.513 8.663,8 3.218,2 1.4 Rõng phôc håi 33.705 9.513 13.681,9 10.510,1 1.5 Rõng tre nøa 28 28 1.6 Rõng nói ®¸ 2.594 1.682 912 2 Rõng trång 77.596 190 16.016 61.390 II §Êt cha cã rõng 119.275 10.891 33.894 74.490 Nguån: Së N«ng nghiÖp vµ PTNT Qu¶ng TrÞ, n¨m 2006 Do ®Æc ®iÓm khÝ hËu kh¾c nghiÖt, mïa kh« thêng x¶y ra ch¸y rõng kÕt hîp tËp qu¸n canh t¸c ®èt n¬ng lµm rÉy, du canh, du c, ®ång thêi ®êi sèng ngêi d©n khã kh¨n ®· t¹o ra ¸p lùc rÊt lín vµo tµi nguyªn rõng cña tØnh Qu¶ng TrÞ. Tríc thùc tr¹ng ®ã, TØnh ®· cã c¸c chñ tr¬ng vµ chÝnh s¸ch phï hîp nh»m t¨ng cêng c«ng t¸c QLBVR trªn ®Þa bµn toµn TØnh. 1.4.1. HiÖn tr¹ng tæ chøc s¶n xuÊt ngµnh L©m nghiÖp TØnh 1.4.1.1. Tæ chøc bé m¸y qu¶n lý nhµ níc c¸c cÊp vÒ ngµnh l©m nghiªp - CÊp TØnh : Cã Së NN&PTNT lµ c¬ quan gióp UBND TØnh thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhµ níc vÒ rõng vµ l©m nghiÖp trªn ®Þa bµn. C¸c ®¬n vÞ trùc thuéc së gåm : + Chi côc l©m nghiÖp ( thµnh lËp th¸ng 11/2006): Lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc chuyªn ngµnh, tham mu cho Së N«ng nghiÖp vµ PTNT vÒ lÜnh vùc ph¸t
18 triÓn l©m nghiÖp trªn ®Þa bµn TØnh. + Chi côc KiÓm l©m: Lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ b¶o vÖ rõng, ®ång thêi lµ c¬ quan thõa hµnh ph¸p luËt vÒ qu¶n lý rõng, b¶o vÖ, ph¸t triÓn rõng vµ qu¶n lý l©m s¶n, theo dâi diÔn biÕn tµi nguyªn rõng vµ sö dông ®Êt l©m nghiÖp hµng n¨m. + Trung t©m §iÒu tra Quy ho¹ch ThiÕt kÕ N«ng - L©m nghiÖp: Lµ ®¬n vÞ sù nghiÖp víi chøc n¨ng chñ yÕu lµ thùc hiÖn nhiÖm vô Së giao vÒ ®iÒu tra c¬ b¶n, quy ho¹ch, thiÕt kÕ c¸c c«ng tr×nh l©m sinh trªn ®Þa bµn TØnh vµ thùc hiÖn, nghiªn cøu, øng dông c¸c ®Ò tµi khoa häc, x©y dùng c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n phôc vô cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n trªn ®Þa bµn. + Trung t©m KhuyÕn n«ng - KhuyÕn l©m: Lµ ®¬n vÞ sù nghiÖp cã nhiÖm vô chÝnh lµ chuyÓn giao c¸c tiÕn bé kü thuËt n«ng l©m nghiÖp ®Õn víi ngêi d©n th«ng qua ®µo t¹o, tËp huÊn, tr×nh diÔn c¸c m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng l©m nghiÖp, vv... ®Ó nh©n d©n tham quan häc tËp kinh nghiÖm. + C¸c BQL rõng phßng hé : Gåm cã BQL rõng phßng hé Híng Ho¸- §akr«ng, BQL rõng phßng hé BÕn H¶i, BQL rõng phßng hé TriÖu H¶i lµ c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu, cã chøc n¨ng tæ chøc qu¶n lý, x©y dùng vµ ph¸t triÓn rõng nh»m b¶o vÖ vµ ®iÒu tiÕt nguån níc, b¶o vÖ ®Êt, chèng xãi mßn, h¹n chÕ thiªn tai, ®iÒu hoµ khÝ hËu, b¶o ®¶m c©n b»ng sinh th¸i vµ an ninh m«i trêng trong ph¹m vi ®Êt vµ rõng ®îc giao. - CÊp HuyÖn, ThÞ x· gåm cã: + Phßng N«ng nghiÖp vµ PTNT c¸c HuyÖn, ThÞ: Cã chøc n¨ng tham mu cho UBND c¸c HuyÖn, ThÞ x· vÒ qu¶n lý Nhµ níc trªn c¸c lÜnh vùc N«ng - L©m - Thuû lîi - Thuû s¶n. HiÖn nay ë c¸c phßng N«ng nghiÖp vµ PTNT cña c¸c huyÖn, thÞ x· trong tØnh ®Òu cã 1 - 2 c¸n bé theo dâi chØ ®¹o vÒ l©m nghiÖp. + C¸c H¹t KiÓm l©m: Lµ c¸c ®¬n vÞ trùc thuéc Chi côc KiÓm l©m, chÞu sù l·nh ®¹o vµ qu¶n lý toµn diÖn cña Chi côc. Lµ c¬ quan thõa hµnh ph¸p luËt vÒ qu¶n lý, b¶o vÖ rõng vµ qu¶n lý l©m s¶n trªn ®Þa bµn ®îc ph©n c«ng, ®ång
19 thêi gióp UBND c¸c HuyÖn, ThÞ x· thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc vÒ b¶o vÖ rõng vµ qu¶n lý l©m s¶n. §Ó thùc hiÖn môc tiªu b¶o tån nguån tµi nguyªn rõng, tµi nguyªn thiªn nhiªn, TØnh ®· thµnh lËp Ban qu¶n lý khu b¶o tån thiªn nhiªn §akr«ng (trùc thuéc Chi côc KiÓm l©m) qu¶n lý diÖn tÝch rõng 37.640 ha. 1.4.1.2. Tæ chøc c¸c ®¬n vÞ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh l©m nghiÖp Trªn ®Þa bµn tØnh cã c¸c ®¬n vÞ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh l©m nghiÖp: - 03 C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét thµnh viªn nhµ níc l©m nghiÖp lµm nhiÖm vô s¶n xuÊt kinh doanh l©m nghiÖp trªn ®Þa bµn c¸c huyÖn. - 01 C«ng ty cæ phÇn n«ng l©m s¶n : Ho¹t ®éng chñ yÕu trªn lÜnh vùc kinh doanh gç vµ c¸c mÆt hµng l©m s¶n kh¸c. 1.4.2. HiÖn tr¹ng vÒ qu¶n lý, b¶o vÖ tµi nguyªn rõng 1.4.2.1. Ph©n chia vµ qu¶n lý 3 lo¹i rõng - Rõng ®Æc dông : Qu¶ng TrÞ hiÖn cã 1 Khu b¶o tån thiªn nhiªn (§akr«ng) víi diÖn tÝch 37.640 ha vµ 1 khu rõng v¨n ho¸- m«i trêng (Ró LÞnh) víi diÖn tÝch 270 ha. Khu b¶o tån thiªn nhiªn §akr«ng cã Ban qu¶n lý trùc thuéc Chi côc KiÓm l©m qu¶n lý. Khu rõng Ró LÞnh hiÖn giao cho chÝnh quyÒn huyÖn VÜnh Linh vµ 2 x· VÜnh HiÒn, VÜnh Hoµ qu¶n lý. HiÖn nay ®ang ®Ò nghÞ thµnh lËp míi Khu b¶o tån thiªn nhiªn B¾c Híng Ho¸ vµ Khu rõng c¶nh quan du lÞch ®êng Hå ChÝ Minh huyÒn tho¹i. - Rõng phßng hé: §èi tîng rõng phßng hé ®Çu nguån tËp trung chñ yÕu vµo lu vùc cña 3 hÖ s«ng: BÕn H¶i, Th¹ch H·n vµ ¤ L©u. §èi tîng rõng phßng hé ven biÓn tËp trung chñ yÕu ë c¸c ®Þa bµn c¸c huyÖn VÜnh Linh, Gio Linh, TriÖu Phong, H¶i L¨ng. - Rõng s¶n xuÊt: Rõng tù nhiªn ë Qu¶ng TrÞ chñ yÕu lµ rõng nghÌo kiÖt ®· ®îc khai th¸c nhiÒu n¨m, hiÖn t¹i tr÷ lîng rõng thÊp ( tõ 60 – 89 m3/ha ). Theo chñ tr¬ng chung cña toµn tØnh trong nh÷ng n¨m tíi cÇn thùc hiÖn tèt gi¶i ph¸p b¶o vÖ rõng, khoanh nu«i xóc tiÕn t¸i sinh rõng, kh«ng tæ chøc khai