Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuậy tạo cây trám trắng ghép Canarium album (Lour.) Raeusch

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:80

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là xác định được một số biện pháp kỹ thuật chủ yếu tạo cây con trám trắng ghép ở giai đoạn vườn ươm phục vụ trồng rừng lấy quả; góp phần bổ sung và hoàn thiện qui trình kỹ thuật ghép trám trắng. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuậy tạo cây trám trắng ghép Canarium album (Lour.) Raeusch

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp -------------------------- nguyÔn quèc tuÊn nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt t¹o c©y tr¸m tr¾ng ghÐp (Canarium album (Lour.) Raeusch) Chuyªn ngµnh: L©m Häc luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ t©y 2006 Hµ T©y - 2006
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp    nguyÔn quèc tuÊn nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt t¹o c©y tr¸m tr¾ng ghÐp (Canarium album (Lour.) Raeusch) Chuyªn ngµnh: L©m Häc M· sè: 60.62.60 luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc TS. Ph¹m §øc TuÊn Chuyªn ngµnh: L©m Häc M· sè: 4.04.04
1 §Æt vÊn ®Ò Gièng lµ mét trong nh÷ng kh©u quan träng nhÊt cña s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. Nhê cã gièng ®îc c¶i thiÖn vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh kh¸c mµ n¨ng suÊt c¸c loµi c©y n«ng nghiÖp chñ yÕu trong nh÷ng n¨m qua ®· t¨ng gÊp ®«i so víi nh÷ng n¨m 1960. Trong l©m nghiÖp, c©y rõng cã ®êi sèng dµi ngµy, khã cã ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh kh¸c nªn c«ng t¸c gièng l¹i cµng quan träng. Dï trång rõng kinh tÕ hay trång rõng phßng hé ®Òu ph¶i cã gièng tèt theo môc tiªu ®Æt ra [20]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c Trung t©m nghiªn cøu gièng c©y rõng trong c¶ níc ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ chän gièng, kh¶o nghiÖm vµ nh©n gièng cho nhiÒu loµi c©y rõng, ®· ®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ bíc ®Çu, më ra mét triÓn väng lín cho trång rõng nguyªn liÖu ë níc ta [26]. Nh©n gièng lµ kh©u cuèi cïng trong c«ng t¸c gièng. §Ó gi÷ ®îc c¸c ®Æc tÝnh tèt cña c©y gièng ngêi ta thêng dïng c¸c ph¬ng thøc nh©n gièng sinh dìng. Trong c¸c ph¬ng thøc nh©n gièng sinh dìng th× c¸c ph¬ng ph¸p ghÐp kÕt hîp ®îc søc sèng trÎ cña gèc ghÐp víi tÝnh di truyÒn tèt cña cµnh ghÐp, t¹o ®îc c©y ghÐp võa sèng l©u, võa mau ra qu¶ vµ gi÷ ®îc gi¸ trÞ kinh tÕ tèt cña c©y mÑ lÊy cµnh, ®ång thêi c©y thÊp h¬n, v× vËy ph¬ng thøc nµy ®· vµ ®ang ®îc ¸p dông réng r·i trong viÖc x©y dùng c¸c vên gièng c©y rõng vµ c¸c vên qu¶ cao s¶n [19]. Tr¸m tr¾ng (Canarium album (Lour.) Raeusch) lµ loµi c©y b¶n ®Þa ph©n bè trong rõng tù nhiªn vµ ®îc nh©n d©n ta g©y trång ë nhiÒu n¬i víi môc ®Ých trång rõng phßng hé kÕt hîp lÊy qu¶. Tõ l©u, qu¶ tr¸m ®· ®îc nhiÒu níc sö dông lµm thùc phÈm. Phóc KiÕn vµ Qu¶ng §«ng lµ hai tØnh trång tr¸m lÊy qu¶ nhiÒu nhÊt Trung Quèc. Tõ n¨m 1980 ®Õn 1996 s¶n lîng qu¶ tr¸m ®· t¨ng tõ 4,5 lÇn ®Õn 12,5 lÇn nhng vÉn cha ®¸p øng ®ñ nhu cÇu tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu [38]. Ngoµi s¶n lîng trong níc, Trung Quèc vÉn ph¶i nhËp khÈu qu¶ tr¸m tõ ViÖt Nam. V× vËy, qu¶ tr¸m trë nªn cã gi¸, dÔ tiªu thô trªn thÞ trêng. C©y tr¸m tr¾ng ®· ®îc n«ng d©n miÒn nói vµ chñ trang tr¹i quan t©m g©y trång víi môc ®Ých lÊy qu¶.
2 Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña c©y tr¸m trång tõ h¹t lµ l©u ra qu¶, trªn c¸c m« h×nh thö nghiÖm t¹i L¹ng S¬n, Hoµ B×nh vµ Phó Thä cho thÊy c©y tr¸m tr¾ng sau khi trång tõ 8 ®Õn 10 n¨m míi cho qu¶, tû lÖ c©y cã qu¶ rÊt thÊp. T¹i H¹ hoµ, Phó Thä tr¸m trªn 20 tuæi trång trong vên hé gia ®×nh cã tû lÖ c©y ra qu¶ cã thÓ cho thu ho¹ch chØ chiÕm tõ 30 - 40%, cßn l¹i 60 - 70% sè c©y rÊt Ýt qu¶ vµ kh«ng cã qu¶. Nh÷ng c©y kh«ng cho qu¶ ng«n ng÷ d©n gian thêng gäi lµ “c©y ®ùc” , nã kh«ng ®¸p øng ®îc môc ®Ých trång rõng lÊy qu¶. Nh©n gièng sinh dìng lµ ph¬ng thøc cã thÓ c¶i thiÖn ®îc chÊt lîng gièng c©y rõng. C¸c nghiªn cøu vÒ nh©n gièng sinh dìng tr¸m tr¾ng cho thÊy nh©n gièng b»ng ph¬ng ph¸p ghÐp cho tû lÖ thµnh c«ng kh¸ cao, nh©n gièng b»ng ph¬ng ph¸p gi©m hom ®¹t tû lÖ ra rÔ rÊt thÊp, hiÖu qu¶ kÐm vµ “cã thÓ gi©m hom kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p phï hîp víi loµi c©y nµy “ [24]. LÊy cµnh tr¸m tõ c¸c c©y mÑ sai qu¶ ghÐp lªn gèc tr¸m tr¾ng ®îc c©y tr¸m ghÐp. C©y ghÐp cã u ®iÓm næi bËt lµ sím cho qu¶, lo¹i trõ ®îc hiÖn tîng “c©y ®ùc”, c©y ghÐp thêng cã t¸n thÊp, cµnh xoÌ ngang, dÔ thu h¸i vµ ch¨m sãc, cã thÓ th©m canh víi cêng ®é cao, v× thÕ nhiÒu ®Þa ph¬ng ®· chän c©y tr¸m ghÐp ®Ó trång rõng. Trong 2 n¨m (2003 - 2004) diÖn tÝch tr¸m ghÐp trång trong m« h×nh khuyÕn l©m t¹i c¸c tØnh miÒn nói phÝa b¾c ®¹t 482,5 ha, íc tÝnh tæng diÖn tÝch tr¸m ghÐp ®· trång trong c¶ níc ®Õn n¨m 2006 ®¹t trªn 1000 ha. VÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ. ChØ t¹m tÝnh víi n¨ng suÊt khiªm tèn lµ 100 kg/c©y ë giai ®o¹n sau tuæi 10 (tr¸m ghÐp cã thÓ cho qu¶ tõ n¨m thø hai). HiÖn nay gi¸ qu¶ tr¸m t¬i trªn thÞ trêng ViÖt Nam phÇn lín dao ®éng tõ 4000 - 6000 ®ång/kg, nhng ®Ó gi¶m tèi ®a møc ®é rñi ro xin t¹m tÝnh víi gi¸ 2000 ®/kg. Víi mËt ®é 400 c©y/ha, vµ thêi gian cho thu qu¶ kÐo dµi 25 n¨m, th× hiÖu qu¶ kinh tÕ trªn mçi hÐc ta trång tr¸m hµng n¨m kho¶ng 80 triÖu ®ång, kh«ng thua kÐm cµ phª n¨ng suÊt kh¸ (2 tÊn/ha), vµo nh÷ng n¨m ®îc gi¸ (2500 USD/tÊn). NÕu gÆp rñi ro, qu¶ tr¸m t¬i chØ b¸n ®îc 1000®/kg th× mçi hÐc ta hµng n¨m vÉn thu ®îc 40 triÖu ®ång - gÊp
3 ®«i ruéng lóa 10 tÊn/ha, gÇn gÊp 7 lÇn rõng b¹ch ®µn th©m canh (20 m3/ha/n¨m x 300.000®/m3 = 6 triÖu ®ång/ha/n¨m) [37]. Gi¸ trÞ vÒ kinh tÕ vµ sinh th¸i cña c©y tr¸m qu¶ lµ rÊt lín, nhu cÇu trång tr¸m ghÐp ngµy cµng t¨ng lªn nhng kÕt qu¶ trång rõng cßn nhiÒu h¹n chÕ. Phong trµo trång tr¸m ghÐp ë níc ta míi ®îc b¾t ®Çu trong kho¶ng 3 n¨m gÇn ®©y, rõng tr¸m ghÐp cña n«ng d©n hiÖn nay chñ yÕu ®ang ë giai ®o¹n kiÕn thiÕt c¬ b¶n, nh×n chung tû lÖ thµnh rõng thÊp, chÊt lîng rõng trång cha ®îc c¶i thiÖn, cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña c©y lÊy qu¶ lµ ph¶i cã søc sinh trëng tèt, cã bé khung cµnh v÷ng ch¾c, c©n ®èi, cã gãc ph©n cµnh lín t¹o ra nhiÒu cÊp cµnh, chuÈn bÞ cho giai ®o¹n sau. Còng trong kho¶ng 3 n¨m trë l¹i ®©y, viÖc nh©n gièng c©y tr¸m ghÐp ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trång rõng trong nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ cßn nhiÒu tån t¹i. MÆc dï ®· cã mét sè c¬ së s¶n xuÊt c©y tr¸m ghÐp ®¸p øng ®îc mét phÇn nhu cÇu cña ngêi trång rõng. Tuy nhiªn ®iÒu mµ c¸c nhµ s¶n xuÊt quan t©m lµ t¨ng nhanh sè lîng c©y con ®Ó ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu cña thÞ trêng, vÊn ®Ò n©ng cao chÊt lîng c©y ghÐp cha ®îc quan t©m nghiªn có. Cã thÓ cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng trªn, bªn c¹nh nh÷ng nguyªn nh©n vÒ kinh tÕ, x· héi th× mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng lµ chóng ta cha x©y dùng ®îc hÖ thèng biÖn ph¸p kü thuËt t¹o c©y tr¸m ghÐp trªn c¬ së cã hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ loµi c©y nµy ë giai ®o¹n vên ¬m vµ giai ®o¹n tuæi non lµm c¬ së v÷ng ch¾c cho viÖc x©y dùng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt s¶n xuÊt c©y ghÐp ®¹t yªu cÇu chÊt lîng ®ñ tiªu chuÈn ®em ®i trång. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trªn, chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi “ Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p kü thuËt t¹o c©y tr¸m tr¾ng ghÐp Canarium album (Lour.) Raeusch” .
4 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Mét sè dÉn liÖu vÒ c©y Tr¸m tr¾ng 1.1.1. §Æc tÝnh sinh vËt häc: Theo tµi liÖu cña Ph¹m §øc TuÊn, NguyÔn H÷u Léc (2005), [38]: Hä tr¸m Burseraceae gåm 16 chi, h¬n 500 loµi ph©n bè t¹i vïng nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, c¶ b¾c vµ nam b¸n cÇu, lµ nh÷ng loµi gç lín thêng xanh ®a t¸c dông. Ngoµi gi¸ trÞ phñ xanh, phÇn lín c¸c loµi trong 16 chi nãi trªn ®Òu cho gç lín vµ rÊt nhiÒu loµi cho qu¶ ¨n ®îc. Trong 16 chi cña Burseraceae, c¸c loµi tr¸m ¨n qu¶ chñ yÕu tËp trung trong chi Canarium. Chi nµy gåm h¬n 100 loµi, tuy nhiªn theo c¸c ®iÒu tra cña Trung Quèc vµ NhËt B¶n, chØ cã 26 loµi ®· ®îc g©y trång trªn thÕ giíi ®Ó lÊy qu¶ vµ lÊy gç. Trong 26 loµi trªn cã 3 loµi tr¸m ®en lµ Canarium pinela, C.rigrum vµ C.tonkinensis ®îc a chuéng trªn thÞ trêng Trung Quèc. Loµi C.ovatum nguyªn s¶n Philippine, ph©n bè tù nhiªn ë nam ®¶o Luzon, qu¶ to, h¹t rÊt lín, ®©y lµ loµi tr¸m rÊt ngon, cã gi¸ trÞ dinh dìng rÊt cao, ®¸ng ®îc quan t©m g©y trång. Loµi tr¸m tr¾ng Canarium album lµ c©y th©n gç l©u n¨m thêng xanh, t¸n l¸ dµy vµ rËm, lu«n lu«n t¹o ra ®é tµn che cao, t¸c dông chèng xãi mßn b¶o vÖ ®Êt vµ c¶i thiÖn khÝ hËu rÊt tèt. Tr¸m tr¾ng cã kh¶ n¨ng t¸i sinh tù nhiªn m¹nh c¶ h¹t vµ chåi - §Æc ®iÓm hÖ rÔ: §Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña c©y tr¸m mäc tù nhiªn tõ h¹t lµ rÔ cäc ®¬n trôc, th¼ng ®øng, ph¸t triÓn rÊt s©u. §iÒu tra t¹i Phóc KiÕn Trung Quèc cho thÊy c©y mäc tõ h¹t víi ®êng kÝnh 40cm, trªn ®Êt ®åi rÔ cäc cã thÓ ¨n s©u 4 - 5 m, trªn ®Êt phï sa cã thÓ ¨n s©u 7 - 8 m, rÔ bµng ph¸t triÓn rÊt muén, sè lîng Ýt, yÕu ít, nãi chung kh«ng vît qu¸ giíi h¹n che phñ cña t¸n l¸. Bé rÔ nh vËy thêng t¹o ra th©n c©y to, cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n cao [38]. - §Æc ®iÓm ph¸t léc vµ ph©n cµnh:
5 Mçi n¨m c©y tr¸m tr¾ng cã thÓ ph¸t léc ®Ó thµnh ®o¹n cµnh tõ 2 ®Õn 5 hoÆc 6 lÇn. Tuæi c©y non, tr¹ng th¸i dinh dìng tèt vµ nhiÖt Èm cµng thuËn lîi th× sè lÇn ph¸t léc cµng nhiÒu. Mïa ph©n hãa chåi hoa vµo kho¶ng cuèi th¸ng 2 ®Çu th¸ng 3 nªn hÇu hÕt léc xu©n ®Òu kh«ng thµnh cµnh sinh qu¶ [38]. - §Æc ®iÓm ra hoa, kÕt qu¶: Cã 4 kiÓu hoa: Hoa ®ùc, hoa c¸i, hoa lìng tÝnh vµ hoa dÞ h×nh. C©y hoa tù ®ùc hoµn toµn kh«ng cho qu¶, ng«n ng÷ d©n gian gäi lo¹i nµy lµ “c©y ®ùc”, c©y toµn hoa tù c¸i cho s¶n lîng qu¶ t¨ng dÇn theo tuæi, c©y võa cã hoa ®ùc võa cã hoa c¸i cho s¶n lîng qu¶ gi¶m dÇn theo tuæi, c©y cã hoa tù toµn ®ùc, toµn lìng tÝnh vµ toµn dÞ h×nh cho s¶n lîng qu¶ rÊt thÊp vµ Ýt thay ®æi theo tuæi. Tr¸m tr¾ng b¾t ®Çu mïa hoa vµo gi÷a th¸ng 5, hoa në ré tõ cuèi th¸ng 5, ®Õn ®Çu th¸ng 6 vµ hoa tµn, qu¶ non tõ gi÷a ®Õn cuèi th¸ng 6. Sau khi hoa tµn, qu¶ lín rÊt nhanh, ®Õn gi÷a th¸ng 7, kÝch thíc qu¶ vÒ c¬ b¶n ®· ®Þnh h×nh vµ cã thÓ thu ho¹ch cho s¶n xuÊt møt tr¸m. Tõ gi÷a th¸ng 7 ®Õn ®Çu th¸ng 10, qu¶ t¨ng nhanh sinh khèi kh« vµ t¨ng ®é cøng. Tõ trung tuÇn th¸ng 10 ®Õn cuèi th¸ng 11, qu¶ chÝn dÇn ®Õn chÝn hoµn toµn [38]. - Yªu cÇu vÒ ®Êt trång vµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu: Kh¶ n¨ng thÝch øng cña tr¸m tr¾ng víi ®Êt trång rÊt réng, tõ ®Êt båi tô s«ng suèi ®Õn feralit ®á hay vµng trªn ®åi gß ®Òu cã thÓ trång tr¸m, tr¸m tr¾ng kh«ng a ®Êt ®äng níc, ®Êt bÝ chÆt, rÊt kÞ ®Êt phÌn mÆn vµ rÊt a ®Êt t¬i xèp, ®é th«ng tho¸ng cao, gi÷ Èm tèt. pH thÝch hîp víi tr¸m dao ®éng tõ 4,5 – 6,5 ®Êt cµng dµy, cµng th«ng tho¸ng vµ gi÷ Èm tèt th× rÔ cµng ph¸t triÓn s©u réng, t¸n l¸ cµng xum xuª vµ s¶n lîng qu¶ cµng cao [34]. Tr¸m tr¾ng a khÝ hËu nãng Èm, dÔ bÞ h¹i do s¬ng muèi [1]. Trõ hai vïng kh¾c nghiÖt lµ nói cao phÝa b¾c cã mïa ®«ng gi¸ l¹nh vµ mét sè n¬i ë T©y nguyªn, §«ng nam bé cã mïa kh« qu¸ dµi, c¶ kh«ng khÝ vµ ®Êt ®Òu kh«, cßn phÇn lín l·nh thæ ViÖt Nam ®Òu cã chÕ ®é khÝ hËu phï hîp víi ph¸t triÓn
6 c©y tr¸m tr¾ng lÊy qu¶. ë mäi n¬i c©y tr¸m tr¾ng ph©n bè, vÒ c¬ b¶n cã thÓ g©y trång c©y tr¸m lÊy qu¶ [38]. 1.1.2. §Æc ®iÓm h×nh th¸i C©y cã thÓ cao tíi 25 m, ®êng kÝnh 120 cm. Th©n trßn th¼ng, vá x¸m tr¾ng, lóc giµ thêng bong vÈy nhá. VÕt vá ®Ïo cã nhùa th¬m h¬i ®ôc [5]. 1.1.3. Ph©n bè: C©y mäc tù nhiªn ë Ên §é, Lµo, Th¸i lan, Philippine [5]. ë Trung quèc c¸c tØnh V©n Nam, Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y, Phóc KiÕn, §µi Loan, Tø Xuyªn… ®Òu trång tr¸m. ViÖt Nam, Lµo, CamPuchia ®Òu cã tr¸m tr¾ng ph©n bè [1]. ë ViÖt nam, tr¸m tr¾ng ph©n bè chñ yÕu ë c¸c tØnh phÝa B¾c, T©y nguyªn, n¬i cã lîng ma tõ 1500 – 2000 mm/n¨m, thêng ph©n bè ë ®é cao tõ 100 – 750 m, thêng gÆp ë rõng thø sinh trªn ®Êt cßn tèt nhng mäc r¶i r¸c, cha gÆp tr¸m tr¾ng mäc tù nhiªn thuÇn loµi [1]. 1.1.4. Gi¸ trÞ kinh tÕ: Gç x¸m tr¾ng, mÒm nhÑ, dÔ lµm, dÔ bÞ mèi mät. Cã thÓ dïng lµm gç d¸n l¹ng, lµm trô má, ®ãng ®å dïng th«ng thêng. Qu¶ chÝn ®Ó ¨n hoÆc lµm thuèc. Nhùa tr¸m cã mïi th¬m dïng ®Ó cÊt tinh dÇu, lÊy tïng h¬ng dïng trong c«ng nghÖ s¬n, in, lµ loµi c©y ®a t¸c dông, mäc nhanh, cã biªn ®é sinh th¸i réng, dÔ g©y trång [5]. 1.2. LÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.2.1. ë níc ngoµi 1.2.1.1. Nghiªn cøu ph¬ng ph¸p ghÐp vµ øng dông trong s¶n xuÊt Cã nhiÒu dÉn liÖu cho thÊy ngêi Trung Quèc ®· biÕt ghÐp c©y tõ hµng ngµn n¨m tríc c«ng nguyªn. Aristote (384 - 322 TCN) ®· nãi vÒ ghÐp trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh. Thêi kú phôc hng (1350 - 1600) ngêi ta chó ý ®Õn øng dông thùc tiÔn cña ghÐp. NhiÒu loµi c©y ®îc ®a vµo ch©u ©u vµ duy tr×
7 b»ng ph¬ng ph¸p ghÐp. Vµo thÕ kû thø 16 - 17 ghÐp ®îc ¸p dông réng r·i ë níc Anh trong nghÒ lµm vên vµ ®· nhËn thÊy vai trß cña líp tîng tÇng tuy cha râ b¶n chÊt cña nã. §Çu thÕ kû thø 18, Stephen Hales trong t¸c phÈm nghiªn cøu vÒ “TuÇn hoµn cña nhùa” trong c©y ®· nhËn thÊy sù tån t¹i cña phÇn gi÷a c©y vµ vai trß cña nã trong vËn chuyÓn c¸c chÊt tõ rÔ lªn trªn. Còng trong kho¶ng thêi gian nµy, Duhamel ®· nghiªn cøu sù h×nh thµnh tæ hîp ghÐp, sù vËn chuyÓn cña nhùa qua chç ghÐp. N¨m 1821, Thourin ®· m« t¶ 119 ph¬ng ph¸p ghÐp vµ nh÷ng biÕn ®æi do ghÐp c©y g©y ra [13]. Vµo n¨m 1840 mét ngêi Ph¸p tªn lµ Marier de Boisdyver ë vïng rõng Ph«ngtenn¬bl« ®· ghÐp trªn 10 ngh×n c©y th«ng ®en xuÊt xø Korzica (Pinus nigra sp. Lariciot) lªn gèc ghÐp th«ng ®en non trÎ nh»m nh©n réng xuÊt xø cã gi¸ trÞ vµ ®Ó s¶n xuÊt h¹t gièng phôc vô trång rõng [27]. Nh©n gièng b»ng ph¬ng ph¸p ghÐp ®îc coi lµ mét c«ng nghÖ tiªn tiÕn trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ ®îc ¸p dông phæ biÕn ë nh÷ng níc trång c©y ¨n qu¶ trªn thÕ giíi. Ngoµi ra nã cßn ®îc sö dông trong nghÒ c©y c¶nh, c©y c«ng nghiÖp, c©y thuèc (Sing R.B.1993). C©y ¨n qu¶ l©u n¨m, nÕu sö dông ®îc tæ hîp m¾t ghÐp, gèc ghÐp thÝch hîp ngoµi c¸c u ®iÓm h¬n h¼n so víi c¸c ph¬ng ph¸p nh©n gièng kh¸c vÒ kh¶ n¨ng sinh trëng, hÖ sè nh©n gièng, møc ®é ®ång ®Òu cña c©y con… C©y ghÐp cßn cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi ®iÒu kiÖn bÊt lîi nh h¹n, l¹nh, óng…MÆt kh¸c cßn lµm cho c©y lïn ®i. Nh÷ng u ®iÓm nµy ®îc biÓu hiÖn râ rÖt trong s¶n xuÊt c©y cã mói (Cobin 1948), (trÝch dÉn theo [22]). Mét thµnh tùu næi bËt cña u thÕ nh©n gièng b»ng ph¬ng ph¸p ghÐp lµ trong nghÒ trång t¸o. ViÖc sö dông gèc ghÐp lïn vµ nöa lïn ®îc coi lµ cuéc c¸ch m¹ng trong nghÒ trång t¸o ë ch©u ©u. V× khi sö dông gèc ghÐp ®ã lµm t¸n c©y nhá l¹i, trång ®îc nhiÒu h¬n, sím cho qu¶, n¨ng suÊt cao, ch¨m sãc tiÖn lîi, gi¶m ®îc c«ng thu h¸i [36]. GhÐp ®· trë thµnh ph¬ng ph¸p chuÈn ®èi víi c©y tÕch (Tectona grandis) (Muniswami,1977). Th«ng thêng cã hai mïa ghÐp trong mét n¨m,
8 ®ã lµ mïa xu©n (th¸ng 3 - 5) vµ mïa thu (th¸ng 10 - 11), song ë c©y tÕch, tû lÖ sèng cña c©y ghÐp vµo mïa xu©n cao h¬n so víi mïa thu vµ chåi ghÐp còng sinh trëng tèt h¬n. C¸c níc nh Ên ®é vµ Th¸i Lan, ghÐp tÕch ®¹t tû lÖ thµnh c«ng tíi 98% [27]. Tõ nh÷ng n¨m 1950 ph¬ng thøc ghÐp ®· ®îc dïng ë c¸c níc ch©u ¢u ®Ó x©y dùng vên gièng cho nhiÒu loµi c©y rõng. HiÖn nay ghÐp vÉn lµ mét ph¬ng thøc nh©n gièng chñ yÕu ®ang ®îc ¸p dông ®Ó x©y dùng vên gièng ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi [19]. 1.2.1.2. Nghiªn cøu sö dông gç, nhùa tr¸m, ®Æc tÝnh sinh vËt häc vµ kü thuËt g©y trång. - C¸c nghiªn cøu sö dông gç vµ dÇu nhùa Lý Thêi Tr©n ®êi Minh vµo thÕ kû XV. Trong :” B¶n th¶o c¬ng môc”, ®· ghi chÐp c¸c nghiªn cøu sö dông rÔ, l¸, qu¶ tr¸m ®Ó lµm thuèc ch÷a bÖnh vµ thuèc bæ dïng trong d©n gian. Barry Evans (1993), ®· ®Ò cËp ®Õn gi¸ trÞ cña h¹t tr¸m: cã thÓ sö dông nh©n h¹t tr¸m s¶n xuÊt mü phÈm vµ sö dông vá h¹t tr¸m lµm chÊt ®èt. TiÒm n¨ng khai th¸c sö dông 4 loµi tr¸m trong chi Canarium trong khu«n khæ dù ¸n “Ph¸t triÓn nh÷ng loµi c©y b¶n ®Þa cho qu¶ h¹ch cã thÓ ¨n ®îc” t¹i Philippine, ®· thèng kª ®îc 3 loµi mäc phæ biÕn lµ C.ovatum, C.indicum vµ C.salomonense. T¸c gi¶ còng lîc dÉn nh÷ng nghiªn cøu ban ®Çu vÒ sinh trëng, mËt ®é rõng trång, kh¶ n¨ng cung cÊp h¹t vµ thÞ trêng tiªu thô t¹i quÇn ®¶o solomon thuéc Philippine. «ng còng cho biÕt tr¸m ph©n bè rÊt nhiÒu t¹i papuanew Guinea, c¸c níc vanuatu PNG l¸ng giÒng vµ ®iÒu ®Æc biÖt lµ c¸c quèc gia nµy còng ®ang quan t©m nghiªn cøu sö dông khai th¸c tiÒm n¨ng kinh tÕ tõ c©y tr¸m [42]. - Nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh sinh vËt häc
9 Yangjigao (1998), ®· c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ c©y tr¸m tr¾ng trong cuèn: “ §Êt rõng vµ chän gièng c©y trång thÝch hîp nam Qu¶ng T©y. Nhµ xuÊt b¶n l©m nghiÖp Trung Quèc 1998” nh sau: Tr¸m tr¾ng mäc ë ch©n ®åi cã ®é cao tõ 200 - 500m, ®é dèc 360, ®Êt thÞt, chua, ®é dµy tÇng ®Êt lín h¬n 100 cm cã hµm lîng (%) c¸c chÊt trong l¸: N 1,73 P205 0,21 Ca0 0,96 Mg0 0,41 Tro 6,5 Si02 4,1 K20 0,72 Na20 0,008 Fe203 0,01 Al203 0,002 Mn0 0,003 Tr¸m tr¾ng vµ tr¸m ®en lµ loµi c©y yªu cÇu vÒ ®Êt giµu dinh dìng víi hµm lîng c¸c (%) c¸c chÊt cã trong ®Êt lµ: N: 1,67 - 1,73; Tro: > 6,5; Si02:4,22 - 4,91; Ca0: 0,96; K20: 0,72 (trÝch dÉn theo[1]). - Nghiªn cøu vÒ kü thuËt g©y trång Th¸i lan vµ Philippine ®· cã nh÷ng nghiªn cøu g©y trång tr¸m víi vai trß lµ c©y th©n gç trång xen trong m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp. Trung Quèc ®· cã nh÷ng bíc ®i sím trong ho¹t ®éng c¶i thiÖn gièng tr¸m tr¾ng , vµ ®· bíc ®Çu cho ra mét sè xuÊt xø, gia hÖ (family) h÷u tÝnh vµ mét sè dßng v« tÝnh (strain) tuyÓn chän tõ c¸c u thÕ lai vµ nh©n b»ng ph¬ng ph¸p ghÐp [38]. 1.2.2. ë ViÖt Nam. 1.2.2.1. Nghiªn cøu ph¬ng ph¸p ghÐp vµ øng dông trong s¶n xuÊt. NghÒ trång c©y ¨n qu¶ ë ViÖt Nam ®· cã c¸ch ®©y h¬n hai ngh×n n¨m, trong lÞch sö dùng níc vµ gi÷ níc, ®Êt níc ta chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ cña chiÕn tranh, viÖc ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt vµ nghiªn cøu øng dông vµo s¶n xuÊt cßn nhiÒu h¹n chÕ. Sau hoµ b×nh lËp l¹i, §¶ng vµ nhµ níc ®· cã nh÷ng chñ tr¬ng chÝnh s¸ch ®Ó ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp toµn diÖn. Tõ sau nh÷ng n¨m 1960, c¸c ViÖn nghiªn cøu vµ c¸c trêng §¹i häc n«ng l©m ®îc thµnh lËp ®· t¹o ra mét bíc nh¶y vät trong s¶n xuÊt vµ nghiªn cøu khoa häc n«ng l©m nghiÖp.
10 - Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: H¬n 40 n¨m qua, ngµnh n«ng nghiÖp ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu to lín. Trong ®ã c«ng nghÖ nh©n gièng sinh dìng gåm chiÕt, ghÐp, nu«i cÊy m«… ®· ®îc øng dông cho hÇu hÕt cho c¸c loµi c©y ¨n qu¶ vµ mét sè loµi hoa, c©y c¶nh. §Õn nay ®· x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c qui tr×nh kü thuËt nh©n gièng c©y ¨n qu¶ nh: nh·n, v¶i, cam, hång, bëi, lª, t¸o, m¬, mËn, xoµi, …. C¸c vên ¬m nh©n gièng ®· ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c tØnh vµ c¸c vïng s¶n xuÊt trong c¶ níc, n¨ng suÊt vµ chÊt lîng c©y trång ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn. - Trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp: C«ng t¸c gièng c©y rõng ë níc ta b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 1930, khi c¸c nhµ l©m nghiÖp ngêi Ph¸p x©y dùng mét sè ®iÓm trång thö ®Çu tiªn cho mét sè loµi c©y rõng. Sau ®ã, trong nh÷ng n¨m 1950 - 1960 c¸c kh¶o nghiÖm cho bé gièng 18 loµi b¹ch ®µn, 15 loµi th«ng vµ mét sè loµi keo ®· ®îc tiÕn hµnh t¹i vïng nói §µ l¹t mµ ®Õn nay ®· thµnh mét sè loµi cã gi¸ trÞ nh Eucalyptus microcorys vµ E. grandis cao 60m víi ®êng kÝnh 55 - 60 cm. Tuy vËy, do ®iÒu kiÖn chiÕn tranh nªn trong mét thêi gian dµi c«ng t¸c gièng chØ dõng l¹i ë b¶o qu¶n h¹t gièng vµ x©y dùng rõng gièng lµ chÝnh. Sau n¨m 1975, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1980, ho¹t ®éng c¶i thiÖn gièng c©y rõng míi ®îc ®Èy m¹nh trong c¶ níc. C¸c ho¹t ®éng trong thêi gian ®Çu chñ yÕu lµ kh¶o nghiÖm xuÊt xø cho c¸c loµi th«ng, b¹ch ®µn, keo, trµm, phi lao v.v. sau ®ã lµ c¸c ho¹t ®éng vÒ chän läc c©y tréi, x©y dùng rõng gièng vµ vên gièng. Nh÷ng ho¹t ®éng næi bËt gÇn ®©y lµ ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu chän läc c¸c gièng lai tù nhiªn, t¹o gièng lai nh©n t¹o, nh©n gièng hom vµ nu«i cÊy m« ph©n sinh, còng nh øng dông chØ thÞ ph©n tö vµo c¶i thiÖn gièng c©y rõng [20]. Nh©n gièng sinh dìng ®· ®îc ¸p dông réng r·i cho mét sè loµi c©y rõng, phôc vô cho c¸c môc ®Ých kh¸c nhau, trong ®ã ghÐp, gi©m hom vµ nu«i cÊy m« lµ nh÷ng biÖn ph¸p ®îc sö dông nhiÒu h¬n c¶.
11 + C©y mì (Manglietia glauca) ®· ®îc Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù (1989), sö dông ph¬ng ph¸p ghÐp ®Ó nh©n gièng c©y tréi phôc vô x©y dùng vên gièng dßng v« tÝnh (dÉn theo[25]). + Th«ng nhùa (Pinus merkusii), th«ng ba l¸ (P.kesiya), th«ng ®u«i ngôa (P.massoniana), ghÐp lµ biÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó t¹o c©y ghÐp cho x©y dùng dßng v« tÝnh ®· ®îc Lª §×nh Kh¶, Hµ Huy ThÞnh, Hoµng Thanh Léc vµ céng sù ¸p dông ë ViÖn khoa häc l©m nghiÖp, C«ng ty gièng l©m nghiÖp Trung ¬ng vµ mét sè ®¬n vÞ kh¸c (dÉn theo [25]). + C©y ®iÒu (Anacardium occidentale) lµ loµi c©y lÊy qu¶ cã gi¸ trÞ. §Ó x©y dùng vên gièng vµ ®a th¼ng c©y ghÐp vµo trång. Hoµng Ch¬ng vµ TrÇn V¨n S©m (1990) ®· ¸p dông kü thuËt ghÐp chÎ trªn gèc ghÐp non, ®¹t tû lÖ sèng 37,3%. Ngoµi ra, Lu B¸ ThÞnh (1990) còng ®· chiÕt cµnh thµnh c«ng mét sè c©y ®iÒu ®Ó g©y trång (dÉn theo [25]). + C©y dÎ Trïng Kh¸nh (Castanea mollissima) còng ®· ®îc D¬ng Méng Hïng vµ céng sù (2001) nh©n gièng thµnh c«ng b»ng ph¬ng ph¸p ghÐp, tû lÖ sèng ®¹t trªn 70% [12]. + C©y håi (illicium verum) ®· ®îc NguyÔn Huy S¬n, NguyÔn TuÊn Hng (2003) sö dông ph¬ng ph¸p ghÐp nªm ®Ó nh©n gièng, tû lÖ sèng ®¹t trªn 70% [30]. + C©y quÕ (Cinamomum cassia) ®· ®îc Ph¹m V¨n TuÊn (2001), vµ céng sù sö dông ph¬ng ph¸p ghÐp nªm ngän ®Ó nh©n gièng, tû lÖ sèng ®¹t trªn 70% [39]. + GhÐp c¶i t¹o gièng ®· ®îc TrÇn Quang ViÖt vµ céng sù (1996) ¸p dông cho c©y trÈu nh¨n ë níc ta (trÝch dÉn theo [16]). 1.2.2.2. Nghiªn cøu sö dông gç, nhùa tr¸m, ®Æc tÝnh sinh vËt häc vµ kü thuËt g©y trång.
12 Trong nhiÒu n¨m nay c©y tr¸m tr¾ng ®· ®îc c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu ë c¶ 3 lÜnh vùc lµ khai th¸c sö dông gç vµ dÇu nhùa, Nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh sinh vËt häc vµ kü thuËt g©y trång. - C¸c nghiªn cøu vÒ khai th¸c, sö dông gç, nhùa,: §ç TÊt Lîi trong t¸c phÈm: “ Nh÷ng c©y thuèc vµ vÞ thuèc ViÖt nam” (1995), cho biÕt: Trong qu¶ tr¸m cã chøa chõng 1,2% chÊt Protit, 1% dÇu bÐo, 12% chÊt hydrat cac bon, 0,204% can xi, 0,06% phot pho, 0,0014% chÊt s¾t vµ 0,021% vi ta min C (DÉn theo kÕt qu¶ ph©n tÝch cña ViÖn vÖ sinh dÞch tÔ Trung Quèc – 1975). Trong nh©n qu¶ tr¸m cã chøa chõng 50 - 65% chÊt dÇu bÐo. Nhùa tr¸m lµ mét chÊt mÒm mµu vµng nh¹t, mïi th¬m dÔ chÞu, ®un nãng 900 sÏ ch¶y láng, tan trong ete, dÇu ho¶, khi cÊt kÐo bµng h¬i níc, nhùa tr¸m sÏ cho 18 – 30% tinh dÇu, thµnh phÇn chñ yÕu cña tinh dÇu tr¸m lµ Sabinen (45%) mét nguyªn liÖu ®Ó tæng hîp chÊt th¬m dïng trong h¬ng liÖu. Ngoµi ra cßn Y tÐcpinen (16,7%), TÐc pineol (10,8%),  pinen (9%),  Tecpinen (4,9%) Sau khi chng cÊt tinh dÇu cßn l¹i mét chÊt colophal tan hoµn toµn trong ete vµ tan mét phÇn trong cån l¹nh, chÊt nhùa tr¸m ®îc tiªu thô trªn thÞ trêng quèc tÕ víi tªn eleni. TÝnh chÊt ch÷a bÖnh cña qu¶ tr¸m ®îc ghi trong c¸c tµi liÖu ®«ng y cæ lµ: vÞ chua ngät, ch¸t, tÝnh «n, kh«ng ®éc, vµo kinh phÕ vµ vÞ, cã n¨ng lùc thanh phÕ, lîi yÕt hÇu, sinh t©n, chØ kh¸t, gi¶i ®éc, lµ thuèc ch÷a yÕt hÇu sng ®au, ho nhiÒu ®êm. Nhùa tr¸m dïng chng cÊt tinh dÇu dïng trong nh÷ng kü nghÖ níc hoa, colophal, cßn l¹i dïng trong kü nghÖ xµ phßng, vÐc ni. Trong kh¸ng chiÕn, tinh dÇu tr¸m ®îc dïng lµm dung m«i chiÕt suÊt cafªin trong l¸ chÌ, trong nh©n d©n dïng nhùa tr¸m trén víi th©n c©y ®Ëu t¬ng lµm h¬ng th¬m th¾p khi cóng b¸i ngµy lÔ [21]. Ph¹m §×nh Tam (2001), nhËn thÊy gç tr¸m tr¾ng lÊy tõ rõng trång tho¶ m·n ®îc c¸c tiªu chuÈn lµm gç d¸n, tû lÖ thµnh khÝ v¸n bãc ®¹t 61,2% trong ®ã v¸n mÆt chiÕm 73,8%. KÕt qu¶ nµy cho thÊy gç tr¸m tr¾ng dïng lµm nguyªn liÖu gç d¸n h¬n h¼n c¸c loµi c©y b¶n ®Þa kh¸c [34].
13 - C¸c nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh sinh vËt häc LÜnh vùc nµy ®îc nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp nh: TrÇn Xu©n ThiÖp (1985), TriÖu V¨n Hïng (1993), Ng« §×nh KhÕ (1994), Hµ V¨n TiÖp (1996), Lª Xu©n T×nh (1998), NguyÔn ThÞ Kim Anh (1999), NguyÔn Ngäc Thanh (2003). TrÇn Xu©n ThiÖp (1985), cho biÕt: Trong rõng tù nhiªn, tr¸m tr¾ng ngoµi 40 tuæi vÉn cßn kh¶ n¨ng t¨ng trëng mçi n¨m tíi 1cm vÒ ®êng kÝnh, tõ 0,3 - 0,5 cm vÒ chiÒu cao. Trong rõng thø sinh Quú ch©u (NghÖ An) tr¸m tr¾ng cã ®êng kÝnh 40 cm, chiÒu cao 25 m [30]. Ng« §×nh KhÕ (1994), qua theo dâi rõng trång nhËn thÊy: Tr¸m tr¾ng 13 tuæi trång thuÇn loµi t¹i l©m trêng L¹c Thuû, Hoµ b×nh cã chiÒu cao trung b×nh Hvn = 13 - 17 m, ®êng kÝnh D1,3 = 18 - 30 cm [15]. Lª Xu©n T×nh (1998), TÊt c¶ c¸c loµi tr¸m ®Òu cã nhùa víi s¶n lîng kh¸c nhau, nhng chñ yÕu lÊy ë loµi tr¸m tr¾ng. Gç tr¸m cã tû lÖ xenlulo lµ 50,7%, litnhin chiÕm 24,24% [33]. Hµ V¨n TiÖp (1996), nhËn thÊy c¸c nh©n tè khÝ hËu ®Òu cã ¶nh hëng ®Õn sinh trëng loµi tr¸m tr¾ng t¹i Hoµnh bå, Qu¶ng Ninh, trong ®ã chØ sè Èm tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9 cã ¶nh hëng m¹nh mÏ nhÊt. NguyÔn Ngäc Thanh (2003), nhËn xÐt sinh trëng chiÒu cao c©y t¸i sinh t¹i S¬n ®éng, B¾c Giang t¨ng dÇn theo ®é s©u tÇng ®Êt, hµm lîng mïn, hµm lîng ®¹m vµ ®é Èm ®Êt [31]. C«ng tr×nh cña TriÖu V¨n Hïng (1993), nhËn thÊy: VÒ ®Æc ®iÓm tæ thµnh loµi tr¸m tr¾ng trong rõng tù nhiªn chØ ®¹t trung b×nh 3,87% vÒ sè c©y vµ 6,84% vÒ tr÷ lîng « tiªu chuÈn, ë tr¹ng th¸i rõng IIIa1 tr¸m tr¾ng chiÕm tû lÖ cao h¬n so víi rõng IIIa2. T¸c gi¶ còng cho biÕt mét sè chØ tiªu sinh lý nh: cêng ®é tho¸t h¬i níc trung b×nh, søc hót níc cña l¸ [8]. NguyÔn ThÞ Kim Anh (1999), TiÕn hµnh kh¶o nghiÖm mét sè xuÊt xø tr¸m tr¾ng t¹i Phó Thä nhËn thÊy: TÊt c¶ c¸c xuÊt xø (Tuyªn Quang, Qu¶ng B×nh, T©y Nguyªn) ®Òu thÓ hiÖn ®Æc tÝnh sinh th¸i chung cña loµi cã kh¶ n¨ng
14 ph©n bè réng trªn nhiÒu vïng sinh th¸i. Kh¶ n¨ng thÝch øng víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn n¬i kh¶o nghiÖm cña c¸c xuÊt xø tr¸m tr¾ng ®îc thÓ hiÖn víi møc ®é kh¸c nhau. HÖ sè di truyÒn theo nghÜa réng c¸c tÝnh tr¹ng nghiªn cøu cña c¸c xuÊt xø tham gia kh¶o nghiÖm: H2 > 0,9 chøng tá xuÊt xø ®· chän cã kh¶ n¨ng gi÷ ®îc nh÷ng ®Æc tÝnh sinh trëng tèt cho ®êi sau. Nguån gèc ®Þa lý cña h¹t gièng cã ¶nh hëng râ rÖt ®Õn chÊt lîng rõng trång [1]. Ph¹m §øc TuÊn, NguyÔn H÷u Léc (2005), cho biÕt: tr¸m rÊt nhiÒu nhùa, èng nhùa chñ yÕu tËp trung trong tÇng libe, phÝa trong líp vá. Nhùa tr¸m chøa nhiÒu tanin vµ c¸c polyphenol kh¸c. Khi lé ra kh«ng khÝ c¸c polyphenol nµy bÞ oxy ho¸ trë thµnh chÊt ®éc g©y tæn th¬ng tÕ bµo vµ t¹o mµng c¸ch ly gi÷a gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp. CÇn lùa chän c¸ch ghÐp, mïa ghÐp, vÞ trÝ ghÐp… ®Ó kh¾c phôc ¶nh hëng nµy. C©y tr¸m mäc tù nhiªn tõ h¹t cã rÔ cäc ®¬n trôc, th¼ng ®øng, ph¸t triÓn rÊt s©u, rÔ bµng ph¸t triÓn rÊt muén, sè lîng Ýt, yÕu ít. Bé rÔ nh vËy thêng t¹o ra th©n c©y to, th¼ng ®øng vµ t¸n l¸ gän rÊt lîi gç mµ kh«ng lîi qu¶. Tr¸m ¬m tõ h¹t nÕu kh«ng t¸c ®éng sÏ ®îc tr¸m con 1 rÔ cäc dµi, rÊt Ýt rÔ bµng, hoµn toµn kh«ng thÓ trång rÔ trÇn, cho dï dïng bÇu lín vµ dµi còng khã vËn chuyÓn dµi ngµy vµ ®¹t tû lÖ sèng cao khi trång rõng. NÕu rÔ cäc bÞ ®øt non sÏ h×nh thµnh bé rÔ cäc chïm vµ rÔ bµng mäc võa sím võa nhiÒu. RÔ ®øt cµng sím xu thÕ nµy cµng m¹nh. Trêng hîp nµy sÏ t¹o ra c©y tr¸m ph©n cµnh sím, t¸n lïn vµ xoÌ réng rÊt lîi qu¶ mµ kh«ng lîi gç, rÔ bµng më réng tíi giíi h¹n gÊp 2 - 3 lÇn bãng chiÕu th¼ng ®øng cña t¸n l¸ vµ rÊt thuËn lîi cho xíi x¸o vµ bãn ph©n. §©y lµ tËp tÝnh phæ biÕn ë nhiÒu loµi c©y th©n gç mµ c©y tr¸m lµ mét trêng hîp ®iÓn h×nh [38]. - Nghiªn cøu vÒ kü thuËt g©y trång §· x¸c ®Þnh ®îc nhu cÇu dinh dìng vµ che s¸ng cña c©y tr¸m ë giai ®o¹n vên ¬m, thö nghiÖm cã kÕt qu¶ c¸c ph¬ng thøc trång rõng tr¸m cã c©y che phñ. Nghiªn cøu vÒ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt nh©n gièng tr¸m cã c«ng
15 tr×nh cña Hoµng Thanh Léc (2005), “ Bíc ®Çu tuyÓn chän vµ nh©n gièng tr¸m tr¾ng cã s¶n lîng qu¶ cao”. Tr¬ng ThÞ Th¶o qua nghiªn cøu ®Æc tÝnh sinh lý c©y tr¸m tr¾ng ë giai ®o¹n tuæi non nhËn xÐt: Thêi kú chuyÓn ho¸ tõ a bãng sang a s¸ng nhanh h¬n c¸c loµi c©y b¶n ®Þa kh¸c. C©y nhá díi 5 th¸ng tuæi c«ng thøc cho c¸c chØ tiªu tèt lµ che 100% vµ 75%, c©y 9 th¸ng tuæi c«ng thøc cho c¸c sè liÖu tèt lµ 50%, 25% vµ 0% (cã thÓ më s¸ng hoµn toµn). Tr¸m tr¾ng sau 1 n¨m cã thÓ ®· vît qua giai ®o¹n a bãng sang a s¸ng [32]. NguyÔn §×nh S©m víi ®Ò tµi “Nghiªn cøu x¸c ®Þnh nhu cÇu dinh dìng kho¸ng vµ che s¸ng loµi tr¸m tr¾ng” ®· nhËn thÊy: Tr¸m tr¾ng lµ loµi cã biÓu hiÖn tÝnh non rÊt râ rÖt víi thêi gian kÐo dµi tõ 9 th¸ng ®Õn 1 n¨m, che bãng 50 - 70% cã hiÖu qu¶. C¸c c«ng thøc bãn ph©n 4 NPK, thêi gian bãn thÝch hîp khi c©y ®îc 2 th¸ng tuæi ®Õn 4 th¸ng tuæi, hoµ ph©n vµo níc tíi lµ c¸ch cã hiÖu qu¶ râ rµng, sinh trëng cña c©y vît so víi ®èi chøng tõ 2 ®Õn 2,5 lÇn [28]. §iÓm tån t¹i trong thÝ nghiÖm nhu cÇu dinh dìng cña nghiªn cøu lµ trång 3 c©y trong mét chËu nªn cha x¸c ®Þnh ®îc ¶nh hëng râ rÖt cña kÝch thíc bÇu ®Õn sinh trëng cña c©y con. Tuæi c©y con thùc hiÖn thÝ nghiÖm míi dõng l¹i ë giai ®o¹n 6 th¸ng. Ph¹m §×nh Tam (1999), nghiªn cøu trång rõng tr¸m tr¾ng lµm nguyªn liÖu gç d¸n nhËn thÊy: Tr¸m tr¾ng lµ c©y ph©n bè réng kh¾p c¶ 3 miÒn B¾c, Trung, Nam vµ thêng gÆp trªn rõng thø sinh trªn ®Êt cßn nguyªn tr¹ng. Tr¸m tr¾ng cã mÆt ë nh÷ng vïng cã ®é cao tõ 10 m ®Õn 1000m, n¬i cã ®Êt tÇng dµy trªn 0,5 m, ®é chua pHKCL biÕn ®éng tõ 3,4 - 5,7, lîng mïn biÕn ®éng tõ 2 - 4,7%. Tr¸m tr¾ng cã kh¶ n¨ng t¸i sinh h¹t vµ chåi, chåi ë tuæi cµng non th× kh¶ n¨ng t¸i sinh cµng m¹nh, ph¬ng thøc trång toµn diÖn cã c©y phï trî giai ®o¹n ®Çu tá ra phï hîp, c©y phï trî, che phñ ®Êt phï hîp lµ keo, cèt khÝ, cã thÓ trång hçn giao víi lim xÑt. GhÐp tr¸m tr¾ng vµo vô xu©n cã nhiÒu thuËn lîi, tû lÖ sèng cao, cµnh ghÐp dÔ chän vµ c©y trång sinh trëng nhanh [34].
16 §Ò tµi nghiªn cøu cña Hoµng Thanh Léc ®· ®Ò cËp ®Õn kü thuËt ghÐp nh: thêi vô ghÐp, ph¬ng ph¸p ghÐp ®Õn tû lÖ sèng c©y ghÐp, thö nghiÖm ph¬ng ph¸p nh©n gièng sinh dìng loµi tr¸m tr¾ng b»ng gi©m hom víi vËt liÖu tõ c©y con 5 th¸ng tuæi vµ cµnh c©y ghÐp 2 n¨m tuæi. - Ph¬ng ph¸p ghÐp: ®· sö dông 3 ph¬ng ph¸p, trong ®ã ph¬ng ph¸p ghÐp bªn vµ ghÐp chÎ ®Ønh cã tû lÖ sèng gÇn b»ng nhau, (GhÐp chÎ ®Ønh: 70,41%, GhÐp bªn th©n: 73,33%, GhÐp m¾t nhá cã gç: 15,41%). GhÐp m¾t nhá cã gç kh«ng thÝch hîp víi Tr¸m. - Thêi vô ghÐp: tiÕn hµnh ghÐp vµo vô xu©n (tõ 15/4 ®Õn 20/4/2002) vµ vô thu (tõ 4/10 ®Õn 9/10/2002). GhÐp vµo vô xu©n cã tû lÖ sèng tõ 62 – 67,5%, ghÐp vô thu ®¹t 74,16%. - Cµnh ghÐp lÊy tõ vên gièng cã tû lÖ sèng: 82,78%, cao h¬n cµnh ghÐp lÊy tõ c©y mÑ 20 tuæi: 78,15%. - Hom gi©m lÊy tõ c©y con mäc tõ 6 th¸ng tuæi, tû lÖ ra rÔ cao nhÊt ë nång ®é 2000 - 2500 ppm cã tû lÖ ra rÔ lµ 36,7 vµ 33,3%. §iÒu nµy gîi ý r»ng, c©y tr¸m lµ loµi khã gi©m hom ngay c¶ víi c©y non. Hom gi©m lÊy tõ c©y ghÐp 2 tuæi, cha cã hoa, qu¶, tÊt c¶ c¸c c«ng thøc thuèc trong thÝ nghiÖm ®Òu kh«ng cã hom ra rÔ mµ chØ h×nh thµnh m« sÑo díi gèc hom víi tû lÖ rÊt thÊp tõ 3,3% - 6,6%. Nh vËy cµnh cña c©y ghÐp ë tuæi non còng kh«ng cã kh¶ n¨ng gi©m hom [24]. Ngoµi c¸c nghiªn cøu trªn, cã mét sè tµi liÖu vÒ kü thuËt t¹o c©y con: - “Sæ tay kü thuËt h¹t gièng vµ gieo ¬m mét sè lo¹i c©y rõng” (1995), “VÒ kü thuËt gieo ¬m”: BÇu ¬m c©y kÝch thíc 20 x 30 cm, thêi gian nu«i c©y trong vên ¬m tõ 4 th¸ng ®Õn 1 n¨m, tiªu chuÈn c©y con khi xuÊt vên chiÒu cao tèi thiÓu 40 cm, ®êng kÝnh cæ rÔ 5 – 7mm [4]. - Tiªu chuÈn ngµnh “Quy ph¹m kü thuËt trång rõng tr¸m tr¾ng (04TCN 24- 2001)” ¸p dông cho trång rõng tËp trung thuÇn loµi hoÆc hçn loµi b»ng c©y con tõ h¹t ®· qui ®Þnh râ b¶y vïng sinh th¸i cã thÓ trång rõng, ®Êt ®ai, khÝ
17 hËu, ph¬ng ph¸p thu h¸i, b¶o qu¶n h¹t gièng, kü thuËt gieo ¬m vµ trång rõng. Quy ph¹m nµy còng qui ®Þnh kÝch thíc bÇu 15 x 20 cm d¸n ®¸y, ®ôc lç cho c©y 9 - 12 th¸ng tuæi, tiªu chuÈn c©y con ®em trång theo ph¬ng thøc r¹ch ph¶i ®¹t ®êng kÝnh cæ rÔ 0,6 - 0,7 cm, chiÒu cao tõ 60 - 70 cm. C©y con trång theo ph¬ng thøc kh¸c ph¶i ®¹t tiªu chuÈn: tuæi c©y 6 - 7 th¸ng, chiÒu cao 30 - 35 cm, ®êng kÝnh cæ rÔ 0,4 - 0,5 cm [3]. - Tµi liÖu híng dÉn kü thuËt trång tr¸m tr¾ng cho khuyÕn n«ng viªn x· qui ®Þnh kü thuËt t¹o c©y con: Sö dông vá bÇu P.E cì 9 x 13 d¸n ®¸y, ®ôc lç ®Ó ¬m cho c©y con 6 - 7 th¸ng tuæi vµ vá bÇu P.E cì 10 x 15 cm d¸n ®¸y, ®ôc lç ®Ó ¬m cho c©y con 9 - 12 th¸ng tuæi [2]. - Mét tµi liÖu híng dÉn kü thuËt t¹o c©y con ë giai ®o¹n vên ¬m: KÝch thíc tói bÇu ni lon ®êng kÝnh 12 cm, chiÒu dµi 18 cm, bÇu thñng ®¸y, cã lç thñng xung quanh thµnh bÇu [6]. vµ bÇu PE cì 15 x 20 cm [7]. - T×nh h×nh nh©n gièng tr¸m ghÐp phôc vô s¶n xuÊt: §· cã mét sè c¬ së tiÕn hµnh nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt c©y tr¸m ghÐp ®¸p øng nhu cÇu trång rõng cña n«ng d©n vïng nói phÝa B¾c nh: Trung t©m øng dông khoa häc kü thuËt l©m nghiÖp t¹i huyÖn T©n l¹c, tØnh Hoµ B×nh thuéc ViÖn khoa häc l©m nghiÖp ViÖt Nam, XÝ nghiÖp gièng c©y l©m nghiÖp vïng ®ång b»ng s«ng Hång t¹i Phó Thä, C«ng ty gièng c©y l©m nghiÖp vïng §«ng b¾c t¹i L¹ng S¬n vµ L©m trêng H÷u lòng, L¹ng S¬n. C¸c c¬ së nµy ®· s¶n xuÊt ®îc tr¸m ghÐp, ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu trång rõng cña n«ng d©n. Cã thÓ tãm t¾t kÕt qu¶ trong nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt c©y tr¸m ghÐp cña 4 ®¬n vÞ trªn trong 5 n¨m gÇn ®©y nh sau: + Trung t©m øng dông khoa häc kü thuËt l©m nghiÖp t¹i T©n l¹c, Hoµ B×nh: N¨m 2001 ®· x©y dùng vên gièng ®Çu dßng tr¸m tr¾ng cã 5 xuÊt xø. N¨m 2005 ®· tiÕn hµnh ghÐp tr¸m tr¾ng phôc vô nghiªn cøu vµ chuyÓn giao kü thuËt cho n«ng d©n mét sè x· thuéc huyÖn T©n l¹c. C¸c nghiªn cøu vÒ chÊt lîng c©y ghÐp cha ®îc tiÕn hµnh.
18 + XÝ nghiÖp gièng c©y l©m nghiÖp vïng ®ång b»ng s«ng Hång t¹i Phó Thä: Chøc n¨ng chÝnh lµ s¶n xuÊt gièng c©y l©m nghiÖp phôc vô trång rõng nguyªn liÖu. N¨m 2001 ®· x©y dùng vên gièng ®Çu dßng tr¸m tr¾ng diÖn tÝch kho¶ng 1 ha, tõ n¨m 2005 ®· nh©n gièng thµnh c«ng víi tû lÖ c©y ghÐp sèng kho¶ng 60%, cung cÊp c©y gièng cho mét sè huyÖn thuéc tØnh Hµ Giang vµ Phó Thä. C¸c nghiªn cøu vÒ kü thuËt nh©n gièng cha ®îc tiÕn hµnh. + C«ng ty gièng c©y l©m nghiÖp vïng §«ng b¾c, tØnh L¹ng S¬n: NhiÖm vô chÝnh lµ s¶n xuÊt vµ kinh doanh gièng c©y l©m nghiÖp. N¨m 2001 ®· trång c©y ®Çu dßng tr¸m tr¾ng vá vµng, tõ n¨m 2004 ®· tiÕn hµnh nh©n gièng thµnh c«ng c©y ghÐp, tû lÖ c©y ghÐp sèng ®¹t 70%, ®· s¶n xuÊt ®îc c©y ghÐp phôc vô cho c¸c ch¬ng tr×nh khuyÕn l©m trong c¶ níc. C«ng ty chñ yÕu quan t©m ®Õn s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c nghiªn cøu vÒ kü thuËt t¹o c©y ghÐp cha ®îc thùc hiÖn. + L©m trêng H÷u lòng, tØnh L¹ng S¬n: Chøc n¨ng chÝnh cña L©m trêng lµ trång rõng nguyªn liÖu gç má. Do nhu cÇu trång rõng tr¸m ghÐp ë ®Þa ph¬ng t¨ng lªn, n¨m 2004 ®· thö nghiÖm ghÐp tr¸m tõ vËt liÖu ghÐp lµ cµnh tr¸m lÊy tõ rõng tù nhiªn, ®· nh©n gièng thµnh c«ng víi sè lîng nhá, ®¸p øng mét phÇn nhu cÇu cña n«ng d©n ë ®Þa ph¬ng. C¸c nghiªn cøu vÒ kü thuËt t¹o c©y tr¸m ghÐp cha ®îc tiÕn hµnh. 1.2.2.3. Th¶o luËn §· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c©y tr¸m tr¾ng cña c¸c t¸c gi¶ trong níc vµ ë níc ngoµi vÒ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau. Ngoµi c¸c nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh sinh th¸i, khai th¸c sö dông gç, qu¶ vµ nhùa, nghiªn cøu vÒ kü thuËt g©y trång cã mét sè c«ng tr×nh ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ, cã thÓ lµm c¬ së cho x©y dùng c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh ¸p dông cho loµi tr¸m tr¾ng. Nghiªn cøu vÒ kh¶o nghiÖm xuÊt xø c©y tr¸m tr¾ng ë níc ta míi chØ cã 1 c«ng tr×nh, sau 4 n¨m trång kh¶o nghiÖm míi bíc ®Çu ®¸nh gi¸ ®îc