Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số chỉ tiêu sinh trưởng, tinh dầu và khả năng giâm hom loài Tràm năm gân (Melaleuca quinquenervia) tại Ba Vì, Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:67

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn nhằm xác định được hàm lượng và chất lượng tinh dầu của các xuất xứ Tràm năm gân đang được trồng khảo nghiệm tại Ba Vì - Hà Nội. Xác định được hàm lượng và chất lượng tinh dầu của các dòng vô tính trội đang được khảo nghiệm để chọn ra dòng ưu việt. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số chỉ tiêu sinh trưởng, tinh dầu và khả năng giâm hom loài Tràm năm gân (Melaleuca quinquenervia) tại Ba Vì, Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP KHUẤT THỊ HẢI NINH NGHIÊN CỨU MỘT SỐ CHỈ TIÊU SINH TRƯỞNG, TINH DẦU VÀ KHẢ NĂNG GIÂM HOM LOÀI TRÀM NĂM GÂN (Melaleuca quinquenervia TẠI BA VÌ, HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP Hà Nội - Năm 2009
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP KHUẤT THỊ HẢI NINH NGHIÊN CỨU MỘT SỐ CHỈ TIÊU SINH TRƯỞNG, TINH DẦU VÀ KHẢ NĂNG GIÂM HOM LOÀI TRÀM NĂM GÂN (Melaleuca quinquenervia) TẠI BA VÌ, HÀ NỘI Chuyên ngành: Lâm học Mã số: 60.62.60 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. Lê Đình Khả Hà Nội - Năm 2009
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Trµm (Melaleuca sp.) lµ chi thùc vËt cã ®Õn 230 loµi, ph©n bè chñ yÕu ë Australia vµ mét sè khu vùc thuéc nam Th¸i B×nh D¬ng. §©y lµ chi cã ph©n bè réng, cã thÓ gÆp trªn nhiÒu lo¹i ®Êt ë vïng nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi. Trµm kh«ng chØ lµ chi cã nhiÒu loµi mµ mét sè loµi cã kh¸ nhiÒu xuÊt xø. §©y lµ nguån biÕn dÞ rÊt phong phó cho c«ng t¸c chän t¹o gièng. §a sè c¸c loµi trµm lµ nh÷ng c©y ®a t¸c dông, tõ lÊy gç ®Õn tinh dÇu, vá vµ hoa, ®Õn trång lµm c©y c¶nh ven ®êng. Tinh dÇu trµm lµ mét s¶n phÈm cã gi¸ trÞ dîc phÈm vµ mü phÈm hiÖn ®ang ®îc chó ý khai th¸c. Kh¶ n¨ng cung cÊp tinh dÇu cña trµm phô thuéc vµo tõng loµi, tõng xuÊt xø vµ tõng c¸ thÓ trong c¸c xuÊt xø, còng nh phô thuéc vµo tuæi c©y vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. V× vËy, viÖc nghiªn cøu lîi dông c¸c biÕn dÞ trong tù nhiªn ®Ó chän ra c¸c xuÊt xø vµ c¸c c¸ thÓ cã kh¶ n¨ng cung cÊp tinh dÇu víi sè lîng vµ chÊt lîng tèt nhÊt cho mçi d¹ng lËp ®Þa lµ hÕt søc cÇn thiÕt cho trång trµm lÊy tinh dÇu. Australia là mét trong nh÷ng níc trång, khai th¸c, chÕ biÕn tinh dÇu trµm rÊt ph¸t triÓn. Hä ®· nghiªn cøu, chän läc vµ sö dông c¸c gièng trµm cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt tinh dÇu cao, chÊt lîng tinh dÇu tèt, nhê ®ã ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ to lín. ë níc ta nghiªn cøu chän gièng trµm cho s¶n xuÊt còng ®· ®îc triÓn khai nhng chñ yÕu tËp trung cho môc tiªu lÊy gç, cßn môc tiªu lÊy tinh dÇu míi ®îc ngêi d©n mét sè ®Þa ph¬ng thùc hiÖn. ViÖn C¶i thiÖn gièng vµ Ph¸t triÓn l©m s¶n phèi hîp víi Trung t©m Nghiªn cøu gièng c©y rõng (ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam) ®· nhËp mét bé gièng gåm nhiÒu xuÊt xø Trµm n¨m g©n (Melaleuca quinquenervia) tõ mét sè vïng ë Australia vµ Papua New Guinea trång kh¶o nghiÖm t¹i khu vùc CÈm Quú - Ba V× - Hµ Néi vµ mét sè n¬i kh¸c. Kh¶o nghiÖm t¹i Ba V× ®îc trång vµo n¨m 2005. Trªn c¬ së kÕt qña kh¶o nghiÖm xuÊt xø vµ chän c©y tréi ®îc triÓn khai trong n¨m 2007, ®Õn n¨m 2008 ViÖn vµ Trung t©m tiÕp tôc
2 x©y dùng c¸c kh¶o nghiÖm xuÊt xø míi vµ kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh ®Ó chän ®îc gièng trµm cho n¨ng suÊt cao vµ chÊt lîng tinh dÇu tèt nhÊt. §©y lµ c¬ së ®Ó chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi “Nghiªn cøu mét sè chØ tiªu sinh trëng, tinh dÇu vµ kh¶ n¨ng gi©m hom loài Trµm n¨m g©n (Melaleuca quinquenervia) t¹i Ba V×, Hµ Néi”. Nghiªn cøu nµy lµ mét phÇn cña ®Ò tµi “Nghiªn cøu chän gièng, kü thuËt g©y trång vµ chÕ biÕn trµm cã n¨ng suÊt vµ chÊt lîng tinh dÇu cao” do GS.TS. Lª §×nh Kh¶ lµm chñ nhiÖm.
3 Ch¬ng 1. TæNG QUAN VÊN §Ò NGHI£N CøU 1.1. Vai trß cña kh¶o nghiÖm xuÊt xø vµ chän läc c©y tréi trong c«ng t¸c c¶i thiÖn gièng c©y rõng 1.1.1. Vai trß cña kh¶o nghiÖm xuÊt xø Kh¶o nghiÖm loµi/xuÊt xø lµ bíc ®Çu tiªn trong c¸c ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng. §a sè c¸c loµi c©y rõng ®Òu cã khu ph©n bè réng lín, do chän läc tù nhiªn diÔn ra trong mét qu¸ tr×nh l©u dµi mµ mçi loµi c©y rõng ®· h×nh thµnh tÝnh thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý-sinh th¸i nhÊt ®Þnh. Còng do kÕt qu¶ cña chän läc tù nhiªn mµ ë c©y rõng ®· h×nh thµnh nh÷ng biÕn dÞ di truyÒn hÕt søc phong phó c¶ vÒ h×nh th¸i, tËp tÝnh sinh trëng vµ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng. Loµi cã ph¹m vi ph©n bè cµng réng trªn nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Þa lý - sinh th¸i kh¸c nhau th× cµng cã nhiÒu biÕn dÞ di truyÒn vµ do ®ã cµng cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó lùa chän nh÷ng biÕn dÞ di truyÒn phï hîp víi môc tiªu chän gièng cho tõng khu vùc. Kh¶o nghiÖm xuÊt xø chÝnh lµ sù lîi dông c¸c biÕn dÞ di truyÒn cã s½n trong thiªn nhiªn mét c¸ch cã c¬ së khoa häc, th«ng qua thùc nghiÖm g©y trång trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi. §©y lµ ph¬ng ph¸p chän gièng nhanh nhÊt vµ rÎ nhÊt. ChÝnh v× thÕ mµ Zobel vµ Talbert (1984) ®· cho r»ng “BÊt luËn kü thuËt chän gièng tinh vi nh thÕ nµo, t¨ng thu lín nhÊt, nhanh nhÊt vµ rÎ nhÊt trong c¸c ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng lµ sù b¶o ®¶m sö dông nguån h¹t thÝch hîp nhÊt cho trång rõng, ®Æc biÖt lµ khi g©y trång c©y ngo¹i lai”. “Sö dông xuÊt xø thÝch hîp lµ ch×a kho¸ cho sù thµnh c«ng cña mét ch¬ng tr×nh trång rõng c©y ngo¹i lai”. Cßn Anderson (1966) th× cho r»ng “mét xuÊt xø ®¸ng tin cËy sÏ s¶n xuÊt ra mét gièng c©y rõng víi 90% kh¶ n¨ng ch¾c ch¾n h¬n lµ mét xuÊt xø xuÊt s¾c, song chØ cã 50% kh¶ n¨ng ch¾c ch¾n"[15].
4 ChØ th«ng qua kh¶o nghiÖm loµi vµ xuÊt xø nhµ chän gièng míi biÕt ®îc mét c¸ch ch¾c ch¾n (mµ kh«ng ph¶i suy ®o¸n) xuÊt xø (nguån gièng) thÝch hîp nhÊt ®Ó sö dông cho mét ch¬ng tr×nh trång rõng trªn mét vïng sinh th¸i nhÊt ®Þnh, ®Æc biÖt lµ khi ®a c©y tõ n¬i kh¸c ®Õn. B»ng kh¶o nghiÖm gièng mét c¸ch nghiªm tóc kh«ng nh÷ng tiÕt kiÖm ®îc søc lùc, kinh phÝ vµ thêi gian tríc khi më réng mét ch¬ng tr×nh trång rõng mµ cßn tr¸nh ®îc nh÷ng thÊt b¹i kh«ng ®¸ng cã. BiÕn dÞ ®Þa lý lµ c¬ së cho viÖc lùa chän xuÊt xø phï hîp. Tuú theo ph¹m vi khu ph©n bè, mµ loµi cã biÕn dÞ lín hay nhá, nhiÒu hay Ýt. Th«ng thêng, loµi cã ph¹m vi ph©n bè cµng lín th× cµng cã nhiÒu biÕn dÞ vµ ph¹m vi biÕn dÞ cµng lín, loµi cã ph¹m vi khu ph©n bè cµng nhá th× ph¹m vi biÕn dÞ cµng nhá. Ph¹m vi biÕn dÞ lín cho kh¶ n¨ng chän läc lín, do ®ã t¨ng thu di truyÒn còng lín. Nãi c¸ch kh¸c, sai kh¸c gi÷a c¸c xuÊt xø cµng lín th× kh¶ n¨ng t¨ng thu qua kh¶o nghiÖm cµng lín. 1.1.2. Vai trß cña chän läc c©y tréi trong c«ng t¸c c¶i thiÖn gièng c©y rõng Cã thÓ nãi t¸c ®éng vµo bÊt kú kh©u nµo trong ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng còng gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt rõng trång, song kh©u chän c©y tréi cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh. Thùc tÕ cho thÊy, c©y tréi lµ nh©n tè chÝnh ®ãng gãp vµo sù thµnh c«ng cña bÊt kú ch¬ng tr×nh trång rõng nµo. Th«ng qua chän läc c©y tréi tõ nh÷ng xuÊt xø tèt nhÊt cña loµi cã ®Æc ®iÓm sinh vËt häc ®¸p øng tèt môc tiªu kinh doanh, tõ ®ã x©y dùng c¸c vuên gièng, rõng gièng, ®Ó cung cÊp gièng, mµ nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· cã ®îc rõng cho n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao. Chän läc c©y tréi lµ ph¬ng ph¸p lîi dông biÕn dÞ c¸ thÓ tù nhiªn trong quÇn thÓ ®Ó n©ng cao s¶n lîng cho ®êi sau so víi viÖc sö dông gièng ®¹i trµ. T¨ng thu di truyÒn khi sö dông gièng tõ c¸c c©y tréi ®îc chän cã thÓ ®¹t 25- 50%. Møc ®é biÕn ®éng gi÷a c¸c c¸ thÓ trong quÇn thÓ cµng lín th× t¨ng thu di truyÒn ®¹t ®îc sÏ cµng cao.
5 C¸c c©y tréi ®· chän cã thÓ ®îc dïng ®Ó lÊy gièng ph¸t triÓn trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt. Cßn nÕu biÕt phèi hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p chän gièng kh¸c, nh lai gièng, g©y ®ét biÕn… sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ cao h¬n. 1.2. Tràm và gi¸ trÞ cña trµm Trµm lµ tªn gäi chung cña c¸c loµi trong chi Melaleuca thuéc hä Sim (Myrtaceae). Trªn thÕ giíi hiÖn cã 230 loµi trµm, ph©n bè chñ yÕu ë Australia vµ mét sè níc khu vùc nam Th¸i B×nh D¬ng, cã kh¶ n¨ng thÝch øng cao víi nhiÒu ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, cã thÓ sinh trëng tèt ë c¸c vïng ®Êt ngËp - phÌn ven biÓn, ven c¸c cöa s«ng lÉn trªn c¸c ®åi ®Êt lateritic. Trµm ë ViÖt Nam ®· ®îc Crevost vµ Lecomte (1927) ®Æt tªn lµ M. leucadendra L. Sau nµy mét sè t¸c gi¶ ViÖt Nam vÉn cho lµ M. leucadendra L. (Bé NN&PTNT, 2000; §HQG Hµ Néi, ViÖn KH vµ CN ViÖt Nam, 2003), song theo L· §×nh Mìi (2003) th× trµm ë níc ta lµ M. cajuputi Powel vµ lµ synonim cña M. leucadendra L[20]. Tuy vËy, M. leucadendra L. lµ mét loµi c©y gç lín, phiÕn l¸ dµi, chØ ph©n bè tù nhiªn ë Australia vµ Papua New Guinea, c©y cã thÓ cao h¬n 30 m víi ®êng kÝnh 1-1,5 m (Boland vµ cs., 1984), hoµn toµn kh¸c víi M. cajuputi Powel lµ loµi c©y bôi ®Õn gç nhì, phiÕn l¸ réng (Lª §×nh Kh¶ et al, 2008)[17]. Sau khi thu thËp c¸c mÉu trµm cña Australia, ViÖt Nam, Indonesia vµ Th¸i Lan ®Ó ph©n tÝch h×nh th¸i vµ tinh dÇu c¸c Nhµ khoa häc Australia ®· cho r»ng c¸c mÉu trµm nµy ®Òu thuéc loµi M. cajuputi (Brophy vµ Doran, 1996) [31] vµ chia thµnh 3 ph©n loµi: (i) M. cajuputi subsp. cajuputi ë t©y b¾c Australia vµ ®«ng Indonesia, cã hµm lîng tinh dÇu 0,4-1,2% víi tû lÖ 1,8-cineole 1,5-60%. (ii) M. cajuputi subsp. cumingiana ë ViÖt Nam, Th¸i Lan vµ t©y Indonesia, cã hµm lîng tinh dÇu 0,5-0,7% víi tû lÖ 1,8-cineole tõ d¹ng vÕt ®Õn 7%, riªng mÉu lÊy tõ ViÖt Nam thËm chÝ kh«ng thÊy 1,8-cineole.
6 (iii) M. cajuputi subsp. platyphylla ë b¾c Queensland cña Australia, nam Papua New Guinea vµ vïng l©n cËn cã hµm lîng tinh dÇu 0,1-1,2% vµ tû lÖ 1,8-cineole trong tinh dÇu 0,1-10%. Tuy vËy, nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y ®· cho thÊy Trµm cajuput ë ViÖt Nam còng tån t¹i c¶ hai loµi phô lµ M. cajuputi subsp. cajuputi vµ M. cajuputi subsp. Cumingiana (Lª §×nh Kh¶, NguyÔn ThÞ Thanh Hêng vµ cs., 2008)[17]. Trµm ë níc ta cã thÓ cã bèn d¹ng (Ng« QuÕ, 2003) hoÆc ba d¹ng víi kÝch thíc kh¸c nhau tõ c©y gç nhá ®Õn trung b×nh, cã ph©n bè ë nhiÒu tØnh trong c¶ níc, tõ ®¶o Phó Quèc ®Õn Th¸i Nguyªn, ë ®é cao trªn mÆt biÓn tõ 2-36m, víi ®é pH = 2,5-5,5 , song tËp trung nhiÒu nhÊt ë hai vïng chÝnh lµ ®ång b»ng S«ng Cöu Long vµ duyªn h¶i b¾c Trung bé, chñ yÕu lµ phÝa nam Thõa Thiªn-HuÕ (NguyÔn ViÖt Cêng, NguyÔn Xu©n Qu¸t vµ cs., 2004) [4]. NhiÒu loµi trµm lµ c©y ®a t¸c dông, tõ lÊy gç ®Õn tinh dÇu, vá vµ hoa, còng nh lµm c©y c¶nh ven ®êng, trong ®ã tinh dÇu trµm lµ s¶n phÈm cã gi¸ trÞ dîc phÈm vµ mü phÈm ®îc chó ý khai th¸c. Tinh dÇu trµm lµ chÊt s¸t trïng m¹nh, ch÷a c¶m cóm, hen suyÔn, ®au bông, co th¾t d¹ dµy. Tinh dÇu trµm còng ®îc dïng lµm thuèc b«i chèng viªm, ch÷a vÕt báng, xoa bãp trÞ ®au nhøc khíp x¬ng vµ thÇn kinh, (Vâ V¨n Chi, 1997; L· §×nh Mìi, 2003) [3], [20]. Hai thµnh phÇn cã t¸c dông ch÷a bÖnh vµ h¬ng liÖu quan träng nhÊt cña tinh dÇu trµm lµ 1,8-cineole vµ terpinen-4-ol. Ngoµi ra, trong tinh dÇu trµm cßn hµng chôc hîp chÊt kh¸c cã gi¸ trÞ dîc liÖu vµ mü phÈm. Wiliam (1988) so s¸nh c¸c lo¹i tinh dÇu cña trµm trµ vµ chia chóng thµnh 3 kiÓu cã thµnh phÇn chÝnh kh¸c nhau. KiÓu 1 cã thµnh phÇn 1,8-cineole thÊp (3- 7%) vµ terpinen-4-ol cao (38,2-52,9%), kiÓu 2 cã 1,8-cineole trung b×nh (30,3%) vµ terpinen-4-ol trung b×nh (18%), kiÓu 3 cã thµnh phÇn 1,8-cineole cao (64,1%) vµ terpinen-4-ol thÊp (1,7)%.
7 Australia lµ mét trong nh÷ng níc trång, khai th¸c, chÕ biÕn tinh dÇu trµm nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi. C¸c loµi trµm chñ yÕu trång ®Ó s¶n xuÊt tinh dÇu ë níc nµy lµ M. cajuputi, M. alternifolia, M. quinquenervia, vµ mét sè loµi trµm kh¸c (Boland vµ cs, 2006) [32]. Trµm n¨m g©n (M. quinquenervia) lµ c©y gç cã kÝch thíc tõ nhá ®Õn trung b×nh, thêng cao 8m-12m, nhng cã kho¶ng biÕn ®éng vÒ chiÒu cao 4m-25m tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn sèng. Th©n th¼ng võa ®Õn cong, t¸n c©y nhá vµ tha hay rËm võa. Vá c©y dµy, cã mµu nh¹t vµ cã tõng líp nh giÊy dÝnh liÒn nhau hoÆc thµnh tõng m¶ng. Trªn nh÷ng th©n lín vá c©y thêng bÞ xï x×. L¸ cã mµu xanh sÉm, cøng, hÑp ë hai ®Çu. §©y lµ loµi c©y chÞu ®îc ch¸y rõng vµ ph¸t triÓn ë nh÷ng n¬i ®Êt nghÌo chÊt dinh dìng, bÞ ngËp níc liªn tôc hay gi¸n ®o¹n ë vïng cËn nhiÖt ®íi, cã thÓ chÞu ®îc mÆn võa. Cho tíi nay loµi c©y nµy ®îc trång víi môc tiªu lÊy cñi, cung cÊp gç lµm cäc, hoÆc lµ nguån cung cÊp mËt ong vµ tinh dÇu tèt (Phïng CÈm Th¹ch, 2006) [26]. Tràm n¨m g©n cã hµm lîng tinh dÇu trong l¸ t¬i 0,53%- 1,06%, tû lÖ 1,8-cineole cã thÓ ®¹t 66-76%. Tinh dÇu cã thÓ tiªu thô ë thÞ trêng trong níc hoÆc xuÊt khÈu víi sè lîng kh«ng h¹n chÕ. V× vËy cã thÓ nãi loµi nµy cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao h¬n Trµm cajuput cña ViÖt Nam, thËm chÝ c¶ loµi trµm kh¸c (Phïng CÈm Th¹ch, 2006) [26]. Trµm n¨m g©n cã ph©n bè tù nhiªn ë vïng duyªn h¶i thuéc miÒn T©y Australia, tõ New South Wales ®Õn Cape York thuéc miÒn B¾c Queenland. Nã cßn kÐo dµi ®Õn miÒn nam Papua New Guinea & Irian Jaya ë Indonexia, vµ còng xuÊt hiÖn ë New Caledonia ®¨c biÖt lµ ë phÝa T©y B¾c cña quÇn ®¶o nµy. ë Australia vµ Papua New Guinea loµi nµy chØ xuÊt hiÖn ë nh÷ng vïng ®Êt thÊp cã ®é cao díi 100m nhng ë New Caledonia th× nã h×nh thµnh nh÷ng quÇn thô kÐo dµi trªn vïng ®Êt cao tõ 900-1000m, phÇn bè ë VÜ ®é 8-34o Nam, ®é cao thêng tËp trung ë nh÷ng n¬i gÇn mùc níc biÓn ®Õn 100m, giíi h¹n ®é cao so víi mùc níc biÓn ®Õn 1000m [26].
8 Marcar et.al. (1995) ®· ®a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn khÝ hËu thÝch hîp ®Ó canh t¸c Trµm n¨m g©n. §ã lµ nhiÖt ®é trung b×nh hµng n¨m 17-26oC, nhiÖt ®é thÊp nhÊt trung b×nh cña th¸ng l¹nh nhÊt lµ 4-20oC, nhiÖt ®é cao nhÊt trung b×nh cña th¸ng nãng nhÊt lµ 27-34oC, lîng ma trung b×nh hµng n¨m 840- 3440mm/n¨m, mïa kh« kÐo dµi 0-7 th¸ng [26]. ë Australia, Trµm n¨m g©n thêng bÞ giíi h¹n ®Þa lý ®Õn vïng cao phÝa t©y, n¬i bÞ ngËp níc ®Õn Ýt ngËp ë vïng ®Êt thÊp duyªn h¶i. Loµi trµm nµy thêng mäc däc theo c¸c s«ng, vïng mÐp triÒu ë cöa s«ng vµ mäc thµnh rõng thuÇn lo¹i ë nh÷ng ®Çm lÇy ngËp níc ngät. Nã còng thêng mäc gÇn bê biÓn vµ chÞu ®îc giã vµ h¬i níc tõ biÓn. §Êt thêng lµ ®Êt lÇy thót Èm than bïn, hay c¸t trªn bÒ mÆt vµ bïn hoÆc sÐt ë díi cã hµm lîng h÷u c¬ cao. M¹ch níc ngÇm thêng xuÊt hiÖn ë gÇn hoÆc trªn mÆt ®Êt quanh n¨m. Loµi trµm nµy còng chÞu ®îc m¹ch níc ngÇm mÆn nhng ®©y lµ ®iÒu kiÖn thø yÕu ®Ó loµi nµy ph¸t triÓn. ë Papua New Guinea Trµm n¨m g©n thêng xuÊt hiÖn trªn ®Êt sÐt phï sa giµu h÷u c¬, kh«ng ngËp triÒu duyªn h¶i, kÐm tho¸t níc vµ nghÌo dinh dìng. Vµo mïa Èm nh÷ng ®ång b»ng nµy thêng bÞ ngËp lò s©u h¬n 1m. Kh¸c víi ë Australia vµ Papua New Guinea, Trµm n¨m g©n ë New Caledonia thêng xuÊt hiÖn trªn nh÷ng ®åi dèc vµ c¸c mám nói ë vïng cao. Loµi trµm nµy ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c lo¹i ®Êt nhng Ýt khi xuÊt hiÖn trªn nh÷ng lo¹i ®Êt h×nh thµnh tõ ®¸ siªu baz¬ [26]. Tràm trà (Melaleuca alternifolia) là loại cây cho tinh dầu làm dược liệu có nguồn gốc từ Australia. Năm 1770, công dụng của tinh dầu này được người Anh phát hiện khi đun sôi tạo thành một loại trà có hương. Từ năm 1923 các nhà khoa học đã khám phá tinh dầu Tràm trà có tác dụng diệt khuẩn mạnh gấp 13 lần so với carbolic acid (được xem là tiêu chuẩn quốc tế đầu thập kỷ 20 của thế kỷ 20). Tinh dầu Tràm trà có màu vàng chanh, nhẹ với mùi thơm terpenic myristic dễ chịu, là chất khử trùng không gây độc hại, không
9 gây hại cho sức khỏe con người. Tinh dầu Tràm trà được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất kem đánh răng, nước súc miệng, dùng để chữa các vết thương bỏng, rắn cắn, để cầm máu, trị các chứng ngoài da như: ngứa ngáy, mề đay, gàu, lở loét, mụn trứng cá, rận rệp, đau nhức, nức nẻ, viêm lợi…Cây cho hàm lượng tinh dầu tốt, từ 1,72 – 2,0%, chất lượng tinh dầu chứa terpinen-4-ol cao (38,63 – 38,70 %), đạt chất lượng loại 1. Gây trồng loài này cho hiệu quả kinh tế cao, sau 2 năm đạt 32 - 41 triệu đồng/ha [21]. Tinh dầu của Tràm cajuput, được sử dụng làm thuốc diệt muỗi, diệt chấy rận và bọ chét. Dầu tràm được sử dụng như là một dung môi hay chất làm sạch. Khi hòa tan với mủ cao su, nó tạo thành một loại vecni tốt. Dầu tràm được sử dụng để làm dịu sự đau nhức của bệnh viêm chân răng, làm các chất giặt tẩy, mỹ phẩm dưỡng da, nước hoa và xà phòng. Tinh dầu tràm còn được sử dụng làm hương vị trong thức ăn và trong các loại kem, (thức ăn: bánh nướng, kẹo, đồ gia vị, bơ trong bánh ngọt, thịt và các sản phẩm từ thịt, đồ uống không cồn (Leung, 1980). Vỏ cây này được sử dụng thay cho các nút bần là chất cách ly, nó cũng được dùng cho phao, dây bảo hiểm, nệm nhồi bông, các loại đệm và gối (Duke,1984). 1.3. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ c¶i thiÖn gièng trµm trªn thÕ giíi Trªn thÕ giíi, viÖc trång Trµm trµ lµm nguyªn liÖu c«ng nghiÖp ®Ó s¶n xuÊt tinh dÇu víi quy m« lín ®· ®îc thùc hiÖn ë Indonesia, Australia, Trung Quèc vµ c«ng t¸c c¶i thiÖn gièng còng ®îc chó träng ngay tõ ®Çu. C¸c nghiªn cøu thêng tËp trung vµo viÖc t×m ra nh÷ng xuÊt xø, dßng v« tÝnh cã n¨ng suÊt tinh dÇu cao vµ chÊt lîng tèt. Australia lµ níc cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¶i thiÖn gièng cho loµi c©y nµy. S¶n xuÊt tinh dÇu ®· cã lÞch sö h¬n 60 n¨m, víi tiªu chuÈn tinh dÇu M. alternifolia tõ n¨m 1990 ®· yªu cÇu cã tû lÖ terpinen 4-ol Ýt nhÊt 30% vµ 1,8-cineole díi 15%. §ång thêi ë Australia còng ®· cã s¸ch giíi thiÖu vÒ
10 kü thuËt trång, ch¨m sãc c©y trång, thu ho¹ch l¸, chng cÊt tinh dÇu cho loµi c©y nµy (Colton, Mugtagh, 1990)[33]. Trong c¸c n¨m 1998-2003 ®· cã ch¬ng tr×nh c«ng nghÖ vÒ M. Alternifolia, gåm c¸c nghiªn cøu vÒ thÞ trêng, c¶i thiÖn gièng vµ kü thuËt g©y trång, còng nh c¸c nghiªn cøu c¶i tiÕn c«ng nghÖ chÕ biÕn tinh dÇu (KÕ ho¹ch nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp tinh dÇu Trµm trµ 1998-2003). N¨m 1998, ViÖn Nghiªn cøu l©m nghiÖp Qu¶ng T©y (Trung Quèc) ®· nhËp M. alternifolia ®Ó g©y trång. §Õn nay, ®· cã thÓ s¶n xuÊt 60-80 tÊn tinh dÇu/n¨m, trong ®ã cã 40-50 tÊn ®¹t chÊt lîng cao (Hechin Mao, 2005). M. cajuputi ë Indonesia ®· chän ®îc mét sè gièng ®Ó s¶n xuÊt tinh dÇu trµm nh mét mÆt hµng cã tiÕng. C¸c nghiªn cøu vÒ chän gièng còng cho thÊy M. cajuputi subsp. cajuputi cã møc ®é biÕn dÞ kh¸ lín vÒ sinh trëng vµ hµm lîng tinh dÇu ë c¸c quÇn thÓ kh¸c nhau (Susanto, Doran vµ cs., 2003)[39]. Indonesia còng cã dù ¸n hîp t¸c víi CSIRO cña Australia do ACIAR tµi trî vÒ nghiªn cøu chän gièng vµ s¶n xuÊt tinh dÇu trµm. Còng theo c¸c t¸c gi¶ trªn ngoµi M. alternifolia cßn cã nh÷ng gièng trµm kh¸c cã hµm lîng vµ chÊt lîng tinh dÇu cao. §ã lµ mét sè xuÊt xø cña M. quinquenervia vµ M. cajuputi (mµ chñ yÕu lµ c¸c xuÊt xø cña Indonesia). MÆt kh¸c, c¸c t¸c gi¶ trªn còng cho biÕt kh«ng nh÷ng c¸c loµi trµm cã hµm lîng vµ chÊt lîng tinh dÇu kh¸c nhau, mµ ngay trong mét loµi trµm c¸c xuÊt xø vµ c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau còng cã hµm lîng vµ chÊt lîng chÊt lîng tinh dÇu kh¸c nhau. V× thÕ nghiªn cøu chän gièng trong loµi lµ mét viÖc cÇn thiÕt vµ sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc. Nghiªn cøu kh¶o s¸t cña Brophy vµ Doran (1996) vÒ hµm lîng vµ chÊt lîng tinh dÇu cña 42 loµi thuéc c¸c chi Asteromyrtus, Callistemon vµ Melaleuca (kh«ng cã Melaleuca alternifolia, v× khi ®ã loµi nµy ®îc coi bÝ mËt quèc gia) cã quan hÖ gÇn gòi trong hä Myrtaceae cho thÊy loµi cã hµm
11 lîng tinh dÇu vµ chÊt lîng tinh dÇu cao chØ chiÕm kho¶ng 8-10% trong c¸c loµi ®îc nghiªn cøu, Brophy vµ Doran (1996) [31]. M. quinquenervia còng lµ mét trong nh÷ng loµi cã hµm lîng vµ chÊt lîng tinh dÇu cao nhÊt trong h¬n 42 loµi trµm kh¸c ®îc nghiªn cøu vÒ tinh dÇu. Loµi nµy cã thÓ ®¹t hµm lîng tinh dÇu trong l¸ 1,3%-2,4%, thµnh phÇn 1,8-cineole dao ®éng tõ 0,2% ®Õn 65% vµ h¬n n÷a (Brophy vµ Doran, 1996)[31]. M. quinquenervia lµ loµi c©y cã ph©n bè ven biÓn phÝa ®«ng Australia, Papua New Guinea, th©n th¼ng, cã thÓ cao 20m-25 m, nªn cßn ®îc trång lµm c©y c¶nh t¹i Florida ë Mü (Geary vµ Woodall, 1983). §©y còng lµ loµi ®îc giíi thiÖu nh mét loµi c©y rÊt cã triÓn väng trong s¶n xuÊt tinh dÇu ë Papua New Guinea vµ ®· cã dù ¸n FSP/1998/113 hîp t¸c gi÷a Trung t©m gièng c©y rõng cña Australia víi mét tæ chøc phi chinh phñ lµ Biological Foundation nghiªn cøu vÒ chän gièng vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt tinh dÇu theo kiÓu céng ®ång cho vïng Bensbach trong c¸c n¨m 2000-2002. Theo giíi thiÖu cña h·ng R&Ks Cosmatic ë Ên ®é (2006) tinh dÇu Trµm M. quinquenervia lµ mét trong nh÷ng lo¹i tinh dÇu cã gi¸ cao h¬n c¶ tinh dÇu Trµm M. alternifolia vµ cã thÓ cao gÊp 4 lÇn tinh dÇu s¶. Cßn theo h·ng Nature's Gift Aromatherapy Products (2007) th× tinh dÇu cña M. quinquenervia vµ M. alternifolia lµ nh÷ng lo¹i tinh dÇu ®ang cã gi¸ nh nhau, cao h¬n gi¸ tinh dÇu quÕ vµ tinh dÇu s¶. Tiªu chuÈn chän gièng ®îc c¸c nhµ khoa häc Australia x¸c ®Þnh lµ cã khèi lîng l¸ nhiÒu khi t¸i sinh chåi, hµm lîng tinh dÇu cao vµ chÊt lîng tèt, cã kh¶ n¨ng thÝch nghi lín vµ chèng s©u bÖnh (Doran, Baker vµ cs., 2002)[34]. Theo tiªu chuÈn míi nhÊt trong s¶n xuÊt tinh dÇu trµm ë Australia th× ®Ó lÊy terpinen-4-ol ph¶i trªn 40,1%, cßn 1,8 cineole ph¶i díi 5,1% (ISO 4730-2004) [35]. Tiªu chuÈn vÒ tû lÖ 1,8-cineole trong tinh dÇu còng ®îc quy ®Þnh lµ lo¹i 1 ph¶i cã h¬n 60%, lo¹i 2 cã h¬n 50%, lo¹i 3 cã h¬n 35% (Brophy vµ Doran, 1996) [31].
12 Australia còng ®Ò ra ch¬ng t×nh nghiªn cøu vÒ tinh dÇu trµm giai ®o¹n 2006-2011 nh»m t¨ng cêng n¨ng lùc s¶n xuÊt tinh dÇu, x¸c ®Þnh thÞ trêng, t¨ng cêng tÝnh c¹nh tranh vµ x©y dùng m« h×nh gióp céng ®ång ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ kinh doanh tinh dÇu (Austrilia Rural Development, 2006) [30]. Các phương pháp lai giống cho Melaleuca alternifola đã được Baskorowati (2006) giới thiệu để tạo giống có năng suất tinh dầu cao. Trước đó, nghiên cứu lai khác loài giữa giữa 3 cây đại diện của M. linariifolia là Bulahdelah (NSW), Telagraph Point (NSW) và Tiaro (Qld) với 3 cây đại diện của M. alternifolia đã cho thấy trong 8 tổ hợp lai được tạo ra thì 7 tổ hợp có tỷ lệ 1,8-cineole trung gian giữa hai bố mẹ, một tổ hợp có 1,8-cineole chỉ cao hơn 1% so với M. linariifolia (Doran et al, 2002)[34]. Lai giống cũng được Shelton và cộng sự thực hiện để đánh giá mức độ kiểm soát di truyền của thành phần monoterpene trong tinh dầu ở Tràm trà. Để làm việc này các tác giả đã chọn các cá thể đại diện cho ba chemotype là có terpinen-4-ol cao, 1,8- cineole cao và terpinolene cao lai với 3 cây cá thể có terinen-4-ol cao. Kết quả nghiên cứu cho thấy các cây lai tạo ra đều có phổ tinh dầu thể hiện tính trung gian giữa các bố mẹ. Nghiên cứu trong các quần thể tự nhiên cũng thấy các chemotype trung gian thường xuất hiện với tỷ lệ cao rõ rệt trong các quần thể chồng lấn. Điều đó chứng tỏ lai giống không tạo ra ưu thế lai về chất lượng tinh dầu (Shelton et al, 2002) [38]. 1.4. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ c¶i thiÖn gièng trµm trong níc 1.4.1. C¸c nghiªn cøu c¶i thiÖn gièng trµm víi môc tiªu lÊy gç 1.4.1.1. Nghiªn cøu vÒ chän xuÊt xø Rõng trµm tríc ®©y ®· tõng chiÕm mét diÖn tÝch 241000 ha, tËp trung chñ yÕu ë ®ång b»ng S«ng Cöu Long (NguyÔn Béi Quúnh, 2000), song gÇn ®©y diÖn tÝch rõng trµm ë níc ta ®· gi¶m xuèng do nhu cÇu trµm ®Ó lµm cäc cõ ngµy cµng gi¶m, dÉn ®Õn Trµm cõ liªn tôc mÊt gi¸, trong lóc hµm lîng vµ
13 chÊt lîng tinh dÇu l¹i thÊp. Kh¶o nghiÖm xuÊt xø trµm ®îc tiÕn hµnh lÇn ®Çu vµo n¨m 1993 t¹i Kiªn Giang vµ An Giang ë vïng tø gi¸c Long Xuyªn (Th¸i Thµnh Lîm, 1996, NguyÔn ThÞ BÝch Thuû, 2003)[18] [27] vµ t¹i Ba V× ë Hµ T©y (Lª §×nh Kh¶, 2003)[13]. N¨m 1994 Trung t©m Nghiªn cøu gièng c©y rõng vµ Ph©n viÖn L©m nghiÖp phÝa Nam ®· phèi hîp víi C¬ quan khoa häc vµ c«ng nghÖ (CSIRO) cña Australia tiÕn hµnh kh¶o nghiÖm xuÊt xø cho bé gièng gåm 46 xuÊt xø thuéc 11 loµi cña chi Melaleuca sp vµ 2 xuÊt xø cña Asteromyrtus brassii t¹i Th¹nh Ho¸ (tØnh Long An), t¹i Kinh §øng huyÖn TrÇn V¨n Thêi vµ TiÓu khu 048 huyÖn U Minh (tØnh Cµ M©u). C¸c kh¶o nghiÖm nµy ®· cho thÊy M. leucadendra lµ loµi cã sinh trëng nhanh nhÊt, tiÕp ®ã lµ mét sè xuÊt xø cña M. viridiflora vµ M. cajuputi [13][14][23][24]. Nh÷ng xuÊt xø nµy ®· ®îc Bé NN vµ PTNT c«ng nhËn lµ gièng TiÕn bé kü thuËt. Sau nµy, vµo n¨m 1999 Trung t©m Nghiªn cøu gièng c©y rõng l¹i tiÕn hµnh kh¶o nghiÖm mét sè xuÊt xø trµm cña ViÖt Nam vµ M. leucadendra t¹i Gia ViÔn (Ninh B×nh) víi môc ®Ých ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh trëng cña chóng. §¸nh gi¸ c¸c kh¶o nghiÖm xuÊt xø t¹i Ba V× vµ Gia ViÔn vµo n¨m 2006 vÉn cho thÊy mét sè xuÊt xø cña M. lecadendra cã sinh trëng nhanh nhÊt vµ cã tiÒm n¨ng bét giÊy cao h¬n M. cajuputi (NguyÔn ViÕt Cêng, Ph¹m §øc TuÊn, 2006)[5]. Kü thuËt trång trµm ë níc ta ®Õn nay chñ yÕu theo híng ®Ó lÊy gç mµ cha cã nghiªn cøu theo híng th©m canh ®Ó s¶n xuÊt tinh dÇu nªn kh«ng thÓ cã n¨ng suÊt tinh dÇu cao. Nghiªn cøu biÖn ph¸p trång th©m canh cho Trµm l¸ dài t¹i An Giang cña NguyÔn ThÞ BÝch Thuû (2003) thÊy r»ng c©y ë c«ng thøc lªn lÝp cao 60 cm sinh trëng nhanh h¬n ë c«ng thøc lªn lip 30 cm; trong 20 c«ng thøc bãn ph©n ®îc thÝ nghiÖm th× c«ng thøc bãn lãt mçi c©y 90g NPK lo¹i 16:16:8, trong khi bãn lãt 30g DAP:NPK:L©n theo tû lÖ 1:1:6 cã gi¸ thµnh chØ b»ng 1/4
14 c«ng thøc trªn mµ sinh trëng l¹i t¬ng ®¬ng c«ng thøc bãn 30g NPK/c©y. Tuy vËy, trong nghiªn cøu nµy cha thÊy c«ng thøc bãn ph©n ë møc cao h¬n 30g nªn cha x¸c ®Þnh ®îc c«ng thøc bãn ph©n tèi u [27]. 1.4.1.2 Nghiªn cøu vÒ lai gièng trµm Trong c¸c n¨m 2001-2005 nghiªn cøu lai gièng trµm còng ®îc thùc hiÖn vµ ®· chän ®îc mét sè tæ hîp lai cã sinh trëng nhanh. C¸c tæ hîp lai ®îc tiÕn hµnh lµ: M. leucadendra x M. cajuputi, M. cajuputi x M. leucadendra, M. quinquenervia x M. leucadendra vµ mét sè tæ hîp lai trong loµi cña M. leucadendra. KÕt qu¶ cho thÊy hÇu hÕt c¸c c©y lai ®Òu sinh trëng tèt h¬n bè mÑ (NguyÔn ViÖt Cêng, Ph¹m §øc TuÊn, vµ cs, 2007) [6]. Kh¶o nghiÖm trµm lai tù nhiªn gi÷a Trµm cajuput cña ViÖt Nam víi Trµm l¸ dµi cña Australia (tæ hîp lai CH1- L1) ®· ®îc x©y dùng trªn ®Êt rõng ngËp níc theo mïa ë ViÖt Nam. Kh¶o nghiÖm ®îc x©y dùng th¸ng 11/2000 víi c¸c gièng tham gia kh¶o nghiÖm gåm cã tæ hîp lai CH1-L1, Trµm l¸ dµi xuÊt xø Weipa- 14147 vµ gièng Trµm cajuput t¹i Hßn §Êt- Kiªn Giang. Theo dâi sinh trëng sau 2 n¨m cho thÊy gièng lai khi trång ®¹i trµ trªn diÖn hÑp cho sinh trëng rÊt cã triÓn väng so víi hai gièng bè mÑ vÒ c¸c chØ tiªu sinh trëng chiÒu cao, ®êng kÝnh th©n c©y 1,3 vµ chÊt lîng th©n c©y. Víi triÓn väng nµy cho phÐp triÓn khai trång ®¹i trµ trªn diÖn réng ®èi víi ®Êt phÌn ngËp níc theo mïa ë miÒn Nam níc ta. Tr÷ lîng ban ®Çu sau 2 n¨m kh¶o nghiÖm gièng CH1-L1 cho s¶n lîng kh¸ cao 20 m3/ha/n¨m trong khi loµi nhËp néi lµ 12 m3/ha/n¨m vµ loµi c©y b¶n ®Þa chØ cã 8,7 m3/ha/n¨m (TrÇn ThÞ Thu H»ng, Th¸i Thµnh Lîm, 2006) [9]. C¸c kÕt qu¶ nµy cho thÊy viÖc sö c©y lai trong viÖc trång rõng lÊy gç lµ rÊt triÓn väng. 1.4.2. C¸c nghiªn cøu vÒ tinh dÇu Tiªu chuÈn chÊt lîng tinh dÇu ®îc quy ®Þnh t¹i Dîc ®iÓn ViÖt Nam lµ tû lÖ 1,8-cineole h¬n 60% mµ kh«ng cÇn tinh chÕ (Bé Y tÕ ViÖt Nam,
15 2002)[1]. NguyÔn V¨n HiÒn (2003) ®· ®Ò xuÊt ®Ò tµi nghiªn cøu trång vµ ph¸t triÓn M. quinquenervia cã tû lÖ 1,8-cineole 63%±2% råi tinh chÕ ®Ó n©ng lªn cao h¬n. Song theo c¸c chuyªn gia EU dïng ph¬ng ph¸p tinh chÕ ®Ó n©ng cao tû lÖ 1,8-cineole sÏ lµm mÊt ®i sù phèi hîp c¸c chÊt nh vèn cã trong tù nhiªn (Bïi ThÞ B»ng, 2007) [2]. V× thÕ viÖc chän gièng ph¶i theo híng n©ng cao tû lÖ 1,8-cineole tù nhiªn. C¸c nghiªn cøu cña ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn sinh vËt l¹i cho r»ng ë níc ta cã hai lo¹i trµm lµ Trµm giã vµ Trµm cõ. Trµm giã cã tû lÖ 1,8-cineole cã thÓ ®¹t 46,9-72%, song hµm lîng tinh dÇu trong l¸ t¬i chØ ®¹t 0,33 - 0,78% (§µo Träng Hng, 1995)[11], nªn s¶n xuÊt tinh dÇu kÐm hiÖu qu¶; cßn Trµm cõ chØ cã hµm lîng tinh dÇu trong l¸ t¬i 0,2-0,7%, tû lÖ 1,8-cineole chØ ë møc 1,43-9,49% (L· §×nh Mìi, 2003)[20]. Tuy vËy, ph©n tÝch cña ViÖn Ho¸ häc c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn tõ mÉu tinh dÇu ®îc b¸n t¹i Thõa Thiªn-HuÕ cho thÊy tinh dÇu ë ®©y cã tû lÖ 1,8-cineole chØ ®¹t 13,16% (Lª §×nh Kh¶, 2004)[15]. Trªn c¬ së kh¶o nghiÖm ®îc x©y dùng n¨m 1994 tríc ®©y, Phïng CÈm Th¹ch (2000) ®· cã nghiªn cøu ®¸nh gi¸ hµm lîng vµ thµnh phÇm tinh dÇu cña c¸c loµi trµm ®îc kh¶o nghiÖm t¹i Long An. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· cho thÊy ë giai ®o¹n 6 n¨m tuæi trong 12 xuÊt xø cña 7 loµi ®îc nghiªn cøu chØ cã 3 xuÊt xø cña M. quinquenervia, 1 xuÊt xø cña M. stenostachya vµ 1 xuÊt xø cña M. fluviatilis cã hµm lîng tinh dÇu cao. C¸c xuÊt xø M. cajuputi vµ M. leucadendra cña Australia ®Òu cã hµm lîng tinh dÇu thÊp. Nghiªn cøu cña Phïng CÈm Th¹ch còng cho thÊy 1 trong 3 xuÊt xø cña M. quinquenervia lµ cã tû lÖ 1,8- cineole cao nhÊt (cã thÓ ®¹t 72%) vµ cã hµm lîng tinh dÇu t¬ng ®èi cao, c¸c xuÊt xø cña c¸c loµi cßn l¹i ®Òu cã tû lÖ 1,8-cineole thÊp h¬n. V× thÕ ®· kiÕn nghÞ chän xuÊt xø 1302 (Tozer's gap) cña M. quinquenervia lµm gièng ®Ó s¶n xuÊt tinh dÇu. §iÒu ®ã chøng tá M. quinquenervia vµ M. alternifolia lµ nh÷ng loµi cã triÓn väng nhÊt ®Ó s¶n xuÊt tinh dÇu ë níc ta. N¨m 2006 Phïng CÈm Th¹ch ®·
16 giíi thiÖu vµ sö dông hai loµi trµm nµy (mµ chñ yÕu lµ xuÊt xø Tozer's cña M. quinquenervia) ®Ó s¶n xuÊt tinh dÇu [25] [26]. Nh vËy, c¸c nghiªn cøu trªn chñ yÕu míi lµ x¸c ®Þnh ®îc xuÊt xø cã triÓn väng trong 3 xuÊt xø ë Queensland cña M. quinquenervia ®Ó s¶n xuÊt tinh dÇu, trong khi ®ã loµi nµy cã ®Õn 14 xuÊt xø ph©n bè t¹i c¸c bang Queensland, New South Wales cña Australia vµ Papua New Guine. Cßn M. alternifolia tuy cã hµm lîng tinh dÇu cao vµ tû lÖ terpinen-4-ol cao, song do lîng s¶n xuÊt ë Australia ®· lín nªn ®ang gÆp khã kh¨n trong tiªu thô trªn thÞ trêng thÕ giíi (Khongsak, 2007, th«ng b¸o miÖng). MÆt kh¸c, mét sè dßng v« tÝnh ®îc chän t¹i Th¹nh Ho¸ lµ tõ quÇn thÓ chän gièng chØ 20 c©y M. alternifolia lÊy tõ Phó Yªn (Phïng CÈm Th¹ch, 2000)[25] nªn cêng ®é chän thÊp, trong lóc chän theo biÕn dÞ c¸ thÓ (®Æc biÖt lµ ë nh÷ng quÇn thÓ chän gièng cã sè lîng lín) lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p quan träng vµ thêng cã hiÖu qu¶ cao h¬n rÊt nhiÒu so víi chän xuÊt xø. Nh vËy, nh×n chung c¸c nghiªn cøu trong giai ®o¹n võa qua míi theo híng chän gièng theo chØ tiªu sinh trëng, viÖc nghiªn cøu chän gièng theo hµm lîng vµ chÊt lîng tinh dÇu tuy ®· cã kÕt qu¶, song míi ë bíc ®Çu vµ cha cã quÇn thÓ nÒn ®ñ lín ®Ó chän gièng. C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy mét sè d¹ng Trµm cajuput ë miÒn Trung níc ta cã thÓ ®¹t tû lÖ 1,8-cineole tù nhiªn h¬n 60%, song hµm lîng tinh dÇu l¹i thÊp, kh«ng thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ cao. Nghiªn cøu chän gièng QuÕ còng cho thÊy hµm lîng vµ chÊt lîng tinh dÇu lµ nh÷ng tÝnh tr¹ng ®éc lËp (Lª §×nh Kh¶ vµ cs,2003)[14]. V× thÕ nghiªn cøu chän gièng cã hµm lîng vµ chÊt lîng tinh dÇu cao bæ xung cho c¸c loµi trµm hiÖn cã ë níc ta lµ rÊt cÇn thiÕt. Nghiªn cøu cña NguyÔn V¨n Nghi (2000) vÒ tinh dÇu trong l¸ M. alternifolia t¹i mét sè ®iÓm ë miÒn B¾c níc ta cho thÊy sau 3 n¨m hµm lîng
17 tinh dÇu ®· kh¸ æn ®Þnh, tû lÖ terpinen-4-ol cã thÓ ®¹t 33-43%. Hµm lîng tinh dÇu cã thÓ ®¹t 1,75-2,20% vµ thay ®æi theo mïa, theo tuæi c©y vµ theo ®iÒu kiÖn sinh th¸i n¬i g©y trång[22]. KÕt qu¶ ph©n tÝch n¨m 2004 cho mÉu tinh dÇu chng cÊt tõ l¸ M. alternifolia kh¸c, trång t¹i ViÖt Nam, do ViÖn Ho¸ häc c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn tiÕn hµnh, l¹i thÊy tû lÖ terpinen-4-ol chØ ®¹t 11,9%, trong khi tû lÖ 1,8-cineole l¹i ®Õn 40,7% (Lª §×nh Kh¶, Nghiªm Quúnh Chi, 2004)[16]. Sù kh¸c biÖt nµy cã thÓ còng lµ mét híng chän gièng cho loµi trµm nµy (ý kiÕn cña nhµ khoa häc qu¸ cè NguyÔn Quang Léc, 2004). Nghiªn cøu cña §µo Träng Hng (1995) vÒ c©y M. cajuputi cho thÊy hµm lîng tinh dÇu vµ cineole t¨ng dÇn tõ khi c©y 2 tuæi ®Õn 5 tuæi vµ æn ®Þnh ë c¸c tuæi 6,7,8. Qu¸ tr×nh tÝch lòy tinh dÇu cña c©y Trµm cajuput phô thuéc nhiÒu vµo c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i n¬i g©y trång. Hµm lîng tinh dÇu vµ hµm lîng cineole cña c©y trµm mäc trªn ®Êt ®åi laterit cao h¬n ë c©y trµm mäc ë ®Çm lÇy, thung lòng vµ trªn ®Êt c¸t [11]. Theo Vò Ngäc LÔ (1977) nghiªn cøu cho loµi Trµm M. Cajuputi cho thÊy hµm lîng tinh dÇu cao hay thÊp tïy theo mïa, theo thêi tiÕt. Hµm lîng tinh dÇu cao nhÊt (®¹t 0,5%) tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 8, mïa ma thÊp nhÊt (chØ d¹t 0,25-0,3%) vµ hµm lîng 1,8cineole trong tinh dÇu ë l¸ giµ cao h¬n l¸ non (trÝch dÉn theo NguyÔn ViÖt Cêng, Ph¹m §øc TuÊn, 2008) [7]. N¨m 2002 CSIRO ®· gióp bé gièng gåm c¸c xuÊt xø cña mét sè loµi trµm cã triÓn väng nhÊt cho Trung t©m Nghiªn cøu gièng c©y rõng. Trªn c¬ së ®ã Trung t©m ®· phèi hîp víi Trung t©m l©m nghiÖp Minh H¶i x©y dùng vên gièng t¹i Cµ Mau. N¨m 2005 Trung t©m L©m s¶n ngoµi gç (tiÒn th©n cña ViÖn C¶i thiÖn gièng vµ Ph¸t triÓn l©m s¶n) ®· x©y dùng mét kh¶o nghiÖm ®ång bé gåm 14 xuÊt xø cña M. quinquenervia, cã ®èi chøng víi gièng Trµm cajuput cña ViÖt Nam vµ mét l« h¹t M. alternifolia lµm quÇn thÓ nÒn cho chän gièng cã hµm
18 lîng vµ chÊt lîng tinh dÇu cao t¹i Ba V×. Tríc ®ã, n¨m 2004, víi sù gióp ®ì cña CSIRO mét quÇn thÓ chän gièng phong phó cña M. alternifolia còng ®îc trång t¹i Ba V× lµm c¬ së cho c¸c bíc chän gièng tiÕp theo. Ngoµi ra, ViÖn C¶i thiÖn gièng vµ Ph¸t triÓn l©m s¶n ®· ®îc CSIRO gióp ®ì bé gièng gåm toµn bé c¸c xuÊt xø hiÖn cã cña M. quinquenervia vµ gièng M. alternifolia ®Ó tiÕp tôc x©y dùng kh¶o nghiÖm gièng vµ tiÕn hµnh chän gièng cã hµm lîng vµ chÊt lîng tinh dÇu cao t¹i c¸c n¬i kh¸c ë níc ta. KÕt qu¶ nghiªn cøu míi nhÊt cña ViÖn C¶i thiÖn gièng vµ Ph¸t triÓn l©m s¶n (n¨m 2007) ë giai ®o¹n 2 n¨m tuæi cho c¶ bé gièng cña M. quinquenervia ®îc kh¶o nghiÖm t¹i Ba V× ®· thÊy mét sè xuÊt xø cã hµm lîng tinh dÇu cao h¬n 30-50% so víi c¸c gièng ®îc Phïng CÈm Th¹ch chän n¨m 2000 t¹i Th¹nh Ho¸ (Long An), cã sinh trëng vµ tû lÖ 1,8-cineole t¬ng tù 3 xuÊt xø ®îc kh¶o nghiÖm t¹i Long An. Cßn xuÊt xø TÞnh Biªn cña An Giang chØ cã hµm lîng tinh dÇu 0,18%, tû lÖ 1,8-cineole chØ ®¹t 3,61%, l¹i sinh trëng chËm, kh«ng thÓ dïng ®Ó s¶n xuÊt tinh dÇu. Nghiªn cøu míi cña ViÖn C¶i thiÖn gièng vµ Ph¸t triÓn l©m s¶n cßn cho thÊy tõ bé gièng M. quinquenervia cã thÓ chän ®îc c¸c gièng míi cã tû lÖ nerolidol h¬n 70% lµ mét lo¹i h¬ng liÖu míi cha ®îc b¸n réng r·i trªn thÞ trêng thÕ giíi. Nerolidol còng ®îc ph¸t hiÖn trong mét chemotype cña M. quinquenervia t¹i Australia (Ireland và cs., 2002) vµ cho lµ rÊt cã triÓn väng trong chän gièng. Còng trong kh¶o nghiÖm nµy, ®· t×m ra c¸c xuÊt xø cã triÓn väng vÒ tinh dÇu lµ Q4 (ký hiÖu cña xuÊt xø Ca78 km NE GympieQld ) vµ xuÊt xø Q8 (ký hiÖu cña xuÊt xø Bribie Island Qld) cã hµm lîng tinh dÇu t¬ng øng lµ 1,79% vµ 1,86%, tØ lÖ 1,8 cineole t¬ng øng 75,72% vµ 78,59%. §ång thêi ®· chän ra ®îc 7 c©y tréi trong xuÊt xø Q4. Song ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn vµo s¶n xuÊt nh÷ng gièng nãi trªn cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu tiÕp vÒ kh¶o nghiÖm hËu thÕ cho nh÷ng c©y tréi ®îc chän, ®ång thêi tiÕp tôc cã nh÷ng nghiªn cøu vÒ chän läc c©y tréi trong xuÊt xø Q8.