Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số đặc điểm hình thái, sinh thái, sinh trưởng và giá trị kinh tế của cây tre Điềm trúc nhập nội trồng lấy măng tại Quảng Trị

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:73

Thêm vào BST

Báo xấu

34
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số đặc điểm hình thái, sinh thái, sinh trưởng và giá trị kinh tế của cây tre Điềm trúc nhập nội trồng lấy măng tại Quảng Trị

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số đặc điểm hình thái, sinh thái, sinh trưởng và giá trị kinh tế của cây tre Điềm trúc nhập nội trồng lấy măng tại Quảng Trị

Bé gi¸o dôc ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ***** Phan ngäc ®ång Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, sinh trëng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y tre §iÒm tróc nhËp néi trång lÊy m¨ng t¹i Qu¶ng TrÞ LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y, 2007
Bé gi¸o dôc ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ***** Phan ngäc ®ång Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, sinh trëng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y tre §iÒm tróc nhËp néi trång lÊy m¨ng t¹i Qu¶ng TrÞ Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: GS.TS. Ng« Quang §ª Hµ T©y, 2007
1 Më ®Çu C©y tre vµ luü tre lµng lµ ®Æc trng næi bËt cña v¨n hãa lµng ë níc ta, lµ loµi c©y ®ång hµnh víi lÞch sö d©n téc vµ lµ h×nh ¶nh quen thuéc trong t©m trÝ cña mçi ngêi d©n ViÖt Nam mçi khi xa v¾ng quª h¬ng. Tre tróc gÆp ë kh¾p mäi n¬i, dÔ trång, sinh trëng nhanh, sím khai th¸c, dÔ chÕ biÕn vµ cã nhiÒu ®Æc tÝnh phï hîp víi yªu cÇu sö dông cña con ngêi, nªn nã ®îc sö dông cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau nh : X©y dùng, lµm nhµ cöa, chuång tr¹i, hµng rµo, thuyÒn bÌ, phao líi, lµm thùc phÈm, ®å trang trÝ, thuèc ch÷a bÖnh. Víi ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn th× tre nøa lµ nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt bét giÊy, v¸n cãt Ðp vµ ®îc xem nh lµ nguån nguyªn liÖu chÝnh nh»m thay thÕ gç gãp phÇn b¶o vÖ tµi nguyªn rõng. §ång thêi tre nøa cßn cã vai trß rÊt lín trong phßng hé b¶o vÖ ®Êt, níc, b¶o vÖ c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn, thñy lîi, ch¾n sãng, b¶o vÖ ®ª ®iÒu, lµng m¹c... XuÊt ph¸t tõ lîi Ých nhiÒu mÆt cña tre tróc, nh÷ng n¨m gÇn ®©y tre tróc ®îc quan t©m chó ý nhiÒu h¬n, cã nhiÒu gièng tre nhËp néi ®îc ®a vµo trång thö nghiÖm nhiÒu n¬i ë níc ta, c¸c gièng tre nµy lµ tre ngät chñ yÕu khai th¸c m¨ng lµm thùc phÈm vµ xuÊt khÈu. Víi h¬n 70% diÖn tÝch tù nhiªn lµ ®åi nói vµ c¸t ven biÓn, ngµnh l©m nghiÖp Qu¶ng TrÞ cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi chung cña toµn TØnh. Sù ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng ngµnh l©m nghiÖp sÏ lµ c¬ së v÷ng ch¾c cho viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn gç vµ l©m s¶n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, sÏ lµ nh©n tè hÕt søc quan träng trong chiÕn lîc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña TØnh vµ Quèc gia. Tuy nhiªn, ngoµi nh÷ng híng ph¸t triÓn nguyªn liÖu cho viÖc chÕ biÕn gç, th× viÖc t×m ra nh÷ng loµi c©y l©m nghiÖp sím thu ho¹ch vµ ®a môc ®Ých nh»m híng ph¸t triÓn ngµnh l©m nghiÖp æn ®Þnh bÒn v÷ng lµ hÕt søc cÊp thiÕt. Trong nh÷ng n¨m võa qua Qu¶ng TrÞ ®· g©y trång vµ ph¸t triÓn mét sè loµi c©y nh Bêi lêi ®á, Së, QuÕ, Dã trÇm... nhng cha thÊy ®îc hiÖu qu¶ cô
2 thÓ. C©y tre §iÒm tróc ®îc ®a vÒ ph¸t triÓn trªn ®Þa bµn tØnh tõ n¨m 2001 cho ®Õn nay cho thÊy ®îc hiÖu qu¶ cña nã t¬ng ®èi râ. §©y lµ loµi tre trång chuyªn ®Ó lÊy m¨ng ®îc nhËp néi tõ Trung Quèc, chÊt lîng m¨ng ®îc ngêi d©n c«ng nhËn lµ ngon, dÔ chÕ biÕn, ®îc thÞ trêng a chuéng vµ dÔ tiªu thô, n¨ng suÊt t¬ng ®èi cao, trång mét lÇn cã thÓ thu ho¹ch nhiÒu lÇn, ®a so s¸nh gi¸ trÞ kinh tÕ víi c¸c loµi c©y n«ng nghiÖp ng¾n ngµy kh¸c trªn cïng ch©n ®Êt nh Ng«, Khoai, S¾n, L¹c, §Ëu ®ç...th× ngêi d©n thÝch ®a c©y tre §iÒm tróc vµo thay thÕ. §Ó thÊy ®îc gi¸ trÞ thùc cña loµi tre §iÒm tróc còng nh kh¶ n¨ng sinh trëng ph¸t triÓn nh thÕ nµo tõ ®ã cã híng ph¸t triÓn, t«i chän ®Ò tµi: “Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, sinh trëng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y tre §iÒm tróc nhËp néi trång lÊy m¨ng t¹i Qu¶ng TrÞ”
3 Ch¬ng 1. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi M¨ng tre lµ mét lo¹i thùc phÈm s¹ch, ¨n ngon, cã gi¸ trÞ dinh dìng vµ cã thÓ ch÷a bÖnh, s¶n phÈm m¨ng tre cã gi¸ trÞ cao trªn thÞ trêng trong sö dông tiªu dïng vµ xuÊt khÈu. V× vËy, nghiªn cøu vÒ m¨ng tre ®· ®îc c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu tõ rÊt l©u. Theo tµi liÖu nghiªn cøu cña T¸c gi¶ Trung Quèc D¬ng Ninh Minh, Huy TriÖu M¹o vÒ c©y tre §iÒm tróc: ®©y lµ loµi tre mäc côm, tre tróc lín, cã thÓ cao tíi 20 – 30m, th©n dµy tíi 1cm. Cã thÓ mäc ë ®é cao 1.800m. VÒ ph©n tÝch gi¸ trÞ dinh dìng cña m¨ng §iÒm tróc: Níc 91,24%; Pr«tªin 1,96%; Lipit 0,45%; §êng tæng sè 2,63%; Xenlul« 0,63%; tro 0,72% ®©y lµ mét lo¹i thùc phÈm ®Çy ®ñ chÊt dinh dìng ®em so s¸nh víi mét sè loµi rau cñ kh¸c nh Khoai t©y, C¶i tr¾ng, cñ c¶i tr¾ng th× m¨ng §iÒm tróc kh«ng thua kÐm mµ cßn gi¸ trÞ cao h¬n trong hµm lîng c¸c thµnh phÇn dinh dìng. (D¬ng Ninh Minh; Huy TriÖu M¹o, “Bamboo shoots and industrialized exploitation”, 1998, NXB l©m nghiÖp Trung Quèc.). Theo t¸c gi¶ Chu Ph¬ng ThuÇn (Trung Quèc) Nghiªn cøu tæng hîp 35 loµi tre tróc ®a ra kÕt qu¶ chung: m¨ng t¬i chiÕm 88 – 93% níc theo träng lîng; Pr«tein 1,5 – 4%; LipÝt 0,25 – 0,95%; §êng tæng sè 0,78 – 5,86%; Xenlul« 0,6 – 1,34%; Tro 0,66 – 1,21%; c¸c nguyªn tè vi lîng: L©n 37 – 92ppm, Fe 4 – 9ppm, Ca 42 – 300ppm vµ nhiÖt lîng mçi gam m¨ng t¬ng ®¬ng 161 – 405 Calo. M¨ng tre chøa 18 lo¹i axit amin trong ®ã cã nh÷ng axit amin kh«ng thÓ thay thÕ (Chu Ph¬ng ThuÇn, Cultivation onduntization of bamboo, 1998, §¹i häc l©m nghiÖp Nam Kinh.). C«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ “Bamboosaceae” cña Munro xuÊt b¶n n¨m 1868 lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn nghiªn cøu ®èi tîng nµy. Sau ®ã, lµ c«ng tr×nh “C¸c lo¹i Bamboosaceae cña Ên §é” cña Gamble xuÊt b¶n n¨m 1896, c«ng tr×nh ®· cho biÕt chi tiÕt 151 loµi tre tróc cña Ên §é, MiÕn §iÖn, In®«nªxia,
4 Malaixia vµ ®· xuÊt b¶n thµnh c«ng c«ng tr×nh “Nh÷ng bµi häc nhá vÒ sinh lý tre nøa Ên §é”. N¨m 1899 Troup ®· th©u tãm nh÷ng hiÓu biÕt vÒ tre nøa vµo c«ng tr×nh “Ph¬ng ph¸p xö lý vÒ L©m häc ®èi víi c©y rõng Ên §é” cã thÓ nãi c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ sinh th¸i tre nøa ®· b¾t ®Çu tiÕn hµnh tríc thêi kú Gamble, Brandis vµ Troup. Mét c«ng tr×nh ®Çu tiªn cung cÊp nhiÒu th«ng tin vÒ tre nøa ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh “Rõng tre nøa” cña I.J Haig, M.A. Huberman, U.Aung.Dis ®· ®îc FAO xuÊt b¶n n¨m 1959, c«ng tr×nh nµy c¸c t¸c gi¶ ®· tæng kÕt ®îc c¸c nhu cÇu sinh th¸i, ®Æc tÝnh sinh vËt häc cña tre nøa nãi chung. Trung Quèc lµ níc cã nguån tµi nguyªn tre tróc phong phó nhÊt trªn thÕ giíi. Trung Quèc, Ên §é, NhËt B¶n lµ nh÷ng níc cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®èi tîng nµy, ®Æc biÖt trong mÊy n¨m gÇn ®©y Trung Quèc ®· thµnh lËp trung t©m chuyªn ®Ò, chuyªn nghiªn cøu vÒ tre tróc, ®i s©u nghiªn cøu vÒ chñng lo¹i, lai t¹o gièng míi, kü thuËt kinh doanh (g©y trång, ch¨m sãc, khai th¸c...). Trong sè nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu t¹i Trung Quèc, mét c«ng tr×nh ®îc ®¸nh gi¸ cao trong n¨m 1994 vÒ lai t¹o thµnh c«ng gi÷a loµi §¹i lôc tróc (Dendrocalamopsis daii 3)vµ Chëng cao tróc (Bambusa pervariabilis) cho gièng lai, m¨ng cã n¨ng suÊt cao, chÊt lîng tèt, lµm thùc phÈm rÊt ngon. T¹i héi th¶o Quèc tÕ vÒ tre tróc ®îc tæ chøc t¹i Hµng Ch©u – Trung Quèc th¸ng 10/1995 mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh Trung Quèc lµ níc cã nguån tµi nguyªn tre tróc phong phó bËc nhÊt trªn thÕ giíi víi 40 chi, kho¶ng 400 loµi, diÖn tÝch tre nøa cã trªn 7 triÖu ha (trong ®ã 4 triÖu ha lµ rõng trång tre tróc kinh tÕ, 3 triÖu ha rõng trång tre tróc trªn nói cao). ChØ tÝnh riªng kim ng¹ch xuÊt khÈu tre tróc cña Trung Quèc mçi n¨m ®¹t 240 – 250 triÖu USD. §Õn nay, tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm tre tróc ®¹t 2,2 tû USD/n¨m. Mét nghiªn cøu n÷a mang tÝnh chÊt nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ tre tróc cã ý nghÜa quan träng trong kinh doanh ®èi tîng nµy lµ c«ng tr×nh “Nghiªn cøu sinh lý tre tróc” cña GS.TS Koichiro Ueda – Tr¹i rõng thùc nghiÖm khoa häc n«ng nghiÖp Trêng §¹i
5 häc Tokyo – NhËt B¶n, xuÊt b¶n th¸ng 4 n¨m 1960 vµ ®îc V¬ng TÊn NhÞ dÞch n¨m 1976. T¸c gi¶ ®· c«ng bè trªn thÕ giíi cã 1.250 loµi (species), 47 chi (genera), chi tËp trung nhiÒu nhÊt ë Ch©u ¸, Ýt nhÊt ë Ch©u óc (6 chi). Trong ®ã, §«ng Nam ¸ ®îc coi lµ vïng trung t©m ph©n bè cña tre tróc. Tre tróc sinh s¶n m¹nh vµ chñ yÕu b»ng sinh s¶n v« tÝnh ph©n nh¸nh th©n ngÇm. Mét ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt so víi c¸c loµi c©y th©n gç hoÆc cau dõa lµ sau khi m¨ng nh« lªn khái mÆt ®Êt trong thêi gian 30 – 110 ngµy c©y tre ®· ®Þnh h×nh vÒ ®êng kÝnh vµ chiÒu cao, kh«ng thay ®æi cho ®Õn khi trëng thµnh. N¨m 1994 tæ chøc INBAR ®a ra danh s¸ch 19 loµi tre tróc ®îc u tiªn ®a vµo ph¬ng híng hµnh ®éng Quèc tÕ vµ 18 loµi ®îc ghi nhËn lµ quan träng, trong ®ã cã 10 loµi cã thÓ kinh doanh lÊy m¨ng. ë Th¸i Lan, tre tróc ®îc coi lµ ®Æc s¶n rõng quan träng, cã vÞ trÝ lín trong ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói. Rõng tre tróc cña hä hiÖn cßn 5 triÖu ha, chñ yÕu tËp trung ë phÝa B¾c vµ T©y B¾c Th¸i Lan, tr÷ lîng ®¹t 13 tû c©y (Ramyorangsi, 1985 vµ 1987). §Æc biÖt trong 5 n¨m qua ®· cã 45.000 hé gia ®×nh trång tre ®Ó lÊy m¨ng lµm thùc phÈm. M¨ng lµ thùc phÈm ngon rÊt ®îc a chuéng ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi (Thamminchi, 1995). KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn ho¸ häc m¨ng tre cña ViÖn l©m nghiÖp Trung Quèc vµ c¸c t¸c gi¶ ngêi Th¸i Lan (Kamolsisuphara,1995) cho biÕt m¨ng tre cã nhiÒu kho¸ng chÊt vµ dinh dìng rÊt cã lîi cho søc khoÎ con ngêi. Trung Quèc hµng n¨m s¶n xuÊt 1,7 triÖu tÊn m¨ng t¬i, 120 triÖu tÊn m¨ng kh«, 200.000 tÊn m¨ng ®ãng hép; Th¸i Lan tõ nh÷ng n¨m 1992 ®· thu ho¹ch 272.667 tÊn m¨ng mçi n¨m; NhËt B¶n hµng n¨m s¶n xuÊt 150.000 tÊn m¨ng, trong khi ®ã nhu cÇu tiªu thô lªn tíi 300.000 tÊn/n¨m. ThÞ trêng tiªu thô m¨ng lín nhÊt hiÖn nay lµ Hoa Kú, c¸c níc trong khèi G7 vµ c¸c níc ASEAN,... N¨m 1999 bét giÊy ®îc s¶n xuÊt tõ tre tróc kho¶ng 1,69 triÖu tÊn, chiÕm 10,8% s¶n lîng bét xellulose kh«ng ph¶i gç, chiÕm 0,92% tæng s¶n lîng bét giÊy cña thÕ giíi. Ên §é ®îc coi lµ níc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ sö
6 dông tre nøa lµm nguyªn liÖu bét giÊy, sau ®ã ®Õn Trung Quèc, Philippin, Th¸i Lan, Mianma,... bét giÊy ®îc chÕ biÕn tõ tre tróc u viÖt h¬n h¼n so víi c¸c nguyªn liÖu kh¸c bëi v× tre tróc mäc nhanh, kh«ng cã vá, sîi dµi, gi¸ thµnh nguyªn liÖu h¹ vµ s¶n xuÊt ®îc nhiÒu lo¹i giÊy cã chÊt lîng cao (Tµi liÖu thèng kª Liªn Hîp Quèc, 2000). Tre tróc trong ngµnh s¶n xuÊt v¸n nh©n t¹o ®îc xem lµ nguyªn liÖu chÝnh thay thÕ gç. Ngoµi ra, tre tróc víi c¸c mÆt hµng thñ c«ng mü nghÖ hÕt søc phong phó, cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt cao ®ang ®îc a chuéng trªn thÞ trêng thÕ giíi. Tãm l¹i, tre tróc ®îc sö dông phæ biÕn trªn thÕ giíi ®Æc biÖt lµ c¸c níc Ch©u ¸, sö dông trong c«ng nghiÖp x©y dùng, trång rõng s¶n xuÊt, phßng hé, trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt bét giÊy, v¸n Ðp. Ngoµi ra cßn lµ nguån thùc phÈm rÊt ®îc a dïng, ®Õn hµng thñ c«ng mü nghÖ cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt cao mang tÝnh v¨n ho¸ nh©n v¨n ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi. Còng bëi lÏ ®ã, tre tróc lµ ®èi tîng ®îc c¸c nhµ khoa häc cña nhiÒu níc trªn thÕ giíi nghiªn cøu rÊt sím. Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña mçi níc cã nh÷ng møc ®é rÊt kh¸c nhau, nhng ®Òu chung mét môc ®Ých phôc vô l©u dµi cho lîi Ých cña con ngêi vµ sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn nµy th«ng qua nghiªn cøu c¸c thuéc tÝnh tù nhiªn cña tre tróc, c¸ch g©y trång vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña chóng,... Nh vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng cho ®Õn nay trªn thÕ giíi nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ tre tróc ®· ®îc c«ng bè, nhng kh«ng thÓ ¸p dông mét c¸ch m¸y mãc kÕt qu¶ nghiªn cøu cña quèc gia nµy cho mét quèc gia kh¸c, vïng nµy cho vïng kh¸c,... mµ cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu hoÆc kiÓm chøng cô thÓ cho tõng khu vùc vµ nã cµng trë nªn cÇn thiÕt khi ®a mét loµi nhËp néi vµo trång thö nghiÖm ë mét quèc gia nµo ®ã. 1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu ë ViÖt Nam ë ViÖt Nam tõ l©u tre nøa ®· thùc sù g¾n liÒn víi ®êi sèng kinh tÕ x· héi. C¸c s¶n phÈm tõ tre nøa cã gi¸ trÞ nhiÒu mÆt. V× lÏ ®ã mµ c¸c nhµ khoa häc l©m nghiÖp níc ta ®· quan t©m nghiªn cøu ®èi tîng nµy song song víi
7 c¸c loµi c©y gç vµ c©y ®Æc s¶n kh¸c ngay tõ khi míi thµnh lËp ViÖn L©m NghiÖp. Tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp niªn 60 ®Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh “Kinh nghiÖm trång luång” cña Ph¹m V¨n TÝch n¨m 1963. C«ng tr×nh nµy t¸c gi¶ ®· tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm trång luång trong nh©n d©n, tõ c¸c hiÓu biÕt vÒ c©y luång mµ nh©n d©n c¸c vïng trång luång ®· tÝch luü ®îc. TiÕp sau ®ã lµ hµng lo¹t c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c©y luång ë c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau nh: “Bíc ®Çu nghiªn cøu ®Æc ®iÓm ®Êt trång luång” cña Ph¹m Ngäc B×nh xuÊt b¶n n¨m 1964, “Nghiªn cøu ®Êt trång DiÔn ë CÇu Hai – VÜnh Phóc” cña NguyÔn ThÞ Phi Anh n¨m 1967, “Nghiªn cøu diÔn biÕn cña ®Êt trång tre tróc cña Hoµng Xu©n Tý n¨m 1972. C¸c t¸c gi¶ ®· t×m hiÓu vÒ ®Êt ®Ó trång tre tróc vµ diÔn biÕn díi t¸n rõng tre tróc. N¨m 1972 Ph¹m B¸ Minh víi c«ng tr×nh “Nghiªn cøu gièng c©y luång b»ng ph¬ng ph¸p ¬m cµnh trong bÇu dinh dìng”, C«ng tr×nh cña TrÞnh §øc Huy “¦¬m luång b»ng cµnh chÐt”. Hoµng VÜnh Têng (1961 – 1977) ®· c«ng bè c«ng tr×nh “Nghiªn cøu t¸c ®éng cña mét sè chÊt kÝch thÝch sinh trëng ®Õn viÖc nh©n gièng luång b»ng cµnh”, c¸c t¸c gi¶ ®· t×m hiÓu ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p nh©n gièng kh¸c nhau nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu hôt gièng cho trång rõng. VÒ c«ng t¸c g©y trång luång, n¨m 1971 cña t¸c gi¶ §Æng Vò CÈn - Ng« Quang §ª - Lª V¨n LiÔu - NguyÔn L¬ng Ph¸n ®· cã c«ng tr×nh “NhËn biÕt, g©y trång, b¶o vÖ vµ khai th¸c tre tróc”. N¨m 1986 – 1990 TrÞnh §øc Tr×nh vµ NguyÔn ThÞ H¹nh cã c«ng tr×nh “Th©m canh rõng luång lÊy m¨ng xuÊt khÈu” vµ cßn rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c vÒ thêi vô còng nh c¸c biÖn ph¸p kü thuËt g©y trång vµ th©m canh luång. Nh×n chung c¸c t¸c gi¶ ®i s©u nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh tõ kh©u g©y trång ®Õn kh©u ch¨m sãc qu¶n lý còng nh c¸c t¸c ®éng kü thuËt vµo rõng luång sau khi khÐp t¸n. VÒ sinh trëng cña tre nøa cã c«ng tr×nh “Sinh trëng cña tre gai vµ tre léc ngéc ë §«ng TriÒu – Qu¶ng Ninh” cña Ng« Quang §ª.
8 N¨m 1998 Ph©n viÖn L©m nghiÖp phÝa Nam ®îc Côc Ph¸t triÓn L©m nghiÖp cÊp kinh phÝ ®Ó thÝ nghiÖm trång tre Tµu (Sinocalamus latiflorus Munro) lÊy m¨ng. §ång thêi Ph©n viÖn L©m nghiÖp, Trung t©m L©m sinh Ngäc L¹c – Thanh Ho¸, Trung t©m nghiªn cøu gièng c©y rõng thuéc ViÖn khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam, t¹o gièng tre b»ng nu«i cÊy m« nhng cha thµnh c«ng. KÕt qu¶ tõ c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu trªn ®Õn nay nh thÕ nµo cha ®îc c«ng bè. N¨m 2005 t¸c gi¶ NguyÔn Hoµng NghÜa xuÊt b¶n cuèn s¸ch Tre tróc ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, chñ yÕu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i vµ m« t¶ c¸c loµi tre tróc ViÖt Nam, ®· chØ ra ViÖt Nam cã 216 loµi tre tróc thuéc 25 chi vµ ®· m« t¶ 194 loµi tre tróc ViÖt Nam, c¸c loµi tre nhËp néi nh B¸t ®é, §iÒm tróc vµ T¹p giao cã ®iÓm qua trong cuèn s¸ch nhng kh«ng cã m« t¶. N¨m 1996 XÝ nghiÖp NÊm xuÊt khÈu Hµ Néi nay lµ C«ng ty §Çu t xuÊt nhËp khÈu chÕ biÕn N«ng L©m s¶n ®· nhËp néi gièng tre Lôc tróc (Bambusa oldhamii) §µi Loan trång ®Ó kinh doanh m¨ng ë B¾c Giang, Hµ T©y, Hoµ B×nh. §Õn n¨m 1999 – 2000 C«ng ty tiÕp tôc nhËp gièng tre §iÒm tróc (Dendrocalamus latiflorus Munro), tre T¹p giao tõ Trung Quèc vÒ trång thö nghiÖm t¹i Ba V× - Hµ T©y. N¨m 2001 ®Õn nay Trung t©m KhuyÕn n«ng - KhuyÕn l©m Qu¶ng TrÞ nhËp gièng tre §iÒm tróc vÒ trång thö nghiÖm trªn ®Þa bµn ®· cã sù thµnh c«ng nhÊt ®Þnh ®îc bµ con n«ng d©n hëng øng, vµ hiÖn nay loµi tre nµy ®ang ®îc ngêi n«ng d©n nh©n réng kÕt qu¶, tuy nhiªn vÒ nghiªn cøu sinh trëng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ loµi §iÒm tróc lÊy m¨ng trªn ®Þa bµn Qu¶ng TrÞ th× cha cã mét nghiªn cøu nµo thùc hiÖn. Loµi §iÒm tróc nµy còng ®· ®îc trång thµnh c«ng mét sè n¬i nh ë vïng ngËp lò Thanh Tr× - Hµ Néi ven S«ng Hång (®©y lµ rèn lôt cña Hµ Néi), vËy mµ ®· trång thµnh c«ng víi loµi §iÒm tróc lÊy m¨ng, c©y trång cha ®Õn 1 n¨m tuæi gÆp trËn ngËp lò ng©m 7 - 15 ngµy, víi ®é s©u 0,7 - 2,2m, sau khi lò rót c©y vÉn xanh tèt, cha ®Çy 3 n¨m §iÒm tróc ®· cho thu ho¹ch m¨ng ®¹t c¸nh ®ång 50 triÖu ®ång/ha (theo bµi b¸o “ChuyÓn ®æi c©y trång ë vïng ngËp lò Thanh Tr×”, b¸o Nh©n
9 D©n ngµy 05/01/2006, t¸c gi¶ Song Hµ). Gi¸o s, TiÕn SÜ Ng« Quang §ª c«ng bè trªn t¹p chÝ L©m nghiÖp ViÖt Nam th¸ng 8/1999 vÒ c©y tre ngät Lôc tróc - §µi Loan “C¸ch g©y trång, nh©n gièng tõ hom cµnh...”, Th¹c Sü TrÇn Trung HËu cã lµm ®Ò tµi “Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh vËt häc vµ phÈm chÊt m¨ng cña hai loµi tre §iÒm tróc vµ T¹p giao nhËp néi trång thö nghiÖm t¹i §¸ Ch«ng – Ba V×”, n¨m 2001. Loµi tre §iÒm tróc ®· ®îc Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n ban hµnh quy ph¹m kü thuËt trång, ch¨m sãc vµ khai th¸c t¹i QuyÕt ®Þnh sè 51/2004/Q§- BNN, ngµy 19 th¸ng 10 n¨m 2004. Tãm l¹i, nh÷ng nghiªn cøu t×m hiÓu vÒ ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña mét sè loµi tre tróc ë ViÖt Nam tÝnh ®Õn thêi ®iÓm nµy ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh ®îc c«ng bè vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu kh¸ toµn diÖn vÒ ®Æc ®iÓm sinh lý, sinh th¸i, ®Êt trång vµ diÔn biÕn vÒ ®Êt díi t¸n rõng tre nøa, c¸c ph¬ng ph¸p nh©n gièng, t¹o gièng, kü thuËt trång vµ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh. Nhng riªng víi nh÷ng loµi tre tróc nhËp néi tõ níc ngoµi ®a vµo níc ta tõ n¨m 1996 ®Õn nay, ®· cã mét sè nghiªn cøu, tuy nhiªn vÉn cha toµn diÖn vµ viÖc øng dông vµo mét ®Þa ph¬ng còng cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu cô thÓ víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn ë ®ã , v× vËy chóng t«i chän ®Ò tµi “Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, sinh trëng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y tre §iÒm tróc nhËp néi trång lÊy m¨ng t¹i Qu¶ng TrÞ” lµ cÇn thiÕt, vµ tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò xuÊt ®îc mét sè biÖn ph¸p kü thuËt L©m sinh, ®a ra ®îc con sè cô thÓ vÒ gi¸ trÞ kinh tÕ cña loµi tre nµy trªn ®Þa bµn Qu¶ng TrÞ.
10 Ch¬ng 2. môc tiªu, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, sinh trëng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ, x· héi cña c©y tre §iÒm tróc nhËp néi trång t¹i Qu¶ng TrÞ, tõ ®ã ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn loµi c©y nµy ë ®Þa ph¬ng. 2.2. §èi tîng nghiªn cøu Loµi tre §iÒm tróc (Dendrocalamus latiflorus Munro, tªn kh¸c: Ma tróc, B¸t ®é) nhËp néi tõ Trung Quèc trång lÊy m¨ng t¹i Qu¶ng TrÞ. 2.3. Ph¹m vi nghiªn cøu Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, sinh trëng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c©y tre §iÒm tróc nhËp néi trång lÊy m¨ng t¹i Qu¶ng TrÞ. §Ò tµi ®îc thùc hiÖn trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ vµ lÊy mÈu t¹i c¸c ®iÓm sau: §Þa bµn huyÖn Cam Lé, huyÖn VÜnh Linh, huyÖn TriÖu Phong. 2.4. Néi dung nghiªn cøu 2.4.1. Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i vµ sinh trëng cña c©y tre §iÒm tróc nhËp néi t¹i Qu¶ng TrÞ * VËt hËu häc cña c©y tre §iÒm tróc - Thêi kú ra m¨ng. - Thêi kú m¨ng ré. - KÕt thóc mïa m¨ng. - Ra l¸ vµ rông l¸. * §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c©y tre §iÒm tróc - H×nh th¸i th©n. - H×nh th¸i cµnh vµ ph©n cµnh. - H×nh th¸i l¸. - H×nh th¸i m¨ng vµ mo nang. * Nghiªn cøu Sinh trëng cña c©y tre §iÒm tróc
11 - Theo dâi sinh trëng cña m¨ng tõ khi nhó khái mÆt ®Êt ®Õn khi ®Þnh h×nh mét c©y tre. - Tuæi tre cho thu ho¹ch s¶n phÈm m¨ng vµ s¶n lîng æn ®Þnh. - Sè lîng c©y mÑ hîp lý. - Mèi quan hÖ gi÷a ®êng kÝnh th©n c©y mÑ vµ m¨ng. * Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña tre §iÒm tróc 2.4.2. C¸c biÖn ph¸p kü thuËt ¸p dông trong kinh doanh trång tre lÊy m¨ng * C¸c biÖn ph¸p kü thuËt ¸p dông trong trång vµ ch¨m sãc. * Sù liªn quan gi÷a c¸ch ch¨m sãc kh¸c nhau cña c¸c gia ®×nh n«ng d©n vµ s¶n lîng m¨ng. 2.4.3. T×m hiÓu gi¸ trÞ kinh tÕ, gi¸ trÞ x· héi cña c©y tre §iÒm tróc * T×m hiÓu s¶n lîng m¨ng cña tre §iÒm tróc - N¨m b¾t ®Çu cho thu ho¹ch m¨ng. - N¨m cho s¶n lîng m¨ng cao vµ æn ®Þnh. - Tû lÖ m¨ng c¶ vá (bÑ mo) vµ kh«ng vá. - Tû lÖ gi÷a khèi lîng m¨ng kh« vµ khèi lîng m¨ng t¬i. * HiÖu qu¶ kinh tÕ cña trång tre §iÒm tróc lÊy m¨ng - §Çu t trång míi. - §Çu t ch¨m sãc. - Thêi gian b¾t ®Çu thu ho¹ch cho hiÖu qu¶ kinh tÕ. - Thêi gian hoµ vèn, tÝnh theo thêi gi¸ thÞ trêng hiÖn hµnh. - Gi¸ c¶ m¨ng t¬i vµ m¨ng kh«. * T×m hiÓu vÒ hiÖu qu¶ x· héi : gi¶i quyÕt lao ®éng, viÖc lµm, thu nhËp, ®êi sèng... Tõ c¸c n¾m b¾t ë trªn cã híng ®Ò xuÊt nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng c©y tre §iÒm tróc.
12 2.5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.5.1. Ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu §Ó thu thËp th«ng tin cho mçi néi dung nghiªn cøu sö dông mét hoÆc kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p sau ®©y: nghiªn cøu tµi liÖu, ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n RRA vµ PRA, ph¸t phiÕu theo dái, quan s¸t, ®o ®Õm ngoµi hiÖn trêng, ®iÒu tra thùc ®Þa b»ng c¸ch chän c©y tiªu chuÈn, khãm tiªu chuÈn. Cô thÓ c¸c chØ tiªu ®îc thùc hiÖn nh sau: * §Æc ®iÓm khÝ hËu, ®iÒu kiÖn tù nhiÖn vµ d©n sinh kinh tÕ KÕ thõa sè liÖu t¹i cuèn “ChiÕn lîc ph¸t triÓn l©m nghiÖp tØnh Qu¶ng TrÞ giai ®o¹n 2005 - 2010 vµ ®Þnh híng ph¸t triÓn ®Õn n¨m 2020”, thu thËp sè liÖu cña Tr¹m KhÝ tîng §«ng Hµ - Qu¶ng TrÞ. C¨n cø vµo sè liÖu khÝ tîng nµy so s¸nh víi ®iÒu kiÖn thÝch nghi cña loµi tre §iÒm tróc ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é thÝch nghi, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vµ sù cÇn thiÕt cña loµi c©y nµy trªn ®Þa bµn tØnh. §iÒu tra ®Êt: ¸p dông ph¬ng ph¸p ®iÒu tra nhanh t¹i hiÖn trêng ®Ó s¬ bé x¸c ®Þnh tÝnh chÊt lý häc vµ c¸c chØ tiªu cÇn thiÕt. §µo vµ m« t¶ 3 phÈu diÖn ®Êt t¹i 3 ®iÓm chÝnh thu thËp sè liÖu (mÈu ®Æc trng ®iÓm nghiªn cøu, n»m ngoµi ®iÓm trång c©y), ®a ®i ph©n tÝch thµnh phÇn ho¸ häc t¹i Chi côc ®o lêng chÊt lîng thuéc Së KHCN Qu¶ng TrÞ. C¸c ®Æc ®iÓm cña phÈu diÖn ®Êt ®îc m« t¶ theo mÈu phiÕu 2.1 t¹i Phô lôc 1. * ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i vµ sinh trëng - VËt hËu häc Theo dâi vµ quan s¸t t¹i mét ®iÓm nghiªn cøu ®Ó quan s¸t c¸c ®Æc ®iÓm vÒ vËt hËu häc, quan s¸t cè ®Þnh 5 bói tre, theo dâi 5 c©y cè ®Þnh (1c©y/bói). ChØ tiªu nµy ®îc m« t¶ t¹i mÈu phiÕu 2.2 Phô lôc 1. - §Æc ®iÓm h×nh th¸i VÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i ®Ò tµi sö dông ph¬ng ph¸p ®iÒu tra quan s¸t, ®o ®Õm vµ m« t¶ c¸c bé phËn m« t¶ lµ:
13 + L¸: h¸i l¸ cña c©y tre ë c¸c bói tuæi 3 - 4, t¹i 5 c©y bÎ cµnh ngÉu nhiªn t¹i 3 vÞ trÝ gèc, gi÷a, ngän vµ tiÕn hµnh m« t¶, ®o kÝch thíc l¸ cña c¸c cµnh gåm 66 l¸. + Mo th©n + Th©n khÝ sinh + Th©n ngÇm: C¸c ®Æc ®iÓm ®îc m« t¶ theo mÈu phiÕu 2.3 Phô lôc 1. - Sinh trëng cña c©y tre + VÒ chØ tiªu sinh trëng ta chän 5 c©y tiªu chuÈn, lµm phiÕu theo dâi kÕt hîp cïng chñ hé theo dái tõ qu¸ tr×nh m¨ng ®Õn khi c©y ®Þnh h×nh mét c©y tre hoµn chØnh, theo mÈu phiÕu 2.4 Phô lôc 1. + §iÒu tra pháng vÊn c¸c chñ hé kinh doanh m¨ng tre vÒ tuæi tre cho s¶n lîng m¨ng æn ®Þnh. + T×m hiÓu kü thuËt ®iÒu tiÕt c©y mÑ trong kinh doanh lÊy m¨ng cña c¸c hé n«ng d©n. + §iÒu tra vÒ chØ tiªu träng lîng m¨ng trung b×nh vµ tû lÖ sö dông m¨ng: Gi¸ trÞ träng lîng m¨ng chóng t«i tiÕn hµnh thu thËp sè liÖu trung b×nh t¹i 10 lÇn ®i lÊy sè liÖu, ®a vµo tæng hîp thµnh mét biÓu vµ tÝnh ra sè liÖu trung b×nh vÒ träng lîng m¨ng c¶ vá, träng lîng m¨ng kh«ng vá, tû lÖ sö dông cña m¨ng khai th¸c sau khi bãc vá. + §Ó t×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a ®êng kÝnh th©n c©y mÑ vµ m¨ng ta chän thêi ®iÓm s¶n lîng m¨ng æn ®Þnh gi÷a vô, tiÕn hµnh ®o mèi t¬ng quan gi÷a m¨ng vµ c©y mÑ víi dung lîng mÈu 62 vµ lËp hµm t¬ng quan vÒ 2 chØ tiªu nµy. Sè liÖu ®îc ®o ®Õm gi÷a vô m¨ng (giai ®o¹n n¨ng suÊt æn ®Þnh), tiÕn hµnh ®o 1 lÇn mèi quan hÖ gi÷a Doo tre vµ Doo m¨ng theo biÓu t¬ng quan 2.5 Phô lôc 1. - §Æc ®iÓm sinh th¸i tre §iÓm tróc: c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn g©y trång cña c©y tre §iÒm tróc, c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu tØnh Qu¶ng trÞ vµ c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm vËt hËu häc, kh¶ n¨ng sinh trëng cña c©y tre §iÒm tróc tõ ®ã xem
14 kh¶ n¨ng thÝch nghi cña cña c©y tre §iÒm tróc trªn ®iÒu kiÖn vïng sinh th¸i Qu¶ng TrÞ. * C¸c biÖn ph¸p kü thuËt ¸p dông trong kinh doanh trång tre lÊy m¨ng §iÒu tra pháng vÊn c¸c hé kinh doanh trång tre lÊy m¨ng vÒ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ¸p dông trong trång vµ ch¨m sãc m¨ng tre cña gia ®×nh, ph¸t sæ theo dâi xem xÐt vÒ n¨ng suÊt cña c¸c hé khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt kh¸c nhau. ¶nh hëng cña viÖc ¸p dông sai kü thuËt ch¨m sãc vµ khai th¸c lµm bói tre bÞ n©ng gèc ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt nh thÕ nµo. * Gi¸ trÞ kinh tÕ vµ gi¸ trÞ x· héi cña c©y tre §iÒm tróc Trªn c¬ së s¶n lîng m¨ng thu ho¹ch cña c¸c hé kinh doanh, ta lÊy mét con sè kh¶ thi nhÊt ®Ó tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña m¨ng tre §iÒm tróc khi ¸p dông ®óng theo qui tr×nh kü thuËt. Theo c¸c sè liÖu cña Trung t©m KhuyÕn n«ng - KhuyÕn l©m, kÕt hîp cïng sè liÖu thùc tÕ cña ngêi d©n ®Çu t vµo c«ng viÖc cña hä, tÝnh ra ®Þnh suÊt ®Çu t cho 1 ha tõ khi trång ®Õn khi thu ho¹ch, c«ng ®Çu t ch¨m sãc vµ thu h¸i m¨ng, gi¸ c¶ b¸n m¨ng thùc tÕ, tõ ®ã tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc trång tre lÊy m¨ng nh thÕ nµo. T×m hiÓu thªm vÒ thÞ trêng cña loµi m¨ng §iÒm tróc nµy t¹i Qu¶ng TrÞ ®Ó cã híng ®Ò xuÊt s¶n xuÊt n©ng cao gi¸ trÞ. VÒ hiÖu qu¶ x· héi: t×m hiÓu viÖc gi¶i quyÕt lao ®éng viÖc lµm n©ng cao ®êi sèng cho ngêi d©n. 2.5.2. Ph¬ng ph¸p xö lý sè liÖu - C¸c sè liÖu ®îc tæng hîp thµnh c¸c b¶ng biÓu. - Ph©n tÝch tæng hîp. - Sö dông phÇn mÒm SPSS lËp hµm t¬ng quan gi÷a ®êng kÝnh c©y mÑ vµ m¨ng. Víi sè liÖu thu thËp ®îc ta cÇn so s¸nh lùa chän vµ lùa chän d¹ng liªn hÖ tèt nhÊt trong c¸c d¹ng th¨m dß sau: Hµm Linear (LIN): Y= a + bX (2.1) Hµm Logarithmic (LOG) : Y= a + blogX (2.2) Hµm Inverse (INV): Y= a + b/X (2.3)
15 Hµm Parabon bËc 2 (QUA): Y= a + b1X + b2X2 (2.4) Hµm Parabon bËc 3(CUR): Y= a + b1X + b2X2 + b3X3 (2.5) Hµm Power (POW): Y= B0XB1 (2.6) Hµm Compound (COM): Y= B0 * B1X (2.7) Hµm ch÷ S (S): Y= exp(B0 + B1/X) (2.8) Ký hiÖu: Y lµ gi¸ trÞ Doo m¨ng (biÕn phô thuéc) X lµ gi¸ trÞ Doo tre (biÕn ®éc lËp) Tiªu chuÈn lùa chän chñ yÕu lµ dùa vµo hÖ sè x¸c ®Þnh R2. HÖ sè x¸c ®Þnh cao nhÊt trong c¸c hµm ®· thö nghiÖm vµ x¸c suÊt cña F (sig.) < 0,05, c¨n cø vµo c¸c hÖ sè cña ph¬ng tr×nh (chØ sè t kiÓm tra tån t¹i c¸c hÖ sè ®Òu tån t¹i cña c¸c hÖ sè vµ x¸c suÊt kiÓm tra cña t), x¸c suÊt nµy nhá h¬n 0,05 cho thÊy c¸c hÖ sè ®Òu tån t¹i trong tæng thÓ th× ®îc chän ®Ó m« pháng mèi quan hÖ. - ChØ tiªu nghiªn cøu kh¶ n¨ng ¶nh hëng cña c¸c bói tre n©ng gèc ®Õn n¨ng suÊt còng ®îc ¸p dông tÝnh b»ng phÇn mÒm SPSS: sè liÖu sÎ ®îc chia tæ, ghÐp nhãm, sau ®ã tÝnh to¸n c¸c gi¸ trÞ nghiªn cøu vµ lËp biÓu ®å. - ¸p dông c¸c c«ng thøc tÝnh c¸c chØ tiªu kinh tÕ Bt, Ct, lîi nhuËn… ®Ó tÝnh gi¸ trÞ kinh tÕ cña trång tre lÊy m¨ng. Bt = Tæng thu nhËp trong vô m¨ng Ct = tæng chi phÝ ®Çu t + Chi phÝ ®Çu t ch¨m sãc 3 n¨m + Chi phÝ c«ng khai th¸c m¨ng. Lîi nhuËn = Bt - Ct - So s¸nh sè liÖu, cã nhËn xÐt ®¸nh gi¸.
16 Ch¬ng 3. ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ d©n sinh kinh tÕ 3.1. VÞ trÝ ®Þa lý TØnh Qu¶ng TrÞ thuéc khu vùc B¾c Trung Bé, cã to¹ ®é ®Þa lý 16018'13'' ®Õn 17010' vÜ ®é B¾c vµ 106030'51'' ®Õn 107023'48'' kinh ®é §«ng. . PhÝa B¾c gi¸p tØnh Qu¶ng B×nh . PhÝa Nam gi¸p tØnh Thõa Thiªn HuÕ . PhÝa §«ng gi¸p víi biÓn §«ng . PhÝa T©y gi¸p c¸c tØnh Savanakhet, Salavan cña CHDCND Lµo. Trªn biÓn tØnh Qu¶ng TrÞ cã huyÖn ®¶o Cån Cá, c¸ch ®Êt liÒn kho¶ng 30 km vÒ phÝa §«ng, víi diÖn tÝch tù nhiªn 2,2 km2. DiÖn tÝch tù nhiªn cña Qu¶ng TrÞ tuy kh«ng lín so víi c¸c tØnh vïng B¾c Trung Bé nhng Qu¶ng TrÞ cã nhiÒu lîi thÕ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý - kinh tÕ, thÓ hiÖn qua nh÷ng yÕu tè sau: . Trªn ®Þa bµn tØnh cã c¸c tuyÕn giao th«ng huyÕt m¹ch ch¹y qua nh: Quèc lé 1A, ®êng Hå ChÝ Minh, ®êng xuyªn ¸ (Quèc lé 9) ®îc coi lµ hµnh lang kinh tÕ §«ng T©y nèi ViÖt Nam - Lµo - Th¸i Lan - Mianma vµ c¸c níc kh¸c trong khu vùc, tuyÕn ®êng s¾t B¾c - Nam, ®êng vËn t¶i biÓn. §©y lµ nh÷ng yÕu tè thuËn lîi ®Ó Qu¶ng TrÞ më réng giao lu ph¸t triÓn kinh tÕ - v¨n ho¸ víi c¸c vïng kinh tÕ trong níc vµ khu vùc c¸c níc ASEAN. . Qu¶ng TrÞ cã cöa khÈu quèc tÕ Lao B¶o, cöa khÈu quèc tÕ La Lay, c¶ng biÓn Cöa ViÖt, ga ®êng s¾t §«ng Hµ, Qu¶ng TrÞ lµ mét trong nh÷ng ®Çu mèi lu th«ng kinh tÕ - ®êi sèng trong níc vµ Quèc tÕ. . Qu¶ng TrÞ cã ®Þa h×nh ®a d¹ng (c¶ vïng ®åi nói, ®ång b»ng vµ ven biÓn), tµi nguyªn x· héi - nh©n v¨n (c¶ vËt thÓ vµ phi vËt thÓ) kh¸ phong phó (do ®©y lµ vïng ®Êt giao thoa, héi tô cña nhiÒu luång v¨n ho¸, chøng nh©n cña nhiÒu sù kiÖn lÞch sö dùng níc vµ gi÷ níc).
17 Cã thÓ nãi nh÷ng lîi thÕ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý cña Qu¶ng TrÞ sÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy m¹nh mÏ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n, vµ g¾n víi an ninh quèc phßng. 3.2. KhÝ hËu KhÝ hËu Qu¶ng TrÞ mang ®Æc ®iÓm chung cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa. Tuy nhiªn, do vÞ trÝ ®Þa lý vµ c¸c ®Æc ®iÓm vÒ ®Þa h×nh, khÝ hËu Qu¶ng TrÞ cã diÔn biÕn kh¸ phøc t¹p, ¶nh hëng lín ®Õn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. BiÓu 3.1. Tæng hîp t×nh h×nh khÝ tîng thñy v¨n tõ 1995 - 2006 Th¸ng NhiÖt ®é Tæng lîng Sè giê n¾ng §é Èm t¬ng ®èi trung b×nh ma (mm) (giê) trung b×nh (%) 0 ( C) Th¸ng 1 20,0 52,5 101,9 89,1 Th¸ng 2 20,5 48,1 85,3 90,3 Th¸ng 3 22,8 44,5 116,3 88,7 Th¸ng 4 26,2 60,1 174,6 85,1 Th¸ng 5 28,2 141,4 213,7 79,8 Th¸ng 6 30,0 62,3 226,0 71,8 Th¸ng 7 29,6 68,2 211,9 71,3 Th¸ng 8 28,8 173,9 195,7 76,4 Th¸ng 9 26,9 392,9 135,6 85,5 Th¸ng 10 25,5 574,0 128,7 88,8 Th¸ng 11 23,1 491,4 101,0 87,8 Th¸ng 12 20,3 261,8 54,9 87,9 C¶ n¨m 25,2 2371,0 1745,4 83,5 (Nguån: Sè liÖu Tr¹m khÝ tîng §«ng Hµ) * NhiÖt ®é Lîng nhiÖt t¬ng ®èi cao, tæng tÝch nhiÖt trung b×nh n¨m b×nh qu©n 9.0000C, miÒn nói Khe Sanh thÊp nhÊt nhng còng ®¹t tíi 8.0000C. NhiÖt ®é trung b×nh n¨m 25,20C, nhiÖt ®é th¸ng cao nhÊt (th¸ng 6 ®Õn th¸ng 7) trung b×nh
18 kho¶ng 300C, cã ngµy nhiÖt ®é lªn trªn 400C, th¸ng thÊp nhÊt (th¸ng 1, 2 vµ th¸ng 12) kho¶ng 200C cã khi xuèng tíi 8 - 90C. * ChÕ ®é Èm §é Èm kh«ng khÝ trung b×nh n¨m 83,5%, ph©n thµnh 2 mïa râ rÖt: Mïa kh« nãng kÐo dµi 4 th¸ng, tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 8 víi ®é Èm trung b×nh tõ 71 - 80% vµ ®¹t cùc tiÓu vµo th¸ng 7 xuèng 71,3%. §é Èm t¨ng nhanh khi bíc vµo mïa ma vµ duy tr× ë møc cao, víi ®é Èm trung b×nh tõ 85 - 90%. * ChÕ ®é ma Mïa ma b¾t ®Çu tõ th¸ng 9 n¨m tríc kÐo dµi ®Õn th¸ng 2 n¨m sau, ®¹t cùc ®¹i vµo th¸ng 10, 11, chiÕm 70% lîng ma n¨m. Tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 7 lîng ma Ýt nhÊt, tæng lîng ma trong thêi kú nµy chØ chiÕm díi 30% lîng ma n¨m. Tæng lîng ma b×nh qu©n n¨m tõ 2.300 - 2.700 mm ë vïng nói vµ 1.800-2.000 mm ë vïng ®ång b»ng. Th¸ng 10 cã lîng ma cao nhÊt thêng ®¹t trªn 600 mm/th¸ng. Ma tiÓu m·n thêng x¶y ra tõ ngµy 15 ®Õn ngµy 30 th¸ng 5, lò sím x¶y ra cuèi th¸ng 8 ®Çu th¸ng 9. * ChÕ ®é giã Qu¶ng TrÞ lµ mét trong nh÷ng vïng chÞu ¶nh hëng cña 2 lo¹i giã mïa chÝnh: Giã mïa T©y Nam (giã Lµo) thêng xuÊt hiÖn tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 8 víi tÇn suÊt xuÊt hiÖn tõ 50 ®Õn 60% vµ giã mïa §«ng B¾c xuÊt hiÖn tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 2 n¨m sau, víi tÇn suÊt xuÊt hiÖn tõ 40 - 50%. * B·o Hµng n¨m mïa b·o thêng b¾t ®Çu tõ th¸ng 9 vµ kÕt thóc vµo cuèi th¸ng 11. Do vÞ trÝ ®Þa lý tiÕp gi¸p víi biÓn, b·o thêng xuÊt hiÖn víi cêng ®é lín, kÌm theo triÒu cêng nªn kh¶ n¨ng g©y thiÖt h¹i do b·o ®èi víi sù ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp vµ ®êi sèng nh©n d©n thêng rÊt lín. 3.3. Tµi nguyªn ®Êt ®ai * HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt Theo sè liÖu thèng kª cña Së Tµi nguyªn vµ M«i trêng, hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt ph©n theo môc ®Ých sö dông ®îc thÓ hiÖn ë biÓu 3.2.