Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số giải pháp góp phần quản lý bền vững tài nguyên rừng tại khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông - Tỉnh Quảng Trị

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

9
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu tổng quát của đề tài nhằm góp phần xây dựng cơ sở khoa học cho việc quản lý bền vững tài nguyên rừng tại Khu bảo tồn thiên nhiên ĐaKrông tỉnh Quảng Trị. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu một số giải pháp góp phần quản lý bền vững tài nguyên rừng tại khu bảo tồn thiên nhiên Đakrông - Tỉnh Quảng Trị

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt trêng ®¹i häc l©m nghiÖp -------------------------------- Lª thanh tuyÒn nghiªn cøu mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng t¹i khu b¶o tån thiªn nhiªn ®akr«ng - tØnh qu¶ng trÞ Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: TS. Vâ §¹i H¶i Hµ T©y, n¨m 2007
1 §Æt vÊn ®Ò Dù ¸n “X©y dùng Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng” ®îc UBND tØnh Qu¶ng TrÞ ra QuyÕt ®Þnh phª duyÖt sè 768/Q§-UB ngµy 9 th¸ng 4 n¨m 2001. Th¸ng 7 n¨m 2002, UBND tØnh Qu¶ng TrÞ ra QuyÕt ®Þnh sè 4343/Q§-UB thµnh lËp Ban qu¶n lý Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng trùc thuéc Chi côc kiÓm l©m Qu¶ng TrÞ. HiÖn t¹i, Ban qu¶n lý cã 29 c¸n bé c«ng chøc, 3 tr¹m b¶o vÖ rõng lµ H¶i Phóc, Hång Thuû vµ Tµ Long. DiÖn tÝch cña Khu b¶o tån Thiªn nhiªn §aKr«ng hiÖn nay lµ 37.640 ha, trong ®ã diÖn tÝch ph©n khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt lµ 23.590 ha, ph©n khu phôc håi sinh th¸i 13.409 ha, ph©n khu hµnh chÝnh dÞch vô quy ho¹ch lµ 641 ha. DiÖn tÝch vïng ®Öm cña Khu b¶o tån thiªn nhiªn lµ 56.175 ha víi 23.172 ngêi d©n ®ang sinh sèng, chñ yÕu lµ d©n téc V©n KiÒu, chiÕm 42,9%. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cña tæ chøc Birdlife International n¨m 2000, Trung t©m Nghiªn cøu Tµi nguyªn vµ M«i trêng (CRES) - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi n¨m 2004 vµ ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt n¨m 2005, Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng cã 1.175 loµi thùc vËt thuéc 528 chi vµ 130 hä; 67 loµi thó thuéc 25 hä vµ 10 bé; Chim cã 193 loµi thuéc 27 hä; 17 loµi lìng c; 32 loµi bß s¸t; 71 loµi c¸ thuéc 17 hä vµ 9 bé; 279 loµi c«n trïng thuéc 12 hä 127 gièng 228 loµi thuû sinh vËt,... trong ®ã cã nhiÒu loµi cã tªn trong s¸ch ®á ViÖt Nam nh: Gô lau, Gô mËt, Thæ phôc linh, Lan kim tuyÕn, Kim giao, C¸ ch×nh hoa, R¾n hæ mang chóa, Gµ l«i lam mµo tr¾ng, Gµ l«i lam mµo ®en, Hæ, Sao la, Bß tãt,... Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng ®iÓn h×nh víi kiÓu rõng thêng xanh ma Èm nhiÖt ®íi vïng ®åi nói thÊp, trong ®ã cã 8 kiÓu tr¹ng th¸i rõng chÝnh lµ: i) rõng kÝn thêng xanh c©y l¸ réng ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp; ii) rõng kÝn thêng xanh ma Èm nhiÖt ®íi vïng thÊp; iii) rõng kÝn thêng xanh phôc håi sau khai th¸c; iv) rõng thêng xanh ma Èm nhiÖt ®íi sau khai th¸c; v) rõng hçn giao tre nøa, gç phôc håi sau n¬ng rÉy vµ khai th¸c; vi) tr¶ng cá c©y bôi
2 thø sinh nh©n t¸c; vii) th¶m c©y n«ng nghiÖp; viii) th¶m thùc vËt khu nói ®¸. Ngoµi ra, Khu B¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng lµ mét trong sè 200 vïng sinh th¸i träng yÕu cña thÕ giíi, mét trong 3 vïng chim ®Æc h÷u cña ViÖt Nam víi gi¸ trÞ khoa häc cao ®îc thõa nhËn. Khu BTTN §aKr«ng lµ mét m¾t xÝch quan träng trong chuçi c¸c Khu b¶o tån, t¹o nªn m«i trêng sèng thÝch hîp cho c¸c loµi cã nguy c¬ tuyÖt chñng nh; Gµ l«i lam mµo tr¾ng, Sao la, bß tãt, hæ, vîn ®en m¸ tr¾ng,... Trong nh÷ng n¨m qua, Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng ®· thu ®îc nhiÒu kÕt qu¶ trong c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o vÖ rõng vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Tuy nhiªn, do Khu b¶o tån tiÕp gi¸p víi nhiÒu khu d©n c vïng ®Öm (10 x·); ®êi sèng cña ngêi d©n vïng ®Öm cßn nhiÒu khã kh¨n, cuéc sèng cña hä phô thuéc rÊt lín vµo rõng; nhu cÇu vÒ gç, cñi vµ c¸c l©m s¶n kh¸c lµ rÊt lín; hÖ thèng ®êng Hå ChÝ Minh (62 km) vµ ®êng s«ng Ba Lßng vµ s«ng §aKr«ng (90km) ®i qua Khu b¶o tån nªn rÊt khã kh¨n trong viÖc qu¶n lý b¶o vÖ. V× vËy, Khu b¶o tån vÉn chÞu nhiÒu søc Ðp trong viÖc qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi nguyªn rõng nh tÖ n¹n khai th¸c thùc vËt, s¨n b¾t ®éng vËt rõng, x©m lÊn diÖn tÝch rõng; sè lîng c¸n bé, c¬ së vËt chÊt còng nh nguån kinh phÝ cho ho¹t ®éng cña Ban qu¶n lý cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu ®Æt ra,... ViÖc ng¨n chÆn nh÷ng t¸c ®éng lµm tæn h¹i ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vµ qu¶n lý rõng bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng lµ nhiÖm vô kh¸ch quan vµ cÊp b¸ch cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh, ®Þa ph¬ng vµ cña Ban qu¶n lý Khu b¶o tån. §Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trªn, ®Ò tµi “Nghiªn cøu mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng t¹i Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng - TØnh Qu¶ng TrÞ” ®Æt ra lµ rÊt cÇn thiÕt, võa cã ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn.
3 Ch¬ng 1-Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Kh¸i niÖm vÒ qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Tõ l©u viÖc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®· ®îc c¸c nhµ l©m häc xem lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña kinh doanh rõng. PhÇn lín c¸c Häc thuyÕt vÒ rõng ®Òu híng vµo ph©n tÝch nh÷ng quy luËt sinh trëng, ph¸t triÓn cña c¸ thÓ vµ quÇn thÓ rõng trong mèi quan hÖ víi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ nh÷ng t¸c ®éng kü thuËt cña con ngêi lµm c¬ së ®Ó x©y dùng nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý thÝch hîp nh»m n©ng cao n¨ng suÊt vµ tÝnh æn ®Þnh cña hÖ sinh th¸i rõng. Nh÷ng kiÕn thøc liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®îc tr×nh bµy trong nhiÒu m«n häc kh¸c nhau nh L©m häc, Trång rõng, Quy ho¹ch rõng, §iÒu chÕ rõng,... Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do nhËn thøc ®îc vai trß quan träng cña rõng víi m«i trêng vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng nãi chung, vÊn ®Ò qu¶n lý rõng bÒn v÷ng nãi riªng ®îc ngêi ta quan t©m nhiÒu h¬n trong ®ã cã c¶ nh÷ng chuyªn gia l©m nghiÖp, chñ rõng, chÝnh quyÒn vµ nhiÒu tæ chøc kinh tÕ - x· héi kh¸c. Theo Tæ chøc gç nhiÖt ®íi quèc tÕ (ITTO) th× “QLRBV lµ qu¸ tr×nh qu¶n lý nh÷ng diÖn tÝch rõng cè ®Þnh, nh»m ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu lµ ®¶m b¶o s¶n xuÊt liªn tôc nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô cña rõng nh mong muèn mµ kh«ng lµm gi¶m ®¸ng kÓ nh÷ng gi¸ trÞ di truyÒn vµ n¨ng suÊt t¬ng lai cña rõng, kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nh÷ng m«i trêng vËt lý vµ x· héi” [27]. Theo TiÕn tr×nh Helsinki th× QLRBV qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng mét c¸ch hîp lý ®Ó duy tr× tÝnh §DSH, n¨ng suÊt, kh¶ n¨ng t¸i sinh, søc sèng cña rõng, ®ång thêi duy tr× tiÒm n¨ng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kinh tÕ, x· héi vµ sinh th¸i cña chóng trong hiÖn t¹i còng nh trong t¬ng lai, ë cÊp ®Þa ph¬ng, cÊp quèc gia vµ toµn cÇu, kh«ng g©y ra nh÷ng t¸c h¹i ®èi víi c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c [27].
4 Hai kh¸i niÖm nµy ®· nªu lªn ®îc môc tiªu chung cña QLRBV lµ ®¹t ®îc sù æn ®Þnh vÒ diÖn tÝch, bÒn v÷ng vÒ tÝnh §DSH, vÒ n¨ng suÊt kinh tÕ vµ ®¶m b¶o hiÖu qu¶ vÒ m«i trêng sinh th¸i cña rõng. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò QLRBV còng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý rõng cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng ®Þa ph¬ng ®îc quèc gia vµ quèc tÕ chÊp nhËn. Nh vËy, QLRBV ®îc hiÓu lµ ho¹t ®éng nh»m ng¨n chÆn ®îc t×nh tr¹ng mÊt rõng, mµ trong ®ã viÖc khai th¸c lîi dông rõng kh«ng m©u thuÉn víi viÖc duy tr× diÖn tÝch vµ chÊt lîng cña rõng, ®ång thêi duy tr× vµ ph¸t huy ®îc chøc n¨ng b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i l©u bÒn ®èi víi con ngêi vµ thiªn nhiªn. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng nh»m ph¸t huy ®ång thêi nh÷ng gi¸ trÞ vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng cña rõng. HÖ thèng nh÷ng biÖn ph¸p kinh tÕ, x· héi vµ khoa häc c«ng nghÖ phôc vô qu¶n lý rõng bÒn v÷ng thêng ®îc x©y dùng trªn c¬ së nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cô thÓ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ vµ x· héi cña mçi ®Þa ph¬ng. Môc tiªu c¬ b¶n cña QLRBV lµ ®ång thêi ®¹t ®îc bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ, bÒn v÷ng vÒ x· héi vµ bÒn v÷ng vÒ m«i trêng [7]. Néi dung c¬ b¶n cña nh÷ng thuËt ng÷ nµy nh sau: - BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ: Lîi Ých mang l¹i lín h¬n chi phÝ ®Çu t vµ ®îc truyÒn l¹i tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. - BÒn v÷ng vÒ x· héi: Ph¶n ¸nh sù liªn hÖ gi÷a sù ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng vµ tiªu chuÈn x· héi, kh«ng diÔn ra ngoµi sù chÊp thuËn cña céng ®ång. - BÒn v÷ng vÒ m«i trêng: §¶m b¶o hÖ sinh th¸i æn ®Þnh, gi÷ g×n b¶o toµn s¶n phÈm cña rõng, ®¸p øng kh¶ n¨ng phôc håi rõng trªn qu¸ tr×nh tù nhiªn. Trªn quan ®iÓm kinh tÕ sinh th¸i th× hiÖu qu¶ vÒ mÆt m«i trêng cña rõng hoµn toµn cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc b»ng gi¸ trÞ kinh tÕ. Thùc chÊt viÖc n©ng cao gi¸ trÞ vÒ m«i trêng sinh th¸i cña rõng sÏ gãp phÇn gi¶m nh÷ng chi phÝ
5 cÇn thiÕt ®Ó gãp phÇn phôc håi vµ æn ®Þnh m«i trêng sèng. Víi ý nghÜa nµy, qu¶n lý sö dông rõng bÒn v÷ng ®· trë thµnh mét nhiÖm vô cÊp b¸ch, mét gi¶i ph¸p quan träng cho sù tån t¹i l©u dµi cña con ngêi vµ thiªn nhiªn. 1.2. Trªn thÕ giíi Tµi nguyªn rõng cã vai trß quan träng trong cuéc sèng cña hÇu hÕt ngêi d©n vïng nói. ë ®©y, rõng mang l¹i cho hä nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau nh: gç, cñi, l¬ng thùc, thùc phÈm, dîc liÖu,... Quan träng h¬n n÷a lµ rõng ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh th¸i cÇn thiÕt ®Ó duy tr× c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña ngêi d©n. Nh÷ng cè g¾ng trong viÖc qu¶n lý b¶o vÖ c¸c khu rõng cÊm quèc gia thêng g©y nªn nh÷ng m©u thuÉn lîi Ých gi÷a c¸ nh©n, céng ®ång d©n c ®Þa ph¬ng víi quèc gia. Tõ ®©y, ngêi ta nhËn thøc ®îc r»ng c«ng t¸c QLRBV ph¶i híng ®Õn phôc vô c¸c nhu cÇu x· héi. ViÖc ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ã ph¶i ®îc thùc hiÖn thêng xuyªn, liªn tôc vµ æn ®Þnh l©u dµi. Theo tµi liÖu cña FAO, c«ng cô ®Ó QLRBV ph¶i bao gåm c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ, c¶ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi. Nã ®¶m b¶o c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý rõng tho¶ m·n ®ång thêi nh÷ng nguyªn lý vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng [33]. Cã thÓ nãi qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng lµ ph¬ng thøc qu¶n lý ®îc x· héi chÊp nhËn, cã c¬ së vÒ mÆt khoa häc, cã tÝnh kh¶ thi vÒ mÆt kü thuËt vµ hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ. Trong giai ®o¹n ®Çu cña thÕ kû 20, hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn rõng tËp trung ®· thùc hiÖn ë nhiÒu quèc gia, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng quèc gia ph¸t triÓn [18]. Trong giai ®o¹n nµy, vai trß cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng Ýt ®îc quan t©m. V× vËy, hä chØ biÕt khai th¸c tµi nguyªn rõng lÊy l©m s¶n vµ ®Êt ®ai ®Ó canh t¸c n«ng nghiÖp, nhu cÇu l©m s¶n ngµy cµng t¨ng ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng khai th¸c qu¸ møc tµi nguyªn rõng vµ lµm cho tµi nguyªn rõng ngµy cµng bÞ suy tho¸i nghiªm träng. Nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng khai th¸c rõng qu¸ møc, c¸c nhµ khoa häc còng ®· nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý rõng
6 nh: C¸c nhµ l©m häc §øc (G.L.Hartig - 1840; Heyer - 1883; Hundeshagen - 1926) ®· ®Ò xuÊt nguyªn t¾c lîi dông l©u bÒn ®èi víi rõng thuÇn lo¹i ®Òu tuæi; C¸c nhµ l©m häc Ph¸p (Gournand - 1922) vµ Thuþ Sü (H.Biolley - 1922) ®· ®Ò ra ph¬ng ph¸p kiÓm tra ®iÒu chØnh s¶n lîng víi rõng khai th¸c chän kh¸c tuæi, vv... Vµo cuèi thÕ kû 20, khi tµi nguyªn rõng ®· bÞ suy tho¸i nghiªm träng th× con ngêi míi nhËn thøc ®îc r»ng tµi nguyªn rõng lµ cã h¹n vµ ®ang bÞ suy gi¶m nhanh chãng, nhÊt lµ tµi nguyªn rõng nhiÖt ®íi. NÕu theo ®µ mÊt rõng mçi n¨m kho¶ng 15 triÖu ha nh sè liÖu thèng kª cña FAO th× chØ h¬n 100 n¨m n÷a rõng nhiÖt ®íi hoµn toµn bÞ biÕn mÊt, loµi ngêi sÏ chÞu nh÷ng th¶m ho¹ kh«n lêng vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng [13]. §Ó ng¨n chÆn t×nh tr¹ng mÊt rõng, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn vèn rõng, b¶o tån §DSH trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi, céng ®ång quèc tÕ ®· thµnh lËp nhiÒu tæ chøc, tiÕn hµnh nhiÒu héi nghÞ, ®Ò xuÊt vµ cam kÕt nhiÒu c«ng íc vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong ®ã cã ChiÕn lîc b¶o tån (n¨m 1980 vµ ®iÒu chØnh n¨m 1991), Tæ chøc Gç nhiÖt ®íi quèc tÕ (ITTO n¨m 1983), Ch¬ng tr×nh hµnh ®éng rõng nhiÖt ®íi (TFAP n¨m 1985), Héi nghÞ quèc tÕ vÒ m«i trêng vµ ph¸t triÓn (UNCED t¹i Rio de Janeiro n¨m 1992), C«ng íc quèc tÕ vÒ bu«n b¸n c¸c loµi ®éng thùc vËt quý hiÕm (CITES), C«ng íc vÒ §a d¹ng sinh häc (CBD, 1992), C«ng íc vÒ thay ®æi khÝ hËu toµn cÇu (CGCC, 1994), C«ng íc vÒ chèng sa m¹c ho¸ (CCD, 1996), HiÖp ®Þnh quèc tÕ vÒ gç nhiÖt ®íi (ITTA, 1997). Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu héi nghÞ, héi th¶o quèc tÕ vµ quèc gia vÒ QLRBV ®· liªn tôc ®îc tæ chøc [13]. Ph©n tÝch kh¸i niÖm vÒ qu¶n rõng bÒn v÷ng cña Tæ chøc gç quèc tÕ th× QLRBV lµ c¸ch thøc qu¶n lý võa ®¶m b¶o ®îc c¸c môc tiªu s¶n xuÊt, võa ®¶m b¶o gi÷ ®îc c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ, m«i trêng vµ x· héi cña tµi nguyªn rõng. Lµ tæ chøc ®Çu tiªn ¸p dông vÊn ®Ò qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë nhiÖt ®íi, Tæ chøc gç nhiÖt ®íi quèc tÕ ®· biªn so¹n mét sè tµi liÖu quan träng nh
7 “Híng dÉn qu¶n lý rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi” (ITTO, 1990), “Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ qu¶n lý bÒn v÷ng rõng tù nhiªn nhiÖt ®íi” (ITTO, 1992), “Híng dÉn thiÕt lËp hÖ thèng qu¶n lý bÒn v÷ng c¸c khu rõng trång trong rõng nhiÖt ®íi” (ITTO, 1993) vµ “Híng dÉn b¶o tån §DSH cña rõng s¶n xuÊt trong vïng nhiÖt ®íi” (ITTO, 1993b). Tæ chøc ITTO ®· x©y dùng chiÕn lîc qu¶n lý bÒn v÷ng rõng nhiÖt ®íi, bu«n b¸n l©m s¶n nhiÖt ®íi n¨m 2000. Hai ®éng lùc thóc ®Èy sù h×nh thµnh hÖ thèng QLRBV lµ xuÊt ph¸t tõ c¸c níc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm gç nhiÖt ®íi mong muèn t¸i lËp mét l©m phËn s¶n xuÊt æn ®Þnh vµ kh¸ch hµng tiªu thô s¶n phÈm gç nhiÖt ®íi mong muèn ®iÒu tiÕt viÖc khai th¸c rõng ®Ó ®¸p øng c¸c chøc n¨ng sinh th¸i toµn cÇu. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i x©y dùng nh÷ng tæ chøc ®¸nh gi¸ QLRBV. Trªn quy m« quèc tÕ, héi ®ång qu¶n trÞ rõng ®· ®îc thµnh lËp ®Ó xÐt c«ng nhËn t c¸ch cña c¸c tæ chøc xÐt vµ cÊp chøng chØ rõng. Víi sù ph¸t triÓn cña QLRBV, Canada ®· ®Ò nghÞ ®Æt vÊn ®Ò QLRBV trong hÖ thèng qu¶n lý m«i trêng theo tiªu chuÈn ISO 14001 [28]. HiÖn nay, trªn thÕ giíi ®· cã bé tiªu chuÈn qu¶n lý bÒn v÷ng cÊp quèc gia nh: Canada, Thuþ §iÓn, Malaysia, Indonesia,vv... vµ cÊp quèc tÕ cña tiÕn tr×nh Helsinki, tiÕn tr×nh Montreal. Héi ®ång qu¶n trÞ rõng (FSC) vµ tæ chøc gç nhiÖt ®íi ®· cã bé tiªu chuÈn “Nh÷ng tiªu chÝ vµ chØ b¸o qu¶n lý rõng (P&C)” ®· ®îc c«ng nhËn vµ ®îc ¸p dông ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi vµ c¸c tæ chøc cÊp chøng chØ rõng ®Òu dïng bé tiªu chÝ nµy ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng qu¶n lý rõng vµ xÐt cÊp chøng chØ qu¶n lý rõng bÒn v÷ng cho c¸c chñ rõng [27]. Th¸ng 8/1998, c¸c níc trong khu vùc §«ng Nam ¸ ®· häp héi nghÞ lÇn thø 18 t¹i Hµ Néi ®Ó tho¶ thuËn vÒ ®Ò nghÞ cña Malaysia x©y dùng bé tiªu chÝ vµ chØ sè vÒ QLRBV ë vïng ASEAN (ViÕt t¾t lµ C&I ASEAN). Thùc chÊt C&I cña ASEAN còng gièng nh C&I cña ITTO, bao gåm 7 tiªu chÝ vµ còng chia lµm 2 cÊp qu¶n lý lµ cÊp quèc gia vµ cÊp ®¬n vÞ qu¶n lý [14]. HiÖn nay, ë
8 c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, khi s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp cßn chiÕm vÞ trÝ quan träng ®èi víi ngêi d©n n«ng th«n, miÒn nói, th× qu¶n lý rõng theo h×nh thøc ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi ®ang lµ mét trong nh÷ng m« h×nh ®îc ®¸nh gi¸ cao trªn c¸c ph¬ng diÖn kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng sinh th¸i. Víi môc ®Ých qu¶n lý bÒn v÷ng, c¸c khu b¶o vÖ (protected areas) ®îc thµnh lËp ngµy cµng nhiÒu, nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi ®· quan t©m ®Õn viÖc qu¶n lý bÒn v÷ng c¸c khu b¶o vÖ. NhiÒu chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ®îc ®a ra ®Ó ¸p dông qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. N¨m 1996, t¹i Vên quèc gia Bwindi Impenetrable vµ Mgahinga Gorilla thuéc Uganda, Wild vµ Mutebi ®· nghiªn cøu gi¶i ph¸p qu¶n lý, khai th¸c bÒn v÷ng mét sè l©m s¶n vµ qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn gi÷a Ban qu¶n lý vên vµ céng ®ång d©n c. Trong b¸o c¸o "Hîp t¸c qu¶n lý víi ngêi d©n ë Nam Phi - Ph¹m vi vËn ®éng" cña Moenieba Isaacs vµ Najma Mohamed (2000) ®· nghiªn cøu vµ ®a ra gi¶i ph¸p qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn bÒn v÷ng t¹i Vên quèc gia Richtersveld chñ yÕu dùa trªn h¬ng íc (Contractual Agreement) qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyªn, trong ®ã ngêi d©n cam kÕt b¶o vÖ §DSH trªn ®Þa phËn cña m×nh cßn chÝnh quyÒn vµ Ban qu¶n lý hç trî ngêi d©n x©y dùng h¹ tÇng vµ c¶i thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi kh¸c. T¹i Vên Quèc gia Kruger cña Nam Phi (2000), nh»m b¶o vÖ tµi nguyªn bÒn v÷ng, ChÝnh phñ ®· trao quyÒn sö dông ®Êt ®ai, chia sÏ lîi Ých tõ du lÞch cho ngêi d©n, ngîc l¹i ngêi d©n ph¶i tham gia qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi nguyªn t¹i Vên quèc gia. Theo Shuchenmann (1999), t¹i Vên quèc gia Andringitra cña Madagascar, ®Ó thùc hiÖn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, ChÝnh phñ ®¶m b¶o cho ngêi d©n ®îc quyÒn ch¨n th¶ gia sóc, khai th¸c tµi nguyªn tõ rõng phôc håi ®Ó sö dông t¹i chç, cho phÐp gi÷ g×n nh÷ng tËp qu¸n truyÒn thèng kh¸c nh cã thÓ gi÷ g×n c¸c ®iÓm thê cóng thÇn rõng. Ngîc l¹i, ngêi d©n ph¶i ®¶m b¶o tham gia b¶o vÖ sù æn ®Þnh cña c¸c hÖ sinh th¸i trong khu vùc.
9 Theo b¸o c¸o cña Oli Krishna Prasad (1999), t¹i Khu b¶o tån Hoµng gia Chitwan ë Nepal, ®Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, céng ®ång d©n c vïng ®Öm ®îc tham gia hîp t¸c víi mét sè bªn liªn quan trong viÖc qu¶n lý tµi nguyªn vïng ®Öm phôc vô cho du lÞch. Lîi Ých cña céng ®ång khi tham gia qu¶n lý tµi nguyªn lµ kho¶ng 30 - 50% thu ®îc tõ du lÞch h»ng n¨m sÏ ®îc ®Çu t trë l¹i cho c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña céng ®ång [34]. C¸c m« h×nh qu¶n lý bÒn v÷ng c¸c khu b¶o vÖ ®îc nªu trªn ®· gãp phÇn qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn. Chóng ®· ®a ra ®îc mét sè chÝnh s¸ch nh chia sÏ lîi Ých, hç trî ®Çu t ph¸t triÓn h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi vv... vµ mét sè gi¶i ph¸p nh ®ång qu¶n lý, qu¶n lý cã sù tham gia cña ngêi d©n, v.v... Tuy nhiªn, c¸c m« h×nh trªn chØ phï hîp víi mét sè quèc gia vµ mét sè khu b¶o vÖ cã tiÒm n¨ng vÒ du lÞch, tµi nguyªn, ®Êt ®ai phï hîp. 1.3. ë ViÖt Nam Lµ mét nguån tµi nguyªn quan träng, rõng ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn thu nhËp vµ ®êi sèng kinh tÕ nãi chung cña kho¶ng mét phÇn ba d©n sè cña c¶ níc. Nã kh«ng chØ cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm phôc vô sinh ho¹t h»ng ngµy nh gç, cñi, l¬ng thùc, thùc phÈm, dîc liÖu vv... mµ cßn cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm phôc vô nhu cÇu c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp vµ xuÊt khÈu. Ngoµi ra, do ph©n bè ë nh÷ng vïng sinh th¸i nh¹y c¶m nh c¸c vïng ®Çu nguån réng lín, c¸c vïng ngËp mÆn, c¸c vïng s×nh lÇy vv... rõng cßn lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cã ¶nh hëng m¹nh mÏ nhÊt ®Õn m«i trêng cña ®Êt níc. Nã gãp phÇn quan träng vµo viÖc chèng l¹i sù biÕn ®æi khÝ hËu, ®iÒu tiÕt nguån níc, gi¶m tÇn suÊt vµ cêng ®é ph¸ ho¹i cña c¸c thiªn tai nh lò lôt, h¹n h¸n, ch¸y rõng vv... Sù thÊt b¹i cña c«ng t¸c qu¶n lý rõng vµ tµi nguyªn ®Êt ®ai vïng ®Çu nguån trong nh÷ng thËp kû qua ®· lµm ViÖt Nam mÊt ®i hµng triÖu hecta rõng vµ lµ nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra nh÷ng biÕn ®æi khÝ hËu, gia t¨ng tÇn suÊt vµ møc ®é thiÖt h¹i cña h¹n h¸n, lò lôt. H»ng n¨m nhµ níc ph¶i ®Çu t hµng
10 ngh×n tØ ®ång ®Ó cñng cè ®ª ®iÒu vµ chèng lò. MÊt rõng còng lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn sù xãi mßn m¹nh vµ sù hoang ho¸ diÖn tÝch ®Êt ®åi nói. Qu¶n lý rõng kh«ng hiÖu qu¶ vµ thiÕu quy ho¹ch còng lµm cho nhiÒu vïng ®Êt tròng, ®Êt ngËp mÆn trï phó bëi c¸c th¶m rõng trµm, rõng ®íc víi hµng tr¨m loµi ®éng vËt hoang d· cã gi¸ trÞ cao ®· vµ ®ang bÞ thay thÕ bëi c¸c vïng nu«i t«m, c¸c rõng trång c«ng nghiÖp víi møc ®é mÆn ho¸, phÌn ho¸ ngµy cµng nghiªm träng. Ngoµi c¸c nguyªn nh©n mÊt rõng do sù gia t¨ng d©n sè, thiÕu thèn vÒ l¬ng thùc, ph¸ rõng lÊy ®Êt canh t¸c, khai th¸c l©m s¶n qu¸ møc, rõng ViÖt Nam cßn bÞ ¶nh hëng bëi sù huû diÖt trÇm träng cña 2 cuéc chiÕn tranh kÐo dµi ®· lµm cho tµi nguyªn rõng bÞ gi¶m sót v× bom ®¹n, chÊt ®éc ho¸ häc tµn ph¸ nÆng nÒ. NÕu nh tû lÖ che phñ cña rõng níc ta n¨m 1945 lµ 43% th× ®Õn n¨m 1976 chØ cßn 33,8% [17]. Tû lÖ che phñ thÊp nhÊt lµ vµo n¨m 1995 víi 28,2%. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sù nç lùc cña nhµ níc víi nh÷ng chÝnh s¸ch ®æi míi, nh÷ng ch¬ng tr×nh träng ®iÓm quèc gia nh Dù ¸n 327, 661 ®· lµm cho diÖn tÝch rõng t¨ng lªn mét c¸ch râ rÖt. §Õn n¨m 2000, tû lÖ che phñ rõng cña c¶ níc ®· n©ng lªn 33,2% [2] vµ ®Õn cuèi n¨m 2004 lµ 36,7% [5]. Tríc nh÷ng biÕn ®æi m¹nh mÏ cña m«i trêng vµ hiÓm ho¹ sinh th¸i cã thÓ x¶y ra th× viÖc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ngµy cµng trë nªn quan träng. PhÇn lín c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n quèc tÕ hç trî ngµnh l©m nghiÖp hiÖn nay ®Òu híng vµo QLRBV. Nh÷ng ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn l©m nghiÖp lín cña Nhµ níc nh ch¬ng tr×nh 327, 773, 661, vv... ®Òu xem QLRBV lµ mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng. L©m nghiÖp ®ang trë thµnh ngµnh kinh tÕ ph¸t triÓn kh«ng chØ nhê vµo kh¶ n¨ng cung cÊp hµng ho¸ l©m s¶n mµ cßn nhê vµo dÞch vô vÒ m«i trêng ®¸p øng yªu cÇu trong níc vµ quèc tÕ. Ngµy 06 th¸ng 7 n¨m 2006, Bé trëng Bé NN&PTNT ®· ra QuyÕt ®Þnh sè 1970/Q§/BNN-KL-LN vÒ viÖc Công bố số liệu diện tích rừng có đến 31/12/2005 trong toàn quốc như sau:
11 B¶ng 1.1: DiÖn tÝch rõng toµn quèc n¨m 2005 Loại đất Diện tích Phân theo chức năng sử dụng loại rừng (ha) Đặc dụng Phòng hộ Sản xuất 1.929.304 6.199.682 . Đất có rừng 12.616.700 4.487.714 1. Rừng tự 1.849.049 5.328.450 nhiên 10.283.173 3.105.674 80.255 871.232 2. Rừng trồng 2.333.526 1.382.040 Qua kÕt qu¶ kiÓm kª rõng cho thÊy hiÖn nay rõng s¶n xuÊt chØ chiÕm kho¶ng 1/3 tæng diÖn tÝch rõng, cßn l¹i lµ rõng ®Æc dông vµ phßng hé. Nguån quü ®Êt cha cã rõng chiÕm 20%, ®©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó n©ng cao diÖn tÝch rõng s¶n xuÊt ®ång thêi gãp phÇn hoµn thµnh môc tiªu n©ng ®é che phñ rõng níc ta lªn 43% trong t¬ng lai. Theo tµi liÖu trong ChiÕn lîc ph¸t triÓn ngµnh l©m nghiÖp [2], tríc n¨m 1945 qu¶n lý l©m nghiÖp ®îc tæ chøc theo h¹t. Ranh giíi h¹t l©m nghiÖp kh«ng phô thuéc nhiÒu vµo ranh giíi hµnh chÝnh tØnh, huyÖn mµ lµ ®¬n vÞ qu¶n lý nhµ níc trong mét l·nh thæ cã rõng, cã chøc n¨ng thõa hµnh ph¸p luËt. Trong thêi kú nµy, toµn bé rõng níc ta lµ rõng tù nhiªn ®· ®îc chia theo c¸c chøc n¨ng ®Ó qu¶n lý, sö dông nh sau: + Rõng cha qu¶n lý: Lµ nh÷ng diÖn tÝch rõng ë nh÷ng vïng nói hiÓm trë, d©n c tha thít, nhµ níc thùc d©n cha cã kh¶ n¨ng qu¶n lý, ngêi d©n ®îc tù do sö dông l©m s¶n, ®èt n¬ng lµm rÉy. ViÖc khai th¸c sö dông l©m s¶n ®ang ë møc tù cung tù cÊp, l©m s¶n cha trë thµnh hµng ho¸. + Rõng më ®Ó kinh doanh: Lµ nh÷ng diÖn tÝch rõng ë nh÷ng vïng cã d©n c vµ ®êng giao th«ng thuËn lîi cho viÖc vËn chuyÓn l©m s¶n. Nh÷ng diÖn tÝch rõng nµy ®îc chia thµnh c¸c ®¬n vÞ nh khu, tõ khu ®îc chia thµnh c¸c l« khai th¸c vµ theo chu kú, s¶n lîng do h¹t trëng l©m nghiÖp qu¶n lý, ®Êu thÇu khai th¸c.
12 + Rõng cÊm: Lµ nh÷ng diÖn tÝch rõng sau khai th¸c, cÇn ®îc b¶o vÖ ®Ó t¸i sinh trong c¶ chu kú theo vßng quay ®iÒu chÕ, còng cã thÓ lµ khu rõng cã t¸c dông ®Æc biÖt cÇn ®îc b¶o vÖ [17]. Nh×n chung, trong thêi kú tríc n¨m 1945 tµi nguyªn rõng ViÖt Nam kh¸ phong phó, nhu cÇu l©m s¶n cña con ngêi cßn thÊp, møc ®é t¸c ®éng cña con ngêi vµo tµi nguyªn rõng cha cao, vÊn ®Ò QLRBV cha ®îc ®Æt ra. Theo sè liÖu thèng kª tµi nguyªn rõng khu vùc §«ng D¬ng, diÖn tÝch rõng níc ta vµo n¨m 1943 cßn kho¶ng 14,3 triÖu hÐcta, t¬ng ®¬ng ®é che phñ 43% [17]. Tõ sau hoµ b×nh lËp l¹i rõng ®îc chia thµnh 3 chøc n¨ng ®Ó qu¶n lý sö dông ®ã lµ rõng s¶n xuÊt, rõng phßng hé vµ rõng ®Æc dông. Tæ chøc qu¶n lý sö dông 3 lo¹i rõng ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ n¨m 1986 [17]. Trong thêi kú nµy, ho¹t ®éng cña ngµnh l©m nghiÖp ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n kh¸c nhau. Ngay sau khi hoµ b×nh lËp l¹i, toµn bé diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng ë miÒn B¾c ®îc quy ho¹ch vµo c¸c l©m trêng quèc doanh. NhiÖm vô chñ yÕu lµ khai th¸c l©m s¶n ®Ó phôc vô cho nhu cÇu ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kinh tÕ vµ cña nh©n d©n, viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn vèn rõng tuy cã ®Æt ra nhng cha ®îc c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh l©m nghiÖp quan t©m ®óng møc. Cïng víi møc ®é t¨ng nhanh vÒ d©n sè, t×nh tr¹ng chÆt ph¸ rõng tù nhiªn lÊy ®Êt sö dông canh t¸c n«ng nghiÖp, lÊy c¸c s¶n phÈm gç, cñi vµ c¸c l©m s¶n kh¸c cµng diÔn ra nghiªm träng h¬n. Nh÷ng h×nh thøc qu¶n lý vµ sö dông tµi nguyªn rõng nh trªn ®· lµm cho tµi nguyªn rõng níc ta bÞ tµn ph¸ mét c¸ch nÆng nÒ. DiÖn tÝch rõng ®· bÞ thu hÑp tõ 14,3 triÖu ha n¨m 1943 xuèng cßn kho¶ng 10 triÖu ha n¨m 1985. Giai ®o¹n tõ n¨m 1946 - 1960, c«ng t¸c b¶o vÖ rõng chñ yÕu lµ khoanh nu«i b¶o vÖ, híng dÉn n«ng d©n miÒn nói s¶n xuÊt trªn n¬ng rÉy, æn ®Þnh c«ng t¸c ®Þnh canh, ®Þnh c, kh«i phôc kinh tÕ sau chiÕn tranh. Giai ®o¹n 1961 - 1975 QLBVR ®îc ®Èy m¹nh, khoanh nu«i t¸i sinh rõng g¾n chÆt víi ®Þnh canh, ®Þnh c. C«ng t¸c khai th¸c rõng ®·
13 chó ý ®Õn thùc hiÖn theo c¸c quy tr×nh, quy ph¹m, ®¶m b¶o xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn. Nh×n chung, c«ng t¸c QLBVR ®îc thèng nhÊt qu¶n lý tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng. Sau ngµy thèng nhÊt ®Êt níc, Nhµ níc qu¶n lý toµn bé tµi nguyªn rõng th«ng qua c¸c l©m trêng quèc doanh, ngêi d©n vµ céng ®ång ®· bÞ t¸ch rêi khái c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý, sö dông tµi nguyªn rõng. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n g©y nªn t×nh tr¹ng suy tho¸i tµi nguyªn rõng mét c¸ch nhanh chãng ë níc ta. Do yªu cÇu vÒ chøc n¨ng b¶o tån vµ phßng hé cña rõng ngµy cµng trë nªn quan träng, ®Ó ®¶m b¶o m«i trêng bÒn v÷ng phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi nªn c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp ®Æc biÖt quan t©m ®Õn 2 lo¹i rõng ®Æc dông vµ phßng hé. Th¸ng 11/1997 Quèc héi Níc Céng Hoµ X· Héi Chñ NghÜa ViÖt Nam ®· th«ng qua Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng giai ®o¹n 1998-2010, trong ®ã gåm 2 triÖu ha rõng ®Æc dông, phßng hé vµ 3 triÖu ha rõng s¶n xuÊt. HiÖn nay, Nhµ níc ta ®· cã hÖ thèng luËt ph¸p vµ nh÷ng chÝnh s¸ch quan träng ®Ó qu¶n lý, b¶o vÖ ph¸t triÓn rõng, ®ã lµ: - LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng söa ®æi 2004; - LuËt B¶o vÖ M«i trêng n¨m 2004 - LuËt §Êt ®ai n¨m 2003 - NghÞ ®Þnh 139/2004/N§-CP ngµy25/6/2004 cña ChÝnh phñ vÒ xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vùc qu¶n lý b¶o vÖ rõng vµ qu¶n lý l©m s¶n. - ChØ thÞ 12/2003/CT-Ttg ngµy 16/5/2003 vÒ viÖc t¨ng cêng c¸c biÖn ph¸p cÊp b¸ch ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng; - QuyÕt ®Þnh sè 178/2001/Q§-TTg ngµy 12/11/2001 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ quyÒn hëng lîi, nghÜa vô cña hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®îc giao, ®îc thuª, nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp. - Th«ng t sè 56/1999/TT/BNN-KL ngµy 30/3/1999 cña Bé NN&PTNT vÒ híng dÉn x©y dùng quy íc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng trong céng ®ång d©n c th«n, lµng, b¶n, Êp.
14 - NghÞ ®Þnh sè 09/2006/N§-CP ngµy 16/1/2006 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh vÒ phßng ch¸y ch÷a ch¸y rõng. - NghÞ ®Þnh sè 32/2006/N§-CP ngµy 30 th¸ng 3 n¨m 2006 cña ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý thùc vËt rõng, ®éng vËt rõng nguy cÊp, quý, hiÕm - QuyÕt ®Þnh 661/Q§-TTg ngµy 29/7/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ môc tiªu, nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vµ tæ chøc thùc hiÖn trång míi 5 triÖu ha rõng. - QuyÕt ®Þnh 245/1998/Q§ - TTg ngµy 21/12/1998 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhµ níc cña c¸c cÊp vÒ rõng vµ ®Êt L©m nghiÖp. - QuyÕt ®Þnh sè 186/1006/Q§-TTg, ngµy 14/8/2006 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ qu¶n lý rõng. - QuyÕt ®Þnh sè 40/2005/Q§-BNN ngµy 7/7/2005 cña Bé NN&PTNT vÒ viÖc ban hµnh Quy chÕ vÒ khai th¸c gç vµ l©m s¶n kh¸c. - QuyÕt ®Þnh sè 192/2003/Q§-TTg ngµy 17/9/2003 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ viÖc phª duyÖt ChiÕn lîc qu¶n lý hÖ thèng khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 - ChiÕn lîc ph¸t triÓn ngµnh L©m nghiÖp ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 vµ Dù th¶o chiÕn lîng L©m nghiÖp quèc gia 2006 - 2020. Ngoµi ra, cßn nhiÒu c¸c v¨n b¶n ph¸p quy kh¸c ®îc ban hµnh tõ Bé NN & PTNT, liªn bé vµ c¶ tõ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng. Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ®ã ®· gãp phÇn gióp c¸c ®Þa ph¬ng vµ ngµnh L©m nghiÖp qu¶n lý b¶o vÖ rõng cã hiÖu qu¶ h¬n. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã nhiÒu quan t©m ®Õn c«ng t¸c QLBVR vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn rõng b»ng c¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch, tæ chøc qu¶n lý vµ x· héi ho¸ nghÒ rõng. Cô thÓ ®· thùc hiÖn c¾t gi¶m s¶n lîng khai th¸c tiÕn tíi ®ãng cöa rõng tù nhiªn, ®Èy m¹nh vµ ph¸t triÓn rõng trång s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i, ph¸t triÓn l©m nghiÖp theo híng x· héi hãa nghÒ rõng,... Bªn c¹nh ®ã, viÖc thiÕt lËp c¸c khu rõng
15 ®Æc dông, x©y dùng c¸c dù ¸n trång vµ b¶o vÖ rõng phßng hé còng rÊt ®îc quan t©m thùc hiÖn. ThÊy ®îc tÇm quan träng vµ gi¸ trÞ to lín cña tµi nguyªn rõng vµ §DSH, tõ n¨m 1962 Nhµ níc ta ®· thµnh lËp rõng cÊm Cóc Ph¬ng, ®©y lµ rõng ®Æc dông ®Çu tiªn cña níc ta. §Õn nay n¨m 2003, trªn toµn quèc ®· cã 26 vên Quèc gia vµ 99 khu dù tr÷ thiªn nhiªn, khu b¶o vÖ c¶nh quan vµ khu b¶o tån loµi, sinh c¶nh víi tæng diÖn tÝch rõng ®Æc dông lµ 2.541.675 ha [4]. Ngµy nay, ë níc ta tuy nhËn thøc cña con ngêi vÒ rõng vµ vai trß cña nã ®· ngµy cµng ®Çy ®ñ h¬n nhng viÖc phôc håi nh÷ng diÖn tÝch rõng ®· mÊt l¹i gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n do h¹n chÕ vÒ mÆt kinh tÕ vµ kü thuËt phôc håi rõng. V× vËy, c«ng t¸c qu¶n lý tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng cµng trë nªn cÊp thiÕt h¬n. NÕu t×nh tr¹ng suy tho¸i tµi nguyªn rõng kh«ng chÊm døt vµ tµi nguyªn rõng kh«ng ®îc phôc håi nhanh chãng th× nguy c¬ mÊt c©n b»ng sinh th¸i, gi¶m tÝnh ®a d¹ng sinh häc sÏ ngµy cµng lín m¹nh h¬n, tõ ®ã dÉn ®Õn nhiÒu tæn thÊt mµ chóng ta sÏ gÆp ph¶i c¶ vÒ kinh tÕ, x· héi vµ ®Æc biÖt lµ m«i trêng. Trong nhiÒu n¨m qua, nÒn kinh tÕ níc ta ®· cã nhiÒu khëi s¾c, l¬ng thùc ®· ®ñ ¨n vµ phôc vô xuÊt khÈu, nhiÒu lo¹i chÊt ®èt ®· thay thÕ mét phÇn gç cñi nh: than, ®iÖn, ga,... V× vËy, c«ng t¸c qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng ®· cã nhiÒu tiÕn bé. Nhµ níc cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó lµm tèt c«ng t¸c qu¶n lý, b¶o vÖ, x©y dùng vµ ph¸t triÓn rõng. Cô thÓ n¨m 1992, ChÝnh phñ ®· phª duyÖt ch¬ng tr×nh phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc (ch¬ng tr×nh 327) giai ®o¹n 1993-1998; tiÕp ®ã lµ Dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng ®îc thùc hiÖn tõ n¨m 1998-2010 víi môc tiªu lµ x©y dùng, b¶o vÖ rõng ®Ó ®¶m b¶o an toµn m«i trêng sinh th¸i, ®ång thêi tho¶ m·n nhu cÇu l©m s¶n phôc vô cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. Hëng øng phong trµo Quèc tÕ "Rõng vµ con ngêi", th¸ng 6/1997 Bé NN & PTNT thay mÆt ChÝnh phñ níc ta ®· ký cam kÕt b¶o tån Ýt nhÊt 10%
16 diÖn tÝch rõng gåm c¸c hÖ sinh th¸i rõng hiÖn cã vµ cïng víi céng ®ång Quèc tÕ, ViÖt Nam sÏ tham gia thÞ trêng l©m s¶n b»ng c¸c s¶n phÈm ®îc d¸n nh·n lµ khai th¸c hîp ph¸p tõ c¸c khu rõng ®· ®îc cÊp chøng chØ trong khèi AFTA vµ WTO[12]. HiÖn nay ë ViÖt Nam, tiªu chuÈn quèc gia vÒ QLRBV ®îc tæ c«ng t¸c FSC ViÖt Nam biªn so¹n trªn c¬ së ®iÒu chØnh bæ sung nh÷ng tiªu chuÈn vµ tiªu chÝ qu¶n lý rõng cña FSC quèc tÕ, cã sö dông nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c nhµ qu¶n lý vµ s¶n xuÊt l©m nghiÖp trong níc vµ trªn thÕ giíi, ®Ó võa ®¶m b¶o nh÷ng tiªu chuÈn quèc tÕ, võa phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ ë ViÖt Nam vµ ®· ®îc Ban gi¸m ®èc FSC quèc tÕ phª duyÖt n¨m 1999. Do nh÷ng tiªu chuÈn vµ nh÷ng tiªu chÝ ¸p dông chung cho toµn quèc, ®ång thêi ph¶i phï hîp víi tiªu chuÈn chung cña quèc tÕ nªn viÖc ¸p dông kh«ng thÓ phï hîp hoµn toµn trong mäi trêng hîp vµ mäi ®iÒu kiÖn ë tõng ®Þa ph¬ng. V× vËy, khi ¸p dông nh÷ng tiªu chuÈn vµ nh÷ng tiªu chÝ cÇn cã sù mÒm dÎo trong mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh, ®îc c¸c tæ chøc chøng chØ rõng quèc tÕ vµ FSC quèc gia chÊp nhËn [32], [23]. QLRBV ®ang ®îc ®Æt ra nh mét vÊn ®Ò bøc xóc c¶ vÒ quan ®iÓm, ph¬ng ph¸p luËn ®Õn nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ kinh nghiÖm trong níc vµ quèc tÕ vÒ QLRBV thùc sù lµ nh÷ng bµi häc quý cho qu¶n lý rõng ë mçi ®Þa ph¬ng. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ qu¶n lý rõng nh thÕ nµo ®îc coi lµ qu¶n lý bÒn v÷ng? §Ó qu¶n lý tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng cÇn ph¶i tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn g×? Trong c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý, gi¶i ph¸p nµo sÏ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¶n lý tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng trªn ®Þa bµn nghiªn cøu? §©y chÝnh lµ nh÷ng c©u hái mµ nghiªn cøu nµy cÇn gi¶i quyÕt t¹i Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng.
17 VÒ c¬ së lý luËn, ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ph©n tÝch nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng. Mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu ®· bíc ®Çu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p cô thÓ ¸p dông cho mét sè vïng nh: - Qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng lu vùc s«ng Sª San cña Ph¹m §øc L©m vµ Lª Huy Cêng 1998 [15], c¸c t¸c gi¶ ®· ®a ra c¸c gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý vµ sö dông tµi nguyªn rõng bÒn v÷ng t¹i lu vùc s«ng Sª San; - Qu¶n lý bÒn v÷ng rõng khép ë EaSóp - §¾c L¾c cña Hå ViÕt S¾c 1998 [20], t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p vÒ x· héi vµ qu¶n lý nh»m qu¶n lý bÒn v÷ng rõng khép ë Ea Sóp - §¾c L¾c; - Du canh víi vÊn ®Ò QLBVR ë ViÖt Nam cña §ç §×nh S©m 1998 [21], t¸c gi¶ ®· ph¶n ¸nh thùc tr¹ng du canh, ®¸nh gi¸ sù ¶nh hëng cña nã ®ång thêi nªu lªn mét sè gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch vÒ ®Þnh canh vµ biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c trªn ®Êt dèc nh»m qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë ViÖt Nam; - Sö dông ®Êt tæng hîp bÒn v÷ng cña NguyÔn Xu©n Qu¸t n¨m 1996 [19], t¸c gi¶ ®· nªu lªn nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ ®Êt ®ai, ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông ®Êt, c¸c m« h×nh sö dông ®Êt bÒn v÷ng, m« h×nh khoanh nu«i phôc håi rõng ë ViÖt Nam, ®ång thêi ®· ®Ò xuÊt tËp ®oµn c©y trång nh»m sö dông bÒn v÷ng vµ æn ®Þnh ®Êt rõng; - CÊu tróc rõng tù nhiªn ë T©y Nguyªn vµ kh¶ n¨ng øng dông trong kinh doanh rõng cña TrÇn V¨n Con n¨m 1999 [10], t¸c gi¶ ®· ®¸nh gi¸ l¹i c¸c nghiªn cøu vÒ cÊu tróc rõng tù nhiªn ë vïng T©y Nguyªn ®Ó xem xÐt thùc tr¹ng sù hiÓu biÕt, kh¶ n¨ng øng dông sù hiÓu biÕt vÒ cÊu tróc rõng tù nhiªn trong kinh doanh rõng tù nhiªn; - Nghiªn cøu ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng ®Öm Khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ Vên Quèc gia cña TrÇn Ngäc L©n vµ céng sù (1999) thùc hiÖn t¹i Vên Quèc gia Pï M¸t [16], c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p vÒ mÆt x· héi vµ kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng ®Öm cña Vên Quèc gia Pï M¸t;
18 - §¸nh gi¸ t×nh h×nh khai th¸c sö dông l©m s¶n ngoµi gç vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë vïng ®Öm Khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Huèng cña Suree vµ §µo ThÞ Minh Ch©u (2004) [8], c¸c t¸c gi¶ ®· ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ ¶nh hëng cña viÖc khai th¸c, sö dông l©m s¶n ngoµi gç ®ång thêi ®· nªu ra ®îc mét sè gi¶i ph¸p vÒ x· héi vµ kü thuËt nh»m qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë vïng ®Öm Khu b¶o tån thiªn nhiªn Pï Huèng; - Dù ¸n kÕt hîp b¶o tån vµ ph¸t triÓn (Integrated Conservation and Development - ICD) t¹i Vên Quèc gia C¸t Tiªn do Quü Quèc tÕ vÒ B¶o tån thiªn nhiªn (WWF) tµi trî (1997), trong dù ¸n nµy chØ ®a ra gi¶i ph¸p ®ång qu¶n lý tµi nguyªn trong ®ã ®Ò cËp ®Õn sù tham gia qu¶n lý tµi nguyªn rõng cña céng ®ång ®Þa ph¬ng vµ c¸c bªn liªn quan mµ cha ®Ò cËp ®Õn c¸c gi¶i ph¸p kh¸c nh»m QLRBV. Tuy c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng ë khu vùc cßn cha ®Çy ®ñ vµ cã tÝnh hÖ thèng, nhng nh÷ng kÕt qu¶ ®ã sÏ lµ nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o cã gi¸ trÞ cho viÖc nghiªn cøu mét sè gi¶i ph¸p chÝnh ¸p dông cho c«ng t¸c qu¶n lý sö dông rõng theo híng tæng hîp vµ bÒn v÷ng trªn ®Þa bµn Khu BTTN §aKr«ng - tØnh Qu¶ng TrÞ. §èi víi Khu BTTN §aKr«ng cho tíi nay mÆc dï ®· ®îc thµnh lËp vµ ®i vµo ho¹t ®éng tõ ®Çu nh÷ng n¨m 2000 nhng trong thùc tiÔn qu¶n lý tµi nguyªn rõng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n do cha cã nh÷ng nghiªn cøu cô thÓ vÒ c¸c gi¶i ph¸p. V× ®Þa bµn Khu BTTN réng vµ t×nh h×nh qu¶n lý, b¶o vÖ rõng phøc t¹p nªn cÇn thiÕt ph¶i vËn dông ®ång thêi nhiÒu biÖn ph¸p kinh tÕ, x· héi vµ khoa häc c«ng nghÖ. Nh÷ng biÖn ph¸p nµy ph¶i gi¶i quyÕt hµi hoµ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ, x· héi, m«i trêng víi b¶o tån. Chóng ph¶i ®îc lång ghÐp víi nhau ®Ó ®¸p øng ®ång thêi ®îc 3 môc ®Ých lµ gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ, æn ®Þnh x· héi vµ b¶o vÖ ®îc Khu BTTN. V× lý do ®ã, ®Ò tµi luËn v¨n ®Æt ra lµ cÇn thiÕt.
19 Ch¬ng II-Môc tiªu, ®èi tîng, giíi h¹n, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu 2.1.1. Môc tiªu tæng qu¸t Môc tiªu tæng qu¸t cña ®Ò tµi nh»m gãp phÇn x©y dùng c¬ së khoa häc cho viÖc qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng t¹i Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng tØnh Qu¶ng TrÞ. 2.1.2. Môc tiªu cô thÓ * VÒ lý luËn: - Lµm râ ®îc thùc tr¹ng qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng. - X¸c ®Þnh ®îc c¸c yÕu tè thuËn lîi vµ khã kh¨n ®èi víi qu¶n lý tµi nguyªn rõng ë Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng. * VÒ thùc tiÔn: - §Ò xuÊt ®îc mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng ë Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng 2.2. §èi tîng nghiªn cøu Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng vµ mét sè khu vùc vïng ®Öm thuéc ®Þa phËn huyÖn §aKr«ng, bao gåm c¸c x· §aKr«ng, Mß ã, TriÖu Nguyªn, Ba Lßng, H¶i Phóc, Ba Nang, Tµ Long, Hóc Ngh×, Tµ Rôt, A Bung. 2.3. Giíi h¹n nghiªn cøu: - VÒ ®Þa ®iÓm: Giíi h¹n trong Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng vµ 10 x· khu vùc vïng ®Öm thuéc ®Þa phËn huyÖn §aKr«ng, bao gåm: §aKr«ng, Mß ã, TriÖu Nguyªn, Ba Lßng, H¶i Phóc, Ba Nang, Tµ Long, Hóc Ngh×, Tµ Rôt, A Bung. - VÒ néi dung: ChØ tËp trung nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn tµi nguyªn rõng, nh÷ng gi¶i ph¸p gãp phÇn qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng t¹i Khu b¶o tån thiªn nhiªn §aKr«ng.