Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu nhân giống một số dòng Keo tai tượng (Acacia mangium Willd) ưu trội bằng phương pháp giâm hom

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:67

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm mục tiêu góp phần hoàn thiện công nghệ nhân giống hom keo Tai tượng, đồng thời tăng năng suất rừng trồng và hạn chế bệnh hai cho trồng rừng. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu nhân giống một số dòng Keo tai tượng (Acacia mangium Willd) ưu trội bằng phương pháp giâm hom

Bé gi¸o dôc & ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp & ptnt Trêng ®¹i häc l©m nghgiÖp NguyÔn TuÊn dòng Nghiªn cøu nh©n gièng mét sè dßng keo tai tîng (acacia mangium willd) u tréi b»ng ph¬ng ph¸p gi©m hom Chuyªn ngµnh: l©m häc M· sè : 60. 62. 60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ t©y, 2006
1 Më ®Çu Trong dù ¸n trång míi 5 triÖu hecta rõng ë níc ta hiÖn nay, cã 2 triÖu hecta lµ rõng s¶n xuÊt vµ 1 triÖu hecta lµ rõng phßng hé. §· nãi ®Õn trång rõng th× dï lµ rõng kinh doanh hay rõng phßng hé ®Òu ph¶i cã gièng ®îc c¶i thiÖn, nÕu gièng kh«ng ®îc c¶i thiÖn th× kh«ng thÓ ®a n¨ng suÊt rõng trång lªn cao, ®Æc biÖt lµ ®èi víi rõng s¶n xuÊt. V× vËy, nghiªn cøu chän t¹o, c¶i thiÖn gièng c©y rõng lµ kh©u quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong s¶n suÊt L©m nghÞªp giai ®o¹n hiÖn nay [12]. Keo tai tîng (Acacia mangium Willd) lµ loµi c©y thuéc hä ®Ëu mäc nhanh cã nhiÒu triÓn väng. N¨m 1966 mét nhµ L©m nghiÖp ngêi australia, «ng D.I.Nicholson ®· ®a c©y nµy tõ rõng ma nhiÖt ®íi Queensland (australia) sang Sabah (Malaixia). Trong thêi gian ®ã Acacia auriculiformis (keo l¸ trµm) ®· ®îc trång réng r·i ë Sabah nh lµ mét loµi c©y ë thµnh phè vµ «ng Nicholson cho r»ng c©y keo Tai tîng víi h×nh d¹ng th©n th¼ng vµ t¨ng trëng cao h¬n keo L¸ trµm. Nh©n gièng b»ng ph¬ng ph¸p gi©m hom lµ mét trong nh÷ng kh©u rÊt quan träng trong c¸c ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng c©y rõng. Tõ mét sè lîng c©y ®· qua chän läc, c¶i thiÖn ®îc nh©n lªn víi sè lîng lín trong kho¶ng thêi gian ng¾n, ®ång thêi rót ng¾n giai ®o¹n c¶i thiÖn gièng c©y rõng. C©y con ®îc nh©n gièng b»ng gi©m hom sÏ mang ®Çy ®ñ c¸c ®Æc tÝnh di truyÒn u viÖt cña c©y bè, mÑ ®· chän nh tèc ®é sinh trëng, h×nh d¹ng th©n c©y, chÊt lîng gç, søc chèng chÞu s©u bÖnh h¹i vµ ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt [6]. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y mét sè kÕt qu¶ ®¸ng kÓ lµ ¸p dông ph¬ng ph¸p gi©m hom vµo nh©n gièng c¸c loµi c©y phôc vô trång rõng nguyªn liÖu giÊy nh c¸c loµi keo (Acacia), b¹ch ®µn ( Eucaluptus), h«ng ( Paulownia), tÕch ( Tectona gandis). 1
2 Keo Tai tîng (Acacia mangium Willd) hiÖn nay ®· ®îc x¸c ®Þnh lµ loµi c©y u tiªn trong danh s¸ch 57 loµi c©y ®îc u tiªn trång rõng nguyªn liÖu giÊy trªn toµn quèc, chóng thÝch hîp víi nhiÒu vïng sinh th¸i kh¸c nhau, phï hîp víi môc tiªu kinh tÕ cña ngµnh c«ng nghiÖp, ®ång thêi cã kh¶ n¨ng phßng hé vµ c¶i t¹o ®Êt. HiÖn nay, diÖn tÝch rõng trång keo Tai tîng trªn toµn quèc lµ kh¸ lín, nhiÒu nhÊt lµ vïng trung t©m B¾c Bé cung cÊp nguyªn liÖu cho nhµ m¸y giÊy B·i B»ng. Nh©n gièng c©y keo Tai tîng b»ng ph¬ng ph¸p gi©m hom lµ rÊt cÇn thiÕt cho trång rõng. Trong giai ®o¹n 1990 - 2000 ®· cã 9 xuÊt xø keo Tai tîng ®îc ®a vµo níc ta trång kh¶o nghiÖm, nhng chØ cã mét sè xuÊt xø cho n¨ng suÊt cao: Coen River, Elizabeth river, Pongaki vµ Ingham. Qua kh¶o nghiÖm cho thÊy rõng trång keo Tai tîng ë mét sè n¬i cho kÕt qu¶ rÊt tèt, song nguån h¹t gièng l¹i cã h¹n, chÊt lîng h¹t cßn cha cao. V× vËy, cÇn sím t¹o ra c©y gièng ®ång ®Òu n¨ng suÊt chÊt lîng ( B¸o c¸o néi bé cña ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy) §Ó gãp phÇn hoµn thiÖn c«ng nghÖ nh©n gièng hom keo Tai tîng, ®ång thêi t¨ng n¨ng suÊt rõng trång vµ h¹n chÕ bÖnh h¹i cho trång rõng, ®Ò tµi; “Nghiªn cøu nh©n gièng mét sè dßng Keo Tai tîng (Acacia mangium Willd ) u tréi b»ng ph¬ng ph¸p gi©m hom ” ®îc thùc hiÖn. §Ò tµi nghiªn cøu ®îc b¾t ®Çu triÓn khai díi sù kÕ thõa nh÷ng dßng u tréi 5, 8 vµ 9 cña ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy Phï Ninh. 2
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1 Quan ®iÓm chung vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu Gièng lµ mét trong nh÷ng kh©u quan träng cña trång rõng th©m canh. NÕu kh«ng cã gièng ®îc c¶i thiÖn th× kh«ng thÓ ®a n¨ng suÊt rõng t¨ng lªn ( D¬ng Méng Hïng, NguyÔn H÷u Huy, Lª §×nh Kh¶, 1992). Trong l©m nghiÖp, diÖn tÝch kinh doanh rõng rÊt lín, nhng nguån lao ®éng l¹i Ýt, c©y rõng cã ®êi sèng dµi ngµy, viÖc t¸c ®éng vµo ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh chØ cã thÓ thùc hiÖn tèt ë giai ®o¹n vên ¬m vµ mét sè n¨m ®Çu sau khi trång rõng, mµ Ýt cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc cho ®Õn lóc thu ho¹ch nh ®èi víi c©y n«ng nghiÖp ( trõ mét sè loµi c¸ biÖt mäc nhanh nh keo ( Acacia), b¹ch ®µn ( Eucaluptus) cã chu kú khai th¸c ng¾n, nªn vai trß cña chän gièng vµ c¶i thiÖn gièng l¹i cµng quan träng h¬n. Trªn thùc tÕ cho thÊy tríc ®©y n¨ng suÊt rõng tù nhiªn cña níc ta chØ ®¹t kho¶ng tõ 2- 3m3/ha/n¨m, n¨ng suÊt rõng trång tõ gièng cha ®îc c¶i thiÖn ®¹t tõ 5- 10m3/ha/n¨m, th× mét sè níc trªn thÕ giíi cã nÒn l©m nghiÖp ph¸t triÓn ®· t¹o ra n¨ng suÊt rõng trång tõ 40- 50m3/ha/n¨m (nh D¬ng lai I- 214 ë Italia vµ B¹ch ®µn ë C«ng G«) hoÆc cao h¬n n÷a [6]. Ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ sinh häc ngêi ta cã thÓ t¹o ra c¸c d¹ng c©y trång b»ng nhiÒu con ®êng kh¸c nhau nh g©y ®ét biÕn, ®a béi ho¸, biÕn n¹p gen... Muèn cã ®îc nh÷ng vËt liÖu ®Ó nh©n gièng cÇn kh¶o nghiÖm vµ chän läc c©y tréi tríc tiªn, c©y tréi lµ nÒn t¶ng cña chän gièng (Eldrige, 1977). C©y tréi ( Plus tree) lµ nh÷ng c©y cã sinh trëng nhanh nhÊt trong rõng, cã chÊt lîng gç còng nh c¸c s¶n phÈm kh¸c theo môc ®Ých kinh tÕ ®¹t yªu cÇu cao nhÊt cña c¸c nhµ chän gièng. §©y lµ nh÷ng biÕn dÞ di truyÒn vÒ sinh trëng, vÒ h×nh d¹ng th©n c©y vµ c¸c phÈm chÊt mong muèn kh¸c ®· suÊt hiÖn mét c¸ch tù ph¸t trong nhiÒu n¨m vµ ®îc chän läc tù nhiªn gi÷ l¹i, lµ nh÷ng 3
4 c¸ thÓ thÝch øng nhÊt víi c¸c ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai, thùc b× cña mçi vïng, do ®ã cã søc sèng cao nhÊt [12]. C©y rõng cã thÓ sinh s¶n b»ng h¹t hoÆc b»ng hom. Sinh s¶n b»ng h¹t dùa trªn c¬ së cña sù ph©n bµo gi¶m nhiÔm, lèi ph©n bµo cã sù phèi ®«i vµ t¸i tæ hîp mét c¸ch ngÉu nhiªn cña c¸ thÓ nhiÔm s¾c cïng nguån ( tõ c¸ thÓ bè vµ c¸ thÓ mÑ) tõ mét tÕ bµo mÑ, qua hai lÇn ph©n chia t¹o thµnh 4 tÕ bµo con cã sè lîng thÓ nhiÔm s¾c b»ng mét nöa tÕ bµo mÑ ban ®Çu víi kÕt cÊu thÓ nhiÔm s¾c ®· bÞ thay ®æi. Sinh s¶n b»ng hom lµ dùa trªn c¬ së cña sù ph©n bµo nguyªn nhiÔm, lèi ph©n bµo tõ mét tÕ bµo mÑ, qua mét lÇn ph©n chia, t¹o thµnh hai tÕ bµo con cã sè lîng vµ kÕt cÊu cña thÓ nhiÔm s¾c gi÷ nguyªn nh tÕ bµo mÑ ban ®Çu. §©y lµ lèi ph©n bµo chuyÒn ®¹t ®îc kh¸ chÝnh x¸c c¸c tÝnh chÊt di truyÒn cña c©y lÊy gièng ( ortet) cho ®êi c©y hom ( ramet). C¸c dßng v« tÝnh lÊy tõ c©y tréi thËt sù do kiÓu gen quy ®Þnh th× míi gi÷ ®îc c¸c ®Æc tÝnh tèt cña nã vµ cã thÓ ph¸t triÓn gièng vµo s¶n xuÊt. MÆt kh¸c do ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau, nªn cã thÓ mét dßng v« tÝnh tèt ë ®iÒu kiÖn sinh th¸i nµy cha h¼n ®· tèt ë ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c. Do ®ã, muèn ®a gièng vµo s¶n suÊt th× ph¶i qua kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh, thùc hiÖn ë mét sè lËp ®Þa ®¹i diÖn trªn mét sè vïng sinh th¸i nhÊt ®Þnh ®Ó theo dâi vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶. Nh©n gièng lµ bíc cuèi cïng cña ch¬ng tr×nh c¶i thiÖn gièng, x©y dùng rõng gièng, vên gièng ®Ó cung cÊp h¹t vµ hom cho trång rõng. Ph¬ng ph¸p gi©m hom cã hÖ sè nh©n gièng cao, nhng l¹i khã vît qua ®îc giíi h¹n cña tuæi non. V× vËy, muèn nh©n gièng hµng lo¹t thêng ph¶i dïng ph¬ng ph¸p trÎ ho¸ cho c©y mÑ b»ng c¸ch chÆt ngang th©n hoÆc chÆt cµnh ®Ó t¹o c¸c chåi míi. §©y lµ ph¬ng thøc ®ang ®îc dïng réng r·i ®Ó nh©n gièng cho c¸c loµi c©y nh b¹ch ®µn (Eucaluptus), keo (Acacia), d¬ng (Populus) vµ mét sè loµi c©y kh¸c. Nh©n gièng b»ng gi©m hom chØ 4
5 ph¸t huy t¸c dông tèt khi lµm mét c«ng cô cho chän gièng ®Ó nh©n c¸c gièng ®îc chän läc hoÆc c¸c gièng quý hiÕm, khã sinh s¶n b»ng h¹t hoÆc kh«ng thÓ sinh s¶n b»ng h¹t [12]. 1. 2. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ keo tai tîng 1. 2. 1. §Æc ®iÓm chung Keo Tai tîng ( Acacia mangium Willd) lµ loµi c©y gç nhá, cã thÓ cao ®Õn 20 m, ®êng kÝnh tõ 25 – 35 cm. Vá mµu x¸m n©u, nøt däc. T¸n h×nh trøng hoÆc h×nh th¸p, thêng ph©n cµnh thÊp. Cµnh nhá cã c¹nh nh½n, mµu xanh lôc. Trªn c©y mÇm díi 1 tuæi cã l¸ kÐp l«ng chim 2 lÇn, cuèng thêng bÑt. Trªn c©y trëng thµnh cã d¹ng l¸ ®¬n, phiÕn l¸ h×nh trøng hoÆc tr¸i xoan dµi, ®Çu cã mòi låi tï, ®u«i men cuèng, dµi 14- 25 cm, réng 6- 9 cm, kh¸ dµy, 2 mÆt xanh ®Ëm. Cã 4 g©n däc song song næi râ. Hoa tù h×nh b«ng dµi gÇn b»ng l¸, mäc lÎ hoÆc mäc tËp trung 2- 4 hoa tù ë n¸ch l¸. Hoa ®Òu lìng tÝnh mÉu 4, trµng hoa mµu vµng, nhÞ nhiÒu v¬n dµi ra ngoµi hoa. Qu¶ ®Ëu, xo¾n. H¹t h×nh tr¸i xoan h¬i dÑt, mµu ®en. RÔ c©y ph¸t triÓn réng, cã nhiÒu nèt xÇn cè ®Þnh ®¹m [1]. 1. 2. 2. §Æc ®iÓm h×nh th¸i Keo Tai tîng lµ loµi c©y sinh trëng, ph¸t triÓn nhanh, mäc tõng ®¸m hoÆc hçn giao víi c¸c loµi c©y nh b¹ch ®µn ë nhiÒu tØnh. Keo Tai tîng lµ loµi c©y a s¸ng. ë tØnh VÜnh Phó (cò) c©y 4 tuæi cao trung b×nh 6, 8 m, ®êng kÝnh 8 cm. C©y nµy tá ra mäc rÊt tèt ë n¬i ®Êt s©u Èm vµ cã nhiÒu ¸nh s¸ng. ë n¬i ®Êt c»n cçi mäc chËm h¬n vµ ph©n cµnh sím. Sinh trëng vµ ph¸t triÓn ®îc ë n¬i cã nhiÖt ®é b×nh qu©n n¨m tõ 29- 300c, lîng ma kho¶ng 1000- 1450 mm. A. mangium cã thÓ mäc trªn ®Êt cã ®é pH = 4, 2. §©y lµ vÊn ®Ò 5
6 quan träng bëi v× ®Êt chua cã rÊt nhiÒu ë miÒn nhiÖt ®íi. §©y còng lµ ®iÒu ®Ó ph©n biÖt víi c¸c c©y hä ®Ëu kh¸c nh keo dËu ®ßi hái ®é PH trªn 5, 5. Gç A. mangium rÊt nÆng, cøng, sö dông ®îc nhiÒu môc ®Ých, cã mµu n©u vµ ®îc a chuéng [1]. §Æc ®iÓm cña 3 dßng keo Tai tîng u tréi 5, 8 vµ 9, tõ nh÷ng n¨m 1990 hµng chôc ngµn ha ®· ®îc trång trong vïng nguyªn liÖu giÊy, 28 c©y tréi ®îc chän trong rõng trång keo Tai tîng 6 tuæi t¹i hµm Yªn - Tuyªn Quang. H¹t cña tõng c©y ®îc chän läc thu h¸i, gieo trång theo thiÕt kÕ theo khèi ngÉu nhiªn víi 4 lÇn lÆp l¹i t¹i Phó Thä, sau ®ã nh©n gièng vµ kh¶o nghiÖm dßng v« tÝnh t¹i Hµm Yªn- Tuyªn Quang ( Tµi liÖu néi bé cha th«ng b¸o cña ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy). 6
7 B¶ng 1. C¸c c©y tréi keo Tai tîng ®· ®îc chän läc TT Hvn (m) Hdc (m) D1.3 (cm) Dt¸n (m) V (m3) C ST 1 16.5 8 17.35 3.5 0.195 1 2 17.5 8 16.7 3.5 0.192 1 16.5 8 17.6 3.5 1 3 0.201 16.5 10 17.4 3.5 1 4 0.196 17.3 8 18.45 3.25 1 5 0.231 16.8 8 20.95 3.5 1 6 0.289 16.5 8 19.45 3.2 1 7 0.245 16.5 10 18.85 3.5 1 8 0.230 16.5 8 15 2.5 1 9 0.146 16.5 8 16.35 3 1 10 0.173 16.5 8 16.55 3.75 1 11 0.177 15.3 8 16.25 3.75 1 12 0.159 15.5 8 15.65 3 1 13 0.149 15.5 8 16.85 3 1 14 0.173 15.5 8 17.7 3.5 1 15 0.191 16 8 17.2 3.3 1 16 0.186 14.8 7 20.95 3.2 1 17 0.255 15.8 7 16.55 4 1 18 0.170 16 7 17.1 3 1 19 0.184 16 8 18.7 3 1 20 0.220 15.5 8 17.65 2.5 1 21 0.190 15 7 16.6 3.2 1 22 0.162 16 7 18.1 3 1 23 0.206 16.5 8 16.25 3.5 1 24 0.171 15 6.5 17.9 3.5 2 25 0.189 17 8 20.35 3.5 1 26 0.276 16.5 9 19.65 3 1 27 0.250 14.5 8 14.3 2.5 2 28 0.116 TB 16.1 7.9 17.6 3.3 0.197 S 0.7 0.8 1.6 0.4 % ST c1 = 93 2 S 0.6 0.6 2.7 0.1 % ST c2 = 7 W% 4.7 9.7 9.4 11.6 % ST c3 = 0 N 28 S% 77.8 V(m3) 0.225 291 7
8 Trong ®ã: N: Sè c©y tréi W%: HÖ sè biÕn ®éng S%: Tû lÖ sèng V(m3): ThÓ tÝch 1. 2. 3. Sù ph©n bè C©y mäc tù nhiªn ë B¾c óc, míi ®îc ®a vµo trång ë ViÖt nam. Qua nghiªn cøu trong níc cho thÊy keo Tai tîng ®îc trång hÇu ë tÊt c¶ c¸c tØnh trong c¶ níc tõ c¸c tØnh T©y B¾c, Vïng Trung T©m, vïng §«ng B¾c, vïng B¾c Trung Bé, vïng Nam Trung Bé, T©y Nguyªn, §«ng Nam Bé vµ vïng T©y Nam Bé, ( Danh môc c¸c loµi c©y chñ yÕu cho trång rõng s¶n xuÊt theo 9 vïng sinh th¸i L©m nghiÖp. QuyÕt ®Þnh sè 16..2005/Q§- BNN ngµy 15 th¸ng 3 n¨m 2005), cña Bé NN&PTNT). 1. 2. 4. Gi¸ trÞ kinh tÕ §©y lµ loµi c©y dÔ g©y trång, mäc nhanh sím khÐp t¸n, cã t¸c dông che phñ vµ c¶i t¹o ®Êt. Gç cã chÊt lîng cao vµ cã ®Æc tÝnh gièng nh gç c©y ãc chã mµu ®en. Gç cã thÓ ca xÎ, ®ôc ®Ïo, ®ãng ®å, lµm gç d¸n, lµm cñi vµ ®èt than, còng cã thÓ xÎ lµm v¸n nhá vµ chñ yÕu lµm nguyªn liÖu giÊy. A. mangium ®îc trång ®Ó lÊy bãng m¸t, t¹o phong c¶nh, lµm ®êng ranh giíi, ch¾n giã, trång n«ng l©m kÕt hîp vµ chèng xãi mßn. L¸ cã thÓ lµm thøc ¨n cho gia sóc. Sè cµnh kh« l¸ rông lín dïng lµm chÊt ®èt rÊt tèt [1]. 8
9 1. 3. LÞch sö nghiªn cøu 1. 3. 1. Nh÷ng nghiªn cøu trªn thÕ giíi HiÖn nay cã kho¶ng 1.100 loµi trong Acacia, phÇn lín lµ c©y bôi, c©y cì nhá ë miÒn Savan kh« vµ miÒn kh« australia, ch©u Phi, Ên §é vµ ch©u Mü. Mét sè Ýt c©y nh Acacia mearnsii (keo lâi ®en) lµ nguån ta nanh cho c«ng nghiÖp thuéc da cña thÕ giíi loµi c©y nµy mäc ë vïng m¸t, Èm, miÒn «n hoµ vµ miÒn cao nhiÖt ®íi. Tuy nhiªn, cã mét nhãm c©y mäc tù nhiªn ë vïng nhiÖt ®íi cã ®é cao thÊp vµ Èm. Cã thÓ trång thuÇn lo¹i mµ kh«ng sî s©u bÖnh g©y ra. A. mangium thuéc loµi c©y gç, thêng cã sù ph¸t triÓn bÊt ngê khi trång ë vïng sinh th¸i míi. N¨m 1966, c©y nµy ®îc ®a vµo Sabah cã xuÊt xø tõ vïng nhiÖt ®íi Èm ë Queesland cña níc óc. C©y mäc tèt vµ ®· ®îc thö nghiÖm trong trång rõng. A. mangium mäc nhanh h¬n c¶ c©y Lâi thä vµ B¹ch ®µn deglupta. Sau 14 n¨m, A. mangium mäc cao kho¶ng 30 m, ®êng kÝnh th©n 40 cm ë Sabah. C¸c nhµ l©m nghiÖp ë Sabah hiÖn nay ®· biÕn trªn 15.000 ha ®Êt tho¸i ho¸ thµnh rõng trång s¶n xuÊt A. mangium. §Õn nay Sabah lµ n¬i thùc hiÖn ch¬ng tr×nh trång rõng chñ yÕu víi c©y A. mangium vµ ®îc x©y dùng ë nh÷ng n¬i kh¸c cña Malaixia, mét sè níc kh¸c nh ë Papua New Guinea n¨m 1969, Nepan n¨m 1976, Philippin n¨m 1977, Bangladesh n¨m 1978, ë Hawaii n¨m 1979, Camorun vµ Costa Rica n¨m 1980, Indonesia n¨m 1980, 1981. Trång rõng A. mangium kh«ng qu¸ khã. Lµm vên ¬m ®Ó g©y gièng kh«ng phøc t¹p , còng gièng nh c¸c loµi Acacia kh¸c , cã thÓ gieo h¹t trùc tiÕp trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau. Tãm l¹i, A. mangium lµ loµi c©y ®a môc ®Ých cÇn ®îc thö nghiÖm réng r·i trªn miÒn nhiÖt ®íi, ®Æc biÖt lµ trªn ®Êt c»n cçi. 9
10 Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu nghiªn cøu nh©n gièng sinh dìng cho c©y l©m nghiÖp. N¨m 1840, Marrier de boysdyver ( ngêi Ph¸p) ®· ghÐp 10.000 c©y th«ng ®en. N¨m 1983, Venlinski A. H ®· nh©n gièng cho mét sè loµi c©y l¸ kim vµ c©y l¸ réng b»ng hom. T¹i Ph¸p n¨m 1969, Trung t©m l©m nghiÖp nhiÖt ®íi ®· nh©n gièng cho c¸c loµi b¹ch ®µn ( Eucaluptus), n¨m 1973 míi chØ cã 1 ha rõng trång b»ng c©y hom th× ®Õn n¨m 1986 ®· cã kho¶ng 24.000 ha rõng trång b»ng c©y hom, ®¹t t¨ng trëng 35m3/ha/n¨m[28]. Theo c¸c tµi liÖu cña Trung t©m gièng c©y rõng Asean – Canada (gäi t¾t lµ ACFTSC) nh÷ng n¨m gÇn ®©y, s¶n xuÊt c©y hom ®îc tiÕn hµnh liªn tôc ë c¸c níc §«ng Nam ¸. ViÖc nghiªn cøu nh©n gièng keo Tai tîng b»ng ph¬ng ph¸p gi©m hom bëi mét sè nhµ khoa häc trªn thÕ giíi nh C. Y. Wong vµ R.J.Haines (1991) cho c©y non ë vên ¬m thÊy r»ng tû lÖ ra rÔ ®¹t 54% ë c«ng thøc ®èi chøng vµ 71- 79% ë c¸c c«ng thøc sö lý IBA vµ Trihormone. Theo t¸c gi¶ th× IBA lµ mét trong nh÷ng lo¹i thuèc cã tû lÖ ra rÔ cao nhÊt, song hä vÉn cha chØ ra ®îc nång ®é bao nhiªu lµ thÝch hîp. N¨m 1988, Trung t©m gièng c©y rõng Asean – Canada ë Th¸i lan ®· nh©n gièng hom cho loµi keo Tai tîng víi tû lÖ thµnh c«ng kh¸ cao [9]. 1. 3. 2. Nh÷ng nghiªn cøu ë ViÖt Nam Ngêi ta ®· biÕt sö dông ®Ó trång c©y b»ng hom cho c¸c loµi tre, tróc, mÝa, s¾n,.. nhng víi c©y rõng nh©n gièng b»ng hom th× míi chØ ®îc chó ý vµ quan t©m tõ nh÷ng n¨m 1979 trë l¹i ®©y. Keo Tai tîng (A. mangium) lµ mét trong nh÷ng loµi c©y trång rõng chñ yÕu ë níc ta. Thêi gian tíi diÖn tÝch trång loµi nµy cã thÓ rÊt lín, ®· cã kho¶ng hµng chôc ngµn hecta ®îc g©y trång trong c¶ níc mµ nguån gièng 10
11 chñ yÕu ®îc nhËp tõ Australia vµ tõ c¸c rõng keo Tai tîng ë miÒn nam ViÖt Nam. Nh÷ng n¨m 1990 trë l¹i ®©y, ViÖn khoa häc L©m nghiÖp, ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy ®· gi©m hom cho loµi keo Tai tîng vµ mét sè loµi kh¸c, ®· ®¹t ®îc kÕt qu¶ ®¸ng kÓ. C¸c thÝ nghiÖm vÒ lo¹i nhµ gi©m hom, m«i trêng c¾m hom, thêi vô vµ ph¬ng ph¸p sö lý chåi còng ®ång thêi ®îc thùc hiÖn. HiÖn nay, keo Tai tîng (Acacia mangium) lµ mét trong nh÷ng loµi c©y trång rõng chñ lùc ë níc ta. Cã thÓ trong t¬ng lai loµi keo nµy sÏ ®îc trång víi sè lîng lín trªn c¶ níc, ®Ó phôc vô nhu cÇu cÇn thiÕt cho x· héi. KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm vÒ keo Tai tîng gÇn ®©y cña viÖn khoa häc L©m nghiÖp trªn mét sè vïng sinh th¸i nh Ba V× ( Hµ T©y), Trung t©m nghiªn cøu §«ng B¾c Bé (VÜnh Phó), Tr¹m Ho¸ Thîng ( B¾c Th¸i), Trung t©m nghiªn cøu B¾c Trung Bé (Qu¶ng TrÞ), Trung t©m nghiªn cøu §«ng Nam Bé ( §ång Nai), §¹i L¶i ( VÜnh Phóc)…Nh×n chung, keo Tai tîng cã møc t¨ng trëng kh¸ tèt trªn c¸c lËp ®Þa nh Pongaki vµ Ingham cña A. mangium nhng nguån h¹t gièng tõ c¸c c©y tréi cßn h¹n chÕ . Tõ n¨m 1981, Trung t©m nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy Phï Ninh (nay lµ ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy) ®· triÓn khai bíc kh¶o nghiÖm loµi ®èi víi keo (tæng sè ®· kh¶o nghiÖm h¬n 100 loµi/ 30 ®iÓm/ lËp ®Þa) ®· chän ®îc mét sè loµi sinh trëng ph¸t triÓn tèt, n¨ng suÊt cao. §ã lµ A. mangium, A. crassicarpa, A. aulacocarpa vµ c©y lai A. mangium x A. auriculiformis vµ c©y lai ngîc l¹i (Tµi liÖu b¸o c¸o néi bé ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy). Nh÷ng n¨m 1990 trë l¹i ®©y, ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy ®· gi©m hom keo Tai tîng tõ hom chåi cña c©y non 1 tuæi, hom cµnh cña c©y 2 tuæi vµ 4 tuæi víi chÊt IBA d¹ng bét nång ®é 50ppm, 100ppm vµ 150ppm, bè trÝ theo khèi ngÉu nhiªn 3 lÇn lÆp . kÕt qu¶ cho thÊy sö dông chÊt ®iÒu hoµ 11
12 sinh trëng IBA ë nång ®é 150ppm cho hiÖu qu¶ cao ®¹t tû lÖ ra rÔ tíi h¬n 80%. ViÖn khoa häc L©m nghiÖp n¨m 1992 gi©m hom th¸ng 7, 8 sau 27 ngµy c«ng thøc ®èi chøng ®¹t tû lÖ ra rÔ 95%, c¸c c«ng thøc sö lý thuèc cã tû lÖ ra rÔ cao nhÊt còng chØ tíi møc 95%. Sù kh¸c biÖt chñ yÕu lµ sè lîng rÔ trªn mçi hom vµ chiÒu dµi cña rÔ. Trong lóc c«ng thøc ®èi chøng cã sè lîng rÔ lµ 2,3 rÔ/ hom vµ chiÒu dµi cña rÔ lµ 5,3 cm th× c¸c c«ng thøc sö lý chÊt ®iÒu hoµ sinh trëng cã sè lîng rÔ lµ 4,2- 7,3 rÔ/ hom. C¸c c«ng thøc cã tû lÖ ra rÔ cao còng ®ång thêi cã chiÒu dµi rÔ t¬ng ®¬ng hoÆc dµi h¬n so víi c«ng thøc ®èi chøng [9]. HiÖn nay, ViÖn nghiªn cøu c©y nguyªn liÖu giÊy chän läc c¸c c©y u tréi vµ ®ang nh©n gièng phôc vô trång rõng. §Æc ®iÓm ra rÔ ë c¸c ®o¹n hom kh¸c nhau, xÐt kh¶ n¨ng ra rÔ c¸c ®o¹n hom ®èi víi keo Tai tîng th× ®o¹n 1 cã tû lÖ ra rÔ cao nhÊt ( 100%), ®o¹n 4 lÖ kÐm h¬n (66,7%), nhng ®o¹n 2 vµ 3 l¹i cã chØ sè ra rÔ cao nhÊt (32,9 vµ 42,1). ¶nh hëng nång ®é thuèc ®Õn tû lÖ ra rÔ c¸c ®o¹n hom ®Òu cã tû lÖ ra rÔ cao ë ®o¹n 1 vµ ®o¹n 2 [9]. hfKÕt qu¶ kh¶o nghiÖm cña ViÖn Xö lý chÊt ®iÒu hoµ sinh trëng IBA cã t¸c dông t¨ng sè lîng rÔ, chiÒu dµi rÔ trong c¸c trêng hîp. Nh÷ng nghiªn cøu cña Lª §×nh Kh¶, PhÝ Quang §iÖn, Chirs Harwood (1997) vÒ kh¶ n¨ng chÞu h¹n cña keo Tai tîng ®· ®îc g©y trång thµnh c«ng ë nhiÒu vïng níc ta. Song keo Tai tîng lµ loµi c©y ®ßi hái lîng ma lín (trªn 1500 mm/ n¨m). Nghiªn cøu nèt sÇn vµ kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®Êt keo Tai tîng chøa vi khuÈn cè ®Þnh nit¬ tù do cã tÝnh chÊt chuyªn ho¸. Hoµn thiÖn c«ng nghÖ s¶n xuÊt chÕ phÈm Rhizobium cho keo Tai tîng ë vên ¬m vµ rõng non nh»m n©ng cao n¨ng suÊt rõng trång. Khi nhiÔm, bãn chÕ phÈm vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m Rhizobium cã thÓ t¨ng sinh trëng vÒ ®êng kÝnh vµ chiÒu cao kho¶ng (18%) ë vên ¬m. Rõng trång tõ c©y con ®îc nhiÔm bãn chÕ phÈm vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m Rhizobium sau 10 ®Õn 24 th¸ng tuæi t¨ng h¬n 12- 13% so víi ®èi chøng kh«ng bãn. Nh÷ng thµnh c«ng bíc 12
13 ®Çu ®· ®¹t ®îc, ®ång thêi víi nhu cÇu hiÖn nay cña ngµnh giÊy níc ta, cho thÊy viÖc nh©n gièng keo Tai tîng b»ng gi©m hom cho mét sè dßng u tréi nh dßng lµ cÇn thiÕt. 1. 3. 3. Mét sè nhËn sÐt chung Qua c¸c kÕt qu¶ ®· ®îc giíi thiÖu ë phÇn trªn, Lª §×nh Kh¶ (1996) Khi nh©n gièng cho keo Tai tîng vµ keo L¸ trµm ®· nghiªn cøu ra c¸c nång ®é thuèc kÝch thÝch ra rÔ kh¸c nhau, thêi gian sö lý kh¸c nhau, ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng cña c©y mÑ, tuæi cña c©y mÑ... HiÖn nay, cha t×m ra ®îc lo¹i gi¸ thÓ nµo tèt nhÊt, nång ®é tèt nhÊt, cha nghiªn cøu ra mét quy tr×nh cô thÓ cho loµi keo Tai tîng ®· thµnh thôc. Nh÷ng c«ng bè vÒ nh©n gièng cho keo Tai tîng ë c©y nhiÒu tuæi cßn Ýt nªn cÇn ph¶i ®îc thÝ nghiÖm nhiÒu h¬n n÷a. Còng theo Lª §×nh Kh¶ ( 1996) ®· t×m ra ®îc mét sè c¸c nång ®é cho c¸c ®o¹n hom kh¸c nhau, c¸c th¸ng gi©m hom thÝch hîp vµ sö lý ABI cã t¸c dông tèt h¬n so víi c¸c chÊt ®iÒu hoµ sinh trëng kh¸c §ång thêi nghiªn cøu quy tr×nh gi©m hom cho mét sè loµi c©y gç lín b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, ®Ó phôc vô cho c¸c ch¬ng tr×nh trång rõng vµ phôc håi rõng, lµm giµu rõng vµ phßng hé. 1. 4. C¬ së khoa häc cña ph¬ng ph¸p gi©m hom Nh©n gièng sinh dìng theo nghÜa réng ®îc hiÓu lµ tÊt c¶ c¸c ph¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng gi©m hom, chiÕt cµnh, ghÐp c©y, nu«i cÊy m« tÕ bµo, v.v..[12]. Nh©n gièng b»ng ph¬ng ph¸p gi©m hom lµ dïng mét phÇn l¸ hay mét ®o¹n th©n, ®o¹n cµnh hoÆc ®o¹n rÔ ®Ó t¹o c©y míi gäi lµ c©y hom. §©y lµ ph¬ng ph¸p víi mét sè lîng c©y mÑ ®îc nh©n víi hÖ sè nh©n lín, ph¬ng ph¸p nµy võa nhanh l¹i rÎ tiÒn, rót ng¾n ®îc thêi gian c¶i thiÖn gièng c©y 13
14 rõng nªn ®îc ¸p dông phæ biÕn trong nh©n gièng c©y rõng, c©y ¨n qu¶ vµ c©y c¶nh [9]. Nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh trong gi©m hom lµ lµm sao cho hom ra rÔ tû lÖ cao, th©n c©y ®îc h×nh thµnh tõ chåi bªn hoÆc chåi bÊt ®Þnh, kh¶ n¨ng h×nh thµnh rÔ vµ th©n cßn phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm di truyÒn cña tõng loµi c©y, bé phËn cña c©y lÊy lµm gièng còng nh lo¹i tÕ bµo vµ ph©n ho¸ cña c©y, cho nªn ngêi ta ph¶i t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó cho chóng ra rÔ. Sù thµnh c«ng cña ph¬ng ph¸p gi©m hom phô thuéc nhiÒu yÕu tè nh tuæi c©y mÑ, ¸nh s¸ng, gi¸ thÓ, nhiÖt ®é, ®é Èm… 1. 4. 1. C¬ së cña sù h×nh thµnh rÔ bÊt ®Þnh RÔ bÊt ®Þnh ®îc sinh ra tõ bÊt kú bé phËn nµo cña c©y ngoµi hÖ rÔ cña nã, tuú theo tõng loµi c©y kh¸c nhau mµ rÔ ph¸t triÓn (nh: C©y ®a, c©y si rÔ mäc tõ cµnh, cau, dõa rÔ l¹i mäc tõ c¸c ®èt trªn th©n) [4]. RÔ bÊt ®Þnh ®îc chia lµm 2 lo¹i: RÔ tiÒm Èn vµ rÔ míi sinh RÔ tiÒm Èn: lµ rÔ tù nhiªn tõ trong th©n, cµnh chóng ph¸t triÓn khi mµ ®o¹n th©n hoÆc cµnh ®ã t¸ch rêi khái c©y. RÔ míi sinh lµ rÔ ®îc h×nh thµnh khi c¾t hom vµ lµ hËu qu¶ cña ph¶n øng vÕt c¾t, khi hom bÞ c¾t c¸c tÕ bµo sèng ë vÕt c¾t bÞ tæn th¬ng, c¸c tÕ bµo dÉn chuyÒn ®· chÕt cña m« gç ®îc më ra vµ gi¸n ®o¹n sau ®ã qu¸ tr×nh t¸i sinh xÈy ra theo 3 bíc; C¸c tÕ bµo bÞ th¬ng ë mÆt ngoµi chÕt vµ h×nh thµnh mét líp tÕ bµo bÞ thèi trªn bÒ mÆt, vÕt th¬ng ®îc bäc mét líp bÇn, mÆt gç ®îc ®Ëy l¹i b»ng keo, líp b¶o vÖ nµy gióp mÆt c¾t khái sù tho¸t h¬i níc. - C¸c tÕ bµo sèng ë díi líp b¶o vÖ ®ã b¾t ®Çu ph©n chia sau khi bÞ c¾t vµi ngµy, cã thÓ h×nh thµnh nªn mét líp m« mÒm, c¸c tÕ bµo ë vïng l©n cËn tîng tÇng m¹ch vµ libe b¾t ®Çu h×nh thµnh rÔ bÊt ®Þnh. - C©y th©n gç cã mét hay nhiÒu líp m« gç thø cÊp vµ libe th× rÔ bÊt ®Þnh thêng ph¸t sinh ë tÕ bµo nhu m« cßn sèng cña hom, b¾t nguån tõ phÇn libe 14
15 thø cÊp cßn non. Nhng ®«i khi rÔ bÊt ®Þnh còng ph¸t sinh tõ m¹ch r©y, tîng tÇng, libe, b× khæng vµ tuû. RÔ bÊt ®Þnh thêng ®îc h×nh thµnh bªn c¹nh vµ s¸t ngoµi lâi trung t©m cña m« m¹ch vµ ¨n s©u vµo th©n (cµnh) tíi gÇn èng m¹ch s¸t bªn ngoµi tîng tÇng. Tãm l¹i, gi©m hom cµnh hoÆc hom th©n ®Ó h×nh thµnh mét bé rÔ míi lµ rÊt quan träng, sau ®ã lµ sè lîng rÔ vµ chiÒu dµi cña rÔ. 1. 4. 2. C¬ së h×nh thµnh chåi Sù h×nh thµnh chåi vµ rÔ bÊt ®Þnh cã rÊt nhiÒu c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn tû lÖ ra rÔ cña qu¸ tr×nh gi©m hom , c¬ b¶n cã thÓ chia ra hai nhãm chÝnh ®ã lµ c¸c nh©n tè néi sinh vµ ngo¹i sinh [26]. 1. 4. 3. C¸c nh©n tè néi sinh §Æc ®iÓm di truyÒn KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ( D.A. Komixarop, 1964; B. Martin, 1974 vµ Nanda, 1970…) ®· ®i ®Õn mét kÕt luËn chung lµ c¸c loµi c©y kh¸c nhau th× cho tû lÖ ra rÔ, chiÒu dµi rÔ, c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. T¸c gi¶ dùa vµo kh¶ n¨ng ra rÔ cña c¸c loµi c©y ®Ó ph©n chia thµnh c¸c nhãm: + Nhãm dÔ ra rÔ: Bao gåm c¸c loµi c©y kh«ng cÇn sö lý thuèc nhng vÉn cã tû lÖ ra rÔ cao, nh mét sè loµi ®iÓn h×nh Tre, nøa, ®a, sung, liÔu… + Nhãm khã ra rÔ: Bao gåm nh÷ng loµi hÇu nh kh«ng ra rÔ hoÆc lµ ph¶i dïng c¸c chÊt kÝch thÝch ra rÔ nång ®é cao mµ ra rÔ vÉn thÊp. + Nhãm ra rÔ trung b×nh: Gåm c¸c loµi chØ cÇn sö lý c¸c chÊt kÝch thÝch ra rÔ nång ®é thÊp còng cã thÓ ra rÔ víi tû lÖ cao, nhãm nµy cã rÊt nhiÒu loµi, trong ®ã cã c¸c chi; Eucaluptus sp, Taxus sp… nhng sù ph©n chia nµy chØ mang ý nghÜa t¬ng ®èi, v× vËy kh¶ n¨ng gi©m hom cã thÓ chia thµnh 2 nhãm chÝnh: 15
16 Nhãm sinh s¶n chñ yÕu b»ng hom cµnh, gåm c¸c loµi c©y thuéc hä d©u t»m, mét sè loµi kh¸c thuéc hä liÔu, mét sè loµi thuéc hä ®Ëu c¸c loµi nµy khi gi©m hom kh«ng cÇn sö lý thuèc, hoÆc sö lý víi nång ®é thÊp vÉn cho ra rÔ b×nh thêng. Nhãm sinh s¶n chñ yÕu b»ng h¹t, th× kh¶ n¨ng ra rÔ cña hom gi©m bÞ h¹n chÕ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. Nh÷ng loµi nh th«ng ®á mÆc dï c©y nhiÒu tuæi nhng vÉn cho tû lÖ ra rÔ cao tõ 80 – 90% [11]. Cã nh÷ng loµi c©y rÊt khã ra rÔ nh Mì 5 tuæi chØ cho tû lÖ ra rÔ kho¶ng 13 – 14% [11]. §èi víi nhãm khã ra rÔ, muèn cho tû lÖ ra rÔ cao nªn dïng c©y non hoÆc c©y ®· trÎ ho¸, sö lý nång ®é thuèc sao cho phï hîp. TÝnh di truyÒn cña tõng xuÊt xø vµ c¸ thÓ Trong mét chi, c¸c loµi kh¸c nhau cho tû lÖ ra rÔ kh¸c nhau vµ c¸c ®Æc ®iÓm ra rÔ còng kh¸c nhau ( vÝ dô: Gi©m hom b¹ch ®µn tr¾ng vµ b¹ch ®µn urophylla cho tû lÖ ra rÔ kh¸c nhau lµ 50 –90% vµ 15 – 35%). C¸c xuÊt xø kh¸c nhau tû lÖ ra rÔ còng kh¸c nhau; (vÝ dô nh E. camaldulensis xuÊt xø Victroria River tû lÖ ra rÔ lµ 60%, E. camaldulensis xuÊt xø Gibb River lµ 85% vµ E. camaldulensis xuÊt xø NghÜa B×nh cho tû lÖ ra rÔ lµ 35%( Lª §×nh Kh¶, Ph¹m V¨n TuÊn, §oµn ThÞ BÝch, 1997). Tõ kÕt qu¶ trªn thÊy r»ng trong cïng mét loµi cã c¸c xuÊt xø, dßng kh¸c nhau, c¸ thÓ kh¸c nhau còng cho tû lÖ ra rÔ, c¸c chØ sè kh¸c nhau. Tuæi c©y mÑ vµ tuæi cµnh lÊy hom Kh¶ n¨ng ra rÔ kh«ng nh÷ng do tÝnh di truyÒn quy ®Þnh mµ cßn phô thuéc rÊt lín vµo tuæi c©y mÑ lÊy cµnh. C©y non cã tû lÖ ra rÔ lín h¬n vµ thêi gian ra rÔ còng ng¾n h¬n. Mét sè trêng hîp kh¶ n¨ng ra rÔ gi¶m suèng ë hom gi©m c©y nhiÒu tuæi ®îc gi¶i thÝch lµ do tû lÖ ®êng tæng sè trªn ®¹m tæng sè cao ë th©n c©y, hay nãi c¸ch kh¸c lµ do hµm lîng ®¹m ë th©n gi¶m 16
17 suèng nh trêng hîp ë Quercusrobur ( Liubinkii, 1957), C©y nhiÒu tuæi ra rÔ kÐm lµ do tÝnh mÒm dÎo bÞ gi¶m ®i (Komisarov, 1994). Kh¶ n¨ng ra rÔ cña hom gi©m kh«ng nh÷ng do tÝnh di truyÒn quyÕt ®Þnh mµ cßn phô thuéc rÊt lín vµo tuæi c©y mÑ vµ tuæi cµnh ®Ó lÊy hom, nã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn tû lÖ ra rÔ cña hom gi©m, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c loµi c©y khã ra rÔ. Qua c¸c nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ khoa häc tríc ®©y ®· nhËn xÐt, khi gi©m hom c©y mÑ cµng giµ ( tuæi cao) th× tû lÖ ra rÔ cña hom cµng gi¶m, c©y cha sinh s¶n b»ng h¹t dÔ nh©n gièng b»ng hom h¬n lµ khi c©y ®· sinh s¶n b»ng h¹t; nh gi©m hom cho loµi c©y mì 1 tuæi th× tû lÖ ra rÔ lµ 98%, c©y 3 tuæi lµ 47%, c©y 20 tuæi kh«ng ra rÔ (Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù, 1990). C©y mÑ cµng thµnh thôc th× cµng khã kh¨n cho viÖc gi©m hom, ®Ó kh¾c phôc ngêi ta ®· dïng c¸c biÖn ph¸p trÎ ho¸ nh; ghÐp, triÕt, gi©m hom, nu«i cÊy m« tÕ bµo, hoÆc c¸c biÖn ph¸p c¬ giíi chÆt, khoanh vá, hoÆc c¸c biÖn ph¸p l©m sinh nh bãn ph©n, tíi níc... Tuæi cµnh còng vËy ¶nh hëng rÊt lín ®Õn tû lÖ ra rÔ cña hom gi©m . Hom ë giai ®o¹n b¸nh tÎ nöa ho¸ gç tû lÖ ra rÔ cao. Hom qu¸ non khi gi©m sÏ bÞ ®en vµ thèi ròa, ngîc l¹i nÕu hom qu¸ giµ sÏ khã ra rÔ. Hom cµnh ho¸ gç cã thÓ kh«ng ra rÔ, cha ho¸ gç chØ thµnh c«ng khi mµ lÊy hom ë c¸c cµnh non vµ cµnh ®îc lÊy phÝa gèc t¬ng ®èi non. Tõ ®ã dÉn ®Õn kh¸i niÖm hom cµnh ho¸ gç vµ trÎ ho¸ c©y mÑ b»ng c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nhau. VÞ trÝ lÊy hom trªn c©y mÑ vµ trªn cµnh Hom ®îc lÊy tõ c¸c cµnh ë vÞ trÝ kh¸c nhau cña c©y mÑ cho tû lÖ ra rÔ kh¸c nhau. Cã thÓ cïng mét cµnh ë c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau tû lÖ ra rÔ còng kh¸c nhau. Víi mçi loµi c©y vµ c¸c vÞ trÝ lÊy hom kh¸c nhau th× tû lÖ ra rÔ kh¸c nhau, quan träng lµ ta ph¶i x¸c ®Þnh ®îc vÞ trÝ lÊy hom tèt nhÊt. Nghiªn cøu cña Hartney (1980) cho r»ng hom ë gÇn gèc dÔ ra rÔ h¬n phÇn ngän, cã thÓ do gèc cña c©y con lµ n¬i tÝch tô c¸c chÊt cÇn thiÕt cho sù ra 17
18 rÔ hay lµ tån t¹i sù chªnh lÖch vÒ c¸c chÊt kÝch thÝch vµ øc chÕ sù ra rÔ cña c¸c phÇn kh¸c nhau cña c©y. Trong thuyÕt ph¸t triÓn giai ®o¹n th× gèc lµ phÇn non nhÊt cña mét c©y , v× vËy lÊy hom phÇn gèc cho tû lÖ ra rÔ rÊt cao . Chøng tá khi trÎ ho¸ mét c©y thµnh thôc ngêi ta thêng chÆt s¸t mÆt ®Êt ®Ó t¹o ra nh÷ng chåi bÊt ®Þnh cã søc sèng tèt. Sù tån t¹i cña l¸ trªn hom Khi gi©m hom cho bÊt cø mét loµi c©y nµo th× ¸nh s¸ng lµ nh©n tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh rÔ, l¸ lµ bé phËn quang hîp hÊp thô ¸nh s¸ng, t¹o ra c¸c chÊt h÷u c¬ cÇn thiÕt cho c©y hom, ®ång thêi ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc x©y dùng c¸c m« ph©n sinh cña rÔ ë c¸c hom cµnh cha ho¸ gç, lµ c¬ quan tho¸t h¬i níc ®Ó khuÕch t¸n t¸c dông c¸c chÊt kÝch thÝch ra rÔ ®Õn c¸c bé phËn cña hom, l¸ lµ c¬ quan ®iÒu tiÕt c¸c chÊt ®iÒu hoµ sinh trëng ë hom g©m. NÕu ta ®Ó qu¸ nhiÒu l¸ hoÆc diÖn tÝch l¸ lín th× sÏ h¹n chÕ sè lîng hom trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch, nhng kh«ng cã l¸ hoÆc diÖn tÝch l¸ qu¸ Ýt th× hom kh«ng quang hîp ®îc vµ kh«ng ra rÔ hoÆc bé rÔ Ýt, kh«ng khoÎ m¹nh. Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù thÝ nghiÖm cho b¹ch ®µn vµ keo, ®· kÕt luËn lµ nªn ®Ó l¹i tõ 1/2 – 1/3 diÖn tÝch phiÕn l¸ th× tû lÖ ra rÔ rÊt cao. ThÝ nghiÖm cho B¹ch ®µn deglupta thÊy r»ng ®Ó nguyªn l¸ hoÆc c¾t mét phÇn phiÕn l¸ th× hom cã tû lÖ ra rÔ 100%, c¾t bá l¸ hom hoµn toµn kh«ng ra rÔ ( Martin vµ Quillet, 1974) Víi hom cµnh ®· ho¸ gç trong qu¸ tr×nh gi©m hom xÈy ra 2 giai ®o¹n: Cã thÓ chåi n¸ch ph¸t triÓn tríc dùa vµo c¸c chÊt dù tr÷ trong th©n. Sù h×nh thµnh rÔ diÔn ra ë giai ®o¹n 2 khi quang hîp ®Çy ®ñ víi c¸c hom cµnh cha ho¸ gç, ngîc l¹i: RÔ h×nh thµnh tríc råi tråi n¸ch míi cã thÓ mäc ra. Nh vËy, vai trß cña l¸ ®Æc biÖt quan träng trong qu¸ tr×nh quang hîp ë giai ®o¹n ®Çu gi©m hom. 18
19 ¶nh hëng kÝch thíc cña ®o¹n hom §êng kÝnh vµ chiÒu dµi cña hom ¶nh hëng rÊt lín ®Õn tû lÖ ra rÔ. KÕt qu¶ nghiªn cøu, D. A Komixarop (1964) víi nhiÒu loµi c©y cho thÊy hom cña cµnh cã thÝch thíc lín tèt h¬n hom cã kÝch thíc nhá vµ hom c¾t tõ c©y cã ®êng kÝnh nhá kh¶ n¨ng ph¸t sinh rÔ thÊp, nhng hom c¾t tõ c©y lín ra rÔ cha h¼n ®· lµ tèt. Trung t©m nghiªn cøu gièng c©y rõng ®· chøng minh chiÒu dµi cña hom b¹ch ®µn, keo tõ 7 – 10 cm, phi lao tõ 10 – 12 cm lµ thÝch hîp. ¶nh hëng cña tuæi chåi ®Õn kh¶ n¨ng ra rÔ Tuæi chåi ¶nh hëng rÊt lín ®Õn kh¶ n¨ng ra rÔ cña hom. ThÝ nghiÖm gi©m hom cho b¹ch ®µn, keo t¹i Trung t©m nghiªn cøu gièng c©y rõng cho thÊy: Sau khi chÆt gèc kho¶ng 2 th¸ng lÊy hom th× hom cho tû lÖ ra rÔ rÊt cao. §èi víi keo ngêi ta thêng chØ chÆt c©y díi 5 tuæi ®Ó thu chåi lÊy hom. Nh vËy, tuæi ¶nh hëng ®Õn tû lÖ ra rÔ cña hom. Chóng ta thÊy r»ng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c©y ®îc thÓ hiÖn ë giai ®o¹n non trÎ, chuyÓn tiÕp, thµnh thôc cã thÓ nhËn biÕt qua c¸c c¸ch sau: - M« ph©n sinh ®Çu ngän kiÓm so¸t cã kh¶ n¨ng chuyÓn tõ sinh trëng sinh dìng sang thµnh thôc sinh s¶n. - Trong c¸c giai ®o¹n thµnh thôc kh¸c nhau cã ®Æc trng vÒ h×nh th¸i, sinh lý kh¸c nhau. - Kh¶ n¨ng h×nh thµnh chåi, ra rÔ cña c¸c bé phËn kh¸c nhau lµ rÊt kh¸c nhau. - Kh¶ n¨ng nµy ë bé phËn giai ®o¹n non trÎ lín h¬n rÊt nhiÒu ë giai ®o¹n thµnh thôc. Kh¶ n¨ng t¸i sinh còng lµ mét dÊu hiÖu quan träng sù chuyÓn giai ®o¹n tõ tuæi non sang thµnh thôc. C¸c cµnh ®îc lÊy ë bé phËn non cña c©y ra chåi vµ rÔ bÊt ®Þnh tèt h¬n lµ lÊy ë bé phËn thµnh thôc. Do ®ã, trÎ hãa c©y thµnh thôc lµ kh©u rÊt quan träng trong viÖc nh©n gièng b»ng hom ë nh÷ng loµi c©y ra rÔ 19