Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Phân tích vai trò của lâm sản ngoài gỗ trong đời sống cộng đồng dân tộc thiểu số Êđê tại huyện Krông Bông Tỉnh Đăk Lăk

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:148

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn góp phần tìm hiểu ý nghĩa sinh thái nhân văn, kinh tế xã hội và môi trường của việc quản lý và sử dụng LSNG của cộng đồng dân tộc thiểu số Tây Nguyên; kết hợp được các phương pháp tiếp cận có sự tham gia của người dân và nghiên cứu kỹ thuật lâm nghiệp để điều tra, đánh giá và đề xuất các biện pháp quản lý và sử dụng LSNG phù hợp với truyền thống của cộng đồng dân tộc thiểu số Tây Nguyên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Phân tích vai trò của lâm sản ngoài gỗ trong đời sống cộng đồng dân tộc thiểu số Êđê tại huyện Krông Bông Tỉnh Đăk Lăk

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ PTNT trêng ®¹i häc l©m nghiÖp KS. Ph¹m C«ng TrÝ Ph©n tÝch vai trß cña l©m s¶n ngoµi gç trong ®êi sèng céng ®ång d©n téc thiÓu sè £®ª T¹i huyÖn Kr«ng B«ng TØnh §¨k L¨k LUËN V¡N TH¹C SÜ KHOA HäC L¢M NGHIÖP Chuyªn ngµnh: L©m Sinh Häc T©y Nguyªn -2002
bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé n«ng nghiÖp vµ ptnt3 trêng ®¹i häc l©m nghiÖp KS. Ph¹m C«ng TrÝ (Cao häc L©m nghiÖp kho¸ 2 T©y Nguyªn) Ph©n tÝch vai trß cña l©m s¶n ngoµi gç trong ®êi sèng céng ®ång d©n téc thiÓu sè £®ª T¹i huyÖn Kr«ng B«ng TØnh §¨k L¨k LUËN V¡N TH¹C SÜ KHOA HäC L¢M NGHIÖP Chuyªn ngµnh: L©m Sinh Häc Ngêi híng dÉn TS. B¶o Huy T©y Nguyªn - 2002 i
Lêi C¶m t¹ Xin ch©n thµnh c¶m ¬n trêng ®¹i häc T©y Nguyªn vµ trêng ®¹i häc L©m NghiÖp ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi, c¸c thÇy c« gi¸o ®· nhiÖt t×nh gi¶ng d¹y gióp chóng t«i hoµn thµnh ch¬ng tr×nh kho¸ häc. Tr©n träng biÕt ¬n thÇy TS. B¶o Huy ®· tËn t×nh híng dÉn chóng t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n nµy. C¶m ¬n ThS. NguyÔn §øc §Þnh ®· gióp ®Þnh danh thùc vËt c¸c LSNG; c¶m ¬n c¸c thÇy TS. Thomas Sikor, TS. V¬ng Xu©n T×nh ®· cè vÊn hiÖn trêng vµ chia sÎ nhiÒu ph¬ng ph¸p nghiªn cøu bæ Ých. Xin C¶m ¬n dù ¸n TOEB2 ®· tµi trî; c¶m ¬n anh em trong dù ¸n TOEB2, v¨n phßng dù ¸n SMRC §¨k L¨k, l©m trêng Kr«ng B«ng. ®· gióp ®ì chóng t«i trong qu¸ tr×nh ngo¹i nghiÖp vµ néi nghiÖp. Xin c¶m ¬n h¹t kiÓm l©m huyÖn Kr«ng B«ng, UBND x· C Dr¨m, «ng trëng bu«n Ama Kh¬i vµ nh©n d©n bu«n Chµm B ®· céng t¸c, gióp ®ì vµ cung cÊp th«ng tin cho ®Ò tµi. Xin c¶m ¬n c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc vµ c¸c c¸ nh©n ®· cung cÊp th«ng tin thÞ trêng cho nghiªn cøu nµy. Thµnh kÝnh tri ©n quý vÞ t¸c gi¶ cña c¸c tµi liÖu mµ chóng t«i ®· tham kh¶o trong khi thùc hiÖn luËn v¨n. C¶m ¬n c¬ quan, gia ®×nh, c¸c b»ng h÷u vµ quý ©n nh©n ®· ®éng viªn, gióp ®ì ®Ó chóng t«i an t©m häc tËp, nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n nµy. V« cïng biÕt ¬n Huúnh ThÞ ¸nh NguyÖt (vî hiÒn cña t«i) ngêi ®· t¶o tÇn ®Ó sÎ chia g¸nh nÆng ®êi thêng, mµ nhê ®ã chóng t«i cã thÓ tr¶i qua kho¸ cao häc vµ hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T©y nguyªn, 10 th¸ng 10 n¨m 2002 T¸c gi¶ Ph¹m C«ng TrÝ i
Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t trong luËn v¨n LSNG : L©m s¶n ngoµi gç. G§GR: Giao ®Êt giao rõng. LNXH: L©m nghiÖp x· héi. UBND : Uû ban nh©n d©n. SMRC: Dù ¸n qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn vïng h¹ lu s«ng Mª K«ng. TOEB: Ch¬ng tr×nh hç trî sinh th¸i nhiÖt ®íi. Môc lôc c¸c b¶ng biÓu B¶ng 2.1: Khung logic (logframe) nghiªn cøu........................................................20 B¶ng 3.1: So s¸nh vai trß cña giµ lµng trëng vµ bu«n............................................25 B¶ng 3.2: Sè loµi, lo¹i LSNG theo nhãm c«ng dông..............................................35 B¶ng 3.3: LÞch thêi vô LSNG .................................................................................37 B¶ng 3.4: Tæng hîp ma trËn tÇm quan träng vµ møc ®é sö dông LSNG ................41 B¶ng 3.5: TÇn suÊt xuÊt hiÖn c¸c LSNG u thÕ ë tr¹ng th¸i rõng trung b×nh..........43 B¶ng 3.6: TÇn suÊt xuÊt hiÖn c¸c LSNG u thÕ ë tr¹ng th¸i rõng non....................44 B¶ng 3.7: Sè hé theo nhãm kinh tÕ..........................................................................46 B¶ng 3.8: Sù phô thuéc cña céng ®ång ®èi víi LSNG ...........................................46 B¶ng 3.9: So s¸nh ®ãng gãp cña LSNG víi n«ng s¶n trong ®êi sèng céng ®ång...47 B¶ng 3.10: Thu nhËp tõ LSNG chÝnh theo 4 nhãm kinh tÕ hé .................................48 B¶ng 3.11: KiÓm tra sù thuÇn nhÊt cña c¸c ph¬ng sai mÉu ....................................50 B¶ng 3.12: Ph©n tÝch ph¬ng sai mét nh©n tè ( nhãm kinh tÕ hé) ...........................51 B¶ng 3.13: Ph©n tÝch SWOT theo chñ ®Ò qu¶n lý vµ sö LSNG cña céng ®ång........56 Môc lôc c¸c s¬ ®å S¬ ®å 3.1: C¸c bíc lËp ma trËn tÇm quan träng vµ møc ®é sö dông LSNG ......39-40 S¬ ®å 3.2: Hµnh tr×nh s¶n phÈm song m©y................................................................53 S¬ ®å 3.3: Tãm t¾t hµnh tr×nh s¶n phÈm m¨ng kh«...................................................54 S¬ ®å 3.4: Ph©n tÝch 5Whys (nh÷ng h¹n chÕ trong qu¶n lý sö dông LSNG) ............57 ii
Môc lôc c¸c biÓu ®å BiÓu ®å 3.1: Tû lÖ sè loµi LSNG theo nhãm c«ng dông............................................35 BiÓu ®å 3.2: TÇn suÊt cña c¸c lo¹i LSNG u thÕ trong tr¹ng th¸i rõng trung b×nh...44 BiÓu ®å 3.3: TÇn suÊt cña c¸c lo¹i LSNG u thÕ trong tr¹ng th¸i rõng non..............45 BiÓu ®å 3.4: Tû lÖ % sè hé theo nhãm kinh tÕ .........................................................46 BiÓu ®å 3.5: So s¸nh ®ãng gãp cña n«ng s¶n vµ LSNG trong ®êi sèng céng ®ång..47 BiÓu ®å 3.6: Thu nhËp hé gia ®×nh theo lo¹i LSNG chÝnh .......................................48 BiÓu ®å 3.7: Thu nhËp tõ lo¹i LSNG chÝnh theo nhãm kinh tÕ hé ...........................49 Môc lôc Më ®Çu..............................................................................................................1 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu ...................................................... 3 1.1 Mét sè vÊn ®Ò vÒ LSNG....................................................................... 3 1.1.1 Kh¸i niÖm vÒ LSNG......................................................................................3 1.1.2 Ph©n lo¹i LSNG ............................................................................................3 1.2 T×nh h×nh sö dông vµ nghiªn cøu LSNG trªn thÕ giíi .......................... 5 1.3 T×nh h×nh sö dông vµ nghiªn cøu LSNG trong níc : .......................... 7 Ch¬ng 2 Môc tiªu, §èi tîng, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu .. 12 2.1 Môc tiªu vµ giíi h¹n vÊn ®Ò nghiªn cøu ............................................ 12 2.1.1 Môc tiªu nghiªn cøu ...................................................................................12 2.1.2 Giíi h¹n vÊn ®Ò nghiªn cøu ........................................................................12 2.2 §èi tîng, thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu...................................... 13 2.3 Néi dung, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu................................................... 13 2.3.1 Nghiªn cøu bèi c¶nh cña céng ®ång : ........................................................14 2.3.2 Nghiªn cøu truyÒn thèng qu¶n lý sö dông vµ vai trß cña LSNG trong ®êi sèng céng ®ång ....................................................................................................15 2.3.3 Nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a tµi nguyªn rõng - truyÒn thèng qu¶n lý vµ sö dông LSNG cña céng ®ång vµ thÞ trêng ............................................................16 2.3.4 Nghiªn cøu ®Ò xuÊt nh÷ng hç trî c¶i tiÕn cÇn thiÕt ®Ó thøc ®Èy qu¶n lý vµ sö dông hîp lý LSNG dùa vµo céng ®ång ...........................................................19 iii
Ch¬ng 3 KÕt qu¶ vµ th¶o luËn ................................................................... 21 3.1 Bèi c¶nh qu¶n lý vµ sö dông LSNG cña céng ®ång .......................... 21 3.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý:................................................................................................21 3.1.2 Lîc sö thµnh lËp bu«n Chµm B ...............................................................22 3.1.3 D©n sè, d©n téc ..........................................................................................23 3.1.4 TruyÒn thèng v¨n hãa ................................................................................23 3.1.5 §Æc ®iÓm tù nhiªn cña vïng nghiªn cøu....................................................25 3.1.6 C¬ së h¹ tÇng .............................................................................................27 3.1.7 Mua b¸n vµ thÞ trêng................................................................................28 3.1.8 Kinh tÕ hé ..................................................................................................29 3.1.9 Tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ vÊn ®Ò sö dông tµi nguyªn...............................30 3.1.10 C¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i ........................................................................31 3.1.11 C¸c ch¬ng tr×nh hç trî vÒ l©m nghiÖp cña chÝnh phñ .............................32 3.2 TruyÒn thèng qu¶n lý sö dông vµ vai trß cña LSNG trong ®êi sèng céng ®ång.................................................................................................. 33 3.2.1 Danh môc c¸c LSNG vµ c¸c c«ng dông cña nã trong ®êi sèng céng ®ång 33 3.2.2 Kinh nghiÖm truyÒn thèng trong qu¶n lý vµ sö dông LSNG ......................35 3.3 Mèi quan hÖ gi÷a tµi nguyªn rõng - truyÒn thèng qu¶n lý vµ sö dông LSNG cña céng ®ång vµ thÞ trêng ........................................................... 38 3.3.1 TÇm quan träng vµ møc ®é sö dông c¸c LSNG trong céng ®ång ...............38 3.3.2 ¦íc lîng tµi nguyªn LSNG trong khu vùc cña céng ®ång.......................40 3.3.3 §¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña mét sè LSNG quan träng trong ®êi sèng céng ®ång theo nhãm kinh tÕ hé. .................................................................................44 3.3.4 Mèi quan hÖ gi÷a nhu cÇu sö dông, kinh doanh mét sè LSNG quan träng theo nhãm kinh tÕ hé ...........................................................................................48 3.3.5 ThÞ trêng cña c¸c nhãm LSNG quan träng ...............................................50 3.4 §Ò xuÊt nh÷ng hç trî, c¶i tiÕn cÇn thiÕt ®Ó thóc ®Èy qu¶n lý vµ sö dông hîp lý LSNG dùa vµo céng ®ång .................................................... 54 3.4.1 Ph©n tÝch c¸c nh©n tè cã liªn quan ®Õn qu¶n lý vµ sö dông LSNG ............54 3.4.2 §Ò xuÊt gi¶i ph¸p hç trî cho qu¶n lý LSNG dùa vµo céng ®ång ...............57 Ch¬ng 4 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ .................................................................. 58 4.1 KÕt luËn.............................................................................................. 58 4.1.1 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu LSNG..................................................................58 iv
4.1.2 Qu¶n lý LSNG cã tÝnh céng ®ång...............................................................58 4.1.3 Bíc ®Çu ph¸t hiÖn vµ x©y dùng mét danh lôc LSNG theo c¸c c«ng dông kh¸c nhau .............................................................................................................58 4.1.4 VÊn ®Ò thÞ trêng vµ chÝnh s¸ch hç trî ph¸t triÓn kinh doanh LSNG.........59 4.1.5 C¸c vÊn ®Ò liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¶n lý sö dông LSNG t¹i céng ®ång nghiªn cøu:...........................................................................................................59 4.2 KiÕn nghÞ ............................................................................................ 59 Tµi liÖu tham kh¶o ........................................................................................ 60 C¸c phô lôc Phô lôc 1: C¸c c«ng cô quan träng dïng trong nghiªn cøu....................................63 Phô lôc 2: Nh÷ng ngêi d©n tham gia trong nghiªn cøu........................................71 Phô lôc 3: S¬ ®å vÞ trÝ khu d©n c bu«n chµm B....................................................72 Phô lôc 4: Danh môc LSNG 66..............................................................................73 Phô lôc 5: Ma trËn tÇm quan träng vµ møc ®é sö dông LSNG .............................85 Phô lôc 6: L¸t c¾t khu vùc bu«n............................................................................87 Phô lôc 7: S¬ ®å ph©n bè LSNG ...........................................................................88 Phô lôc 8: KÕt qu¶ ®iÒu tra « tiªu chuÈn vµ tÝnh tÇn sè xuÊt hiÖn cña c¸c LSNG 90 Phô lôc 9: C«ng dông cña c¸c LSNG theo truyÒn thèng céng ®ång.....................98 Phô lôc10: H×nh ¶nh vÒ c¸c vËt dông lµm tõ LSNG ...........................................114 Phô lôc11: KÕt qu¶ ph©n lo¹i kinh tÕ hé.............................................................115 Phô lôc12: Sè liÖu ph©n tÝch kinh tÕ hé .............................................................118 Phô lôc13: Hµnh tr×nh s¶n phÈm .......................................................................129 Phô lôc14: Quan s¸t t¹i chî C Dr¨m ...............................................................131 Phô lôc15: KiÓm tra sù thuÇn nhÊt cña ph¬ng sai mÉu, ph©n tÝch ph¬ng sai 132 v
Më §Çu L©m s¶n ngoµi gç trong rõng nhiÖt ®íi hÕt søc ®a d¹ng vµ phong phó, nã ®ãng vai trß quan träng trong ®êi sèng cña c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè sèng phô thuéc vµo rõng, cïng víi nã lµ c¸c kiÕn thøc b¶n ®Þa, kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph¬ng ®îc tÝch luü trong qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ sö dông c¸c lo¹i l©m s¶n nµy. Rõng lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn quÝ gi¸, cã gi¸ trÞ to lín trong phßng hé sinh th¸i, b¶o vÖ m«i trêng, an ninh quèc phßng....§ång thêi rõng cßn gi÷ vai trß quan träng trong viÖc cung cÊp gç vµ c¸c l©m s¶n ngoµi gç (LSNG). Tõ xa xa con ngêi ®· g¾n bã víi LSNG chÆt chÏ vµ thêng xuyªn . DÇn dÇn theo ®µ ph¸t triÓn cña x· héi vµ khoa häc kü thuËt, vai trß quan träng vµ gi¸ trÞ nhiÒu mÆt cña LSNG ®èi víi ®êi sèng con ngêi ngµy cµng ®îc ph¸t huy. Ngµy nay, con ngêi b¾t ®Çu nhËn ra vai trß to lín cña LSNG trong cÊu thµnh tµi nguyªn rõng vµ hiÓu r»ng nhiÒu gi¸ trÞ cña nã lµ kh«ng thÓ thay thÕ ®îc, kh«ng thÓ qu¶n lý vµ sö dông tèt tµi nguyªn rõng mµ l¹i bá qua nh÷ng hiÓu biÕt vÒ LSNG . V× vËy, nh÷ng nghiªn cøu nghiªm tóc vÒ qu¶n lý vµ sö dông LSNG ®· ®îc triÓn khai vµ LSNG trë thµnh mét lÜnh vùc ®îc nhiÒu ngêi quan t©m. Nghiªn cøu vÒ LSNG lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt bëi v×:  LSNG cã tÇm quan träng vÒ kinh tÕ x· héi. Chóng cã gi¸ trÞ lín vµ cã thÓ t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm. Lµ nguån tµi nguyªn g¾n bã vµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong ®êi sèng cña c¸c céng ®ång d©n c sèng gÇn rõng.  LSNG cã gi¸ trÞ ®èi víi sù giµu cã cña hÖ sinh th¸i rõng, chóng ®ãng gãp vµo sù ®a d¹ng sinh häc cña rõng. Chóng lµ nguån gen hoang d· quÝ, cÇn ®îc b¶o tån ®Ó phôc vô cho s¶n xuÊt, ®êi sèng vµ nghiªn cøu khoa häc trong giai ®o¹n tríc m¾t còng nh trong t¬ng lai.  LSNG ®ang bÞ c¹n kiÖt cïng víi sù suy tho¸i cña rõng bìi ¶nh hëng cña sù gia t¨ng d©n sè, sù khai th¸c l¹m dông, sù më réng diÖn tÝch canh t¸c n«ng nghiÖp, sù ch¨n th¶ gia sóc kh«ng kiÓm so¸t, sù thu h¸i chÊt ®èt.....  N©ng cao hiÓu biÕt vÒ LSNG ®Ó qu¶n lý vµ sö dông bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn nµy ®ang lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch. Hai híng ph¸t triÓn tµi nguyªn LSNG ®ang ®îc quan t©m lµ: 1
 Nghiªn cøu c¬ b¶n, trªn c¬ së ®ã g©y trång qui m« c«ng nghiÖp, x©y dùng vïng chuyªn canh LSNG.  Hç trî c¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng qu¶n lý sö dông hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn LSNG dùa trªn kiÕn thøc, kinh nghiÖm cña chÝnh hä. Mçi híng cã nh÷ng yªu cÇu vµ thÕ m¹nh riªng, vÊn ®Ò lµ vËn dông sao cho hîp lý, nÕu chóng ®îc kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn víi nhau th× hiÖu qu¶ cµng cao. Níc ta ®ang chuyÓn dÇn tõ nÒn l©m nghiÖp tËp trung sang LNXH, ph¸t triÓn LNXH ®i ®«i víi G§GR; sau G§GR, bªn c¹nh viÖc chuyÓn giao c¸c kü thuËt th©m canh rõng, th× viÖc n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý vµ sö dông LSNG cña c¸c c¸ nh©n, hé gia ®×nh vµ céng ®ång cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn to lín. §ã còng lµ vÊn ®Ò nhiÒu ch¬ng tr×nh, nhiÒu dù ¸n l©m nghiÖp quan t©m. Nh nhiÒu céng ®ång d©n c kh¸c, céng ®ång d©n téc thiÓu sè £®ª ë huyÖn Kr«ng B«ng, tØnh §¨k L¨k còng ®· vµ ®ang g¾n bã víi nguån tµi nguyªn LSNG trªn ®Þa bµn vµ chÞu sù chi phèi cña thÞ trêng. VËy chóng ta cÇn hç trî, t¸c ®éng thÕ nµo ®Ó hä cã thÓ qu¶n lý vµ sö dông hîp lý LSNG nãi riªng vµ tµi nguyªn rõng ®îc giao nãi chung. Nh»m võa n©ng cao ®îc ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña hä, võa b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn ®îc tµi nguyªn rõng. Nhng cho ®Õn nay rÊt thiÕu nguån tµi liÖu nghiªn cøu mét c¸ch tæng thÓ ®Ó tr¶ lêi cho c¸c vÇn ®Ò cã liªn quan nh  HiÖn tr¹ng vµ vai trß cña LSNG trong ®êi sèng céng ®ång nh thÕ nµo?  Mèi quan hÖ gi÷a truyÒn thèng qu¶n lý sö dông LSNG cña céng ®ång vµ thÞ trêng nh thÕ nµo?  Nh÷ng c¶i tiÕn nµo lµ cÇn thiÕt ®Ó hç trî qu¶n lý vµ sö dông LSNG cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng? §Ò tµi: ”Ph©n tÝch vai trß cña l©m s¶n ngoµi gç trong ®êi sèng céng ®ång d©n téc thiÓu sè £®ª t¹i huyÖn Kr«ng B«ng, tØnh §¨k L¨k” sÏ lµ mét c¬ héi cho viÖc tr¶ lêi nh÷ng c©u hái trªn, gãp phÇn t vÊn cho ngµnh vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng cïng c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®a ra nh÷ng chÝnh s¸ch hîp lý ®Þnh híng cho viÖc ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn LSNG nãi chung vµ ph¸t triÓn l©m nghiÖp trªn ®Þa bµn nãi riªng. 2
Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1 Mét sè vÊn ®Ò vÒ LSNG 1.1.1 Kh¸i niÖm vÒ LSNG Theo c¸c tµi liÖu trong vµ ngoµi níc, cã nhiÒu kh¸i niÖm vÒ LSNG (TiÕng Anh gäi lµ Non-Timber Forest Products, Non-Wood Forest Products) mµ chóng ta cã thÓ tham kh¶o LSNG lµ tÊt c¶ nh÷ng s¶n phÈm cã nguån gèc sinh vËt kh«ng kÓ gç, còng nh nh÷ng dÞch vô cã ®îc tõ rõng vµ ®Êt rõng. DÞch vô trong ®Þnh nghÜa nµy nh lµ nh÷ng ho¹t ®éng tõ du lÞch sinh th¸i, lµm d©y leo, thu gom nhùa vµ c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn thu h¸i vµ chÕ biÕn nh÷ng s¶n phÈm nµy (FAO,1995). LSNG bao gåm “TÊt c¶ nh÷ng s¶n phÈm sinh vËt (trõ gç trßn c«ng nghiÖp, gç lµm d¨m, gç lµm bét giÊy) cã thÓ lÊy ra tõ hÖ sinh th¸i rõng tù nhiªn, rõng trång, ®îc sö dông trong gia ®×nh, mua b¸n, hoÆc cã ý nghÜa t«n gi¸o, v¨n ho¸ hoÆc x· héi. ViÖc sö dông hÖ sinh th¸i cho môc ®Ých gi¶i trÝ, b¶o tån thiªn nhiªn, qu¶n lý vïng ®Öm ... thuéc vÒ lÜnh vùc dÞch vô cña rõng “ ( Wickens, 1991 ) LSNG lµ c¸c s¶n phÈm cã nguån gèc sinh vËt, lo¹i trõ gç cã ë rõng, ë ®Êt rõng vµ ë c¸c c©y cèi bªn ngoµi rõng (FAO, 1999) [14]. LSNG bao gåm tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm c©y rõng ngo¹i trõ gç vµ nÊm ®îc thu h¸i chñ yÕu tõ rõng tù nhiªn. [17] Nh vËy cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa, vµ chóng cã thÓ thay ®æi chót Ýt phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, vµo quan ®iÓm vµ nhu cÇu kh¸c nhau. Tuy nhiªn qua c¸c kh¸i niÖm trªn ®· cho chóng ta mét c¸ch nh×n kh¸i qu¸t vÒ l©m s¶n ngoµi gç. 1.1.2 Ph©n lo¹i LSNG HiÖn nay, cã rÊt nhiÒu lo¹i LSNG ®îc ®iÒu tra, ph¸t hiÖn, khai th¸c vµ sö dông. §èi tîng vµ môc tiªu sö dông, nghiªn cøu LSNG còng rÊt ®a d¹ng (ngêi 3
d©n, th¬ng nh©n, nhµ qu¶n lý, nhµ nghiªn cøu ....). ChÝnh v× vËy viÖc ph©n lo¹i chóng cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau. Díi ®©y chóng ta ®iÓm qua mét sè ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i LSNG ®ang ®îc sö dông phæ biÕn hiÖn nay. Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i LSNG theo hÖ thèng sinh: * Kh¸i niÖm: Ph©n lo¹i LSNG theo hÖ thèng sinh lµ c¸ch ph©n lo¹i c¸c LSNG theo hÖ thèng tiÕn ho¸ cña sinh giíi. Theo ph©n lo¹i ngêi ta chia sinh giíi ra lµm hai giíi chÝnh: §éng vËt vµ thùc vËt. Giíi ®éng vËt vµ giíi thùc vËt tuy rÊt phong phó vµ ®a d¹ng nhng ®Òu cã thÓ x¾p xÕp mét c¸ch kh¸ch quan vµo hÖ thèng c¸c bËc ph©n lo¹i tõ lín ®Õn nhá: Giíi \ Ngµnh \ Líp \ Bé \ Hä \ Loµi. *¦u ®iÓm: ThÊy ®îc mèi quan hÖ th©n thuéc gi÷a c¸c loµi vµ nhãm loµi cïng sù tiÕn ho¸ cña chóng. Ph¬ng ph¸p nµy chó ý nhiÒu ®Õn ®Æc ®iÓm sinh häc cña loµi. *Nhîc ®iÓm: §ßi hái ngêi sö dông ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ ph©n lo¹i ®éng thùc vËt . Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i LSNG theo nhãm gi¸ trÞ sö dông: *Kh¸i niÖm: Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i LSNG theo nhãm gi¸ trÞ sö dông lµ c¸ch ph©n lo¹i mµ c¸c LSNG kh¸c nhau kh«ng kÓ nguån gèc trong hÖ thèng sinh, n¬i ph©n bè...cã cïng gi¸ trÞ sö dông th× ®îc xÕp trong cïng mét nhãm. VÝ dô : Mét hÖ thèng ph©n lo¹i LSNG thùc vËt theo nhãm c«ng dông nh sau: - Nhãm c©y cho l¬ng thùc, thùc phÈm. - Nhãm c©y cho sîi. - Nhãm c©y cho ta-nanh. - Nhãm c©y cho mµu nhuém. - Nhãm c©y lµm dîc liÖu. - Nhãm c©y cho tinh dÇu. - Nhãm c©y cho nhùa, s¸p, s¬n. - Nhãm c©y dïng lµm vËt liÖu nhÑ vµ thñ c«ng mü nghÖ. - Nhãm c©y lµm c¶nh, cho bãng m¸t. 4
* ¦u ®iÓm: §¬n gi¶n, dÔ ¸p dông vµ sö dông nhiÒu kiÕn thøc b¶n ®Þa cña ngêi d©n, nªn ngêi d©n dÔ nhí, ®ång thêi khuyÕn khÝch ®îc hä tham gia trong qu¸ tr×nh qu¶n lý tµi nguyªn. Ngoµi ra ph¬ng ph¸p nµy còng ®îc c¸c nhµ kinh doanh, nhµ nghiªn cøu LSNG quan t©m. * Nhîc ®iÓm: Ph¬ng ph¸p nµy chØ míi nhÊn m¹nh tíi gi¸ trÞ sö dông, mµ cha ®Ò cËp ®Õn ®Æc ®iÓm sinh vËt häc (®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, ph©n bè...) cña c¸c loµi, nªn kh¶ n¨ng nhËn biÕt c¸c loµi gÆp nhiÒu khã kh¨n, h¬n n÷a mét sè loµi cã nhiÒu c«ng dông khi ph©n lo¹i dÔ bÞ trïng vµo nhiÒu nhãm kh¸c nhau. 1.2 T×nh h×nh sö dông vµ nghiªn cøu LSNG trªn thÕ giíi  T×nh h×nh qu¶n lý sö dông LSNG: Trªn thÕ giíi, tµi nguyªn LSNG rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, cã ®Õn 25.000 loµi c©y vµ kh«ng Ýt h¬n c¸c loµi con. LSNG cung cÊp nhiÒu s¶n phÈm cÇn thiÕt cho ®êi sèng céng ®ång vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. NhiÒu céng ®ång ®· biÕt sö dông LSNG tõ xa xa, viÖc bu«n b¸n trao ®æi quèc tÕ còng diÔn ra rÊt sím, tõ c¸c ®¶o T©y Indonesia tíi Trung Hoa ®Çu thÕ kû V; Trung §«ng bu«n b¸n víi ®¶o Malaysia tõ n¨m 850; Ch©u ¢u nhËp khÈu tõ thÕ kû XV HiÖn nay, Ýt nhÊt cã 30 triÖu ngêi sèng phô thuéc vµo nguån tµi nguyªn nµy, sè ngêi nhËn ®îc lîi Ých tõ ®ã cßn lín h¬n nhiÒu. Mét lîng LSNG trÞ gi¸ nhiÒu tØ ®« la ®· ®îc mua b¸n trao ®æi ë §«ng Nam ¸. Tríc ®©y ë nhiÒu níc ngêi d©n khai th¸c tù ph¸t vµ chñ yÕu lµ xuÊt khÈu LSNG th«. Ngµy nay chÝnh phñ nhiÒu níc ®· ý thøc ®îc vai trß cña LSNG, nªn t¨ng cêng c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý, khai th¸c b¾t ®Çu cã qui ho¹ch, t¨ng cêng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm tinh chÕ nªn gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng lªn, t¹o thªm nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm, n©ng cao møc sèng ngêi d©n, mµ nguån tµi nguyªn rõng vµ LSNG còng ®îc qu¶n lý tèt h¬n. ViÖc ®Çu t ph¸t triÓn nguån LSNG vµ hç trî c¸c céng ®ång sö dông bÒn v÷ng chóng lµ lÜnh vùc ®ang ®îc quan t©m cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c tæ chøc, nhiÒu chÝnh phñ vµ céng ®ång quèc tÕ. 5
- NhiÒu níc ch©u ¸: Th¸i lan, Ên ®é, Indonesia, Philippins ..... Ngêi d©n ®· g¾n bã víi LSNG tõ l©u ®êi, ®· vµ ®ang cã nhiÒu dù ¸n, ch¬ng tr×nh ®Çu t ph¸t triÓn LSNG. Tuy nhiªn, cßn mét sè níc nh : Lµo, Cam Pu Chia... vÉn ®ang bá ngâ tµi nguyªn nµy. - NhiÒu níc ch©u phi n«ng d©n phô thuéc rÊt lín vµo LSNG (cho ®êi sèng vµ xuÊt khÈu). MÆt dÇu chÝnh phñ ®· cã sù quan t©m qu¶n lý, song do ý thøc cña nhiÒu céng ®ång cßn thÊp, nªn viÖc qu¶n lý sö dông LSNG cña hä vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp. Vïng §«ng vµ Nam Phi ®· cã nh÷ng nghiªn cøu vµ dù ¸n liªn quan ®Õn viÖc thóc ®Èy, khuyÕn khÝch sö dông hîp lý LSNG . Nhng c¸c tµi liÖu khoa häc vÒ sö dông bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn nµy th× vÉn rÊt thiÕu. - C¸c níc ch©u Mü còng vËy, n»m trong khu vùc nhiÖt ®íi, ngêi d©n g¾n bã víi tµi nguyªn rõng vµ LSNG rÊt mËt thiÕt. Mét sè céng ®ång ®· cã kinh nghiÖm qu¶n lý sö dông LSNG, song hiÖn nay bÞ chi phèi m¹nh mÏ cña chÝnh s¸ch vµ thÞ trêng, cÇn nhiÒu c¶i c¸ch vµ hç trî hä qu¶n lý sö dông tèt LSNG. [2]  Nghiªn cøu vÒ LSNG : ThÊy ®îc vai trß cña LSNG ®èi víi ®êi sèng ngêi d©n vµ b¶o vÖ tµi nguyªn rõng ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, nhÊt lµ c¸c níc vïng nhiÖt ®íi, nhiÒu tæ chøc quèc tÕ ®· tiÕn hµnh nhiÒu dù ¸n nghiªn cøu nh»m lµm râ vai trß LSNG, ®Þnh chÕ qu¶n lý, c¸c chÝnh s¸ch liªn quan, th«ng tin tiÕp thÞ ...[2]: Trung t©m nghiªn cøu l©m nghiÖp quèc tÕ ®Æt t¹i Indonesia (CIFOR) ®· chó träng nhiÒu vÒ nghiªn cøu LSNG, ®Ò ra ph¬ng ph¸p ph©n tÝch víi c¸c l©m s¶n th¬ng m¹i trªn thÕ giíi. Trung t©m quèc tÕ vÒ n«ng l©m kÕt hîp (ICRAF) nghiªn cøu lµm thÕ nµo s¶n xuÊt, n©ng cao s¶n lîng cña c¸c c©y rõng cã tiÒm n¨ng C¬ quan l¬ng n«ng liªn hîp quèc (FAO) thµnh lËp ra m¹ng líi nghiªn cøu LSNG trªn thÕ giíi vµ ra t¹p chÝ “Tin tøc vÒ l©m s¶n ngoµi gç”. Tæ chøc mét sè cuéc héi th¶o quèc tÕ vÒ LSNG (Vd: ë Th¸i lan n¨m 1994, ë Indonesia n¨m 1995 ...). Tõ n¨m 1985, FAO ®· cã nh÷ng nghiªn cøu vÒ LSNG cña tõng quèc gia trong khu vùc 6
Ch©u ¸ -Th¸i b×nh d¬ng; riªng víi ViÖt Nam c¸c b¸o c¸o míi chØ dõng l¹i ë nh÷ng sè liÖu thu ®îc qua nh÷ng con sè thèng kª xuÊt nhËp khÈu LSNG. ChÝnh phñ Hµ Lan tµi trî cho nhiÒu dù ¸n vÒ LSNG kh¾p thÕ giíi, híng tíi sö dông bÒn v÷ng LSNG. C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ cña §øc hç trî cho nhiÒu dù ¸n nghiªn cøu LSNG ë Ch©u phi (Bolivia, Tanzania, Cameroom, ...), Ch©u ¸ ( ViÖt Nam, Cam Pu Chia,...),... NhiÒu trêng ®¹i häc ë §øc, Hµ lan, Anh, Mü quan t©m nghiªn cøu ¶nh hëng cña LSNG ®Õn ®êi sèng cña c¸c céng ®ång d©n c gÇn rõng. Nh vËy, nhiÒu céng ®ång d©n c trªn thÕ giíi ®· cã truyÒn thèng sö dông LSNG tõ l©u ®êi. Ngµy nay, chÝnh phñ nhiÒu níc ®· quan t©m qu¶n lý nguån tµi nguyªn LSNG, cã chÝnh s¸ch hç trî c¸c céng ®ång qu¶n lý sö dông hîp lý chóng. NhiÒu trung t©m nghiªn cøu khoa häc, nhiÒu chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ ®· chó ý ®Õn viÖc nghiªn cøu ph¸t triÓn vµ sö dông bÒn v÷ng nµy. NghÜa lµ, nghiªn cøu LSNG ®· trë thµnh mét nhiÖm vô khoa häc nh»m ®¸p øng yªu cÇu thùc tiÔn. 1.3 T×nh h×nh sö dông vµ nghiªn cøu LSNG trong níc :  T×nh h×nh sö dông LSNG : Do ph¹m vi réng vÒ vÜ ®é, sù phøc t¹p vÒ ®Þa h×nh, víi khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm vµ c¶nh quan kh«ng ®ång nhÊt; nªn ViÖt Nam cã nguån tµi nguyªn sinh vËt rÊt ®a d¹ng vµ phong phó [10]. V× vËy, rõng níc ta cã rÊt nhiÒu lo¹i LSNG cã gi¸ trÞ, s¶n lîng lín cã thÓ khai th¸c ®îc tõ B¾c chÝ Nam. MÆc dï rõng ®· bÞ ph¸ huû nghiªm träng do nhiÒu nguyªn nh©n, nhng th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam còng cßn rÊt phong phó, trong ®ã cã nhiÒu loµi c©y LSNG cã gi¸ trÞ cao. Trong sè 12.000 loµi c©y ®îc thèng kª, cã: + 76 loµi cho nhùa th¬m. + 160 loµi chØ cho dÇu. + 600 loµi cho ta nanh. + 260 loµi cho tinh dÇu. + 93 loµi cho chÊt mµu. + 1.498 loµi cho c¸c dîc phÈm. (Nguån: Ph©n tÝch ngµnh L©m s¶n ngoµi gç ViÖt Nam,7/2000) [1] 7
LSNG ®ãng vai trß quan träng ®èi víi ®êi sèng cña c¸c céng ®ång d©n c sèng gÇn rõng [15] ; Nã cung cÊp : vËt liÖu x©y dùng, l¬ng thùc-thùc phÈm, thuèc men, c¸c s¶n phÈm ®Ó b¸n .... NhiÒu céng ®ång c d©n miÒn nói ®· biÕt qu¶n lý nguån tµi nguyªn nµy theo c¸ch cña hä, Tuy nhiªn thêi gian qua do t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng LSNG ®· bÞ khai th¸c qu¸ møc, g©y suy tho¸i nghiªm träng. NhiÒu nghiªn cøu hç trî trong qu¶n lý sö dông LSNG cña céng ®ång ®· ®îc triÓn khai, mét sè ®em l¹i hiÖu qu¶ kh¶ quan. Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè cã ®Æc ®iÓm rÊt kh¸c nhau vÒ c¸c bèi c¶nh vµ tËp qu¸n ®Þa ph¬ng, ngêi ta kh«ng thÓ cho r»ng nh÷ng g× lµm ®îc ë n¬i nµy, sÏ tù ®éng lµm ®îc ë n¬i kh¸c [17]; v× vËy, cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu cho tõng trêng hîp cô thÓ. Tuú theo môc ®Ých sö dông kh¸c nhau mµ ph¬ng thøc khai th¸c thu h¸i, chÕ biÕn sö dông còng kh¸c nhau. VÒ lÜnh vùc nµy, kho tµng kiÕn thøc cña nh©n d©n rÊt phong phó; do vËy cÇn thu thËp, ph©n tÝch th«ng tin, ®óc rót kinh nghiÖm cña nh©n d©n cña ®Þa ph¬ng vÒ khÝa c¹nh khai th¸c, thu h¸i, chÕ biÕn, sö dông LSNG. Cã nhiÒu tµi liÖu ®· ®óc rót viÕt thµnh quy tr×nh kh¸ s©u vÒ kü thuËt cho tõng loµi hoÆc nhãm loµi nh " C©y thuèc vµ vÞ thuèc ViÖt Nam - §ç TÊt Lîi ", "C©y c¶nh hoa ViÖt Nam - TrÇn Hîp ". Víi kú väng gãp phÇn t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi, n©ng cao ®êi sèng cho ngêi nhËn ®Êt nhËn rõng, khuyÕn khÝch thùc hiÖn ph¬ng ch©m lÊy ng¾n nu«i dµi trong ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng, côc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®· xuÊt b¶n tµi liÖu híng dÉn trång c©y díi t¸n rõng (víi 15 loµi, mµ trong ®ã 2/3 lµ nh÷ng c©y cho c¸c LSNG cã gi¸ trÞ ).[3] Mét nghiªn cøu ë Nam §«ng, Thõa Thiªn HuÕ cho thÊy : HÇu hÕt c¸c LSNG ®îc dïng trong gia ®×nh, chØ sè Ýt s¶n phÈm ®îc b¸n trªn thÞ trêng; mét sè lîng lín c¸c LSNG ®îc dïng lµm thùc phÈm, nhiÒu LSNG dïng lµm vËt liÖu x©y dùng. Thµnh phÇn giíi, thµnh phÇn kinh tÕ hé cã ¶nh hëng ®Õn viÖc khai th¸c vµ sö dông LSNG. D©n téc thiÓu sè dïng nhiÒu LSNG h¬n ngêi kinh trong cïng khu vùc.[17] Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn §¨k L¨k Ýt nhiÒu thuËn lîi nªn c¸ch ®©y cha bao l©u h¸i lîm vµ s¨n b¾n cßn gi÷a vai trß quan träng trong ®êi sèng cña ngêi £®ª, M’n«ng. 8
C¸c s¶n phÈm hä thu h¸i tõ rõng rÊt phong phó, cung cÊp cho nhu cÇu cña gia ®×nh vµ ®Ó b¸n. Tõ l©u ®ång bµo ®· ý thøc ®îc r»ng : “ c©y cèi nu«i sèng con ngêi.” [6]  T×nh h×nh qu¶n lý LSNG ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ban hµnh rÊt nhiÒu ch¬ng tr×nh, chÝnh s¸ch cho viÖc ph¸t triÓn vµ b¶o tån tµi nguyªn rõng. Tuy nhiªn, hÇu nh cha cã mét chÝnh s¸ch hoÆc ch¬ng tr×nh riªng nµo cho viÖc qu¶n lý LSNG. MÆc dï vËy, hÇu hÕt c¸c ch¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn vµ b¶o tån tµi nguyªn rõng ®Òu cã néi dung liªn quan ®Õn qu¶n lý LSNG.[2],[8]: Tríc n¨m 1991, hÖ thèng qu¶n lý rõng nhÊn m¹nh khÝa c¹nh qu¶n lý nhµ níc theo c¸ch tiÕp cËn tõ trªn xuèng víi hÖ thèng kiÓm so¸t cña chÝnh phñ qua c¸c doanh nghiÖp nhµ níc trong vÊn ®Ò qu¶n lý vµ thÞ trêng cña c¸c lo¹i l©m s¶n. Sau n¨m 1991, hÖ thèng qu¶n lý rõng dÞch chuyÓn tõ h×nh thøc qu¶n lý nhµ níc sang ph¬ng thøc qu¶n lý bëi nhiÒu thµnh phÇn x· héi - §Þnh híng ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi . ChÝnh s¸ch quan träng nhÊt t¹o nªn sù chuyÓn biÕn nµy lµ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ vÒ G§GR cho hé gia ®×nh vµ céng ®ång qu¶n lý (NghÞ §Þnh 02/CP ngµy 15/1/1994 vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp; Th«ng T 06 LN/KN vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp; NghÞ ®Þnh 163/CP ngµy 16/11/1999 vÒ giao vµ cho thuª ®Êt l©m nghiÖp). Ch¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng (dù ¸n 661 theo quyÕt ®Þnh sè 661/ Q§- TTg ra ngµy 29/7/1998 cña thñ tíng chÝnh phñ) còng ®· ®Ò cËp ®Õn viÖc ph¸t triÓn c¸c loµi l©m ®Æc s¶n, l©m s¶n ngoµi gç. LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (19/8/1991) kÌm theo nghÞ ®Þnh sè 18-HDBT (17/1/1992) cña Héi §ång Bé Trëng, th«ng t sè 13/LN/KL cña Bé L©m NghiÖp ®· ban hµnh nhiÒu qui ®Þnh nh»m b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn ®éng thùc vËt rõng quÝ hiÕm, mµ nhiÒu loµi lµ LSNG cã gi¸ trÞ. §©y còng lµ chÝnh s¸ch quan träng cña chÝnh phñ trong b¶o tån, ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng nãi chung vµ LSNG nãi riªng. LSNG ë ViÖt Nam tríc ®©y thêng ®îc coi nh nguån l©m s¶n thø yÕu, phô cña rõng, nã ®îc xem gÇn nh lµ lo¹i tµi s¶n më. HiÖn nay, vai trß cña LSNG ®· ®îc chÝnh phñ vµ ngµnh L©m nghiÖp ®¸nh gi¸ cao. Nguån l©m s¶n nµy hiÖn ®ang 9
®îc qu¶n lý díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau nh: Qu¶n lý nhµ níc, qu¶n lý céng ®ång vµ qu¶n lý ë cÊp hé gia ®×nh, c¸ nh©n víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau (Kinh doanh, sö dông cho môc ®Ých tù cung tù cÊp, nghiªn cøu, v.v.). Trong ®ã, viÖc lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý bÒn v÷ng LSNG dùa vµo céng ®ång lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®îc quan t©m vµ nã ®ang ngµy cµng thÓ hiÖn râ vai trß tÝch cùc trong ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn LSNG. Nh vËy, mÆc dï cha cã chÝnh s¸ch vµ ch¬ng tr×nh riªng cho LSNG nhng chÝnh phñ ViÖt Nam ®· ®a vÊn ®Ò duy tr×, b¶o tån vµ ph¸t triÓn LSNG vµo néi dung cña c¸c chÝnh s¸ch, ch¬ng tr×nh, luËt lÖ liªn quan ®Õn qu¶n lý tµi nguyªn rõng.  Nghiªn cøu vÒ LSNG ë ViÖt Nam: So víi c¸c lo¹i c©y gç lín, nghiªn cøu vÒ c¸c loµi LSNG vÉn gi÷ vai trß thø yÕu h¬n. Tuy nhiªn còng ®· cã nh÷ng tæ chøc vµ c¸ nh©n thùc hiÖn c¸c chñ ®Ò nghiªn cøu vÒ LSNG. Tæ chøc ®øng ®Çu vÒ lÜnh vùc nµy lµ Trung t©m Nghiªn cøu L©m §Æc s¶n. §iÓn h×nh nhÊt lµ Dù ¸n Sö dông BÒn v÷ng LSNG do Trung T©m nµy thùc hiÖn víi sù phèi hîp cña Trung T©m Nghiªn cøu tµi nguyªn vµ M«i trêng (CRES) cña §¹i häc quèc gia Hµ Néi vµ ViÖn Kinh tÕ sinh th¸i (ECO-ECO). Dù ¸n do chÝnh phñ Hµ Lan tµi trî vÒ tµi chÝnh vµ Tæ chøc b¶o tån thiªn nhiªn Quèc tÕ (IUCN) hç trî kü thuËt. C¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu cña dù ¸n bao gåm c¸c vÊn ®Ò: Ph¸t triÓn vµ thö nghiÖm c¸c hÖ thèng qu¶n lý rõng vµ LSNG cã sù tham gia; Nghiªn cøu hÖ thèng së h÷u LSNG ë ViÖt Nam; Nghiªn cøu thö nghiÖm g©y trång mét sè lo¹i LSNG cã gi¸ trÞ dùa theo nhu cÇu cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng nh g©y trång mét sè lo¹i tre vµ c©y thuèc nam; v.v. Ngoµi ra còng cã nhiÒu c¸ nh©n nghiªn cøu nhiÒu chñ ®Ò liªn quan ®Õn LSNG nhng hÇu hÕt c¸c nghiªn cøu nµy tËp trung vµo c¸c lo¹i tre tróc nh: Thö nghiÖm nh©n gièng Luång cña trêng §¹i häc L©m nghiÖp Xu©n Mai, nghiªn cøu nh©n gièng vµ g©y trång c¸c loµi tre lÊy m¨ng cña ph©n ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp miÒn Nam; Nghiªn cøu nh©n gièng tre Lå ¤ vµ Luång cña Khoa L©m nghiÖp trêng §¹i häc N«ng L©m HuÕ; Mét sè t¸c gi¶ kh¸c ®· nghiªn cøu vÒ c©y thuèc nam. Ngoµi ra cã mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ khai th¸c vµ sö dông còng nh chÕ biÕn c¸c lo¹i 10
LSNG cña mét sè céng ®ång d©n téc thiÓu sè cña sinh viªn khoa L©m nghiÖp c¸c trêng §¹i häc L©m nghiÖp Xu©n Mai, §¹i häc HuÕ vµ §¹i häc T©y Nguyªn. Mét nghiªn cøu ë Nam §«ng - TØnh Thõa Thiªn HuÕ cña nhãm sinh viªn cña Häc viÖn kü thuËt liªn bang Thuþ SÜ ®· ph©n tÝch c¸ch sö dông t¹i ®Þa ph¬ng, nguån s¶n phÈm vµ thÞ trêng tiªu thô LSNG cña céng ®ång d©n téc thiÓu sè C¬ Tu. Nghiªn cøu nµy còng chØ ra r»ng viÖc nghiªn cøu truyÒn thèng qu¶n lý sö dông LSNG cña c¸c céng ®ång d©n c kh¸c nhau lµ cÇn thiÕt. C¸c dù ¸n, c¸c tæ chøc trong níc vµ quèc tÕ còng ®· chó ý ®Õn LSNG. NhiÒu ch¬ng tr×nh ®· mang l¹i hiÖu qu¶; t¹o c¬ së, tiÒn ®Ò vµ ®a ra nh÷ng chØ dÉn thiÕt thùc cho c¸c nghiªn cøu LSNG tiÕp theo. NhiÒu héi th¶o vÒ LSNG chØ ra r»ng trong thêi gian tíi, viÖc chia sÎ th«ng tin, phèi hîp nghiªn cøu vµ sö dông tæng hîp c¸c ph¬ng ph¸p tiÕp cËn lµ mét xu thÕ tÊt yÕu trong nghiªn cøu LSNG . Tãm l¹i, tæng quan cña vÊn ®Ò nghiªn cøu ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: - Nghiªn cøu vÒ LSNG b»ng nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n hay b»ng c¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia ®Òu cho nh÷ng kÕt qu¶ cã gi¸ trÞ khoa häc. - ViÖc nghiªn cøu vai trß cña LSNG trong ®êi sèng céng ®ång lµ cÇn thiÕt. Nã phôc vô cho yªu cÇu cña thùc tiÔn, ®ång thêi ®ãng gãp c¬ së khoa häc cho viÖc ph¸t triÓn lý luËn vÒ qu¶n lý vµ sö dông LSNG ë níc ta. - Nghiªn cøu LSNG cÇn ®îc tiÕn hµnh cho tõng vïng sinh th¸i nh©n v¨n cô thÓ, g¾n víi truyÒn thèng, kinh nghiÖm qu¶n lý kinh doanh cña tõng céng ®ång d©n téc vµ nguån tµi nguyªn rõng trong tõng khu vùc. - Riªng ë T©y Nguyªn cÇn cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ vai trß cña LSNG trong ®êi sèng cña c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè, viÖc nµy rÊt quan träng khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao rõng; v× LSNG sÏ lµ mét híng c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho c¸c céng ®ång ®ang sèng phô thuéc vµo rõng. §©y còng chÝnh lµ yªu cÇu mµ ®Ò tµi nµy sÏ gãp phÇn gi¶i quyÕt. 11
Ch¬ng 2 Môc tiªu, §èi tîng, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1 Môc tiªu vµ giíi h¹n vÊn ®Ò nghiªn cøu 2.1.1 Môc tiªu nghiªn cøu VÒ lý luËn:  Gãp phÇn t×m hiÓu ý nghÜa sinh th¸i nh©n v¨n, kinh tÕ x· héi vµ m«i trêng cña viÖc qu¶n lý vµ sö dông LSNG cña céng ®ång d©n téc thiÓu sè T©y Nguyªn.  KÕt hîp ®îc c¸c ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia cña ngêi d©n vµ nghiªn cøu kü thuËt l©m nghiÖp ®Ó ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vµ sö dông LSNG phï hîp víi truyÒn thèng cña céng ®ång d©n téc thiÓu sè T©y Nguyªn. VÒ thùc tiÔn:  Ph¶n ¶nh truyÒn thèng sö dông LSNG vµ ®¸nh gi¸ vai trß cña LSNG trong ®êi sèng céng ®ång.  Ph¸t hiÖn mèi quan hÖ gi÷a tµi nguyªn rõng - truyÒn thèng qu¶n lý vµ sö dông LSNG cña céng ®ång vµ thÞ trêng  §Ò xuÊt hç trî, c¶i tiÕn cÇn thiÕt ®Ó qu¶n lý vµ sö dông hîp lý LSNG nh»m n©ng cao ®êi sèng céng ®ång. 2.1.2 Giíi h¹n vÊn ®Ò nghiªn cøu Ph¹m vi nghiªn cøu bÞ giíi h¹n bëi thêi gian nghiªn cøu vµ c¸c nguån lùc cho phÐp, do vËy nghiªn cøu chØ míi kh¶o s¸t mét sè khÝa c¹nh liªn quan ®Õn vai trß cña LSNG trong ®êi sèng céng ®ång:  LSNG ®îc nghiªn cøu lµ c¸c lo¹i l©m s¶n thùc vËt ngo¹i trõ gç vµ cñi, ®îc céng ®ång qu¶n lý sö dông, ®îc thu h¸i chñ yÕu tõ rõng tù nhiªn. 12
 VÒ íc lîng tµi nguyªn LSNG, chñ yÕu lµ kh¶o s¸t sù phong phó vµ sù ph©n bè cña chóng; mµ kh«ng ®i s©u vµo tr÷ lîng vµ phÈm chÊt.  ChØ nghiªn cøu ë céng ®ång £®ª t¹i HuyÖn Kr«ng B«ng, TØnh §¨k L¨k.  §Ò tµi t¸c gi¶ ph©n tÝch vµ lùa chän bu«n Chµm B ®¹i diÖn cho ®èi tîng nghiªn cøu. 2.2 §èi tîng, thêi gian vµ ®Þa ®iÓm nghiªn cøu  §èi tîng nghiªn cøu: Nh ®· x¸c ®Þnh trong phÇn giíi h¹n nghiªn cøu.  Thêi gian nghiªn cøu: Tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10 n¨m 2002  §Þa ®iÓm nghiªn cøu : Mét bu«n d©n téc £ §ª thuéc HuyÖn Kr«ng B«ng, TØnh §¨k L¨k. 2.3 Néi dung, ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Tõ môc tiªu nghiªn cøu x¸c ®Þnh c¸c néi dung vµ ho¹t ®éng nghiªn cøu thÝch hîp vµ c¸c ph¬ng ph¸p t¬ng øng.  Néi dung nghiªn cøu: - Nghiªn cøu bèi c¶nh cña céng ®ång. - Nghiªn cøu truyÒn thèng qu¶n lý, sö dông vµ vai trß LSNG trong ®êi sèng céng ®ång. - Nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a tµi nguyªn rõng hiÖn t¹i - truyÒn thèng qu¶n lý, sö dông LSNG cña céng ®ång vµ thÞ trêng. - Ph©n tÝch ®Ò xuÊt c¸c hç trî vµ c¶i tiÕn cÇn thiÕt ®Ó thóc ®Èy tiÕn tr×nh qu¶n lý LSNG dùa vµo céng ®ång.  Ph¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu: Sö dông kÕt hîp gi÷a ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia, c¸c ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vÊn ®Ò cã sù tham gia víi ®iÒu tra rõng, ph©n tÝch thèng kª ®Ó ph¸t hiÖn truyÒn thèng, ph©n tÝch vai trß cña LSNG trong ®êi sèng céng ®ång, ph¸t hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ tµi nguyªn trong qu¶n lý sö dông LSNG. 13