Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Phương pháp lập kế hoạch quản lý rừng cộng đồng - Thử nghiệm tại làng Đê Tar, xã Kon Chiêng, huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:140

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn áp dụng và đánh giá phương pháp tiếp cận lập kế hoạch quản lý rừng cộng đồng; xác định cơ chế hưởng lợi trong quản lý rừng cộng đồng; đề xuất tiến trình và phương pháp tiếp cận lập kế hoạch quản lý rừng cộng đồng. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Phương pháp lập kế hoạch quản lý rừng cộng đồng - Thử nghiệm tại làng Đê Tar, xã Kon Chiêng, huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai

i bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ******** nguyÔn quèc ph¬ng ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng céng ®ång thö nghiÖm t¹i lµng ®ª tar, x· kon chiªng, huyÖn mang Yang, tØnh gia lai luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp hµ t©y - 2006
ii bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ptnt trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ********* nguyÔn quèc ph¬ng PHƯƠNG PHÁP LẬP KẾ HOẠCH QUẢN LÝ RỪNG CỘNG ĐỒNG. THỬ NGHIỆM TẠI LÀNG ĐÊ TAR, XÃ KON CHIÊNG, HUYỆN MANG YANG, TỈNH GIA LAI Chuyªn ngµnh: L©m häc M· sè: 60.62.60 luËn v¨n th¹c sÜ khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn khoa häc: PGS.TS. B¶o Huy hµ t©y - 2006
i Lêi c¶m ¬n Trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ thùc hiÖn luËn v¨n tèt nghiÖp cuèi kho¸, b¶n th©n ®· ®îc sù quan t©m gióp ®ì tËn t×nh cña quý thÇy, c« gi¸o, Ban gi¸m hiÖu trêng §¹i häc L©m nghiÖp, Khoa ®µo t¹o sau ®¹i häc, Ban gi¸m hiÖu trêng Trung häc L©m nghiÖp T©y Nguyªn. §Æc biÖt lµ céng ®ång lµng §ª Tar, x· Kon Chiªng, huyÖn Mang Yang, tØnh Gia Lai ®· bít thêi gian lµm n¬ng rÉy ®Ó tham gia tiÕn tr×nh nµy cïng t¸c gi¶. Sù ®ãng gãp cña céng ®ång lµ hÕt søc quan träng ®èi víi mét nghiªn cøu gi¶i ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia trong qu¶n lý tµi nguyªn. §Ó hoµn thµnh b¶n luËn v¨n tèt nghiÖp cuèi kho¸ nµy, ngoµi sù nç lùc cña b¶n th©n, t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì to lín vµ quÝ b¸u cña quý thÇy, c« gi¸o, Khoa ®µo t¹o sau ®¹i häc. §Æc biÖt lµ sù gióp ®ì, chØ b¶o tËn t×nh cña ThÇy PGS.TS B¶o Huy. T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c tíi PGS.TS B¶o Huy- Ngêi thÇy ®· trùc tiÕp híng dÉn, d×u d¾t vµ chØ b¶o nh÷ng kiÕn thøc vÒ chuyªn m«n thiÕt thùc vµ nh÷ng chØ dÉn khoa häc quÝ b¸u. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù quan t©m Ban gi¸m hiÖu trêng §¹i häc L©m nghiÖp, Khoa ®µo t¹o sau ®¹i häc, Ban gi¸m hiÖu trêng Trung häc L©m nghiÖp T©y Nguyªn ®· khuyÕn khÝch vµ quan t©m tíi viÖc ®µo t¹o n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cho ®éi ngò c¸n bé ngµnh L©m nghiÖp nãi chung vµ b¶n th©n nãi riªng. MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng, nhng do thêi gian vµ tr×nh ®é cã h¹n h¬n n÷a ®©y lµ mét lÜnh vùc ®ang cßn rÊt míi ®èi b¶n th©n nãi riªng vµ ®èi víi ViÖt Nam nãi chung nªn ®Ò tµi kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. RÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp quÝ b¸u cña quý thÇy c« gi¸o, c¸c nhµ khoa häc vµ b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®Ó luËn v¨n tèt nghiÖp nµy ®îc hoµn thiÖn h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! T¸c gi¶ NguyÔn Quèc Ph¬ng
ii Môc lôc Trang Lêi c¶m ¬n.................................................................................................................i Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t ......................................................................................v Danh môc c¸c b¶ng ................................................................................................vi Danh môc c¸c h×nh.............................................................................................. viii më §ÇU ........................................................................................................ 1 Ch¬ng 1: Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu ............................. 3 1.1. ThÕ giíi .....................................................................................................3 1.2. Trong níc ...............................................................................................7 1.3. Th¶o luËn ................................................................................................15 Ch¬ng 2: ®èi tîng vµ §Æc ®iÓm khu vùc nghiªn cøu .............................................................................................................. 18 2.1. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu.........................................................18 2.1.1. §èi tîng, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu ............................................................18 2.1.2. Ph¹m vi nghiªn cøu ...............................................................................18 2.2. §Æc ®iÓm khu vùc nghiªn cøu...............................................................19 2.2.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn khu vùc nghiªn cøu ...............................................19 2.2.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi ........................................................21 Ch¬ng 3: môc tiªu, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ............................................................................................. 28 3.1. Môc tiªu nghiªn cøu ..............................................................................28 3.2. Néi dung nghiªn cøu..............................................................................28 3.3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.......................................................................30 3.3.1. Quan ®iÓm vµ ph¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu .....................................30 3.3.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ ...........................................................33 3.3.3. Khung logic nghiªn cøu.........................................................................42 Ch¬ng 4 : kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn ................ 46 4.1. X©y dùng m« h×nh rõng æn ®Þnh phôc vô lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng céng ®ång ......................................................................................................46 4.1.1. Ph©n bè tæng tiÕt ngang phæ biÕn cña rõng æn ®Þnh ..........................46 4.1.2. Quan hÖ t¨ng trëng ®êng kÝnh (Zd) theo cì kÝnh (D) ....................48
iii 4.1.3. M« h×nh N/D æn ®Þnh.............................................................................49 4.2. Ph¬ng ph¸p thÈm ®Þnh, ®¸nh gi¸ tµi nguyªn rõng cã sù tham gia .52 4.2.1. Ph©n chia, ®Æt tªn vµ ®o ®Õm diÖn tÝch c¸c l« rõng ............................53 4.2.2. M« t¶ l« rõng vµ x¸c ®Þnh môc tiªu qu¶n lý rõng ..............................56 4.2.3. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra rõng cã ngêi d©n tham gia ............................59 4.2.4. Ph©n tÝch d÷ liÖu - ¦íc lîng sè c©y khai th¸c bÒn v÷ng...................63 4.3. C©n ®èi cung cÇu l©m s¶n vµ lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng 5 n¨m .......69 4.3.1. §¸nh gi¸ nhu cÇu l©m s¶n cña céng ®ång: ..........................................69 4.3.2. So s¸nh nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng cung cÊp cña c¸c l« rõng:...................71 4.3.3. LËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn rõng 5 n¨m: ..................................................74 4.4. C¬ chÕ hëng lîi trong thùc hiÖn kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng céng ®ång .................................................................................................................79 4.5. X©y dùng quy íc quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm trong qu¶n lý rõng céng ®ång ...............................................................................................................83 4.6. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña céng ®ång trong lËp kÕ ho¹ch, tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ...........................................................................87 4.7. HÖ thèng hãa tiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch cã sù tham gia vµ tæng hîp c¸c gi¶i ph¸p vÒ tiÕp cËn, kü thuËt, tæ chøc thÓ chÕ ...........................................93 kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ .................................................................... 95 KÕt luËn ..................................................................................................................95 KiÕn nghÞ..............................................................................................................100 Tµi liÖu tham kh¶o ........................................................................ 101 phô lôc ................................................................................................... 105 Phô lôc 1: MÉu ®iÒu tra « tiªu chuÈn ®iÓn h×nh x©y dùng cÊu tróc æn ®Þnh 105 Phô lôc 2: MÉu ®iÒu tra t¨ng trëng ®êng kÝnh 5 n¨m................................105 Phô lôc 3: S¬ ®å ®Þnh híng x¸c ®Þnh môc tiªu qu¶n lý l« rõng...................106 Phô lôc 4: MÉu ®iÒu tra « mÉu 10x30m...........................................................107 Phô lôc 5: MÉu ®iÒu tra ®iÓm quay Bitterlich.................................................108 Phô lôc 6: MÉu tæng hîp kÕt qu¶ ®iÒu tra cña l« rõng...................................109 Phô lôc 7 : Tæng hîp thêi gian ®iÒu tra rõng cña hai ph¬ng ph¸p « mÉu vµ Bitterlich .........................................................................................................110 Phô lôc 8: Tæng hîp sè liÖu l« rõng...................................................................112 Phô lôc 9: Tæng hîp sè c©y cña l« rõng so víi m« h×nh rõng æn ®Þnh ..........117 Phô lôc 9 a: Tæng hîp sè c©y cho gç cña l« rõng víi m« h×nh rõng æn ®Þnh118
iv Phô lôc 9 b: Tæng hîp sè c©y d cña tæng chung vµ sè c©y cho gç ...............119 Phô lôc 10: S¬ ®å cét sè c©y theo cì kÝnh cña c¸c l« rõng so víi m« h×nh rõng æn ®Þnh ........................................................................................................120 Phô lôc 11: KÕ ho¹ch ho¹t ®éng 5 n¨m cña 12 l« rõng ..................................126 Phô lôc 12: BiÓu thÓ tÝch c©y ®øng mét nh©n tè ®êng kÝnh .........................130
v Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t Stt Ch÷ viÕt t¾t Nguyªn nghÜa 1. CBFM Qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång (Community-based Forest Management). 2. CFM Qu¶n lý rõng céng ®ång (Community Forest Management) 3. ETSP Dù ¸n hç trî Phæ cËp vµ §µo t¹o (Extension Training Support Project). 4. FSSP Ch¬ng tr×nh hç trî ngµnh l©m nghiÖp (Forestry Sector Support Programme). 5. G§GR Giao ®Êt giao rõng 6. GIS HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (Geographic Infomation System) 7. GPS HÖ thèng ®Þnh vÞ toµn cÇu (Global Possitioning System) 8. ICRAF Trung t©m quèc tÕ nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp (International Center for Research in Agrogorestry) 9. KNKL KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m 10. LNXH L©m nghiÖp x· héi 11. LNC§ L©m nghiÖp céng ®ång 12. LSNG L©m s¶n ngoµi gç 13. NTFPs L©m s¶n ngoµi gç (None-Timber Forest Products) 14. NN & PTNT N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n. 15. PTD Ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia (Participatory Technology Development). 16. PRA §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia (Participatory Rural Appraisal). 17. QLTNR Qu¶n lý tµi nguyªn rõng 18. QLSDR Qu¶n lý sö dông rõng 19. QHSD§ Quy ho¹ch sö dông ®Êt 20. RRA §¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n (Rapid Rural Appraisal) 21. SEANAFE M¹ng líi gi¸o dôc n«ng l©m kÕt hîp ®«ng nam ¸ (Southeast Asia Network of Agroforestry Education) 22. UBND Uû ban nh©n d©n
vi Danh môc c¸c b¶ng B¶ng Tªn b¶ng Trang B¶ng 1.1: So s¸nh hai ph¬ng thøc qu¶n lý rõng: TruyÒn thèng vµ L©m nghiÖp céng ®ång...........................................................................................................................12 B¶ng 2.1: C¸c ®Æc trng kiÓu rõng, tr¹ng th¸i rõng ë lµng §ª Tar ...........................21 B¶ng 2.2: Lîc sö lµng §ª Tar..................................................................................21 B¶ng 2.3: DiÖn tÝch vµ n¨ng suÊt canh t¸c ë lµng §ª Tar..........................................24 B¶ng 2.4: Tiªu chÝ ph©n lo¹i kinh tÕ hé lµng §ª Tar.................................................25 B¶ng 2.5: T×nh h×nh c¬ së h¹ tÇng lµng §ª Tar .........................................................26 B¶ng 3.1: Ph©n cÊp ®êng kÝnh c©y rõng theo mµu s¾c ...........................................37 B¶ng 3.2: DiÖn tÝch lÊy mÉu trong mét « mÉu theo kÝch thíc c©y ..........................39 B¶ng 3.3: Khung logic nghiªn cøu ............................................................................42 B¶ng 4.1: C¸c ®Æc trng cña ph©n bè G/ha ...............................................................46 B¶ng 4.2: TÝnh to¸n x©y dùng m« h×nh rõng æn ®Þnh theo N/D ................................50 B¶ng 4.3: Tªn c¸c l« rõng, lo¹i rõng vµ diÖn tÝch......................................................53 B¶ng 4.4: §¸nh gi¸ sù tham gia vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña céng ®ång trong ph©n chia l« rõng .......................................................................................................................55 B¶ng 4.5: Môc tiªu qu¶n lý 12 l« rõng......................................................................56 B¶ng 4.6: §¸nh gi¸ sù tham gia vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña céng ®ång trong ph©n tÝch t×nh h×nh vµ x¸c ®Þnh môc tiªu qu¶n lý l« rõng.........................................................58 B¶ng 4.7: Sè lîng « mÉu thÈm ®Þnh tµi nguyªn c¸c l« rõng....................................60 B¶ng 4.8: Tæng hîp so s¸nh sai sè gi÷a hai ph¬ng ph¸p ®iÒu tra rõng ...................60 B¶ng 4.9: So s¸nh ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña hai ph¬ng ph¸p ®iÒu tra rõng: ¤ mÉu hÖ thèng vµ Bitterlich ................................................................................................62 B¶ng 4.10: Tæng hîp kÕt qu¶ ®iÒu tra cña l« rõng ....................................................64 B¶ng 4.11: §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña céng ®ång trong thÈm ®Þnh vµ ph©n tÝch tµi nguyªn rõng..........................................................................................................68 B¶ng 4.12: Dù b¸o nhu cÇu l©m s¶n cña nhãm hé 2 trong 5 n¨m 2006 - 2010 ........69 B¶ng 4.13: §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tham gia, tiÕp cËn cña céng ®ång trong x¸c ®Þnh nhu cÇu l©m s¶n cho gia dông ..........................................................................................71 B¶ng 4.14: C©n ®èi cung cÇu l©m s¶n 5 n¨m ............................................................72 B¶ng 4.15: KÕ ho¹ch khai th¸c gç lín 5 n¨m theo l« rõng .......................................73 B¶ng 4.16: §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tham gia, tiÕp cËn cña céng ®ång trong c©n ®èi cung cÇu l©m s¶n ................................................................................................................74
vii B¶ng 4.17: KÕ ho¹ch ho¹t ®éng 5 n¨m cña l« rõng ..................................................75 B¶ng 4.18: KÕ ho¹ch ph¸t triÓn rõng 5 n¨m ..............................................................77 B¶ng 4.19: §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tham gia, tiÕp cËn cña céng ®ång trong lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn rõng 5 n¨m ................................................................................................79 B¶ng 4.20: Quy íc vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña céng ®ång trong qu¶n lý kinh doanh rõng.................................................................................................................83 B¶ng 4.21: Ph©n tÝch SWOT vÒ tÝnh kh¶ thi cña quy íc .........................................86 B¶ng 4.22: §¸nh gi¸ cho ®iÓm cña céng ®ång vÒ ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch ..........88 B¶ng 4.23: Thu nhËp vµ tû träng thu nhËp tõ rõng trong kinh tÕ hé .........................91 B¶ng 4.24: Thu nhËp tõ rõng cña nhãm hé vµ hé gia ®×nh th«ng qua kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng 5 n¨m ............................................................................................................92 B¶ng 4.25: Tû träng l©m nghiÖp trong kinh tÕ hé .....................................................92
viii Danh môc c¸c h×nh H×nh Tªn h×nh T rang H×nh 2.1: B¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng vµ giao rõng cho nhãm 2 - Lµng §ª Tar, x· Kon Chiªng, huyÖn Mang Yang, tØnh Gia Lai ..................................................................19 H×nh 2.2: S¬ ®å Venn vÒ c¸c tæ chøc/c¬ quan liªn quan ®Õn qu¶n lý, sö dông tµi nguyªn trong lµng §ª Tar..........................................................................................23 H×nh 3.1: S¬ ®å tiÕp cËn trong nghiªn cøu ................................................................29 H×nh 3.2: S¬ ®å c¸c bíc thiÕt lËp x©y dùng m« h×nh rõng æn ®Þnh .........................34 H×nh 4.1: HÖ thèng mèi quan hÖ cña kÕt qu¶ nghiªn cøu .........................................46 H×nh 4.2: Ph©n bè sè « theo cÊp G/ha .......................................................................47 H×nh 4.3: Quan hÖ Zd 5 n¨m theo D1.3 ......................................................................48 H×nh 4.4: M« h×nh Mayer ph©n bè N/D ....................................................................50 H×nh 4.5: M« h×nh N/D æn ®Þnh theo cì kÝnh 5 cm ..................................................51 H×nh 4.6: M« h×nh N/D æn ®Þnh víi cù ly cì kÝnh 10 cm .........................................52 H×nh 4.7: S¬ ®å c¸c bíc ph©n chia l« rõng..............................................................53 H×nh 4.8: B¶n ®å khoanh vÏ l« rõng do céng ®ång thùc hiÖn ...................................54 H×nh 4.9: So s¸nh tæng sè c©y cña l« rõng víi m« h×nh rõng æn ®Þnh ......................66 H×nh 4.10: So s¸nh sè c©y cho gç cña l« rõng víi m« h×nh rõng æn ®Þnh.................66 H×nh 4.11: So s¸nh sè c©y thùc tÕ víi m« h×nh rõng æn ®Þnh theo ®Þnh kú 5 n¨m lµm c¬ së x¸c ®Þnh quyÒn hëng lîi cña qu¶n lý rõng céng ®ång ...................................80 H×nh 4.12: S¬ ®å c¬ chÕ hëng lîi gç gia dông ........................................................81 H×nh 4.13: S¬ ®å c¬ chÕ hëng lîi gç th¬ng m¹i ....................................................82 H×nh 4.14: Ph©n tÝch trêng lùc vÒ t¬ng lai cña qu¶n lý rõng céng ®ång ...............90 H×nh 4.15: Tæng hîp tiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng céng ®ång: Ph¬ng ph¸p - Tæ chøc, thÓ chÕ, chÝnh s¸ch .....................................................................................94
1 më §ÇU Qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét ph¬ng thøc qu¶n lý rõng dùa vµo kiÕn thøc kinh nghiÖm truyÒn thèng vµ nguyÖn väng cña céng ®ång, híng ®Õn viÖc n©ng cao n¨ng lùc vµ t¨ng cêng sù hîp t¸c chia sÎ kinh nghiÖm cho céng ®ång vµ c¸c bªn liªn quan nh»m n©ng cao tÝnh tù chñ cña céng ®ång trong qu¶n lý sö dông c¸c nguån tµi nguyªn bÒn v÷ng vµ gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn, v¨n hãa cña c¸c céng ®ång d©n téc sèng trong vµ gÇn rõng. Trong gÇn 10 n¨m trë l¹i ®©y, trong ®Þnh híng ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng, chÝnh phñ ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch, chñ tr¬ng vÒ ph©n cÊp ph©n quyÒn trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng, giao ®Êt giao rõng, cã chÝnh s¸ch vÒ chÕ ®é hëng lîi tõ rõng cho ngêi qu¶n lý rõng; chñ tr¬ng vÒ x· héi hãa nghÒ rõng, ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi, l©m nghiÖp céng ®ång. §Æc biÖt LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 (söa ®æi) vµ LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng n¨m 2004 (söa ®æi), ®îc Quèc héi th«ng qua, ®· chÝnh thøc c«ng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, quyÒn sö dông rõng cña céng ®ång d©n c th«n bu«n, b¶n, sãc, … §©y lµ c¸c c¬ së ph¸p lý quan träng trong ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång. Thùc tÕ ë ViÖt Nam, qu¶n lý rõng céng ®ång ë c¸c vïng cao vµ c¸c ®Þnh chÕ cña nã ®· tån t¹i kh¸ch quan trong tiÕn tr×nh qu¶n lý sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn cña c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè, ë mét vµi n¬i céng ®ång vÉn duy tr× ph¬ng thøc nµy mét c¸ch ngÇm ®Þnh trong bu«n lµng vµ kiÓm so¸t ®îc ho¹t ®éng sö dông tµi nguyªn ®Êt, rõng trong céng ®ång; tuy nhiªn chóng cha ®îc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vµ thõa nhËn mét c¸ch chÝnh thøc trong hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn hiÖn nay. Song song víi nã, ho¹t ®éng l©m nghiÖp ë c¬ së cha cã ph¬ng ph¸p tiÕp cËn thÝch hîp, vai trß cña céng ®ång, ngêi d©n trong qu¶n lý kinh doanh rõng cha coi träng, céng ®ång d©n téc thiÓu sè thay v× sö dông luËt tôc, truyÒn thèng ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng th× l¹i ®øng ngoµi cuéc v× rõng cha mang l¹i lîi Ých cho céng ®ång; ®iÒu nµy ®· lµm mÊt ®i mét nguån lùc quan träng trong ph¸t triÓn rõng bÒn v÷ng ë vïng cao. Bªn c¹nh ®ã céng ®ång cßn cã nh÷ng kiÕn thøc kinh nghiÖm vÒ sinh th¸i, kü thuËt, nh©n v¨n trong qu¶n lý sö dông rõng, tuy nhiªn tr¶i qua c¸c thêi kú hÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa, sinh th¸i ®Þa ph¬ng còng ®ang dÇn bÞ mai mét, n¨ng lùc tù qu¶n
2 cña c¸c céng ®ång ®ang gi¶m sót. V× vËy ®Ó ph¸t triÓn nÒn l©m nghiÖp x· héi th× vÊn ®Ò ®Æt ra lµ kh«i phôc, sö dông, ph¸t huy c¸c thÓ chÕ ®Þa ph¬ng vµ c¸c kinh nghiÖm truyÒn thèng nµy lµ mét vÊn ®Ò quan träng. Thùc tÕ hiÖn nay trong khu«n khæ ph¸p lý còng nh ®Þnh híng cña ngµnh l©m nghiÖp nh ®· tr×nh bµy ë trªn, rõng vµ ®Êt rõng ®· vµ sÏ ®îc tiÕp tôc giao cho hé gia ®×nh, céng ®ång qu¶n lý sö dông; vÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo céng ®ång cã ®îc mét kÕ ho¹ch qu¶n lý l©u dµi, thÝch hîp, phï hîp víi n¨ng lùc cña hä vµ kÕ thõa ®îc c¸c kinh nghiÖm vµ tæ thøc thÓ chÕ truyÒn thèng. ViÖc lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý kinh doanh rõng céng ®ång nÕu sö dông hÖ thèng ph¬ng ph¸p ®iÒu tra quy ho¹ch rõng hiÖn hµnh th× kh«ng thÓ ¸p dông trùc tiÕp víi céng ®ång bëi v×: - Kh«ng phï hîp víi tr×nh ®é häc vÊn, n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè vïng cao. - HÖ thèng gi¶i ph¸p kü thuËt vµ quy ph¹m cha ®Ò cËp ®Õn ph¬ng thøc qu¶n lý rõng ®a t¸c dông, ®a chøc n¨ng, sö dông kiÕn thøc b¶n ®Þa; trong khi ®ã nhu cÇu sö dông rõng cña c¸c d©n téc thiÓu sè vïng cao l¹i ®a d¹ng vµ kh«ng chØ tËp trung vµo s¶n phÈm gç. - ë tØnh Gia Lai trong thêi gian gÇn ®©y còng ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ l©m nghiÖp céng ®ång. Trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn c«ng tr×nh nghiªn cøu “X©y dùng m« h×nh qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè Bahnar vµ Jrai”. Tuy nhiªn ®Ó céng ®ång cã thÓ qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tèt vèn rõng ®îc giao cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu bæ sung, c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p tiÕp cËn vÒ kü thuËt vµ x· héi ®Ó lËp kÕ ho¹ch kinh doanh rõng céng ®ång. Trªn ®©y lµ nh÷ng lý do ®Ó h×nh thµnh ®Ò tµi: “ Ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng céng ®ång. Thö nghiÖm t¹i lµng §ª Tar, x· Kon Chiªng, huyÖn Mang Yang, tØnh Gia Lai”.
3 Ch¬ng 1: Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. ThÕ giíi Tæng quan c¸c nghiªn cøu ngoµi níc ®· tiÕn hµnh theo c¸c khÝa c¹nh sau: Quan ®iÓm, kh¸i niÖm vÒ l©m nghiÖp céng ®ång, qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång, qu¶n lý rõng céng ®ång: VÒ ph¹m vi thuËt ng÷ céng ®ång, theo FAO (1996, [7]i) mét céng ®ång ®îc ®Þnh nghÜa nh lµ “nh÷ng ngêi sèng t¹i mét chç, trong mét tæng thÓ” hoÆc lµ “mét nhãm ngêi sinh sèng t¹i cïng mét n¬i theo nh÷ng luËt lÖ chung”. ý tø vÒ tÝnh chÊt tæng thÓ hoÆc cïng nhau g¾n bã lµ gèc ng÷ nghÜa trong thuËt ng÷ céng ®ång, nã gióp tr¶ lêi c©u hái ai lµ ngêi n»m trong mét hÖ qu¶n lý tËp thÓ ®Æc biÖt. Trong khi tõ “céng ®ång” Èn dô mét nhãm ngêi “tæng thÓ” sèng t¹i mét vÞ trÝ hoÆc cïng víi nhau theo c¸ch nµo ®ã, th× tõ “th«n x·” cã nghÜa lµ gi÷a nh÷ng nhãm ngêi kh¸c nhau. Sù ph©n biÖt gi÷a céng ®ång vµ th«n x· kh¸ quan träng trong khi nghiªn cøu nh÷ng ai cã quyÒn hëng lîi mét vµi tµi nguyªn c«ng céng vµ lîi Ých ®îc ph©n bæ nh thÕ nµo. TiÕp theo ®ã lµ thuËt ng÷ “L©m nghiÖp céng ®ång (Community Forestry)” ®©y lµ mét thuËt ng÷ sÏ kh«ng bao giê kÕt thóc viÖc t×m kiÕm ®Þnh nghÜa, theo FAO (1999) [30] “L©m nghiÖp céng ®ång lµ bao gåm bÊt kú t×nh huèng nµo mµ ngêi d©n ®Þa ph¬ng tham gia vµo ho¹t ®éng l©m nghiÖp”, tuy vËy nã thêng ®îc sö dông víi nghÜa hÑp h¬n nh lµ c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp ®îc tiÕn hµnh bëi céng ®ång hoÆc nhãm ngêi d©n ®Þa ph¬ng (J.E. Michael Arnold (1999) [30]). ë Nepal dïng thuËt ng÷ “Nhãm sö dông rõng” (Forest User Group) ®Ó chØ ho¹t ®éng l©m i Sè thø tù tµi liÖu tham kh¶o
4 nghiÖp céng ®ång ®îc tæ chøc bëi c¸c nhãm ®ång sö dông tµi nguyªn rõng trong mét lµng [31]. Nh vËy kh¸i niÖm l©m nghiÖp céng ®ång ®· ®îc ®Ò cËp nhiÒu ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, nã ®îc h×nh thµnh víi môc ®Ých t¹o dùng mét ph¬ng thøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång, ph©n cÊp trong qu¶n lý rõng, rõng ®îc qu¶n lý bÒn v÷ng h¬n tõ nh÷ng ngêi ®ang sèng phô thuéc vµo rõng, vµ nh÷ng gi¶i ph¸p qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®ãng gãp vµo viÖc sinh kÕ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng ngêi d©n tõ ho¹t ®éng l©m nghiÖp. Tõ quan ®iÓm ®ã ®· h×nh thµnh ph¬ng thøc, c¸c ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång (Community-based Forest Management – CBFM), nã ®îc hiÓu lµ mét ph¬ng thøc nh»m duy tr× vµ ph¸t triÓn rõng còng nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ãi nghÌo ë vïng cao, mét nguyªn nh©n gèc rÔ lµm suy gi¶m tµi nguyªn rõng ë c¸c quèc gia (DENR, [28]). Thùc tÕ nhiÒu quèc gia còng ®· tr¶ gi¸ cho bµi häc nµy, khi mµ c¸c céng ®ång ®øng ngoµi cuéc th× rõng suy gi¶m nghiªm träng. C¸c dù ¸n, ch¬ng tr×nh ë mét sè quèc gia thùc hiÖn qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång ®· tæng kÕt c¸c lîi Ých cña nã lµ: - Cung cÊp nguån níc æn ®Þnh. - Gi¶m c¸c ho¹t ®éng chÆt ph¸ rõng tr¸i ph¸p luËt. - Gi¶m ®ãi nghÌo, v× vËy gi¶m chi phÝ cho c¸c dÞch vô x· héi. - T¹o ra viÖc lµm vµ c¸c c¬ héi sinh kÕ cho ngêi d©n. - T¹o ra thu nhËp cho céng ®ång vµ chÝnh quyÒn c¬ së tõ viÖc ph©n chia c¸c lîi Ých tõ rõng. - æn ®Þnh gi¸ c¶ thÞ trêng cho c¸c s¶n phÈm tõ rõng. - T¹o ra c¸c s¶n phÈm tõ rõng th«ng qua qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. Kh¸i niÖm qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång (CBFM) xuÊt hiÖn rÊt sím, khi mµ c¸c quèc gia thÊy cÇn thiÕt cã sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph¬ng trong tiÕn tr×nh qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. Trong mét sè n¨m gÇn ®©y, ®Ó kh¼ng ®Þnh h¬n tÝnh së h÷u vµ lµm chñ trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng, kh¸i niÖm qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång ®· ®îc ph©n ®Þnh râ h¬n: i) Qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång – CBFM lµ bao gåm tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng, tæ chøc thu hót céng ®ång tham gia vµ ®îc chia sÎ
5 lîi Ých tõ nguån tµi nguyªn, ii) Trong khi ®ã mét kh¸i niÖm cô thÓ h¬n lµ qu¶n lý rõng céng ®ång (Community Forest Management – CFM) ®· ®îc ®Ò xíng vµ thùc thi ë nhiÒu níc, nã lµ mét ph¹m trï cña CBFM, tuy nhiªn nã nhÊn m¹nh vµ lµm râ quyÒn së h÷u rõng cña céng ®ång, trªn c¬ së ®ã céng ®ång tù tæ chøc qu¶n lý sö dông theo nhu cÇu vµ b¶o ®¶m tÝnh æn ®Þnh bÒn v÷ng [32]. §æi míi thÓ chÕ chÝnh s¸ch cña ngµnh l©m nghiÖp phôc vô tiÕn tr×nh qu¶n lý rõng céng ®ång: MÆc dï chÝnh s¸ch cho l©m nghiÖp céng ®ång ®· cã ë nhiÒu quèc gia, tuy vËy viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ®ã còng thêng gÆp c¸c trë ng¹i (RECOFTC, FAO, ICRAF, IUCN, 2001, [28]): - ThiÕu sù cam kÕt vµ mÊt c«ng b»ng trong ph©n bæ ng©n s¸ch. - TiÕp cËn tõ trªn xuèng vµ thiÕu linh ho¹t. - QuyÒn sö dông ®Êt vµ tµi nguyªn kh«ng æn ®Þnh. - HÖ thèng qu¶n lý, kü thuËt l©m nghÞªp cha t¬ng thÝch víi kiÕn thøc vµ n¨ng lùc cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng. - Nh©n viªn kü thuËt l©m nghiÖp thiÕu c¸c kü n¨ng thóc ®Èy qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång cã sù tham gia vµ tiÕn tr×nh ra c¸c quyÕt ®Þnh ë ®Þa ph¬ng. - ThiÕu c¸c khung ph¸p lý ®Ó hç trî l©m nghiÖp céng ®ång. - ThiÕu c«ng b»ng trong ph©n bæ lîi Ých tõ rõng. Nh vËy cho thÊy ®Ó thùc hiÖn CFM, ®iÒu ®Çu tiªn cÇn cã lµ sù ®æi míi vÒ chÝnh s¸ch, thÓ chÕ vµ quan ®iÓm tiÕp cËn, ph¸t huy d©n chñ trong qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. Trong ®ã cho thÊy sù cÇn thiÕt cña giao ®Êt giao rõng cho céng ®ång qu¶n lý, tøc lµ giao quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm râ rµng, lµm c¬ së ®Ó thu hót sù quan t©m tham gia cña ngêi d©n trong tiÕn tr×nh qu¶n lý rõng; sau giao ®Êt giao rõng cÇn thiÕt cã nh÷ng hç trî ®Ó céng ®ång, hé gia ®×nh kinh doanh rõng. Nh©n tè cèt lâi cña c¶i c¸ch thÓ chÕ, chÝnh s¸ch ®Ó hç trî l©m nghiÖp céng ®ång lµ n©ng cao tÝnh d©n chñ, sù tham gia trong lËp kÕ ho¹ch, qu¶n lý ng©n s¸ch, ra c¸c quyÕt ®Þnh, gi¸m s¸t, thu nhËp vµ chi tiªu còng nh ph¸t triÓn nguån nh©n lùc.
6 Ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p ®iÒu tra rõng vµ lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng céng ®ång: Cã sù kh«ng thÝch øng cña c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh hiÖn hµnh vµ ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, lËp kÕ ho¹ch ®iÒu chÕ rõng ®èi víi ®iÒu kiÖn c¸c céng ®ång, ®iÒu nµy cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu ®Ó ph¸t triÓn c¸c ph¬ng ph¸p, c«ng cô thÝch hîp hç trî cho tiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng céng ®ång. Mét lo¹t c¸c nghiªn cøu ë nhiÒu quèc gia vÒ chñ ®Ò nµy ®· cho thÊy sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p ®iÒu tra vµ lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng ®¬n gi¶n, cã sù tham gia vµ dùa vµo céng ®ång. T¹i Trung Quèc, n«ng d©n ®· ®îc khuyÕn khÝch ®iÒu khiÓn vµ qu¶n lý c¸c nguån tµi nguyªn rõng cña hä; c¸c kü thuËt RRA, PRA ®· ®îc tiÕn hµnh réng r¶i ®Ó kÕt hîp kiÕn thøc b¶n ®Þa vµo trong viÖc lËp l¹i c¸c kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng ®Þa ph¬ng (Guanxia Cao (2001) [28]); t¸c gi¶ cho r»ng c¸c nhµ chuyªn m«n l©m nghiÖp cÇn cã sù hiÓu biÕt tèt h¬n t¹i sao vµ lµm thÕ nµo n«ng d©n qu¶n lý c©y rõng vµ sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®ã nh lµ c¬ së ®Ó lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng; ®ã chÝnh lµ nhËn thøc cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng cã sù tham gia. T¹i Nepal, víi sù hç trî cña dù ¸n l©m nghiÖp céng ®ång do chÝnh phñ Thôy SÜ tµi trî, ph¬ng ph¸p ®iÒu tra rõng ®¬n gi¶n cã sù tham gia ®· ®îc ph¸t triÓn vµ ®îc xem lµ nh©n tè cèt lâi cho qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. §iÒu nµy gióp cho ngêi sö dông rõng cã ®îc c¸c ý tëng vÒ tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña c¸c khu rõng cña hä (tËp trung vµo tÊt c¶ c¸c lo¹i s¶n phÈm rõng) ®Ó tõ ®ã lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng; nã còng ®a ®Õn cho phô n÷ vµ nh÷ng nhãm ngêi “thiÖt thßi” c¸c c¬ héi chia sÎ c¸c kinh nghiÖm vµ tr×nh bµy c¸c nhu cÇu vµ mong ®îi cña hä (Robin Aus der Beek (2001), [28]). C¸c tµi liÖu híng dÉn vÒ ®iÒu tra vµ ph©n tÝch d÷ liÖu tµi nguyªn rõng ®¬n gi¶n cã sù tham gia (bao gåm gç, l©m s¶n ngoµi gç) ë c¸c níc Nepal, Th¸i Lan, Philippines ®îc thiÕt lËp bao gåm c¸c néi dung híng dÉn chÝnh [27,35]: - Ph¬ng ph¸p thu thËp d÷ liÖu: Bao gåm x¸c ®Þnh kÝch thíc vµ sè « mÉu ®iÒu tra, ph¬ng ph¸p ®o ®Õm. - Ph©n tÝch d÷ liÖu: ChÊt lîng t¸i sinh, dù ®o¸n tr÷ s¶n lîng gç, cñi, cá thu ho¹ch, LSNG.
7 - LËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng: Bao gåm ph©n lo¹i rõng chøc n¨ng theo kiÕn thøc b¶n ®Þa, kÕ ho¹ch qu¶n lý t¸i sinh, khai th¸c gç, cñi, cá, LSNG; b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, b¶o vÖ ®Êt, nguån níc vµ ph¬ng ph¸p gi¸m s¸t cã sù tham gia. §©y lµ c¸c tµi liÖu híng dÉn ®îc thiÕt kÕ hÖ thèng, bao gåm hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc cÇn quan t©m trong qu¶n lý kinh doanh tæng hîp vµ bÒn v÷ng tµi nguyªn rõng. C¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu tra rõng cã sù tham gia ®îc x©y dùng dùa trªn nguyªn lý ph¬ng ph¸p ®iÒu tra vµ quy ho¹ch rõng phæ biÕn trªn thÕ giíi do ®ã b¶o ®¶m tÝnh kü thuËt l©m nghiÖp; ®ång thêi c¸c c«ng cô ®iÒu tra lËp kÕ ho¹ch vµ c«ng thøc tÝnh to¸n ®¬n gi¶n ®Ó céng ®ång cã thÓ tiÕp cËn, ®Æc biÖt lµ tiÕp cËn víi kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph¬ng trong ph©n lo¹i ®Ó qu¶n lý kinh doanh rõng theo chøc n¨ng trong céng ®ång. Tuy nhiªn mét vµi c«ng cô, ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, lËp kÕ ho¹ch cßn lµ kh¸ phøc t¹p vµ hµn l©m nh: i) dù b¸o tr÷ lîng rõng dùa vµo 2 nh©n tè tæng tiÕt diÖn ngang (x¸c ®Þnh b»ng c«ng cô Relaskop) vµ chiÒu cao l©m phÇn lµ kh¸ phøc t¹p, ii) ph©n chia c¸c coupe t¸c nghiÖp phøc t¹p. Trong khi ®ã viÖc x¸c ®Þnh s¶n lîng khai th¸c b¶o ®¶m æn ®Þnh rõng cha ®îc thiÕt kÕ râ rµng, do ®ã viÖc tÝnh to¸n khèi lîng gç, cñi, l©m s¶n ngoµi gç thu ho¹ch hµng n¨m theo kÕ ho¹ch chØ lµ íc ®o¸n, cha thùc sù cã c¬ së ®Ó b¶o ®¶m sù c©n b»ng vµ æn ®Þnh s¶n lîng rõng. 1.2. Trong níc Thùc tÕ cho thÊy chÝnh phñ ViÖt Nam ®ang cã chñ tr¬ng ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p qu¶n lý rõng céng ®ång th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng, x©y dùng c¸c h¬ng íc, quy íc b¶o vÖ rõng th«n bu«n. Tõ n¨m 1999 víi sù tµi trî cña c¸c dù ¸n phi chÝnh phñ, Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ®· thµnh lËp nhãm l©m nghiÖp céng ®ång Quèc gia ®Ó ®¸nh gi¸ vµ ®Ò xuÊt c¸c m« h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ë ViÖt nam. §ång thêi trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y, c¸c c¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia ®· ®îc ¸p dông trong ph¸t triÓn n«ng th«n, ®©y lµ c¸ch lµm tiÕn bé ®Ó x©y dùng ph¬ng ph¸p qu¶n lý rõng cã hiÖu qu¶ dùa vµo ngêi d©n. Cho ®Õn n¨m 2003 vµ 2004 th× ph¬ng thøc qu¶n lý tµi nguyªn rõng céng ®ång ®· ®îc thõa nhËn trong hÖ thèng luËt ph¸p th«ng qua LuËt ®Êt ®ai vµ LuËt B¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng.
8 §Ó kh«i phôc vµ ph¸t triÓn ph¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång, ë ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu cã c¸c nghiªn cøu còng nh thùc hiÖn c¸c dù ¸n hç trî cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi, l©m nghiÖp céng ®ång trong c¸c vïng kh¸c nhau. C¸c khÝa c¹nh liªn quan ®îc hÖ thèng nh sau: Kh¸i niÖm vµ quan ®iÓm vÒ l©m nghiÖp céng ®ång, qu¶n lý rõng céng ®ång vµ thùc tr¹ng: VÒ quan ®iÓm vµ nhËn thøc kh¸i niÖm céng ®ång, l©m nghiÖp céng ®ång, rõng céng ®ång, qu¶n lý rõng céng ®ång vµ qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång hiÖn vÉn cßn ®ang tranh c¶i. Nhng nh×n chung nhiÒu nhµ khoa häc, qu¶n lý, c¸c tæ chøc chÝnh phñ vµ phi chÝnh phñ ®Òu thõa nhËn qu¶n lý rõng víi sù tham gia cña c¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng sèng gÇn rõng lµ mét tiÒm n¨ng ®Ó giíi thiÖu nh÷ng hÖ thèng qu¶n lý rõng kh¶ thi vÒ kinh tÕ – x· héi vµ bÒn v÷ng vÒ sinh th¸i, ®ång thêi tiÕt kiÖm chi phÝ cho nhµ níc [3]. Thùc tÕ cho thÊy ë c¸c héi th¶o quèc gia, vïng, vÉn cßn cã sù hiÓu lÉn lén gi÷a qu¶n lý rõng céng ®ång vµ l©m nghiÖp cña c¸c tæ chøc kinh tÕ tËp thÓ. §iÒu nµy dÉn ®Õn sai lÇm ë mét sè ®Þa ph¬ng lµ kh«ng cÇn ¸p dông qu¶n lý rõng céng ®ång n÷a, v× cho r»ng nã ®· cã s½n ë ViÖt Nam do cha nhËn râ qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét h×nh thøc qu¶n lý cÇn ph¶i tån t¹i cïng víi l©m nghiÖp nhµ níc, l©m nghiÖp tËp thÓ, l©m nghiÖp t nh©n. NguyÔn Hång Qu©n (2000) [3] ®· ph©n lo¹i céng ®ång ra hai lo¹i: céng ®ång d©n téc vµ céng ®ång lµng b¶n, theo t¸c gi¶ kh¸i niÖm céng ®ång sö dông trong ph¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång ë níc ta lµ céng ®ång lµng, b¶n. Còng nh»m x¸c ®Þnh quy m«, ®èi tîng cña l©m nghiÖp céng ®ång ë c¸c tØnh phÝa b¾c, Vò Long ((2003), [4]) ®· ®Ò xuÊt xuÊt ph¸t tõ th«n b¶n v× rõng th«n b¶n ®· ®îc ®Ò cËp trong nghÞ ®Þnh sè 17/H§BT vÒ thi hµnh LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng (1991). Nhng c¸c v¨n b¶n díi luËt híng dÉn thi hµnh giao ®Êt l©m nghiÖp (NghÞ ®Þnh 02/CP, nghÞ ®Þnh 163) ®· kh«ng ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy. Tuy vËy trong thùc tiÔn, ë rÊt nhiÒu tØnh phÝa b¾c, rõng lµng, rõng b¶n vÉn tån t¹i vµ cã xu híng ph¸t triÓn. Theo t¸c gi¶ cã c¸c lo¹i rõng th«n b¶n phæ biÕn lµ rõng thiªng, rõng b¶o vÖ nguån níc, rõng phßng hé xãm lµng, rõng l©m s¶n gia dông.
9 NhËn ®Þnh cña hai t¸c gi¶ trªn lµ phï hîp víi thùc tiÔn qu¶n lý rõng ë vïng cao vµ gÇn ®©y ®îc kh¼ng ®Þnh trong ®iÒu 9 cña luËt ®Êt ®ai n¨m 2003 [20], trong luËt ®Êt ®ai céng ®ång d©n c th«n, lµng, bu«n, ... ®îc xem lµ mét trong nh÷ng ngêi sö dông ®Êt vµ ®îc giao quyÒn sö dông ®Êt. Vµ ®iÒu 29 cña LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng n¨m 2004 [21], trong ®iÒu LuËt nµy cho phÐp giao rõng cho céng ®ång d©n c th«n. Ngoµi ra víi sù nç lùc cña c¸c dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n ë §¨k L¨k (RDDL) dù ¸n ETSP, dù ¸n ADB vÒ l©m nghiÖp céng ®ång ë Gia Lai; kh¸i niÖm qu¶n lý rõng céng ®ång ®· ®îc ®Ò xuÊt bao gåm c¸c khÝa c¹nh: i) quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi sau khi giao ®Êt giao rõng, ii) ®¸nh gi¸ tµi nguyªn cã sù tham gia ®Ó lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng vµ iii) n©ng cao n¨ng lùc kü thuËt l©m sinh ë cÊp c¬ së lµ nÒn t¶ng cho viÖc ®¶m b¶o qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång bÒn v÷ng (GFA, (2003) [8]). Mét lo¹t c¸c nghiªn cøu ®iÓm vÒ thùc tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång còng ®· ®îc tiÕn hµnh trªn c¸c vïng sinh th¸i nh©n v¨n ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa b¾c vµ T©y Nguyªn (An V¨n B¶y, B¶o Huy, NguyÔn Huy Dòng, Vò Long, Bïi §×nh To¸i, TrÇn V¨n Con (2000) [3]), qua ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña c¸c nghiªn cøu nµy ®· rót ra mét kÕt luËn quan träng lµ: trong sè c¸c hÖ thèng qu¶n lý rõng kh¸c th× h×nh thøc qu¶n lý rõng céng ®ång lµ mét ph¬ng ¸n thÝch hîp cho qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ë ViÖt Nam. Tõ c¸c nghiªn cøu hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång, c¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu nãi trªn ®· ®i ®Õn c¸c kiÕn nghÞ: - Ph©n tÝch ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ t¸c ®éng cña qu¶n lý rõng céng ®ång còng nh tiÒm n¨ng cña nã ®Ó phôc vô cho viÖc lËp chÝnh s¸ch. - X¸c ®Þnh khung ph¸p lý vÒ qu¶n lý rõng céng ®ång ®Ó ngêi d©n cã thÓ tham gia b¶o vÖ rõng bÒn v÷ng. - X©y dùng c¸c ch¬ng tr×nh tæng hîp vÒ ph¸t triÓn qu¶n lý rõng céng ®ång lång ghÐp víi c¸c ch¬ng tr×nh cña chÝnh phñ. - Ph¸t triÓn qu¶n lý rõng céng ®ång vµ huy ®éng c¸c nguån hç trî tõ c¸c tæ chøc quèc tÕ ë tÊt c¶ c¸c cÊp, c¸c dù ¸n vÒ ph¸t triÓn rõng céng ®ång.
10 Riªng ë tØnh Gia Lai, NguyÔn V¨n Phong ((2003), [4]) ®· cho r»ng cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång bëi c¸c lý do: i) phÇn lín diÖn tÝch rõng n»m ë vïng c tró cña c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè víi ®êi sèng g¾n liÒn víi rõng vµ ®Êt rõng, ii) ph¬ng thøc nµy phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ tù cung tù cÊp, iii) nhµ níc kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Çu t mét kho¶n kinh phÝ lín ®Ó thuª ngêi d©n b¶o vÖ rõng l©u dµi, iv) qu¶n lý rõng hiÖn nay cha g¾n víi sù tham gia cña ngêi d©n, v) qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång lµ dùa trªn h¬ng íc néi bé víi sù l·nh ®¹o cña ngêi ®øng ®Çu th«n lµng ®îc mäi ngêi t«n träng nªn sÏ cã hiÖu qu¶ (Së NN & PTNT Gia Lai, (2003) [22]). Nh vËy víi quan ®iÓm ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng, ph¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång cÇn ®îc xem xÐt, ph¸t triÓn thÝch hîp. KÕt luËn cña c¸c héi th¶o l©m nghiÖp céng ®ång quèc gia trong nh÷ng n¨m qua còng cho thÊy sù cÇn thiÕt cña ph¸t triÓn ph¬ng thøc nµy bëi v×: - C¸c céng ®ång th«n b¶n cÇn c¸c s¶n phÈm tõ rõng vµ ®Êt rõng. - C¸c lo¹i h×nh qu¶n lý rõng céng ®ång ®ang h×nh thµnh vµ tån t¹i kh¸ch quan. §ång thêi ®· nhËn ra r»ng qu¶n lý rõng céng ®ång thÝch hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn sau: - Vïng miÒn nói, c¬ së h¹ tÇng yÕu v× vËy cÇn ¸p dông h×nh thøc qu¶n lý rõng linh ho¹t phi tËp trung ®Ó dÔ dµng ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. - Vïng cßn truyÒn thèng céng ®ång vµ kiÕn thøc b¶n ®Þa cao. - Nh÷ng vïng mµ duy tr× rõng hiÖn cßn lµ mèi quan t©m cña toµn céng ®ång, ë ®©y nÕu giao ®Êt giao rõng cho hé c¸ thÓ dÔ lµm mÊt sù kiÓm so¸t vµ quyÒn hëng lîi cña céng ®ång ®èi víi c¸c nguån tµi nguyªn rõng. - Nh÷ng vïng cã t¸c dông b¶o vÖ ®Çu nguån. Trong c¸c kÕt luËn trªn cã hai ®iÓm thùc sù lµ quan träng ®Ó lµm c¬ së ph¸t triÓn ph¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång, ®ã lµ: i) Kh«ng nªn giao ®Êt giao rõng