Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Quy hoạch sử dụng đất lâm - nông nghiệp xã Mường Giàng, huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:95

Thêm vào BST

Báo xấu

7
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đánh giá được tình sử dụng đất lâm - nông nghiệp tại xã Mường Giàng; đề xuất nội dung cơ bản của quy hoạch sử dụng đất lâm - nông nghiệp xã Mường Giàng giai đoạn 2007 - 2016; xây dựng kế hoạch sử dụng đất lâm - nông nghiệp xã Mường Giàng từ 2007 - 2011 và 2012 - 2016; đề xuất một số giải pháp hỗ trợ quản lý sử dụng đất lâm - nông nghiệp tại xã Mường Giàng; quy hoạch sử dụng đất cho 1 thôn điển hình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Quy hoạch sử dụng đất lâm - nông nghiệp xã Mường Giàng, huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La

1 §Æt vÊn ®Ò §Êt ®ai lµ tµi nguyªn v« cïng quý gi¸, lµ t liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, lµ thµnh phÇn quan träng hµng ®Çu cña m«i trêng sèng, lµ ®Þa bµn ph©n bè c¸c khu d©n c, x©y dùng c¸c c¬ së kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, an ninh, quèc phßng [26]. Kh¸c t liÖu s¶n xuÊt kh¸c, nÕu ®îc sö dông hîp lý th× trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Êt ®ai kh«ng nh÷ng kh«ng bÞ bµo mßn mµ ngµy cµng tèt lªn. Quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ mét trong nh÷ng néi dung rÊt quan träng, ®Æc biÖt ®èi víi s¶n xuÊt l©m - n«ng nghiÖp. Quy ho¹ch sö dông ®Êt cã vai trß vµ chøc n¨ng quan träng ®Ó tæ chøc sö dông ®Êt ®¹t hiÖu qu¶ cao. Nã cã nhiÖm vô bè trÝ, s¾p xÕp nÒn s¶n xuÊt l©m - n«ng nghiÖp . HiÖn t¹i vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x· cha ®îc thèng nhÊt t¹i c¸c ®Þa ph¬ng. Sù t¸ch biÖt gi÷a c«ng t¸c quy ho¹ch vµ qu¶n lý thùc hiÖn kÕ ho¹ch, ph©n biÖt gi÷a ngêi quy ho¹ch vµ ngêi s¶n xuÊt mµ kh«ng cho r»ng ngêi s¶n xuÊt ph¶i lµ ngêi tiÕn hµnh quy ho¹ch . Trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña n«ng th«n miÒn nói níc ta, quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x· cã sù tham gia cña ngêi d©n gi÷ mét vÞ trÝ hÕt søc quan träng, nh»m gióp ngêi d©n cã thÓ tham gia tÝch cùc vµo quy ho¹ch trong sö dông ®Êt cña m×nh mét c¸ch hîp lý, cã hiÖu qu¶ vµ trªn nguyªn t¾c bÒn v÷ng, b¶o ®¶m hµi hoµ gi÷a lîi kinh tÕ, lîi Ých x· héi vµ m«i trêng sinh th¸i. Quúnh Nhai lµ mét huyÖn thuéc tØnh S¬n La. Trªn ®Þa bµn huyÖn cßn nhiÒu x· cha cã quy ho¹ch sö dông ®Êt. C«ng t¸c quy ho¹ch cÊp x· míi chØ ®îc thùc hiÖn b»ng sù chñ quan cña c¸n bé n«ng, l©m x· víi sù trî gióp tõ c¬ quan thiÕt kÕ qui ho¹ch cha cã sù ®ãng gãp vµ tham gia cña ngêi d©n. Do vËy, viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, mµ chñ yÕu chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i cßn nhiÒu lóng tóng. HÖ thèng canh t¸c cßn l¹c hËu, ngêi d©n thiÕu vèn s¶n xuÊt, thiÕu kiÕn thøc. Do ®ã, híng gi¶i quyÕt hiÖn nay lµ gióp c¸c x· lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt dùa trªn ph¬ng ph¸p pra, kÕt hîp víi kü thuËt canh t¸c NLKH nh»m t¹o c¬ héi cho ngêi d©n tù ph©n tÝch, gi¸c ngé vµ quan t©m ®Õn hoµn c¶nh cña m×nh. Tõ ®ã, thóc ®Èy
2 céng ®ång ph¸t triÓn. §ång thêi gióp ngêi d©n ®Ò xuÊt ®îc c¬ cÊu vËt nu«i, c©y trång phï hîp víi gia ®×nh vµ phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nh×n l¹i t×nh h×nh thùc hiÖn c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt t¹i ®Þa ph¬ng trong thêi gian võa qua cho thÊy mét sè tån t¹i chÝnh sau ®©y: - Ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh quy ho¹ch cÊp x· ®îc thùc hiÖn tõ trªn xuèng, c«ng viÖc ®îc lµm bëi c¸n bé ®Þa chÝnh huyÖn cïng víi ban n«ng - l©m x·, §oµn ®iÒu tra quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn n«ng th«n tØnh S¬n La. ViÖc lµm nµy cha thu hót ®îc sù tham gia ®ãng gãp còng nh ý kiÕn trao ®æi, th¶o luËn cña c¸c chñ thÓ sö dông ®Êt nh: Céng ®ång, hé gia ®×nh n«ng d©n, c¸c tæ chøc ®ãng trªn ®Þa bµn cña x·... §iÒu nµy rÊt cÇn víi b¶n kÕ ho¹ch sö dông ®Êt t¬ng lai . - C«ng t¸c ®iÒu tra c¬ b¶n tuy ®îc tiÕn hµnh kh¸ tû mØ, song chØ do c¸n bé chuyªn m«n thùc hiÖn, thiÕu sù ®ãng gãp vµ sù tham gia cña ngêi d©n. V× vËy kh«ng khai th¸c ®îc nh÷ng kinh nghiÖm cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng. C«ng t¸c quy ho¹ch thêng dùa vµo vµo ý kiÕn chñ quan cña nhµ quy ho¹ch, thiÕu sù quan t©m ®Õn nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña ngêi d©n. ChÝnh v× lÏ ®ã, mÆc dï c«ng t¸c quy ho¹ch ®îc tiÕn hµnh rÊt c«ng phu, song thiÕu tÝnh thùc tiÔn vµ tÝnh kh¶ thi kh«ng cao. - Quy ho¹ch sö dông ®Êt thêng dùa trªn chøc n¨ng cña ®Êt ®ai, lÊy môc ®Ých sö dông ®Êt lµm ®èi tîng quy ho¹ch s¶n xuÊt, cha chó träng tíi viÖc ph©n tÝch ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng cña ®Êt ®ai còng nh kh¶ n¨ng thùc tÕ t¹i céng ®ång. Cho nªn viÖc x¸c ®Þnh lùa chän c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i, c¸c hÖ thèng biÖn ph¸p canh t¸c cha ®îc hîp lý dÉn ®Õn n¨ng suÊt chÊt lîng cha cao, ®ång thêi viÖc b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i cha thùc sù æn ®Þnh, bÒn v÷ng. XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc vµ thùc tiÔn trªn, ®Ó gãp phÇn quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x· vµ gióp c¸c x· vËn dông phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph¬ng, lµm sao kÕt hîp hµi hoµ u tiªn, ®Þnh híng cña nhµ níc víi nhu cÇu, nguyÖn väng cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng, t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: “Quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp x· Mêng Giµng, huyÖn Quúnh Nhai, tØnh S¬n La”.
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Trªn thÕ giíi 1.1.1. Nh÷ng nghiªn cøu liªn quan ®Õn c¬ së khoa häc cña quy ho¹ch sö dông ®Êt vÜ m« Khoa häc vÒ ®Êt ®· tr¶i qua h¬n 100 n¨m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, nh÷ng thµnh tùu vÒ ph©n lo¹i ®Êt ®· ®îc sö dông lµm c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã kho¶ng trªn 6 tû ngêi, theo tµi liÖu cña FAO th× thÕ giíi ®ang sö dông kho¶ng 1,5 tû ha ®Êt n«ng nghiÖp, trong ®ã ®Êt ®åi nói lµ 973 triÖu ha (chiÕm 65,9%). Trong qu¸ tr×nh sö dông nh©n lo¹i ®· lµm h h¹i kho¶ng 1,4 tû ha ®Êt. Theo Norman Myers, (Gaian atlas of planet management, London, 1993) íc lîng hµng n¨m toµn cÇu mÊt kho¶ng 11 triÖu ha ®Êt n«ng nghiÖp do c¸c nguyªn nh©n xãi mßn, sa m¹c ho¸, nhiÔm ®éc hoÆc bÞ chuyÓn hãa sang c¸c d¹ng kh¸c. T¹i Mü, bang Wiscosin ®· ra ®¹o luËt sö dông ®Êt ®ai vµo n¨m 1929, tiÕp theo lµ x©y dùng kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®Çu tiªn cho vïng Oneide cña Wiscosin. KÕ ho¹ch nµy ®· x¸c ®Þnh c¸c diÖn tÝch cho sö dông l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ nghØ ng¬i gi¶i trÝ [48]. N¨m 1966, Héi ®Êt häc vµ Héi n«ng d©n häc Mü cho ra ®êi chuyªn kh¶o vÒ híng dÉn ®iÒu tra ®Êt, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cña ®Êt vµ øng dông quy ho¹ch sö dông ®Êt. T¹i §øc t¸c gi¶ Haber n¨m 1972 ®· xuÊt b¶n tµi liÖu “Kh¸i niÖm vÒ sö dông ®Êt kh¸c nhau, ®©y ®îc coi lµ lý thuyÕt sinh th¸i vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt dùa trªn quan ®iÓm vÒ mèi quan hÖ hîp lý gi÷a tÝnh ®a d¹ng cña hÖ sinh th¸i còng nh sù æn ®Þnh cña chóng víi n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh. Tõ n¨m 1967 Héi ®ång n«ng nghiÖp Ch©u ¢u ®· phèi hîp víi tæ chøc FAO tæ chøc nhiÒu héi nghÞ vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt. C¸c héi nghÞ nµy kh¼ng ®Þnh r»ng quy ho¹ch vïng n«ng th«n trong ®ã quy ho¹ch c¸c ngµnh s¶n xuÊt nh n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, chÕ biÕn nhá... còng nh quy ho¹ch c¬ së h¹ tÇng, ®Æc biÖt lµ giao th«ng ph¶i dùa trªn c¬ së quy ho¹ch ®Êt ®ai. N¨m 1971 vµ 1975 c¸c chuyªn gia t vÊn häp t¹i Rome (Italia) vµ Geneve (Thuþ Sü) ®Ó th¶o luËn vÒ
4 ph¬ng ph¸p luËn quy ho¹ch n«ng th«n. Néi dung c¸c cuéc th¶o luËn ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c ph¬ng ph¸p cïng tham gia trong quy ho¹ch cÊp vi m« [20]. Nh÷ng kÕt qu¶ ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c t¹i ch©u ¸, ch©u Phi vµ Nam Mü ®· x¸c nhËn r»ng ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c lµ mét c«ng cô quy ho¹ch, lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp cÊp ®Þa ph¬ng. N¨m 1990, Luning ®· nghiªn cøu kÕt hîp ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai víi ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c cho quy ho¹ch sö dông ®Êt. Trong nghiªn cøu c¸c hÖ thèng canh t¸c, Robert Chamerts n¨m 1985 ®· ®a ra c¸c c¸ch tiÕp cËn nh : TiÕp cËn Sondeo cña Peter Hildeband- ( Hil®ebran,1981); tiÕp cËn “ N«ng th«n - trë l¹i - vÒ n«ng th«n” cña Robert Rhoades- ( Rhoades, 1982); c¸c sö dông côm kiÕn nghÞ cña L.W.Harrington (Harrington, 1980); c¸ch tiÕp cËn theo tµi liÖu cña RobertChamberrs; c¹ch tiÕp cËn “chuÈn ®o¸n vµ thiÕt kÕ cña ICRAF(Rainree) vµ b¶n ph©n tÝch theo vïng c¸c hÖ canh t¸c cña trêng §¹i häc Cornel (Garrett vµ ®ång t¸c gi¶, 1987). N¨m 1990 tæ chøc FAO ®· xuÊt b¶n cuèn Ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c (Farming system development)[13].Trong ®ã ®· kh¸i qu¸t ph¬ng ph¸p tiÕp cËn n«ng th«n tríc ®©y lµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn mét chiÒu (tõ trªn xuèng). Qua nghiªn cøu vµ thùc tiÔn ®· ®a ra ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi nh»m ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng trang tr¹i vµ céng ®ång n«ng th«n trªn c¬ së bÒn v÷ng. Theo Erwin (n¨m 1999), ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c lµ c«ng cô cho ph©n tÝch c¸c trë ng¹i trong hÖ thèng n«ng tr¹i hé gia ®×nh ®Ó x¸c ®Þnh môc tiªu quy ho¹ch, x¸c ®Þnh c¸c kiÓu sö dông ®Êt míi, ®¸nh gi¸ c¸c ph¬ng ¸n sö dông ®Êt kh¸c nhau nh»m môc ®Ých lùa chän ph¬ng ¸n tèt nhÊt. 1.1.2. Nh÷ng nghiªn cøu liªn quan ®Õn sö dông ®Êt cÊp vi m« cã sù tham gia cña ngêi d©n VÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham gia cña ngêi d©n ®· ®îc nhiÒu nhµ khoa häc trªn thÕ giíi, trong níc nghiªn cøu vµ c«ng bè kÕt qu¶. - T¹i héi th¶o quèc tÕ t¹i ViÖt Nam n¨m 1998 vÒ vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp lµng b¶n [50] ®· ®îc FAO ®Ò cËp mét c¸ch kh¸ chi tiÕt c¶ vÒ mÆt kh¸i niÖm lÉn sù tham gia trong viÖc ®Ò xuÊt c¸c chiÕn lîc quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt cÊp lµng b¶n.
5 - T¹i cuéc héi th¶o gi÷a trêng §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam vµ Trêng Tæng hîp Kü thuËt Dresden, vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham gia cña ngêi d©n ®· ®îc Holm Uibrig ®Ò cËp kh¸ ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn [49]. Tµi liÖu ®· ph©n tÝch mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i h×nh canh t¸c cã liªn quan nh: Quy ho¹ch rõng, vÊn ®Ò ph¸t triÓn n«ng th«n, quy ho¹ch sö dông ®Êt, ph©n cÊp h¹ng ®Êt vµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi trong quy ho¹ch sö dông ®Êt. 1.2. ë ViÖt Nam 1.2.1. Mét sè nghiªn cøu vÒ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp - ë ViÖt Nam, tõ thÕ kû 15 trong “V©n ®µi lo¹i ng÷ ” cña Lª Quý §«n ®· khuyªn n«ng d©n ¸p dông lu©n canh víi c©y hä ®Ëu ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lóa. - Trong thêi kú Ph¸p thuéc c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt ®· ®îc c¸c nhµ khoa häc Ph¸p nghiªn cøu ph¸t triÓn víi quy m« réng. - Tõ n¨m 1955 - 1975, c«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®· ®îc tæng hîp mét c¸ch cã hÖ thèng trong ph¹m vi toµn miÒn B¾c. Nhng ®Õn sau n¨m 1975 c¸c sè liÖu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt míi ®îc thèng nhÊt. Xung quanh chñ ®Ò ph©n lo¹i ®Êt ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c triÓn khai thùc hiÖn trªn c¸c vïng sinh th¸i (Ng« NhËt TiÕn, 1986; §ç §×nh S©m, 1994... ) Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn chØ míi dõng l¹i ë møc ®é nghiªn cøu c¬ b¶n, thiÕu biÖn ph¸p ®Ò xuÊt cÇn thiÕt cho viÖc sö dông ®Êt, c«ng t¸c ®iÒu tra ph©n lo¹i ®· kh«ng g¾n liÒn víi c«ng t¸c sö dông ®Êt. Nh÷ng thµnh tùu vÒ nghiªn cøu ®Êt ®ai trong giai ®o¹n trªn lµ c¬ së quan träng gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ, c¶i t¹o, qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong c¶ níc. Tuy nhiªn, ë níc ta vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vi m« cã sù tham gia cña ngêi d©n míi ®îc nghiªn cøu øng dông. CÊp vi m« thùc chÊt ®· ®îc ®Ò cËp tíi trong nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. Cho ®Õn nay nh÷ng nghiªn cøu trªn vÉn cßn hÕt søc t¶n m¹n vµ cha cã sù ph©n tÝch tæng hîp thµnh c¬ së lý luËn ®Ó cã thÓ ¸p dông vµo thùc tiÔn. - C«ng tr×nh “Sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng” cña t¸c gi¶ NguyÔn Xu©n Qu¸t (1996) [27] ®· ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai còng nh m« h×nh sö dông ®Êt
6 tæng hîp bÒn v÷ng, m« h×nh khoanh nu«i vµ phôc håi rõng ë ViÖt Nam. §ång thêi ®Ò xuÊt tËp ®oµn c©y trång thÝch hîp cho c¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp bÒn v÷ng. - Trong c«ng tr×nh ''§Êt rõng ViÖt Nam'' [1], NguyÔn Ngäc B×nh ®· ®a ra nh÷ng quan ®iÓm nghiªn cøu vµ ph©n lo¹i ®Êt rõng trªn c¬ së nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ®Êt rõng ViÖt Nam. - VÒ lu©n canh, t¨ng vô, trång xen, trång gèi vô ®Ó sö dông hîp lý ®Êt ®ai ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶: Ph¹m V¨n ChiÓu (1964); Bïi Huy §¸p (1977); Vò Tuyªn Hoµng (1987); Lª Träng Cóc (1971); NguyÔn Ngäc B×nh (1987); Bïi Quang To¶n (1991) ®Ò cËp tíi viÖc lùa chän hÖ thèng c©y trång phï hîp trªn ®Êt dèc vïng ®åi nói phÝa B¾c ViÖt Nam còng ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m nghiªn cøu. - N¨m 1996, c«ng tr×nh quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp æn ®Þnh ë vïng trung du vµ miÒn nói níc ta cña t¸c gi¶ Bïi Quang To¶n ®· ®Ò xuÊt sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vïng ®åi nói vµ trung du. Hµ Quang Kh¶i, §Æng V¨n Phô (1997) trong ch¬ng tr×nh tËp huÊn hç trî LNXH cña trêng §¹i häc L©m nghiÖp ®· ®a ra kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt vµ ®Ò xuÊt mét sè hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt bÔn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam [14]. Trong ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch vÒ: + Quan ®iÓm vÒ tÝnh bÒn v÷ng. + Kh¸i niÖm tÝnh bÒn v÷ng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. + HÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng. + Kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng. + C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng trong c¸c hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt. Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c ë níc ta ®îc ®Èy m¹nh h¬n tõ sau khi ®Êt níc thèng nhÊt, Tæng côc ®Þa chÝnh [30] ®· tiÕn hµnh quy ho¹ch ®Êt 3 lÇn vµo c¸c n¨m 1978, 1985 vµ 1995. C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, ngµnh l©m nghiÖp ®· ph©n chia ®Êt ®ai toµn quèc thµnh 7 vïng sinh th¸i. VÊn ®Ò hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ qu¶n lý sö dông ®Êt, còng nh hÖ thèng qu¶n lý sö dông ®Êt c¸c cÊp ®îc ®Ò cËp kh¸ ®Çy ®ñ vµ chi tiÕt trong ''Tãm t¾t b¸o c¸o kh¶o s¸t ®ît 1 vÒ LNXH'' nhãm luËt vµ chÝnh s¸ch (1998) cña trêng §¹i häc L©m nghiÖp [41]. Tµi liÖu tËp huÊn "Nh÷ng quy ®Þnh vµ chÝnh s¸ch
7 vÒ qu¶n lý sö dông ®Êt'' cña TrÇn Thanh B×nh (1997) [2], “C¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ” [40]. - Qua viÖc nghiªn cøu hÖ thèng n«ng nghiÖp t¹i khu vùc ®ång b»ng s«ng Hång, §µo ThÕ TuÊn (1998) ®· ph¸t hiÖn ®îc nhiÒu tån t¹i, nguyªn nh©n cña nã, ®Ò xuÊt c¸c môc tiªu vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc [42]. - TrÇn V¨n DiÔn, Ph¹m TiÕn Dòng, Ph¹m ChÝ Thµnh, Ph¹m §øc Viªn (1993) trªn c¬ së tæng hîp c¸c luËn ®iÓm vÒ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi níc ®Ó x©y dùng gi¸o tr×nh hÖ thèng n«ng nghiÖp..Ngoµi phÇn hÖ thèng ho¸ n«ng nghiÖp, c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt chiÕn lîc ph¸t triÓn, dù kiÕn cÊu tróc vµ thø bËc hÖ thèng n«ng nghiÖp c«ng tr×nh hç trî ®¾c lùc cho c«ng t¸c n«ng nghiÖp trªn c¶ 2 ph¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn. C«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt trªn quy m« c¶ níc giai ®o¹n 1995 - 2000 ®· ®îc Tæng côc §Þa chÝnh x©y dùng vµo n¨m 1994. Trong ®ã viÖc lËp kÕ ho¹ch giao ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp cã rõng ®Ó sö dông vµo môc ®Ých kh¸c còng ®îc ®Ò cËp tíi. B¸o c¸o ®¸nh gi¸ tæng qu¸t hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ ®Þnh híng ph¸t triÓn ®Õn n¨m 2000 lµm c¨n cø ®Ó c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c ngµnh thèng nhÊt triÓn khai c«ng t¸c quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt [30]. - Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn n«ng th«n cã ngêi d©n tham gia ®îc ®Ò cËp trong ch¬ng tr×nh tËp huÊn dù ¸n hç trî l©m nghiÖp x· héi cña trêng §¹i häc L©m nghiÖp. C¸c t¸c gi¶: Lý V¨n Träng, NguyÔn B¸ Ng·i, NguyÔn NghÜa Biªn vµ TrÇn Ngäc B×nh (1997) ®· phèi hîp víi c¸c chuyªn gia trong vµ ngoµi níc biªn so¹n [39] tµi liÖu víi nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh nh sau: + C¸c kh¸i niÖm vµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn trong qu¸ tr×nh tham gia, + C¸c c«ng cô cña ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ngêi d©n, + Tæ chøc qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ n«ng th«n, + Thùc hµnh tæng hîp. - Tµi liÖu tËp huÊn vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cã sù tham gia cña ngêi d©n - cña t¸c gi¶ TrÇn H÷u Viªn (1997) ®· kÕt hîp ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt trong níc vµ cña mét sè dù ¸n quèc tÕ ®ang ¸p dông t¹i mét
8 sè vïng cã dù ¸n ë ViÖt Nam [45]. Trong ®ã, t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy vÒ kh¸i niÖm vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt cã ngêi d©n tham gia. - Trong tµi liÖu híng dÉn c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cã sù tham gia cña ngêi d©n, §oµn DiÔm (1997) ®· tËp trung vµo c¸c chñ ®Ò sau: + Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp ë ViÖt Nam; + Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cña dù ¸n GCP/VIE/024/ITA; + Nh÷ng tån t¹i cña quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp ë ViÖt Nam vµ thÕ giíi; + KiÕn nghÞ ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp ®¬n gi¶n cã sù tham gia cña ngêi d©n. 1.2.2. Mét sè nghiªn cøu vÒ viÖc vËn dông ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt vµo thùc tiÔn ë ViÖt Nam - Nghiªn cøu vµ thÝ ®iÓm ®Çu tiªn vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt, giao ®Êt l©m nghiÖp cÊp x· ®îc thùc hiÖn tõ n¨m 1993 t¹i: X· Tö Nª, huyÖn T©n L¹c, x· Hang Kia, Pµ Cß huyÖn Mai Ch©u, tØnh Hoµ B×nh do Dù ¸n ®æi míi chiÕn lîc ph¸t triÓn l©m nghiÖp thùc hiÖn. Sau ®ã, dù ¸n ®· tæng hîp nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm vµ rót ra ®îc c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt ®îc coi lµ mét néi dung chÝnh cÇn ®îc thùc hiÖn tríc khi giao ®Êt trªn c¬ së t«n träng tËp qu¸n n¬ng rÉy cè ®Þnh, lÊy x· lµm ®¬n vÞ ®Ó lËp kÕ ho¹ch vµ giao ®Êt, cã sù tham gia tÝch cùc cña ngêi d©n, giµ lµng, trëng b¶n vµ chÝnh quyÒn x· [43]. CÇn ph¶i cã kÕ ho¹ch sö dông chi tiÕt, tr¸nh ®îc c¸c m©u thuÉn cña céng ®ång ph¸t sinh sau quy ho¹ch. - Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn N«ng th«n miÒn nói ViÖt Nam - Thôy §iÓn giai ®o¹n 1996 - 2001 trªn ph¹m vi cña 5 tØnh: Lµo Cai, Yªn B¸i, Hµ Giang, Tuyªn Quang vµ Phó Thä ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm c«ng t¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng, l©m nghiÖp cÊp x· trªn c¬ së kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cÊp th«n b¶n vµ hé gia ®×nh. Theo Bïi §×nh To¸i vµ NguyÔn H¶i Nam n¨m 1998 [37;19], tØnh Lµo Cai ®· x©y dùng m« h×nh sö dông PRA ®Ó tiÕn hµnh quy ho¹ch sö dông ®Êt; tØnh Hµ Giang ®· x©y dùng quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt 3 cÊp: x·, th«n vµ hé gia ®×nh. §Õn n¨m 1998 trªn toµn vïng dù ¸n cã 78 th«n b¶n ®îc quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai theo
9 ph¬ng ph¸p cã ngêi d©n tham gia. Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt trong giai ®o¹n nµy ®· c¨n cø vµo nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña ngêi sö dông ®Êt víi c¸ch tiÕp cËn tõ díi lªn t¹o ra kÕ ho¹ch cã tÝnh kh¶ thi cao h¬n. Tuy nhiªn, cha t¹o ra sù g¾n kÕt chÆt chÏ gi÷a chñ tr¬ng cña Nhµ níc víi nhu cÇu nguyÖn väng cña nh©n d©n. VÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ ph¶i t×m ra mét ph¬ng ph¸p quy ho¹ch t¹i ®Þa ph¬ng víi sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a u tiªn cña chÝnh phñ vµ nhu cÇu cña céng ®ång. - N¨m 1996, t¸c gi¶ Vò V¨n MÔ vµ Desloges ®· thö nghiÖm ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt cã ngêi d©n tham gia t¹i Qu¶ng Ninh [17] ®· ®Ò xuÊt 6 nguyªn t¾c vµ c¸c bíc c¬ b¶n trong quy ho¹ch sö dông ®Êt trong ®ã cÊp x· ®ãng vai trß ph¸t triÓn trong ph¬ng ph¸p quy ho¹ch. S¸u nguyªn t¾c ®ã lµ: + KÕt hîp hµi hoµ gi÷a u tiªn cña ChÝnh phñ vµ nhu cÇu, nguyÖn väng cña nh©n d©n ®Þa ph¬ng; + TiÕn hµnh trong khu«n khæ luËt ®Þnh hiÖn hµnh vµ c¸c nguån lùc hiÖn cã t¹i ®Þa ph¬ng; + §¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng, chó ý ®Õn céng ®ång d©n téc miÒn nói, nhãm ngêi nghÌo vµ vai trß cña phô n÷; + §¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng; + §¶m b¶o nguyªn t¾c cïng tham gia; + KÕt hîp híng tíi môc tiªu ph¸t triÓn céng ®ång [16;17]. Khi thö nghiÖm ph¬ng ph¸p nµy cho c¸c tØnh Thõa Thiªn HuÕ, Gia Lai vµ Sa §Ðc t¸c gi¶ ®· cho r»ng quy ho¹ch cÊp x· ph¶i dùa trªn t×nh tr¹ng sö dông ®Êt hiÖn t¹i, tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt, c¸c quy ®Þnh cña Nhµ níc vµ nhu cÇu nghÜa vô cña nh©n d©n. Xem xÐt mäi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai vµ sö dông tµi nguyªn[16;17] cho thÊy c¸ch tiÕp cËn tæng hîp vµ toµn diÖn nµy phï hîp vµ xu thÕ chung cña thÕ giíi hiÖn nay vÒ ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p quy ho¹ch tæng hîp. Trong 2 n¨m n¨m 1996 vµ 1997, trong qu¸ tr×nh triÓn khai dù ¸n qu¶n lý nguån níc hå Yªn LËp cã sù tham gia cña ngêi d©n t¹i huyÖn Hoµnh Bå tØnh Qu¶ng Ninh. T¸c gi¶ thö nghiÖm ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch cã sù tham gia cña ngêi d©n ®Ó quy ho¹ch l©m - n«ng nghiÖp cho 3 x·: B»ng C¶, Qu¶ng La vµ D©n Chñ, ph¬ng ph¸p PRA ®îc sö dông ®Ó quy ho¹ch l©m - n«ng nghiÖp vµ x©y dùng dù ¸n cÊp x·, th«n cho 5 lÜnh vùc: Quy ho¹ch l©m nghiÖp,
10 c©y ¨n qu¶ cho qu¶n lý rõng phßng hé, quy ho¹ch trång trät, quy ho¹ch ch¨n nu«i vµ ®ång cá, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn thuû lîi lËp kÕ ho¹ch m¹ng líi tÝn dông th«n b¶n hç trî cña dù ¸n x·. Sau 3 n¨m thùc hiÖn cho thÊy b¶n quy ho¹ch phï hîp víi t×nh h×nh hiÖn t¹i lµ c¬ së v÷ng ch¾c cho lËp kÕ ho¹ch t¸c nghiÖp hµng n¨m. Tuy nhiªn nh÷ng h¹n chÕ do thiÕu nghiªn cøu vÒ ®Êt, ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c dÉn ®Õn viÖc lùa chän c©y trång cha hîp lý. Kinh nghiÖm nµy ®ang ®îc ®óc rót kinh nghiÖm cho nh÷ng n¨m tiÕp theo cña dù ¸n triÓn khai trªn 4 x· míi. N¨m 1996, trªn c¬ së tæng kÕt c¸c kinh nghiÖm nhiÒu n¬i Côc kiÓm l©m cho ra tµi liÖu híng dÉn “Néi dung, biÖn ph¸p vµ tr×nh tù tiÕn hµnh giao ®Êt l©m nghiÖp trªn ®Þa bµn x·’’[6]. §©y lµ tµi liÖu söa ®æi lÇn thø 2 cã nhiÒu bæ sung vµo tµi liÖu n¨m 1994, nã ®¸p øng phÇn nµo vÒ nh÷ng híng dÉn c¬ b¶n vÒ néi dung vµ nguyªn t¾c. Nh÷ng yªu cÇu vÒ chuyªn m«n vµ ph¬ng ph¸p trong híng dÉn nµy cßn mang nhiÒu ph¬ng ph¸p ®iÒu tra truyÒn thèng, phï hîp víi ®iÒu tra rõng tríc ®©y. B¶n híng dÉn nµy cÇn hoµn thiÖn theo híng dõng l¹i ë nh÷ng nguyªn t¾c vµ ph¬ng ph¸p c¬ b¶n, kh«ng nªn cã b¶n híng dÉn chi tiÕt dÉn ®Õn ngé nhËn r»ng quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp cÊp ®Þa ph¬ng theo mét chu tr×nh cøng. - Ch¬ng tr×nh hîp t¸c ViÖt - §øc vÒ ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi S«ng §µ[4]®· nghiªn cøu vµ thö nghiÖm ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp t¹i 2 x· (Tó Nang, ChiÒng HÆc) cña huyÖn Yªn Ch©u thuéc tØnh S¬n La vµ huyÖn Tña Chïa thuéc tØnh Lai Ch©u trªn c¬ së híng dÉn cña Chi côc kiÓm l©m víi c¸ch lµm 6 bíc ®· lÊy cÊp th«n b¶n lµm ®¬n vÞ quy ho¹ch vµ giao ®Êt l©m nghiÖp vµ ¸p dông c¸ch tiÕp cËn LNXH ®èi víi céng ®ång d©n téc vïng cao cã thÓ lµ kinh nghiÖm tèt. Sù kh¸c biÖt víi ch¬ng tr×nh kh¸c lµ lÊy cÊp th«n b¶n lµm ®¬n vÞ quy ho¹ch phï hîp víi ®Æc thï vïng cao, phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu x· héi vµ céng ®ång cña Donovan vµ nhiÒu ngêi kh¸c, n¨m 1997 [11] ë c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam Tõ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu “§Ò tµi’’ cña NguyÔn B¸ Ng·i [20] cïng víi nhãm t vÊn cña dù ¸n khu vùc L©m nghiÖp ViÖt Nam - ADB ®· nghiªn cøu vµ thö nghiÖm ph¬ng ph¸p quy ho¹ch vµ x©y dùng tiÓu dù ¸n cÊp x·. Môc tiªu lµ ®a ra mét ph¬ng ph¸p quy ho¹ch l©m - n«ng nghiÖp cÊp x· cã sù tham gia cña ngêi d©n
11 ®Ó x©y dùng tiÒn dù ¸n l©m - n«ng nghiÖp cho 50 x· cña 4 tØnh: Thanh Ho¸; Gia lai; Phó Yªn vµ Qu¶ng TrÞ. [18]. Kinh nghiÖm rót ra tõ viÖc ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy lµ: + ViÖc tiÕn hµnh quy ho¹ch ph¶i dùa trªn kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ vµ ®iÒu tra nguån lùc mét c¸ch chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ. + TiÕn hµnh quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ c¬ së quan träng cho quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiªp. + TiÕn hµnh ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c lµm c¬ së cho viÖc lùa chän c©y trång vµ ph¬ng thøc sö dông ®Êt. + Quy ho¹ch l©m - n«ng nghiÖp cÊp x· ph¶i ®îc tiÕn hµnh tõ lËp kÕ ho¹ch cÊp th«n b¶n b»ng ph¬ng ph¸p cã sù tham gia trùc tiÕp cña ngêi d©n. + Tæng hîp vµ c©n ®èi kÕ ho¹ch cho ph¹m vi cÊp x· trªn c¬ së: §Þnh híng ph¸t triÓn chiÕn lîc cña cÊp huyÖn, cÊp tØnh. Kh¶ n¨ng hç trî tõ bªn ngoµi; ®èi tho¹i vµ thèng nhÊt trùc tiÕp gi÷a ®¹i diÖn c¸c céng ®ång víi nhau vµ gi÷a céng ®ång víi c¸n bé cña tØnh, huyÖn vµ dù ¸n. + Cã sù nhÊt trÝ chung cña toµn x· th«ng qua c¸c cuéc häp céng ®ång cÊp th«n hoÆc xãm... - Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n n«ng l©m nghiÖp nh dù ¸n PAM, dù ¸n trång rõng ViÖt - §øc t¹i L¹ng S¬n, B¾c Giang, Thanh Ho¸, Qu¶ng Ninh... do GTZ tµi trî còng ®· sö dông triÖt ®Ó ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia. VÒ mÆt lý luËn, mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu cña §inh V¨n §Ò [12], NguyÔn H÷u T©n [29], NguyÔn B¸ Ng·i [20], NguyÔn Phóc Cêng [8]... còng ®· tiÕn hµnh ë mét sè ®Þa ph¬ng, cã nh÷ng ®¸nh gi¸ vµ kÕt qu¶ cã ý nghÜa thùc tiÔn nhÊt ®Þnh. 1.3. §¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam §¸nh gi¸, ph©n tÝch c¸c nghiªn cøu vµ thö nghiÖm vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m , n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam cã thÓ rót ra mét sè kÕt luËn sau: - HiÖn t¹i ViÖt Nam cha cã nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp cÊp ®Þa ph¬ng, ®Æc biÖt lµ cÊp x·.
12 - Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch hiÖn t¹i cßn cha thèng nhÊt vµ ®îc vËn dông rÊt kh¸c nhau ë c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n. - Trong néi dung quy ho¹ch vÉn cha x¸c ®Þnh ®îc mèi quan hÖ gi÷a quy ho¹ch cÊp x· vµ quy ho¹ch cÊp trªn, cha cã sù thèng nhÊt vµ sù riªng rÏ gi÷a quy ho¹ch cÊp x· vµ quy ho¹ch cÊp th«n b¶n. - Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch dùa trªn thuéc tÝnh cña ®Êt ®ai, Ýt xÐt ®Õn tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng cña céng ®ång. - C«ng t¸c quy ho¹ch thêng dùa vµo ý kiÕn chñ quan cña c¸c nhµ quy ho¹ch, thiÕu sù ®ãng gãp vµ tham gia cña ngêi d©n. V× vËy kh«ng khai th¸c ®îc kinh nghiÖm cña ngêi d©n ®Þa ph¬ng vµ tÝnh kh¶ thi kh«ng cao. - C¬ së khoa häc cho quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp cÊp x· cha râ rµng, thùc tiÔn vÒ quy ho¹ch cÊp x· cha nhiÒu ®Ó tæng kÕt ®¸nh gi¸ . V× vËy nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®îc quan t©m vµ tõng bíc hoµn thiÖn trong nghiªn cøu cña luËn v¨n.
13 Ch¬ng 2 Môc tiªu, ®èi tîng, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi 2.1.1. Môc tiªu tæng qu¸t Ph¸t triÓn s¶n xuÊt l©m - n«ng nghiÖp bÒn v÷ng trªn ®Þa bµn x· Mêng Giµng. 2.1.2. Môc tiªu cô thÓ - §¸nh gi¸ ®îc t×nh sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp t¹i x· Mêng Giµng - §Ò xuÊt néi dung c¬ b¶n cña quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp x· Mêng Giµng giai ®o¹n 2007 - 2016 - X©y dùng kÕ ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp x· Mêng Giµng tõ 2007 - 2011 vµ 2012 - 2016. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p hç trî qu¶n lý sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp t¹i x· Mêng Giµng. - Quy ho¹ch sö dông ®Êt cho 1 th«n ®iÓn h×nh. 2.2. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu Do yªu cÇu cña luËn v¨n tèt nghiÖp, do ®iÒu kiÖn thêi gian cã h¹n, nªn ®Ò tµi dõng l¹i ë ph¹m vi nghiªn cøu vµ ®èi tîng sau: - §èi tîng nghiªn cøu: C¸c lo¹i ®Êt ®ai cña x· Mêng Giµng, trong ®ã tËp trung nghiªn cøu s©u vÒ ®Êt l©m - n«ng nghiÖp. - Ph¹m vi nghiªn cøu: X· Mêng Giµng, huyÖn Quúnh Nhai, tØnh S¬n La. 2.3. Néi dung nghiªn cøu (1) Ph¬ng ph¸p luËn trong nghiªn cøu quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp; (2) Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña x· Mêng Giµng : §iÒu kiÖn tù nhiªn, d©n sinh, kinh tÕ - x· héi, tµi nguyªn, hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt l©m - n«ng nghÞªp vµ thùc tr¹ng s¶n xuÊt l©m , n«ng nghiÖp x· Mêng Giµng; (3) Ph©n tÝch ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi, dù b¸o nhu cÇu sö dông ®Êt ®Õn n¨m 2016;
14 (4) Quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp x· Mêng Giµng, huyÖn Quúnh Nhai, tØnh S¬n La; - C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña quy ho¹ch sö dông ®Êt; - X¸c ®Þnh ph¬ng híng, môc tiªu ph¸t triÓn l©m - n«ng nghiÖp vµ ph©n bæ sö dông ®Êt; (5) Quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt: - C¸c c¨n cø lËp quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch; - Quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt giai ®o¹n 2007- 2016. (6) §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn kÕ ho¹ch. (7) Quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp th«n ®iÓn h×nh. 2.4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1. Ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu 2.4.1.1. KÕ thõa tµi liÖu cã s½n - C¸c b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt l©m - n«ng nghiÖp cña x· - T×nh h×nh s¶n xuÊt l©m - n«ng nghiÖp cña x· tõ n¨m 2000 ®Õn 2005 - B¶n ®å hiÖn tr¹ng, b¶n ®å ph©n bè sö dông ®Êt, b¶n ®å giao ®Êt cña x· tû lÖ 1:10.000. - C¸c sè liÖu vÒ thêi tiÕt, khÝ hËu thu thËp t¹i tr¹m khÝ tîng thuû v¨n cña ®Þa ph¬ng. - Th«ng tin thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm trong ®Þa bµn x· vµ khu vùc gi¸p ranh tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2005. - C¸c sè liÖu thèng kª vÒ ®Êt ®ai, c¬ së h¹ tÇng, kÕt qu¶ s¶n xuÊt l©m - n«ng nghiÖp, thÞ trêng gi¸ c¶... ®îc thu thËp t¹i phßng Thèng kª, phßng N«ng nghiÖp vµ PTNT. - C¸c tµi liÖu cã liªn quan: Quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp, quy ho¹ch sö dông ®Êt, quy ho¹ch tæng thÓ cña tØnh, rµ so¸t, bæ sung quy ho¹ch n«ng nghiÖp n«ng th«n cña tØnh S¬n La ®Õn n¨m 2010, c¸c lo¹i b¶n ®å sö dông ®Êt, giao ®Êt, ph¬ng ph¸p quy ho¹ch sö dông ®Êt ®· vµ ®ang ¸p dông t¹i tØnh. - Ph¬ng híng ®êng lèi chÝnh s¸ch, chñ tr¬ng cña tØnh ®èi víi ho¹t ®éng sö dông ®Êt, ho¹t ®éng s¶n xuÊt l©m - n«ng nghiÖp .
15 Ngoµi c¸c nguån tµi liÖu trªn, ®Ò tµi cßn thu thËp mét sè quy ph¹m cña ngµnh, c¸c híng dÉn kü thuËt c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m n«ng nghiÖp do c¸c tæ chøc, ch¬ng tr×nh, dù ¸n... 2.4.1.2. Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra nhanh n«ng th«n B»ng c¸c c«ng cô pháng vÊn vµ tiÕp xóc l·nh ®¹o c¸c ban ngµnh liªn quan t¹i tØnh, huyÖn, x·, th«n vµ hé n«ng d©n. Sö dông c«ng cô nµy ®Ó thu thËp nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n, x¸c ®Þnh s¬ bé c¸c vÊn ®Ò ®Ó x©y dùng ®Ò c¬ng nghiªn cøu vµ ph¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu. 2.4.1.3. Ph¬ng ph¸p x©y dùng luËn chøng cã tham gia cña ngêi d©n HiÖn nay, phÇn lín c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn n«ng th«n vÉn tån t¹i sù tiÕp cËn th«ng tin mét chiÒu, thiÕu sù tham gia cña ngêi d©n. V× vËy viÖc thay ®æi ph¬ng ph¸p tiÕp cËn n«ng th«n (tõ trªn xuèng) b»ng ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi - ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia cña ngêi d©n lµ hÕt søc cÇn thiÕt. * Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia cña ngêi d©n Ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia cña ngêi d©n lµ ph¬ng ph¸p cã kh¶ n¨ng khuyÕn khÝch, hç trî mäi kh¶ n¨ng hiÖn cã cña céng ®ång ®Ó hä x¸c ®Þnh chÝnh x¸c yªu cÇu cña hä, ®Ò ra c¸c môc tiªu råi kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ chóng [7]. C¸c ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n ®· vµ ®ang ®îc ¸p dông ë ViÖt nam, chñ yÕu lµ ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ngêi d©n tham gia (PRA) vµ ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n (RRA). Trong ph¹m vi giíi h¹n cña ®Ò tµi, chØ xin trÝch giíi thiÖu vÒ ph¬ng ph¸p PRA: - Ph¬ng ph¸p PRA: PRA lµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn vµ còng lµ ph¬ng ph¸p häc hái cïng víi ngêi d©n, tõ ngêi d©n vµ b»ng ngêi d©n vÒ ®êi sèng vµ ®iÒu kiÖn n«ng th«n. [7;39] Kh¸i niÖm trªn ®îc Robert Chamchers (1994) ph¸t triÓn nh sau: ''Mét lo¹t c¸c ph¬ng ph¸p tiÕp cËn cho phÐp ngêi d©n n«ng th«n cïng chia sÎ, n©ng cao vµ ph©n tÝch kiÕn thøc cña hä vÒ ®êi sèng vµ ®iÒu kiÖn n«ng th«n ®Ó lËp kÕ ho¹ch vµ hµnh ®éng'' [7;13]. - Sö dông c«ng cô ph©n tÝch xu híng cho c¸c c©y trång chÝnh trong th«n.
16 - Sö dông c«ng cô vÏ s¬ ®å hiÖn tr¹ng th«n, b¶n cã sù tham gia cña ngêi d©n vµ th¶o luËn trªn s¬ ®å. - §i l¸t c¾t (c«ng cô ®iÒu tra tuyÕn) ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖn trang sö dông ®Êt vµ ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c. - Sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu, c¬ héi vµ th¸ch thøc ( SWOT ) ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt. - Häp th«n ®Ó tr×nh bµy kÕt qu¶, th¶o luËn vµ cñng cè th«ng tin. 2.4.1.4 §iÒu tra chuyªn ®Ò - Phóc tra tµi nguyªn rõng tiÕn hµnh ®iÒu tra ngoµi thùc ®Þa ®Ó thu thËp c¸c th«ng tin sau: + §èi víi rõng trång: Thèng kª diÖn tÝch rõng trång theo loµi c©y. Mçi loµi c©y lËp 3 « tiªu chuÈn (¤TC) ë 3 vÞ trÝ ®iÓn h×nh lµ ch©n, sên, ®Ønh ®åi. DiÖn tÝch ¤TC Lµ 500 m2. §o ®Õm D1.3, HVN , ph©n cÊp chÊt lîng c©y rõng, tÝnh to¸n tr÷ lîng rõng / ha, lîng t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m cña rõng. +§èi víi rõng tù nhiªn: Thèng kª diÖn tÝch rõng tù nhiªn theo tr¹ng th¸i. TiÕn hµnh lËp 3 ¤TC, cho mçi tr¹ng th¸i cã diÖn tÝch lín, ë 3 vÞ trÝ ch©n, sên, ®Ønh. DiÖn tÝch ¤TC lµ 1000 m2. §o ®Õm c¸c chØ tiªu D1.3 , Hvn cña nh÷ng c©y cã D1.3  6 cm, ph©n cÊp chÊt lîng c©y rõng, tÝnh to¸n tr÷ lîng/ha vµ lîng t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m. - Ph¬ng ph¸p ph©n 3 lo¹i rõng vµ ph©n cÊp phßng hé: Ph¬ng ph¸p ph©n 3 lo¹i rõng theo tiªu chuÈn ph©n chia 3 lo¹i rõng cña Bé L©m nghiÖp ( Nay lµ Bé NN & PTNT ). Ranh giíi 3 lo¹i rõng dùa vµo ho¹ch ®Þnh trong ph¬ng ¸n quy ho¹ch cña cÊp tØnh vµ huyÖn. KÕt qu¶ ph©n cÊp phßng hé cña x· vµ sù ®iÒu chØnh trªn thùc ®Þa cã sù tham gia cña ngêi d©n. Néi dung ph©n chia 3 lo¹i rõng lµ x¸c ®Þnh ranh giíi 3 lo¹i rõng, x¸c ®Þnh vÞ trÝ gi÷a b¶n ®å vµ thùc tÕ ®Ó ®ãng cét mèc sau nµy, tÝnh to¸n vµ tæng hîp diÖn tÝch c¸c lo¹i rõng vµ x¸c ®Þnh c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh x©y dùng rõng, chuyÓn ho¹ ranh giíi lªn b¶n ®å ph©n chia 3 lo¹i rõng.
17 B¶ng 2.1. Tiªu chÝ vµ kü thuËt ph©n 3 lo¹i rõng STT Lo¹i rõng Tiªu chÝ vµ kü thuËt x¸c ®Þnh 1 Rõng s¶n - Cã ®é cao vµ ®é dèc thÊp so víi khu vùc xuÊt - ThuËn tiÖn cho s¶n xuÊt kinh doanh rõng - N»m trong vïng quy ho¹ch rõng s¶n xuÊt gç... - DÔ ¸p dông kü thuËt vµ Ýt ®Çu t c¬ b¶n - X¸c ®Þnh ranh giíi theo ph¬ng ¸n quy ho¹ch vïng - Bæ sung, ®iÒu chØnh thªm nh÷ng diÖn tÝch cha thùc sù cã nhu cÇu phßng hé, ®Æc dông kh«ng ®¶m b¶o tiªu chuÈn, kÐm gi¸ trÞ. 2 Rõng - §é cao vµ ®é dèc lín, vïng xung yÕu (Khu vùc ®Ønh, ®é phßng hé dèc trung b×nh trªn 250). - B¶o vÖ ®Çu nguån níc, b¶o vÖ ®Êt, chèng xãi mßn, h¹n chÕ thiªn tai, ®iÒu hoµ khÝ hËu - B¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i... - X¸c ®Þnh ranh giíi theo ph¬ng ¸n quy ho¹ch vïng - Bæ sung diÖn tÝch phßng hé côc bé, ®Çu nguån hå ®Ëp, c«ng tr×nh thuû lîi nhá, nguån níc cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t 3 Rõng ®Æc - C¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn, vên Quèc gia, rõng v¨n ho¸ dông - lÞch sö - m«i trêng - N¬i cã nhiÒu mÉu chuÈn hÖ sinh th¸i, c¸c nguån gen thùc ®éng vËt rõng quý hiÕm... - X¸c ®Þnh ranh giíi theo ph¬ng ¸n quy ho¹ch vïng - Bæ sung khu rõng di tÝch, rõng cã tÝnh chÊt t«n gi¸o, tÝn ngìng cña ®Þa ph¬ng. * Ph©n chia rõng phßng hé theo møc ®é xung yÕu -Vïng rÊt xung yÕu: Bao gåm nh÷ng n¬i ®Çu nguån níc, cã ®é dèc lín, gÇn s«ng, gÇn hå, cã nguy c¬ bÞ xãi mßn m¹nh, cã yªu cÇu cao nhÊt vÒ ®iÒu tiÕt níc;. . . de do¹ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n cã nhu cÇu cÊp b¸ch nhÊt vÒ phßng hé ph¶i
18 quy ho¹ch, ®Çu t x©y dùng rõng chuyªn phßng hé, ®¶m b¶o tû lÖ che phñ cña rõng trªn 70%. - Vïng xung yÕu: Bao gåm nh÷ng n¬i cã ®é dèc, møc ®é xãi mßn vµ ®iÒu tiÕt nguån níc trung b×nh; cã ®iÒu kiÖn kÕt hîp ph¸t triÓn s¶n xuÊt l©m nghiÖp, cã yªu cÇu cao vÒ b¶o vÖ vµ sö dông ®Êt, ph¶i x©y dùng rõng phßng hé kÕt hîp s¶n xuÊt, ®¶m b¶o tû lÖ che phñ cña rõng tèi thiÓu 50 %. 2.4.1.5. Chän th«n vµ hé gia ®×nh ®iÒu tra * Chän th«n ®iÒu tra Trong x· chän 3 b¶n ®¹i diÖn ®Æc trng cho x· ®Ó ®iÒu tra. Tiªu chÝ chän th«n nh sau: - §Þa h×nh: kh«ng qu¸ phøc t¹p, ®¹i diÖn cho ®Þa h×nh chung cña toµn x·. - D©n c vµ d©n téc: cã mËt ®é d©n trung b×nh so víi toµn x· vµ ph©n bè t¬ng ®èi ®ång ®Òu; cã c¸c d©n téc Ýt ngêi ®¹i diÖn cho c¸c d©n téc cña x· ®ang sinh sèng. - Tr×nh ®é d©n trÝ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn trung b×nh ®¹i diÖn cho toµn x·. - Sö dông ®Êt: cã ®Çy ®ñ c¸c kiÓu sö dông ®Êt l©m - n«ng nghiÖp ®¹i diÖn cho toµn x·. * Ph¬ng ph¸p chän hé pháng vÊn Mçi b¶n chän 10 hé ®Ó pháng vÊn, trong ®ã 4 hé nghÌo, 3 hé trung b×nh, 3 hé kh¸ giµu. Ph¬ng ph¸p chän hé ®îc tiÕn hµnh nh sau: - §èi víi b¶n ®· ph©n lo¹i hé gia ®×nh: gÆp trëng b¶n ®Ó lÊy danh s¸ch ph©n lo¹i hé gia ®×nh, rót mÉu ngÉu nhiªn 3 lo¹i hé gia ®×nh víi sè lîng nªu trªn. - §èi víi b¶n cha ph©n lo¹i hé gia ®×nh: trong qu¸ tr×nh th¶o luËn nhãm sÏ ph©n chia s¬ bé hé gia ®×nh lµm 3 nhãm: nhãm 1 cã ®iÒu kiÖn tèt nhÊt, nhãm 2 cã ®iÒu kiÖn trung b×nh, nhãm 3 cã ®iÒu kiÖn kÐm nhÊt. Sau ®ã tiÕn hµnh rót mÉu ngÉu nhiªn c¸c lo¹i hé gia ®×nh theo sè lîng ®· ®Ò ra. * Ph¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm - Sö dông c¸c c«ng cô nªu trªn cho ho¹t ®éng th¶o luËn nhãm, néi dung ®i s©u vÒ t×nh h×nh sö ®Êt ®ai vµ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn sö dông ®Êt ®ai, nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n t×m gi¶i ph¸p thÝch hîp.
19 - KhuyÕn khÝch ngêi d©n tham gia th¶o luËn, ®Æc biÖt lµ nhãm ngêi nghÌo vµ phô n÷ ®Ó hä nªu nh÷ng ý kiÕn. * Ph¬ng ph¸p pháng vÊn hé Sö dông b¶ng c©u hái b¸n ®Þnh híng ®Ó t×m hiÓu t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai cÊp hé, nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n vµ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. 2.4.2. Ph¬ng ph¸p tæng hîp vµ ph©n tÝch tµi liÖu 2.4.2.1. TÝnh to¸n thÓ tÝch c©y vµ tr÷ lîng rõng Sö dông biÓu thÓ tÝch 2 nh©n tè ®Ó tÝnh thÓ tÝch vµ tÝnh tr÷ lîng cña ha vµ tÝnh tr÷ lîng cña c¸c hiÖn tr¹ng rõng ®iÒu tra 2.4.2.2. Tæng hîp vµ ph©n tÝch th«ng tin c¬ b¶n vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi - C¸c th«ng tin vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi ®îc tæng hîp vµ ph©n tÝch theo c¸c nhãm sau: + C¸c th«ng tin liªn quan ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh: vÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh ®Þa vËt, khÝ hËu thuû v¨n, thæ nhìng, thùc vËt tù nhiªn ®îc thu thËp ch¾t läc tõ tµi liÖu gèc cña x·, huyÖn vµ tØnh. + C¸c th«ng tin vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi nh: D©n c (d©n sè, thµnh phÇn d©n téc); C¬ cÊu x· héi: (x·, th«n, nhãm hé, hé gia ®×nh); NghÒ nghiÖp, viÖc lµm c¸c dÞch vô x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng (y tÕ, gi¸o dôc, giao th«ng, th«ng tin liªn l¹c, thÞ trêng gi¸ c¶ . . . ) ®îc tæng hîp theo môc ®Ých cña ®Ò tµi. + HÖ thèng th«ng tin liªn quan ®Õn tæ chøc vµ thÓ chÕ ®îc tæng hîp vµ ph©n tÝch b»ng ph¬ng ph¸p SWOT. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tËp trung vµo c¸c chØ tiªu: Tæ chøc céng ®ång, dÞch vô khuyÕn l©m, khuyÕn n«ng, qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng, dÞch vô thó y, ho¹t ®éng tÝn dông céng ®ång. . . 2.4.2.3. Tæng hîp vµ ph©n tÝch th«ng tin ®iÒu tra chuyªn ®Ò + Th«ng tin thu thËp ®îc ®Ó phôc vô quy ho¹ch sö dông ®Êt cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt l©m - n«ng nghiÖp ®îc tæng hîp theo ph¬ng ph¸p tèi u ho¸ môc tiªu vµ ph©n tÝch ®a tiªu chuÈn ¸p dông cho x©y dùng kÕ ho¹ch. Bµi to¸n ph©n tÝch kinh tÕ ®îc sö dông cho viÖc lùa chän c¸c ph¬ng ¸n. + Th«ng tin ®îc tæng hîp cho ph©n tÝch c¸c hÖ thèng canh t¸c theo hÖ thèng b¶ng, b¶n ®å ph©n chia 3 lo¹i rõng vµ ph©n cÊp rõng phßng hé, x©y dùng b¶n ®å quy
20 ho¹ch tû lÖ 1:10.000 ®îc kÕt hîp gi÷a kh¶o s¸t hiÖn trêng vµ tÝnh to¸n néi nghiÖp. Sau ®ã ®îc chuyÓn ho¹ lªn b¶n ®å t¹i hiÖn trêng. + Trong qu¸ tr×nh xö lý tµi liÖu, tiÕn hµnh chØnh lý vµ s¾p xÕp c¸c th«ng tin theo thø tù u tiªn, møc ®é quan träng cña vÊn ®Ò, ph©n tÝch c¸c ý kiÕn, quan ®iÓm ®Ó lùa chän t×m ra gi¶i ph¸p. + Thùc tr¹ng cña c«ng t¸c quy ho¹ch s¶n xuÊt l©m - n«ng nghiÖp ®· vµ ®ang thùc hiÖn ®îc ®¸nh gi¸ theo s¬ ®å SWOT. 2.4.2.4. Ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh tÕ Ph¬ng ph¸p CBA ®îc vËn dông ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c m« h×nh s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã ®Ó lùa chän c¸c m« h×nh sö dông ®Êt cã hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt ®Ó tiÕn hµnh quy ho¹ch s¶n xuÊt. C¸c sè liÖu ®îc tæng hîp vµ ph©n tÝch b»ng c¸c hµm kinh tÕ trong ch¬ng tr×nh EXEL trªn m¸y tÝnh. C¸c chØ tiªu sau ®©y ®îc vËn dông trong ph©n tÝch CBA. * Ph¬ng ph¸p tÜnh Coi c¸c yÕu tè chi phÝ vµ kÕt qu¶ lµ ®éc lËp vµ kh«ng chÞu t¸c ®éng cña yÕu tè thêi gian, môc tiªu ®Çu t vµ biÕn ®éng gi¸ trÞ ®ång tiÒn. - Tæng lîi nhuËn: P = TN - CP (2-1) - Tû suÊt lîi nhuËn trªn chi phÝ: P Pcp = *100 (2-2) Cp - HiÖu qu¶ vèn ®Çu t: P Pv = *100 (2-3) Vt Trong ®ã: P : Tæng lîi nhuËn trong mét n¨m TN: Tæng thu nhËp trong mét n¨m. Cp: Tæng chi phÝ kinh doanh trong mét n¨m. V®t : Vèn ®Çu t trong n¨m. Ngoµi ra cßn sö dông c¸c c«ng thøc tÝnh : - Doanh thu trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch (S).