Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Quy hoạch xây dựng nông thôn mới xã Tam Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An giai đoạn 2012 – 2020

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này nghiên cứu xây dựng phương án quy hoạch, xây dựng nông thôn mới xã Tam Sơn, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân trên địa bàn toàn xã. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Quy hoạch xây dựng nông thôn mới xã Tam Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An giai đoạn 2012 – 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP LÊ THỊ XUÂN QUY HOẠCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI XÃ TAM SƠN, HUYỆN ANH SƠN, TỈNH NGHỆ AN GIAI ĐOẠN 2012 -2020 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP Hà Nội, 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP LÊ THỊ XUÂN QUY HOẠCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI XÃ TAM SƠN, HUYỆN ANH SƠN, TỈNH NGHỆ AN GIAI ĐOẠN 2012 -2020 Chuyên ngành: Lâm học Mã số: 60.62.60 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ SỸ VIỆT Hà Nội, 2012
i LỜI CẢM ƠN Nghiên cứu khoa học là một trong những mục tiêu quan trọng của chương trình đào tạo Cao học lâm nghiệp. Luận văn được hoàn thành theo chương trình đào tạo Cao học khoá 18 (2010 - 2012) tại trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam. Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Lâm nghiệp, Khoa Đào tạo sau đại học, các thầy cô giáo đã giảng dạy và truyền đạt những kiến thức khoa học mới trong cả quá trình học tập , đặc biệt là thầy giáo TS. Lê Sỹ Việt, người trực tiếp hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ, truyền đạt những kiến thức khoa học, kinh nghiệm quý báu và dành những tình cảm tốt đẹp cho tác giả trong quá trình hoàn thành luận văn. Nhân dịp này tác giả xin cảm ơn Phòng Nông nghiệp &PTNT, UBND xã Tam Sơn huyện Anh Sơn tỉnh Nghệ An đã tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho tác giả cho tác giả điều tra thu thập số liệu nội, ngoại nghiệp, cùng toàn thể đồng nghiệp, cơ quan và gia đình đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành luận văn. Mặc dù đã làm việc với tất cả sự nỗ lực, nhưng do hạn chế về trình độ và thời gian, nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Tác giả rất mong nhận được những ý kiến đóng góp xây dựng quý báu của các nhà khoa học và bạn bè đồng nghiệp. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các kết quả, số liệu nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực. Nếu sai tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn Xin trân trọng cảm ơn./. Hà Nội, ngày 30 tháng 10 năm 2012 Tác giả Lê Thị Xuân
ii MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cảm ơn ……………………………………………………………............i Mục lục…………………………………………………………………….….ii Danh mục các từ viết tắt………………………………………………………v Danh mục các bảng……………………………………………………..…....vi ĐẶT VẤN ĐỀ Chương 1 .......................................................................................................... 3 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................................................ 3 1.1. Cơ sở lý luận ....................................................................................... 3 1.1.1. Một số khái niệm .......................................................................... 3 1.1.2. Mô hình phát triển nông thôn mới.............................................. 5 1.1.3. Tổng quan về phát triển nông thôn ............................................. 9 1.1.4. Tổng quan về quy hoạch phát triển nông thôn ........................ 10 1.2. Cơ sở thực tiễn.................................................................................. 12 1.2.1. Kinh nghiệm và bài học của một số nước trên thế giới về sự phát triển mô hình nông thôn mới ...................................................... 12 1.2.2. Kinh nghiêm và một số bài học của Việt Nam về việc xây dựng nông thôn mới ...................................................................................... 16 Chương 2. MỤC TIÊU, NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 21 2.1. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................ 21 2.1.1. Mục tiêu chung .......................................................................... 21 2.1.2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................. 21 2.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................. 21 2.3.Nội dung nghiên cứu ......................................................................... 21 2.3.1. Nghiên cứu điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội xã Tam Sơn ..... 21
iii 2.3.2 Đánh giá thực trạng nông thôn theo xã Tam Sơn bộ Tiêu chí quốc gia về nông thôn mới................................................................... 21 2.3.3. Đánh giá thực trạng các chương trình, dự án đang thực hiện trên địa bàn xã ...................................................................................... 22 2.3.4. Quy hoạch xây dựng NTM xã Tam Sơn giai đoạn 2012– 2020.....22 2.4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................ 22 2.4.1. Phương pháp thu thập số liệu ................................................... 22 2.4.2. Tổng hợp và xử lý số liệu ........................................................... 23 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 25 3.1. Điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội xã Tan Sơn .......................... 25 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ..................................................................... 25 3.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội ............................................................ 32 3.2. Đánh giá thực trạng nông thôn mới xã Tam Sơn theo bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới ...................................................................... 41 3.2.1. Công tác quy hoạch.................................................................... 42 3.2.2. Đánh giá tổng hợp hiện trạng theo tiêu chí nông thôn mới: ... 57 3.2.3. Đánh giá thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực hiện nông thôn mới tại xã Tam Sơn ............................................................ 61 3.2.4. Đánh giá thực trạng các chương trình, dự án đang thực hiện trên địa bàn xã ...................................................................................... 63 3.3. Quy hoạch xây dựng nông thôn mới xã Tam Sơn giai đoạn 2012- 2020 ........................................................................................................... 63 3.3.1. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội của xã: ....................... 63 3.3.2. Định hướng quy hoạch xây dựng nông thôn mới .................... 66 3.3.3. Quy hoạch mạng lưới các điểm dân cư .................................... 67 3.3.4. Quy hoạch hệ thống các trung tâm, công trình công cộng: .... 68 3.3.5. Quy hoạch hệ thống hạ tầng kỹ thuật: ..................................... 72
iv 3.3.6. Thoát nước thải, quản lý chất thải rắn và nghĩa trang ........... 77 3.4. Quy hoạch chi tiết khu vực trung tâm xã ...................................... 80 3.4.1. Quy hoạch sử dụng đất của xã đến năm 2020: ........................ 82 3.4.2. Quy hoạch phát triển sản xuất .................................................. 84 3.4.3. Phương án cấp thoát nước: ....................................................... 91 3.4.4. Công nghiệp - dịch vụ ................................................................ 92 3.5. Công nghiệp - xây dựng, tiểu thủ công nghiệp, làng nghề .......... 93 3.6. Thương mại, dịch vụ ........................................................................ 93 3.7. Văn hoá xã hội và môi trường ........................................................ 96 3.7.1. Giáo dục, đào tạo ....................................................................... 96 3.7.2. Văn hoá thông tin và môi trường .............................................. 96 3.8. Hệ thống Chính trị ........................................................................... 97 3.9. Nhu cầu kinh phí và phân bổ đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật và phát triển sản xuất, phát triển văn hóa, xã hội ................ 98 3.10. Tính khả thi và hiệu quả phương án quy hoạch ....................... 101 3.10.1. Hiệu quả kinh tế ..................................................................... 101 3.10.2. Hiệu quả xã hội ...................................................................... 102 3.10.3. Hiệu quả môi trường ............................................................. 102 3.11. Đề xuất giải pháp quy hoạch ....................................................... 102 KẾT LUẬN, TỒN TẠI, KIẾN NGHỊ ....................................................... 105 1. Kết luận .............................................................................................. 105 2. Tồn tại ................................................................................................ 106 3. Kiến nghị ............................................................................................ 106 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TT Viết tắt Viết đầy đủ 1 CN Công nghiệp 2 CNH-HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa 3 CN-TTCN Công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp 4 DV-TM Dịch vụ - thương mại 5 KTXH Kinh tế xã hội 6 QHPTNT Quy hoạch phát triển nông thôn 7 QSDĐ Quyền sử dụng đất 8 SDĐ Sử dụng đất 9 TH Tiểu học 10 THCS Trung học cơ sở 11 UBND Ủy ban nhân dân 12 XDCB Xây dựng cơ bản 13 NTM Nông thôn mới 14 TG Thế giới 15 PTNT Phát triển nông thôn 16 NVH Nhà văn hóa 17 SX Sản xuất 18 NTTS Nuôi trồng thủy sản
vi DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Trang 3.1 Hiện trạng phân bố dân số xã Tam Sơn năm 2011 32 3.2 Các chỉ tiêu kinh tế xã Tam Sơn 34 3.3 Một số chỉ tiêu ngành trong trọt của xã Tam Sơn 36 3.4 Một số chỉ tiêu ngành chăn nuôi của xã 37 3.5 Hiện trạng sử dụng đất xã Tam Sơn 41 3.6 Tuyến đường trục xã liên thôn 43 3.7 Tuyến đường ngõ xóm 44 3.8 Tuyến đường giao thông nội đồng và đường NL 44 3.9 Thông số kỹ thuật của các tuyến kênh tưới 46 3.10 Tiêu chuẩn kỹ thuật của các tuyến kênh tiêu 46 3.11 Thực trạng chăm sóc sức khỏe của xã Tam Sơn 54 3.12 So sánh hiện trạng theo Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới 58 theo Quyết định 491/QĐ-TTg của Thủ Tướng Chính phủ. 3.13 Dự báo dân số xã Tam Sơn qua các giai đoạn 64 3.14 Dự báo quy hoạch sử dụng đất 65 3.15 Quy hoạch các điểm dân cư 67 3.16 Quy hoạch Nâng cấp đường giao thông thôn xóm 73 3.17 Quy hoạch nâng cấp đường Giao thông nội đồng và đường NL 74 3.18 Quy hoạc mở mới đường nguyên liệu phục vụ sản xuất 75 3.19 Lượng rác thải ra hàng ngày 78 3.20 Tổng hợp sử dụng đất khu trung tâm xã. 81 3.21 Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 83 3.22 Dự báo diện tích năng suất sản lượng một số cây trồng chính 86 3.23 Hệ thống kênh tưới: 87 3.24 Thông số kỷ thuật các tuyến kênh nâng cấp 88 3.25 Dự kiến quy mô đàn gia súc, gia cầm đến năm 2020 của xã 89 3.26 Dự kiến diện tích năng suất, sản lượng NTTS đến năm 2020 91 3.27 Tổng hợp vốn đầu tư cho phát triển sản xuất 95 3.28 Tổng hợp nguồn vốn đầu tư 2012 - 2015 99 3.29 Tổng hợp nguồn vốn đầu tư 2016 - 2020 101
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Trải qua nhiều thời kỳ phát triển kinh tế xã hội, thực hiện nhiều chính sách đổi mới theo cơ chế thị trường, mở rộng hợp tác quan hệ quốc tế trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt sau thời gian Việt Nam gia nhập tổ chức thương mại quốc tế WTO. Đất nước ta đã có những phát triển vượt bậc cả về kinh tế xã hội lẫn văn hóa, giáo dục, chất lượng cuộc sống của người dân dần được cải thiện, giá trị con người ngày càng được khẳng định. Tuy nhiên, giữa thành thị và nông thôn, giữa người giàu và người nghèo vẫn tồn tại một khoảng cách khá lớn. Chính sự khác biệt này là nguyên nhân dẫn đến sự bất bình đẳng trong xã hội. Cho nên sự phát triển vùng nông thôn đang được Đảng, Nhà nước và toàn xã hội quan tâm. Nông thôn có vai trò hết sức quan trọng đối với sự phát triển xã hội của đất nước. Vì vậy những chính sách của Đảng và Nhà nước nhằm phát triển các vùng nông thôn đã và đang triển khai mạnh mẽ, thể hiện ở 19 tiêu chí về nông thôn mới trong đó có tiêu chí về quy hoạch phát triển nông thôn, thể hiện những vấn đề bất cập cũng như tình trạng kém phát triển ở các vùng nông thôn vẫn tồn tại. Nhiều khi không phải là thiếu các điều kiện để phát triển, mà thực trạng kém phát triển đó là do chưa có quy hoạch phát triển hoặc các quy hoạch phát triển cho các vùng đó không còn phù hợp với điều kiện hiện tại nữa. Để khắc phục tình trạng này chúng ta phải chú trọng công tác quy hoạch phát triển, nó luôn đi trước một bước. Bởi vì, quy hoạch phát triển cung cấp những cơ sở vững chắc cho sự phát triển kinh tế xã hội thành công ở địa phương. Xã Tam Sơn nằm ở phía Tây Bắc huyện Anh Sơn, là một xã miền núi, nơi sinh sống của đồng bào các dân tộc Kinh, Thái. Từ trước tới nay xã thiếu quy hoạch phát triển dẫn đến có nhiều xu hướng phát triển chưa phù hợp không theo quy luật phát triển chung, làm kìm hãm sự phát triển của xã.
2 Nhận thức được vấn đề trên, Tôi tiến hành làm luận văn “Quy hoạch xây dựng nông thôn mới xã Tam Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An giai đoạn 2012 – 2020”. Đây là việc làm rất cần thiết nhằm góp phần xây dựng một kết cấu ổn định trong việc sử dụng đất, phát triển cơ sở hạ tầng, phân bố và sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên, nguyên vật liệu có trên địa bàn xã, đồng thời sẽ là cơ sở lý luận cũng như tài liệu tham khảo giúp cho địa phương xây dựng nền kinh tế, xã hội phát triển nhanh, mạnh và bền vững.
3 Chương 1 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Một số khái niệm 1.1.1.1. Khái niệm về nông thôn Hiện nay, trên thế giới chưa thống nhất định nghĩa về nông thôn. Có nhiều quan điểm khác nhau, có quan điểm cho rằng chỉ cần dựa vào trình độ phát triển cơ sở hạ tầng, có quan điểm khác lại cho rằng nên dựa vào chỉ tiêu trình độ tiếp cận thị trường, phát triển hàng hóa để xác định vùng nông thôn. Tuy nhiên, theo quan điểm nhóm chuyên viên Liên hợp quốc đề cập đến khái niệm nông thôn - đô thị để so sánh nông thôn và đô thị với nhau. Khái niệm nông thôn chỉ có tính chất tương đối và luôn biến động theo thời gian, để phản ánh biến đổi về kinh tế xã hội của mỗi quốc gia trên thế giới. Trong điều kiện Việt Nam có thể hiểu: “Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp dân cư này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa-xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác” 1.1.1.2. Khái niệm về phát triển nông thôn Khái niệm phát triển nông thôn mang tính toàn diện, đảm bảo tính bền vững về môi trường. Vì vậy, trong điều kiện của Việt Nam, được tổng kết từ các chiến lược kinh tế xã hội của Chính phủ, thuật ngữ này được hiểu: “Phát triển nông thôn là một quá trình cải thiện có chủ ý một cách bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn và có sự hỗ trợ tích cực của nhà nước và các tổ chức khác”[7]. 1.1.1.3. Khái niệm về phát triển nông thôn bền vững
4 Phát triển nông thôn bền vững là sự phát triển kinh tế - xã hội nông thôn với tốc độ cao, là quá trình làm tăng mức sống của người nông dân nông thôn. Phát triển nông thôn phù hợp với nhu cầu của con người, đảm bảo sự tồn tại bền vững và tiến bộ lâu dài trong nông thôn. Sự phát triển đó dựa trên việc sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên mà vẫn bảo đảm giữ gìn môi trường sinh thái nông thôn. Phát triển nông thôn đáp ứng nhu cầu xã hội hiện nay nhưng không làm cạn kiệt tài nguyên, không để lại hậu quả xấu cho thế hệ tương lai[7]. 1.1.1.4. Khái niệm về nông thôn mới Xây dựng nông thôn mới là biểu hiện cụ thể của phát triển nông thôn, nhằm tạo ra một nông thôn có kinh tế phát triển cao hơn, có đời sống về vật chất, văn hóa và tinh thần tốt, có bộ mặt nông thôn hiện đại. Theo quan điểm chung của các nhà nghiên cứu về mô hình nông thôn mới, là những kiểu mẫu cộng đồng theo tiêu chí mới, tiếp thu những thành tựu khoa học kỹ thuật hiện đại mà vẫn giữ được nét đặc trưng, tinh hoa văn hóa của người Việt Nam. Nhìn chung, mô hình làng nông thôn mới theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa, hợp tác hóa và dân chủ hóa. Có thể quan niệm: “Mô hình nông thôn mới là tổng thể những đặc điểm, cấu trúc tạo thành một kiểu tổ chức nông thôn theo tiêu chí mới, đáp ứng yêu cầu mới đặt ra cho nông thôn trong điều kiện hiện nay, là kiểu nông thôn được xây dựng so với mô hình nông thôn cũ (truyền thống đã có) ở tính tiên tiến về mọi mặt”. 1.1.1.5. Khái niệm về quy hoạch phát triển nông thôn Quy hoạch phát triển nông thôn là vấn đề phức tạp và rộng lớn, nó liên quan đến nhiều ngành khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật, khoa học xã hội và nhân văn. Mục đích của phát triển nông thôn là phát triển đời sống con người với đầy đủ các phạm trù của nó. Phát triển nông thôn toàn diện phải đề
5 cập đến tất cả các mặt kinh tế, văn hoá, xã hội, giáo dục, y tế, an ninh quốc phòng... Sự phát triển của mỗi vùng, mỗi địa phương nằm trong tổng thể phát triển chung của các vùng và của cả nước.Vì vậy “Quy hoạch phát triển nông thôn là quy hoạch tổng thể, nó bao gồm tổng hợp nhiều nội dung hoạt động trong các lĩnh vực kinh tế, văn hoá xã hội và môi trường liên quan đến vấn đề phát triển con người trong các cộng đồng nông thôn theo các tiêu chẩn của phát triển bền vững”. Quy hoạch phát triển nông thôn được coi là quy hoạch tổng thể trên vùng không gian sống của mọi sinh vật bao gồm loài người, động vật, thực vật. Mục tiêu của quy hoạch là đáp ứng sự tăng trưởng liên tục mức sống của con người và phát triển bền vững. Do đó đi đôi với việc phát triển kinh tế, văn hoá xã hội là vấn đề bảo vệ môi trường, bảo vệ sự đa dạng sinh học, giữ gìn cảnh quan thiên nhiên, bảo vệ và tái tạo tài nguyên để phục vụ cho lợi ích lâu dài của các thế hệ mai sau. 1.1.2. Mô hình phát triển nông thôn mới 1.1.2.1. Quan điểm về mô hình nông thôn mới Những năm gần đây, mô hình nông thôn mới không còn là tên gọi mới mẻ đối với nước ta, mô hình phát triển nông thôn đã góp phần quan trọng trong việc phát triển và cải thiện nông thôn nước ta. Việc xây dựng mô hình phát triển nông thôn mới là một quá trình chuyển đổi căn bản chiến lược phát triển kinh tế - xã hội nông thôn nước ta. Việc xây dựng mô hình phát triển nông thôn mới là một quá trình chuyển đổi căn bản chiến lược phát triển kinh tế - xã hội nông thôn Việt Nam từ hướng chủ yếu là tự cung, tự cấp sang hướng đáp ứng theo nhu cầu thị trường. Đồng thời, đảm bảo sự tham gia tối đa của người dân vào quá trình phát triển theo dân biết, dân bàn, dân đóng góp, dân kiểm tra, dân quản lý thành quả và dân hưởng lợi. Đây là cơ sở để phát huy nội lực, hướng vào phát triển bền vững.
6 Mô hình nông thôn mới là tập hợp các hoạt động qua lại, để cụ thể hóa các chương trình phát triển nông thôn; mô hình nhằm bố trí sử dụng các nguồn tài chính, lao động, phương tiện, vật tư thiết bị để tạo ra các sản phẩm hay dịch vụ trong một thời gian xác định và thỏa nãm các mục tiêu về kinh tế, xã hội và môi trường cho sự phát triển bền vững ở nông thôn. Đây là quan điểm có tính khái quát và có tính mạch lạc về mô hình phát triển nông thôn mới. Như vậy, mô hình phát triển nông thôn mới có đặc điểm chung nhất là gắn với nông nghiệp, nông thôn, nông dân. 1.1.2.2. Một số đặc trưng cơ bản của mô hình NTM Một là, đối tượng của mô hình nông thôn mới là làng - xã. Làng - xã thực sự là một cộng đồng, chịu sự quản lý của nhà nước, tuy nhiên Nhà nước không can thiệp sâu vào đời sống nông thôn, mà trên tinh thần tôn trọng tính tự quản của người dân thông qua hương ước, lệ làng (không trái với Pháp luật của Nhà nước). Hai là, đáp ứng yêu cầu sản xuất hàng hóa, đô thị hóa, chuẩn bị những điều kiện vật chất và tinh thần giúp nông dân làm ăn sinh sống và trở nên thịnh vượng ngay trên mảnh đất mà họ gắn bó lâu đời. Trước hết, tạo mọi điều kiện cho người dân có thể làm giàu trên chính quê hương của mình, hay nói cách khác là “ly nông bất ly hương” Ba là, nông dân biết khai thác hợp lý và nuôi dưỡng các nguồn lực, tăng trưởng kinh tế cao và bền vững, môi trường tự nhiên được giữ gìn, khai thác tốt tiềm năng du lịch, khôi phục ngành nghề truyền thống, ngành nghề tiểu thủ công nghiệp. Bốn là, dân chủ nông thôn được mở rộng và đi vào thực chất. Các chủ thể nông thôn (Lao động nông thôn, chủ trang trại, hộ nông dân, các tổ chức phi chính phủ, Nhà nước, tư nhân…tham gia tích cực trong mọi quá trình ra quyết định về chính sách phát triển nông thôn; thông tin minh bạch, thông
7 suốt và hiệu quả giữa các tác nhân có liên quan; phân phối công bằng. Người nông dân thực sự “được tự do và tự quyết định trên luống cày, thửa ruộng của mình” lựa chon phương án sản xuất, kinh doanh làm giàu cho mình, cho quê hương theo đúng chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của nhà nước. Năm là, nông dân, nông thôn có văn hóa, trí tuệ được nâng lên, sức lao động được giải phóng, nhân dân tích cực tham gia vào quá trình đổi mới. Đó chính là sức mạnh nội sinh của làng - xã trong công cuộc xây dựng nông thôn mới. Các tiêu chí này đang trở thành mục tiêu, yêu cầu trong hoạch định chính sách về mô hình nông thôn mới ở nước ta trong giai đoạn hiện nay[14]. 1.1.2.3. Vai trò mô hình NTM trong phát triển kinh tế xã hội * Về kinh tế: Nông thôn có nền sản xuất hàng hóa mở, hướng đến thị trường, giao lưu và hội nhập. Để đạt được điều đó, cơ sở vật chất của nông thôn phải hiện đại, tạo điều kiện thuận lợi cho mở rộng sản xuất, giao lưu buôn bán, chăm sóc sức khỏe cộng đồng. - Thúc đẩy nông nghiệp, nông thôn phát triển nhanh, kích thích mọi người tham gia sản xuất hàng hóa, hạn chế rủi ro cho nông dân. - Phát triển các hình thức sở hữu đa dạng, trong đó chú ý xây dựng mới các HTX theo mô hình kinh doanh đa ngành. Hỗ trợ các HTX ứng dụng tiến độ khoa học - công nghệ phù hợp với các phương án sản xuất, kinh doanh phát triển ngành nghề ở nông thôn. - Sản xuất hàng hóa với chất lượng sản phẩm mang nét độc đáo, đặc sắc của từng vùng, địa phương. * Về chính trị: Phát huy dân chủ với tinh thần tôn trọng pháp luật, gắn lệ làng, hương ước với pháp luật để điều chỉnh hành vi con người, đảm bảo tính pháp lý, phát huy tính tự chủ làng xã.
8 * Về văn hóa - xã hội: Xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư, giúp nhau xóa đói giảm nghèo, vươn lên làm giàu chính đáng. * Về con người: Xây dựng nhân vật trọng tâm của mô hình nông thôn mới, đó là người nông dân sản xuất hàng hóa khá giả, giàu có; là người nông dân kết tinh các tư cách: công dân của làng, người con của các dòng họ, gia đình. * Về môi trường: Môi trường sinh thái phải được bảo tồn xây dựng và củng cố. Bảo vệ rừng, chống ô nhiễm nguồn nước, môi trường không khí và chất thải từ các khu công nghiêp để nông thôn phát triển bền vững. Các nội dung trên trong cấu trúc vai trò mô hình nông thôn mới có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Nhà nước đóng vai trò chỉ đạo, tổ chức điều hành quá trình hoạch định và thực thi chính sách. Trên tinh thần đó, các chính sách kinh tế - xã hội ra đời tạo hiệu ứng tổng hợp [14]. 1.1.2.4. Điều kiện cần có để xây dựng nông thôn mới theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Ngày 16/4/2010, Thủ tướng Chính phủ đã ra quyết định số 491 ban hành Bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới. Bộ tiêu chí đã đưa ra các chỉ tiêu toàn diện về quy hoạch, hạ tầng, kinh tế, tổ chức sản xuất, văn hóa, xã hội, môi trường và hệ thống chính trị. Phải coi đây là cuộc vận động toàn diện, đưa xây dựng nông thôn mới thành quyết tâm chính trị của cả hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân. Điều quan trọng nhất là phải phát huy tối đa vai trò của chủ thể, vậy chủ thể của nông thôn mới là ai [6]. Mục tiêu cuối cùng của xây dựng nông thôn mới là nâng cao toàn diện đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, vì vậy nông dân chính là chủ thể của nông thôn mới. Có ý kiến cho rằng xây dựng nông thôn mới sẽ cần phải có nguồn vốn đầu tư rất lớn từ nhà nước. Trước tiên, phải xác định đây không phải là dự án để chờ đầu tư mà đây là một chương trình phát triển tổng
9 hợp về kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội và cần hiểu rõ vai trò của nhân dân, của cộng đồng là chủ thể xây dựng nông thôn mới tại địa bàn, lấy nội lực là căn bản. Nội lực ở đây bao gồm công sức, tiền của do người dân và cộng đồng đóng góp để chỉnh trang nơi ở của chính gia đình mình như: Xây dựng nâng cấp nhà cửa, xây dựng các công trình vệ sinh, tham gia trực tiếp ngày công lao động… 1.1.3. Tổng quan về phát triển nông thôn Phát triển nông thôn là vấn đề thường được quan tâm nhiều trên thế giới. Đặc biệt nước ta là một nước nông nghiệp lạc hậu với 70% dân số là nông dân. Vì vậy, phải có kế hoạch phát triển nông thôn để tiến tới phát triển toàn diện trên cả nước. Phát triển nông thôn là vấn đề phức tạp và rộng lớn, nó liên quan đến nhiều ngành khoa học: khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, khoa học kỹ thuật và khoa học nhân văn. Mục đích của phát triển nông thôn là phát triển đời sống con người với đầy đủ các phạm trù của nó (vật chất, tinh thần và giá trị cuộc sống). Phát triển nông thôn đề cập toàn diện đến tất cả các mặt kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, y tế, an ninh quốc phòng… Theo Uma Lele trong tài liệu nghiên cứu “Kế hoạch phát triển nông thôn ở Châu Phi thì: Phát triển nông thôn được định nghĩa là sự cải thiện mức sống của số lớn dân chúng thu nhập thấp đang cư trú ở các vùng nông thôn và tự lực thực hiện quá trình phát triển của họ[18]. Theo Nandasema Ratnapana thì: Phát triển nông thôn không thể là một hoạt động cục bộ, rời rạc và thiếu quyết tâm. Nó phải là một hoạt động của tổng thể, liên tục diễn ra trong cả quốc gia. Ở Việt Nam chúng ta đã nghiên cứu và thảo luận về sự phát triển. Chúng ta đã và đang có những suy nghĩ xây dựng mục tiêu và chương trình hành động cho sự phát triển của từng vùng, từng địa phương và toàn quốc.
10 Nhũng thành tựu đạt được trong sự phát triển đất nước những năm vừa qua đã làm cho bộ mặt nông thôn thay đổi rõ rệt. Kết cấu hạ tầng được đầu tư cải tạo hoàn thiện hơn, những tiến bộ kĩ thuật trong sản xuất được áp dụng đã làm tăng năng suất cây trồng, vật nuôi và giá trị sản lượng nông nghiệp, tăng trưởng kinh tế và mức thu nhập bình quân đầu người môi trường sống cũng đang dần dần được cải thiện.. Thực tế những năm qua Việt Nam cũng đã có sự thay đổi về quan điểm và cách nhìn nhận sự phát triển, đã có sự đổi mới về chính sách và chương trình hành động, sửa chữa những sai lầm đã mắc phải và chú ý đến sự phát triển toàn diện con người. Đối với nước ta hiện nay nông nghiệp vẫn đang đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, địa bàn nông thôn càng trở nên đặc biệt quan trọng trong chiến lược phát triển của đất nước theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. 1.1.4. Tổng quan về quy hoạch phát triển nông thôn Quy hoạch phát triển nông thôn là quy hoạch tổng thể, là hệ thống các biện pháp xây dựng một cơ cấu hợp lý với cơ cấu đất đai và sử dụng có hiệu quả các nguồn tài nguyên, các công trình kinh tế - văn hóa - xã hội, nguồn lao động, tăng cường xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển lực lượng sản xuất để phát triển kinh tế, xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển lực lượng sản xuất để phát triển kinh tế, xây dựng nông thôn mới và xã hội mới. Mục đích của quy hoạch phát triển nông thôn là khắc phục những khó khăn và cải thiện các điều kiện sống ở các vùng nông thôn, biến địa bàn nông thôn thành những nơi hấp dẫn để người dân nông thôn có thể cải thiện cuộc sống ngay trên quê hương mình tránh được tình trạng di cư bất đắc dĩ ra thành phố. Quy hoạch phát triển nông thôn căn cứ vào những điểm sau: Nhu cầu hàng hóa và mức độ sản xuất hàng hóa trong đời sống xã hội; cơ sở vật chất, kĩ thuật, công nghệ; khả năng phân phối sử dụng sản phẩm hàng hóa trong đời
11 sống xã hội; hướng dẫn và hỗ trợ của nhà nước về phát triển kinh tế xã hội; yêu cầu bảo vệ môi trường và cân bằng sinh thái. Trên thế giới công tác quy hoạch phát triển nông thôn đã được tiến hành từ lâu và đạt được những thành quả nhất định. Ở Bungari, quy hoạch phát triển kinh tế xã hội vùng nhằm mục đích sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên của vùng, bố trí hợp lý các hoạt động của con người nhằm tái tạo sản xuất mở rộng, xây dựng đồng bộ môi trường sống. Khi đó người ta quy hoạch lãnh thổ đất nước được phân thành các vùng khác nhau theo vị trí, đặc điểm, mục đích. Tại Pháp, người ta đề ra mô hình quy hoạch vùng dựa trên quan điểm chung của các mô hình quy hoạch vùng M.Thesmneevin và được áp dụng thành công ở miền tây nước cộng hòa Coote d’Ivoire. Mô hình này thực chất là một bài toán quy hoạch tuyến tính cấu trúc bao gồm các hoạt động sản xuất (sản xuất nông nghiệp, hoạt động khai thác rừng, hoạt động đô thị), phân chia cơ cấu lao động, cân đối xuất nhập, thu chi và các cân đối khác. Mục đích của quy hoạch chính là khai thác lãnh thổ theo hướng tăng thêm các giá trị sản phẩm của xã hội theo phương pháp mô hình hóa trong điều kiện thực tiễn của vùng, so sánh với vùng xung quanh và nước ngoài. Ở Việt Nam công tác quy hoạch phát triển nông thôn đang được quan tâm cả về mặt lý luận và thực tiễn. Đặc biệt trong tình hình Việt Nam đang trong quá trình CNH – HĐH đất nước thì quy hoạch phát triển vùng càng trở nên quan trọng. Với chủ trương, chính sách, chương trình hoạt động cụ thể nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của Đảng và Nhà nước, công tác quy hoạch phát triển vùng ở nước ta có những bước tiến bộ và thu được những thành tựu trên nhiều mặt. Trong đó, kinh tế đang chuyển dịch cơ cấu theo hướng phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, phát triển nông - lâm - ngư nghiệp gắn liền với công nghiệp, chế biến và dịch vụ. Xây dựng cơ sở hạ
12 tầng nông thôn hiện đại hơn, nâng cao chất lượng sống của nhân dân, đồng thời gắn liền sự phát triển kinh tế xã hội với bảo vệ môi trường sinh thái. Ngày 16 tháng 4 năm 2010 Thủ tướng Chính phủ đã kí quyết định ban hành “Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới” bao gồm 19 tiêu chí với 5 nhóm cụ thể: Nhóm tiêu chí về quy hoạch, về hạ tầng KT – XH, về kinh tế và tổ chức sản xuất, về văn hóa – xã hội – môi trường và về hệ thống chính trị. Mỗi tiêu chí đều được quy định mức chỉ tiêu cụ thể đối với từng xã để được công nhận đạt xã nông thôn mới. Nhìn chung, việc xây dựng bộ tiêu chí này không ngoài mục đích nâng cao chất lượng nông thôn Việt Nam, nâng cao đời sống người dân nông thôn và do vậy luôn đề cao vai trò của nông dân với tư cách là chủ thể của quá trình phát triển nông thôn. Đặc biệt, xã Tam Sơn là một xã miền núi, đời sống nhân dân rất khó khăn nên việc xây dựng phương án Quy hoạch phát triển nông thôn hợp lý theo bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới là vấn đề cấp thiết. 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Kinh nghiệm và bài học của một số nước trên thế giới về sự phát triển mô hình nông thôn mới 1.2.1.1. Mô hình “Làng mới” ở Hàn Quốc [14]. Hàn quốc vào những năm 1960 vẫn là một nước chậm phát triển, nông nghiệp là hoạt động chính với khoảng 2/3 dân số sống ở khu vực nông thôn. Những suy nghĩ mang tính thụ động và ỷ lại ở phần đông nông dân cần được thay đổi; do vậy, các chính sách mới khơi dậy được niềm tin và tình tích cực đối với việc phát triển nông thôn, khơi dậy tính độc lập, hăng say lao động của đội ngũ nông dân ở khu vực nông thôn. Mục tiêu chính của chính sách mới là làm cho người dân có niềm tin và trở nên tích cực đối với sự nghiệp phát triển nông thôn, làm việc chăn chỉ,