Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Ứng dụng công cụ (GIS), ảnh viễn thám (RS) và các chỉ tiêu kinh tế - sinh thái để quy hoạch phát triển lâm nghiệp tổng thể bền vững huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:90

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn này nghiên cứu xây dựng bản đồ hiện trạng sử dụng đất và các trạng thái rừng huyện Yên Thế. Phân tích, đánh giá hiện trạng sử dụng đất và các trạng thái rừng. Đánh giá hiệu quả tổng hợp về kinh tế, môi trường đối với các mô hình canh tác. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Ứng dụng công cụ (GIS), ảnh viễn thám (RS) và các chỉ tiêu kinh tế - sinh thái để quy hoạch phát triển lâm nghiệp tổng thể bền vững huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP -------------------- NGUYỄN THỊ NGÀ ỨNG DỤNG CÔNG CỤ (GIS), ẢNH VIỄN THÁM (RS) VÀ CÁC CHỈ TIÊU KINH TẾ - SINH THÁI ĐỂ QUY HOẠCH PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP TỔNG THỂ BỀN VỮNG HUYỆN YÊN THẾ, TỈNH BẮC GIANG CHUYÊN NGÀNH: LÂM HỌC MÃ SỐ: 60.62.60 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP HÀ NỘI, 2010
Công trình được hoàn thành tại TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. HOÀNG SỸ ĐỘNG Phản biện 1: TS. Đỗ Xuân Lân Phản biện 2: TS. Phùng Văn Khoa Luận văn sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận văn thạc sỹ khoa học lâm nghiệp, họp tại: Trường Đại học Lâm nghiệp Vào hồi 15 giờ 30 phút ngày 29 tháng 10 năm 2010 Có thể tìm hiểu luận văn tại: Thư viện Trường Đại học Lâm nghiệp
1 §Æt VÊn ®Ò Rõng ®ãng mét vai trß quan träng ®èi víi ®êi sèng cña con ng-êi ®Æc biÖt lµ ®ång bµo sèng ë vïng n«ng th«n miÒn nói cã cuéc sèng phô thuéc nhiÒu vµo rõng. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do søc Ðp vÒ gia t¨ng d©n sè dÉn ®Õn nhu cÇu sö dông c¸c s¶n phÈm tõ rõng cña con ng-êi ngµy cµng cao nªn diÖn tÝch vµ chÊt l-îng rõng kh«ng ngõng bÞ suy kiÖt. ViÖc quy ho¹ch, sö dông rõng vµ ®Êt rõng cã hiÖu qu¶ lµ c«ng viÖc ®-îc quan t©m cña nhiÒu quèc gia trong ®ã cã ViÖt Nam, khai th¸c hîp lý nguån tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng ®ang lµ môc tiªu chiÕn l-îc cña mét nÒn l©m nghiÖp bÒn v÷ng. Tuy nhiªn, nh÷ng con sè thèng kª gÇn ®©y ë ViÖt Nam cho thÊy tû lÖ diÖn tÝch ®Êt cã rõng ®· gi¶m ®i kh¸ nhanh, n¨m 1943 tû lÖ che phñ cña rõng lµ 43% th× tíi n¨m 1990 chØ cßn 28,4% tæng diÖn tÝch c¶ n-íc. HiÖn nay, chÝnh phñ, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n vµ chÝnh quyÒn c¸c ®Þa ph-¬ng ®· quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn vÊn ®Ò b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng. C¸c chÝnh s¸ch cô thÓ hç trî c«ng t¸c b¶o vÖ rõng nh-: QuyÕt ®Þnh 02 vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp cho c¸c tæ chøc, hé gia ®×nh vµ c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp, Quy ®Þnh vÒ kho¸n vµ ph¸t triÓn rõng (QuyÕt ®Þnh 202/TTg), QuyÕt ®Þnh 08 cña Thñ t-íng ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý 3 lo¹i rõng, nªn diÖn tÝch rõng cã chiÒu h-íng t¨ng lªn. Theo sè liÖu thèng kª cña Bé NN % PTNT n¨m 2004, ®é che phñ cña rõng cña c¶ n-íc lµ 34,2 % so víi tæng diÖn tÝch ®Êt tùn nhiªn. Tuy nhiªn, chÊt l-îng cña rõng vÉn ë trong t×nh tr¹ng suy tho¸i cßn xa møc æn ®Þnh v× vËy ch-a ®¸p øng yªu cÇu cung cÊp l©m s¶n. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn theo mét h-íng tiÕp cËn míi víi viÖc øng dông c«ng nghÖ hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS), viÔn th¸m vµ nguyªn t¾c kinh tÕ - sinh th¸i vµo qu¶n lý tµi nguyªn nh- mét nhu cÇu kh¸ch quan. §èi víi ngµnh l©m nghiÖp, viÖc øng dông hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý vµ ¶nh viÔn th¸m ®· ®-îc ¸p dông vµ cã nhiÒu thµnh tùu tèt ®Ñp. Yªn ThÕ lµ mét huyÖn miÒn nói, vïng ®Çu nguån cña tØnh B¾c Giang. V× vËy, vïng nµy cã vai trß quan träng trong viÖc ®iÒu hoµ nguån n-íc, h¹n
2 chÕ lò lôt vµ b¶o vÖ ®Êt, m«i trêng… Qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn, trong ®ã cã qu¶n lý tµi nguyªn rõng cña huyÖn Yªn ThÕ ®ang gÆp ph¶i nh÷ng vÊn ®Ò khã kh¨n cÇn ®-îc gi¶i quyÕt. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë viÖc ch-a tu©n thñ nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ x©y dùng rõng phßng hé ®Çu nguån mµ tr-íc tiªn lµ ph©n cÊp ®Çu nguån vµ qu¶n lý sö dông ®Êt. HËu qu¶ ®ã g©y nhiÒu khã kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lý, chØ ®¹o ph¸t triÓn l©m nghiÖp vµ ®· lµm ¶nh h-ëng ®Õn kh¶ n¨ng cña rõng, h¹n chÕ ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ vµ ®ßi hái cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi còng nh- b¶o vÖ m«i tr-êng sinh th¸i vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “øng dông c«ng cô (GIS), ¶nh viÔn th¸m (RS) vµ c¸c chØ tiªu kinh tÕ - sinh th¸i ®Ó quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp tæng thÓ bÒn v÷ng huyÖn Yªn ThÕ, tØnh B¾c Giang”
3 Ch-¬ng 1 §Æc ®iÓm ®èi t-îng vµ tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. §Æc ®iÓm ®èi t-îng nghiªn cøu 1.1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn a. VÞ trÝ ®Þa lý Yªn ThÕ lµ mét huyÖn miÒn nói cña tØnh B¾c Giang, n»m ë vïng trung du vµ miÒn nói phÝa b¾c. Trung t©m huyÖn c¸ch thñ ®« Hµ Néi 75km vÒ h-íng §«ng B¾c. Ranh giíi cña huyÖn tiÕp gi¸p víi c¸c ®Þa ph-¬ng sau: - PhÝa §«ng gi¸p huyÖn L¹ng Giang - B¾c Giang. - PhÝa T©y gi¸p huyÖn §ång Hû, Vâ Nhai, Phó B×nh - Th¸i Nguyªn. - PhÝa Nam gi¸p huyÖn T©n Yªn - B¾c Giang. - PhÝa B¾c gi¸p huyÖn H÷u Lòng - L¹ng S¬n. C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh cña huyÖn Yªn ThÕ gåm 19 x· vµ 2 thÞ trÊn. b. §Þa h×nh, ®Þa m¹o §Þa h×nh cña huyÖn Yªn ThÕ cã ®é dèc tõ B¾c xuèng Nam vµ tõ T©y sang §«ng, chia lµm 3 vïng râ rÖt: vïng nói cao phÝa B¾c; vïng ®åi nói tho¶i xen kÏ gi÷a c¸c c¸nh ®ång nhá hÑp; vïng ®åi nói thÊp xen kÏ ruéng vµ c¸c b·i b»ng ph¼ng. c. §Þa chÊt, thæ nh-ìng Theo lÞch sö kiÕn t¹o ®Þa chÊt, ®¸ mÑ ë ®©y chñ yÕu lµ ®¸ trÇm tÝch nh- ®¸ v«i, phiÕn th¹ch, ®¸ biÕn chÊt vµ xen kÏ ®¸ m¸c ma axit (Granit), ®· m¾c ma trung tÝnh (Gabro). C¸c lo¹i ®¸ nµy tr¶i qua thêi gian dµi phong ho¸ cña miÒn nhiÖt ®íi vµ do c¸c nguyªn nh©n kh¸c nªn ®· h×nh thµnh nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau. D-íi ®©y lµ ®Æc ®iÓm cña mét sè lo¹i chÝnh nh- sau: §Êt feralit mïn trªn nói cã mÇu x¸m ®en, ph©n bè hÇu hÕt c¸c x· cã ®é cao >700m. Lo¹i ®Êt nµy ®-îc h×nh thµnh tõ c¸c lo¹i ®¸ mÑ phiÕn th¹ch sÐt, phiÕn th¹ch Mica vµ ®¸ hçn hîp víi tÇng ®Êt máng < 50 cm. Thµnh phÇn c¬ giíi cña ®¸ feralit mïn trªn nói lµ thÞt nhÑ tuy nhiªn nÕu kh«ng cã thùc vËt che
4 phñ, ®Êt dÔ bÞ xãi mßn rÊt m¹nh. V× lo¹i ®Êt nµy ph©n bè trªn nói nªn th-êng cã thùc vËt che phñ v× vËy ®Êt cßn kh¸ tèt, giÇu dinh d-ìng. §Êt feralit mÇu x¸m vµng ph¸t triÓn trªn ®¸ Sa th¹ch, PhiÕn th¹ch sÐt ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng nói thÊp gåm c¶ trªn c¸c vïng ®åi. Nhãm ®Êt nµy cã thµnh phÇn c¬ giíi tõ thÞt nhÑ ®Õn thÞt trung b×nh. HiÖn nay, tÇng ®Êt mÆt ®· bÞ xãi mßn do kh«ng cã líp thùc vËt che phñ tuy nhiªn lo¹i ®Êt nµy vÉn cßn kh¶ n¨ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. §Êt feralit n©u ®á, n©u x¸m ph¸t triÓn trªn ®¸ v«i lµ s¶n phÈm phong ho¸ tïa ®¸ v«i ph©n bè ë hÇu hÕt c¸c x· trong huyÖn. Nhãm ®Êt nµy cã ®Æc ®iÓm t¬i xèp, giÇu dinh d-ìng, thÝch hîp trång c©y l-¬ng thùc, c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp vµ kÕt hîp ch¨n nu«i… 1.1.2. §Æc ®iÓm khÝ hËu Yªn ThÕ lµ mét huyÖn thuéc vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi, giã mïa, nhiÖt ®é trung b×nh hµng n¨m lµ kho¶ng 21 - 230 C. Th¸ng cã nhiÖt ®é cao nhÊt lµ th¸ng 6 (30 - 350C), th¸ng cã nhiÖt ®é thÊp nhÊt lµ th¸ng 1 910 - 150c). Do n»m trªn ®Þa h×nh chia c¾t phøc t¹p, ®Þa h×nh ®a d¹ng nªn biªn ®é nhiÖt ngµy ®ªm kh¸ cao tõ 7,0 - 7,50C. - VÒ chÕ ®é Èm §é Èm kh«ng khÝ trung b×nh cña huyÖn Yªn ThÕ dao ®éng tõ 80 - 90, trong c¸c th¸ng mïa hÌ nhÊt lµ tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9 ®é Èm t-¬ng ®èi th-êng ®¹t 90 - 93%. Mïa ®«ng cã ®é Èm t-¬ng ®èi thÊp h¬n nh-ng còng kho¶ng 78 - 81% (th¸ng 12 - 1). ChÝnh nh÷ng nguyªn nh©n trªn mµ trong c¸c th¸ng mïa ®«ng xÈy ra t×nh tr¹ng thiÕu n-íc nghiªm träng ®èi víi c©y trång, vËt nu«i vµ thËm trÝ g©y khã kh¨n ®èi víi ®êi sèng cña nh©n d©n ë ®©y. - VÒ chÕ ®é m-a L-îng m-a ph©n bæ kh«ng ®Òu gi÷a c¸c th¸ng trong n¨m, tËp trung chñ yÕu tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9, chiÕm 70% l-îng m-a c¶ n¨m. L-îng m-a trung b×nh n¨m ®¹t 1.454 mm, l-îng bèc h¬i tung b×nh trong n¨m biÕn ®éng tõ 800 - 1000 mm (theo kÕt qu¶ cña trung t©m khÝ t-îng B¾c Giang n¨m 2009).
5 1.1.3. §Æc ®iÓm hÖ thèng thuû v¨n a. §Æc ®iÓm s«ng suèi HuyÖn Yªn ThÕ lµ huyÖn ®Çu nguån cña s«ng Th-¬ng, hÖ thèng suèi thuéc l-u vùc s«ng Th-¬ng t-¬ng ®èi dÇy gåm nhiÒu nh¸nh lín vµ nh¸nh nhá, chÈy qua vïng ®Þa h×nh chia c¾t kh¸ phøc t¹p. V× vËy, chóng ®· g©y ¶nh h-ëng kh«ng nhá ®Õn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t hµng ngµy cña nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ vµo mïa m-a. b. §Æc ®iÓm thuû v¨n Do ®Æc ®iÓm vÒ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh vµ khÝ hËu trong huyÖn nªn l-u l-îng n-íc 2 mïa, mïa ®«ng vµ mïa hÌ chªnh nhau lín. L-u l-îng mïa ®«ng chØ chiÕm 10 - 15% toµn n¨m. M« ®un dßng chÈy trung b×nh kho¶ng 10.000mm3/gi©y/km2 (theo kÕt qu¶ cña trung t©m khÝ t-îng B¾c Giang n¨m 2009). Trong mïa m-a, l-îng m-a lín tËp trung vµo th¸ng 6, th¸ng 7 nªn ®· g©y ra t×nh tr¹ng óng lôt , lò quÐt lµm sôt lë ®Êt vµ ¶nh h-ëng tiªu cùc tíi s¶n xuÊt còng nh- cuéc sèng cña ng-êi d©n, ®Æc biÖt lµ ng-êi d©n ë mét sè x· ven s«ng Th-¬ng. 1.1.4. §Æc ®iÓm vÒ d©n sinh, kinh tÕ - x· héi a. Thµnh phÇn d©n téc vµ sù ph©n bè d©n c- - Thµnh phÇn d©n téc: trªn ®Þa bµn huyÖn Yªn ThÕ gåm 4 d©n téc anh em sinh sèng Kinh, Tµy, Nïng, Dao. Mçi d©n téc cã nh÷ng nÐt ®éc ®¸o vÒ v¨n ho¸, tËp qu¸n sinh ho¹t vµ cã ph-¬ng thøc canh t¸c, ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau. D©n téc Tµy, Nïng, th-êng sèng thµnh c¸c lµng b¶n lín, gÇn c¸c ®-êng giao th«ng vµ s«ng suèi. D©n téc Dao th-êng sèng trªn c¸c vïng nói cao, tËp qu¸n canh t¸c chÝnh lµ lµm n-¬ng rÉy. - D©n sè vµ lao ®éng: theo kÕt qu¶ ®iÒu tra d©n sè n¨m 2009 toµn huyÖn cã 95.241 ng-êi, tû lÖ t¨ng d©n sè trung b×nh hµng n¨m tõ 1,2 - 1,4%. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do thiÕu ®Êt canh t¸c, cuéc sèng sinh ho¹t khã kh¨n nªn cã nhiÒu cuéc di c- tù do cña mét sè d©n téc (TÇy, Nïng, Kinh) vµo c¸c tØnh miÒn nam vµ T©y Nguyªn sinh sèng. Tæng sè ng-êi trong ®é tuæi lao ®éng
6 ®ang lµm viÖc trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ 40.934 ng-êi, lao ®éng N«ng, L©m nghiÖp lµ 35.871 ng-êi chiÕm 87,6%, lao ®éng c¸c ngµnh kh¸c lµ 5063 ng-êi chiÕm 12,4%. b. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi S¶n xuÊt n«ng nghiÖp: tr-íc nh÷ng n¨m 1990, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn cßn nghÌo nµn l¹c hËu, ®Æc biÖt lµ ®ång bµo d©n téc sèng ë vïng cao, vïng s©u. C¸c loµi c©y trång nh- lóa n-íc, ng«, s¾n, ®Ëu t-¬ng s¶n xuÊt ch-a ph¸t triÓn thµnh s¶n xuÊt hµng ho¸. Sau h¬n 10 n¨m ®æi míi, thùc hiÖn chñ tr-¬ng chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt v× vËy ®Õn nay nÒn n«ng nghiÖp cña huyÖn ®· cã b-íc biÕn chuyÓn ®¸ng kÓ. ViÖc ®Çu t- thuû lîi cã tiÕn bé ®¸ng kÓ, hÖ thèng hå ®Ëp vµ kªnh m-¬ng dÉn n-íc ®· ®¸p øng ®-îc l-îng n-íc t-íi tiªu cho 2 vô lóa trng n¨m. §Æc biÖt nh©n d©n ®· biÕt ¸p dông khoa häc vµo s¶n xuÊt th«ng qua c«ng t¸c phæ cËp n«ng l©m nghiÖp. Do sö dông gièng cã n¨ng suÊt cao nªn n¨ng suÊt lóa trung b×nh cña huyÖn ®¹t 5,7tÊn/ha/n¨m.Ngoµi ra, mét sè lo¹i c©y trång kh¸c còng cho n¨ng suÊt cao h¬n nh- s¾n, ng«…vµ mét sè c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶.. C¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi n«ng th«n d-îc x©y dùng tuy nhiªn cßn h¹n hÑp vµ ch-a ®æi míi ®-îc c«ng nghÖ nªn n¨ng suÊt lao ®éng cña huyÖn cßn thÊp. V× vËy møc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ vµ ph¸t triÓn x· héi cßn chËm, ch-a ®¸p øng ®-îc yªu cÇu hiÖn nay cña nh©n d©n. S¶n suÊt l©m nghiÖp: hÖ thèng qu¶n lý l©m nghiÖp cña huyÖn cã Phßng N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, H¹t kiÓm l©m vµ ë tÊt c¶ c¸c x· cã Ban l©m nghiÖp x·. Chøc n¨ng chÝnh cña phßng, h¹t vµ c¸c ban lµ thùc hiÖn nhiÖm vô trång rõng, khoanh nu«i phôc håi rõng, dÞch vô vµ t- vÊn kü thuËt. Trong nh÷ng n¨m qua, ngµnh l©m nghiÖp ®· thu ®-îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ th«ng qua thùc hiÖn c¸c ch-¬ng tr×nh 327, 661, 135 vµ ®ang thùc hiÖn dù ¸n 147… C¸c dù ¸n trªn kh«ng chØ gãp phÇn lµm t¨ng diÖn tÝch rõng trång, phôc håi rõng mµ cßn ®ãng gãp cã hiÖu qu¶ vÒ ph¸ triÓn nguån nh©n lùc còng nh- t¨ng c-êng vËt t-, trang thiÕt bÞ cho ngµnh n«ng l©m nghiÖp. KÕt qu¶ tæng diÖn tÝch rõng hiÖn nay cña Yªn ThÕ lµ 14.619,57 ha, chiÕm 48,5% tæng diÖn
7 tÝch tù nhiªn cña toµn huyÖn, trong ®ã rõng tù nhiªn lµ 6178,74 ha vµ rõng trång lµ 8.441,04 ha. HuyÖn th«ng qua lùc l-îng kiÓm l©m vµ l©m tr-êng ®· tiÕn hµnh giao ®Êt, kho¸n b¶o vÖ rõng cho c¸c tËp thÓ, c¸ nh©n, hé gia ®×nh qu¶n lý, b¶o vÖ vµ sö dông l©u dµi. C«ng t¸c tuyªn truyÒn, gi¸o dôc, n©ng cao nhËn thøc cña ng-êi d©n ®-îc thùc hiÖn qua nhiÒu h×nh thøc nh- truyÒn thanh truyÒn hinh, tËp huÊn… hä ®· thÊy ®îc lîi Ých cña c«ng t¸c b¶o vÖ rõng nªn tù nguyÖn tham gia qu¶n lý, b¶o vÖ rõng. HÖ thèng c¬ së h¹ tÇng - Giao th«ng: Thùc hiÖn chñ tr-¬ng cña huyÖn vÒ CNH, H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n nªn nh÷ng n¨m gÇn ®©y hÖ thèng giao th«ng cña huyÖn ®· vµ ®ang ®-îc quan t©m ®óng møc. TÝnh ®Õn n¨m 2009, huyÖn cã 56km ®-êng tØnh lé ch¹y qua, ®-êng liªn huyÖn lµ 61,7 km, ®-êng liªn x· lµ 320 km. Trong ®ã 100% ®-êng tØnh lé ®-îc d¶i Apphan, 86% ®-êng liªn huyÖn ®· ®-îc r¶i bª t«ng vµ 60% ®-êng liªn x· ®· ®-îc cøng ho¸. §©y lµ ®iÒu kiÖn quan träng gióp Yªn ThÕ ®i lªn, ph¸t triÓn toµn diÖn vµ bÒn v÷ng nÒn kinh tÕ, giao l-u v¨n ho¸ vµ më réng thÞ tr-êng tiªu thô s¶n phÈm trong nh÷ng n¨m tíi. - HÖ thèng th«ng tin liªn l¹c TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2008, toµn huyÖn cã 72 tr¹m biÕn ¸p víi tæng c«ng suÊt lµ 15000 KVA. HiÖn nay ®· cã 100% sè hé trong toµn huyÖn ®-îc sö dông ®iÖn, trong tæng sè 21/21 x· ®· cã ®iÖn. §iÒu ®ã gãp phÇn n©ng cao d©n trÝ, c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n toµn huyÖn, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh CNH, H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n. VÒ hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c: Toµn bé c¸c x· trªn ®Þa bµn huyÖn ®· cã ®µi ph¸ thanh, cã hÖ thèng loa truyÒn thanh xuèng tËn th«n xãm. §Õn nay trong toµn huyÖn ®· cã 10427 m¸y ®iÖn tho¹i cè ®Þnh, ®-a b×nh quan sè m¸y lªn 10,95 m¸y / 100 d©n. Trong toµn huyÖn ®· cã 5 tr¹m tiÕp sãng di ®éng cña hÇu hÕt c¸c m¹ng ®iÖn tho¹i trong n-íc. HÖ thèng ®iÖn vµ th«ng tin liªn l¹c ph¸t triÓn ®· t¹o ®iÒu kiÖn trong nuíc. HÖ thèng ®iÖn vµ th«ng tin liªn l¹c
8 ph¸t triÓn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc tuyªn truyÒn vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng, c¸c ch-¬ng tr×nh khuyÕn n«ng trªn ®Þa bµn huyÖn. - HÖ thèng y tÕ - gi¸o dôc: Toµn huyÖn cã 1 bÖnh viÖn ®a khoa ®Æt t¹i trung t©m ThÞ trÊn CÇu Gå vµ hÖ thèng c¸c ph©n viÖn vµ tr¹m x¸ ®Æt t¹i c¸c x·. Ngoµi ra cßn cã c¸c c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh t- nh©n, c¸c c¬ së y tÕ ®Òu cã ®éi ngò y b¸c sü ®¶m b¶o yªu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh, gãp phÇn ch¨m lo søc khoÎ cho d©n c- trong vµ ngoµi huyÖn. VÒ gi¸o dôc, toµn huyÖn cã 46 tr-êng häc c¸c cÊp, trong ®ã cã 21 tr-êng tiÓu häc, 21 tr-êng trung häc c¬ së, 3 tr-êng THPT vµ 1 tr-êng trung cÊp nghÒ miÒn nói. HÖ thèng gi¸o dôc cña huyÖn ®· vµ ®ang ®¸p øng t-¬ng ®èi tèt cho nhu cÇu häc tËp cña nh©n d©n. Víi ®éi ngò gi¸o viªn vµ c¬ së vËt chÊt nh- hiÖn nay cã thÓ tin t-ëng r»ng Yªn ThÕ sÏ cã ®ñ sè l-îng, chÊt l-îng c¸n bé qu¶n lý vµ ®éi ngò lao ®éng phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn cña m×nh trong thêi kú míi. - C«ng tr×nh thuû lîi: do luîng m-a ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a c¸c th¸ng trong n¨m nªn vµo mïa ma, c¸c x· ven s«ng (§ång Kú, Bè H¹, T©n Sái…) th-êng xuyªn x¶y t×nh tr¹ng óng lôt do n-íc kh«ng tho¸t ra kÞp thêi. Ng-îc l¹i, vµo mïa kh« th× hÇu hÕt c¸c x· trong huyÖn ®Òu cã t×nh tr¹ng h¹n h¸n xÈy ra víi møc ®é kh¸c nhau (§«ng S¬n, H¬ng VÜ, Bè H¹…). V× vËy mµ viÖc hoµn thiÖn hÖ thèng thuû lîi cña Yªn thÕ hÕt søc quan träng. Vµi n¨m trë l¹i ®©y ®-îc sù hç trî cña nhµ n-íc, cña tæ chøc Plan vµ dù ¸n gi¶m nghÌo (WB), hÖ thèng kªnh m-¬ng dïng cho viÖc t-íi tiªu cña huyÖn ®· c¬ b¶n ®-îc kiªn cè ho¸. T×nh tr¹ng h¹n h¸n vµo mïa kh« vµ óng lôt vµo mïa m-a ®· ®-îc h¹n chÕ, mïa mµng ®· vµ ®ang ®-îc ®¶m b¶o kh¸ tèt vÒ kh©u n-íc t-íi. 1.1.5. T×nh h×nh qu¶n lý ®Çu nguån huyÖn Yªn ThÕ tØnh B¾c Giang Trªn thùc tÕ, huyÖn Yªn ThÕ vÉn sö dông cÊp tiÓu khu ®Ó qu¶n lý rõng ®Çu nguån, viÖc quy ho¹ch vÉn dùa vµo ph-¬ng ph¸p thñ c«ng ®ã lµ chång xÕp b¶n ®å b»ng tay. Nªn ®é chÝnh x¸c kh«ng cao, phô thuéc nhiÒu vµo yÕu tè chñ quan cña con ng-êi. MÆt kh¸c qu¶n lý rõng ®Çu nguån nh- hiÖn nay cña huyÖn Yªn ThÕ th× kh¸ nhiÒu diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp cã thÓ trång lóa,
9 ng«, khoai, s¾n phôc vô ®íi sèng nh©n d©n. §©y lµ m©u thuÉn cÇn ®-îc gi¶i quyÕt v× môc ®Ých chØ b¶o vÖ rõng th«i th× ch-a ®ñ mµ cÇn n©ng cao møc sèng cho d©n c- vïng ®Çu nguån. V× vËy diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ë mçi tiÓu khu cÇn ®-îc t¸ch ra vµ giao cho ng-êi d©n ®Þa ph-¬ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, cô thÓ lµ trång c©y l-¬ng thùc vµ thùc phÈm, ®¸p øng nhu cÇu sö dông t¹i chç. Cã lµm nh- vËy míi gi¶i quyÕt ®-îc nh÷ng bÊt hîp lý trong c«ng t¸c qu¶n lý rõng ®Çu nguån nãi riªng còng nh- ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung ë huyÖn Yªn ThÕ hiÖn nay. 1.2. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.2.1. C¬ së khoa häc ViÔn Th¸m (Remote sensing) ViÔn th¸m lµ mét ngµnh khoa häc quan s¸t, theo dâi, thu thËp vµ ph©n tÝch th«ng tin c¸c vËt thÓ trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt mµ kh«ng cÇn tiÕp cËn trùc tiÕp víi c¸c vËt thÓ ®ã th«ng qua th«ng tin ¶nh. Ph-¬ng ph¸p viÔn th¸m lµ ph-¬ng ph¸p sö dông bøc x¹ ®iÖn tõ nh- mét ph-¬ng tiÖn ®Ó ®iÒu tra, ®o ®¹c nh÷ng ®Æc tÝnh cña c¸c ®èi t-îng trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt ®· ph¶n x¹, hÊp thô hoÆc ph¸t sinh ra c¸c bøc x¹ ®iÖn tõ theo c¸c gi¶i phæ víi nh÷ng c-êng ®é nhÊt ®Þnh. C¸c bøc x¹ nµy ®· ®-îc ghi nhËn nhê c¸c thiÕt bÞ nªu trªn ®Æt trong vËt thÓ nh vÖ tinh, m¸y bay… vµ sau ®ã ®îc chuyÓn vÒ tr¹m thu trªn mÆt ®Êt ®Ó tiÕp tôc xö lý tÝn hiÖu chuyÓn thµnh th«ng tin ¶nh. C¸c th«ng tin ®-îc thu nhËn th«ng qua c¸c thiÕt bÞ quÐt hay chôp ®-îc g¾n trªn vÖ tinh, c¸c ph¶n x¹ phæ tõ mÆt tr¸i ®Êt sau khi ®-îc thu nhËn sÏ chuyÓn thµnh sãng ®iÖn tõ vµ ®-îc truyÒn vÒ c¸c tr¹m thu trªn mÆt ®Êt. HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (Geography information system) HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS) lµ c«ng cô c«ng nghÖ ®-îc dïng ®Ó tËp hîp, l-u tr÷, xö lý vµ ph©n tÝch th«ng tin (th«ng tin kh«ng gian vµ phi kh«ng gian) th«ng qua c¸c hÖ thèng c«ng cô tin häc vµ m¸y tÝnh. Ph-¬ng ph¸p nµy cho phÐp ®¸nh gi¸ tæng thÓ víi t-¬ng quan cña nhiÒu yÕu tè theo kh«ng gian vµ thêi gian. GIS lµ mét c«ng nghÖ míi ®ang trë thµnh mét c«ng cô thiÕt yÕu ®Ó xö lý, ph©n tÝch c¸c d÷ liÖu th«ng tin ®¸p øng ngµy cµng cao vµ ®a d¹ng, ®a
10 môc ®Ých trªn thÕ giíi. Burrough (1986) ®· ®Þnh nghÜa GIS lµ: “Mét bé phËn m¹nh mÏ cña c¸c c«ng cô ®Ó tËp hîp, l-u tr÷, sña ch÷a l¹i theo ý muèn, chuyÓn ®æi vµ thÓ hiÖn c¸c gi÷ liÖu kh«ng gian tõ thÕ giíi thùcvíi nh÷ng bé phËn riªng biÖt cña nh÷ng môc ®Ých”. L-u vùc (Basin) Theo kh¸i niÖm chung, l-u vùc lµ mét ®¬n vÞ diÖn tÝch mÆt ®Êt mµ trong ®ã qu¸ tr×nh tÝch luü vµ vËn chuyÓn cña n-íc diÔn ra t-¬ng ®èi ®éc lËp víi c¸c diÖn tÝch xung quanh. Trong thùc tÕ, l-u vùc th-êng ®-îc hiÓu lµ diÖn tÝch mµ toµn bé n-íc m-a r¬i xuèng ®-îc tËp trung vÒ mét ®iÓm tr-íc khi chÈy ra khái l-u vùc, l-u vùc nµy ph©n c¸ch víi c¸c l-u vùc kh¸c xung quanh b»ng nh÷ng d«ng nói, ®åi, gß liªn tiÕp bao quanh nã. Quy m« cña l-u vùc cã thÓ biÕn ®éng trong ph¹m vi lín tõ 1 vµi ha ®Õn hµng triÖu ha vµ thùc tÕ th× mçi l-u vùc ë møc ®é nµo ®ã vÉn bÞ ¶nh h-ëng vµ chÞu t¸c ®éng c¸c qu¸ tr×nh chung cña mét l-u vùc lín h¬n. HÖ thèng ®Çu nguån (Watershed system) HÖ thèng ®Çu nguån lµ mét thuËt ng÷ ®-îc sö dông rÊt réng r·i ngµy nay trªn toµn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng quèc gia, vïng l·nh thæ ph©n bè trªn vïng cao vµ miÒn nói. Theo ®ã, hÖ thèng ®Çu nguån ®-îc ®Þnh nghÜa nh- lµ mét hÖ thèng cña c¸c ®¬n vÞ c¶nh quan thiªn nhiªn, lµ khu vùc cña c¸c nguån sinh thuû ch¶y vµo hÖ thèng suèi, s«ng vµ hå, sau ®ã chÈy ra biÓn. Nh- vËy, thuËt ng÷ ©ªj thèng ®Çu nguån g¾n liÒn víi l-u vùc nh-ng th-êng ë toµn bé c¸c yÕu tè cÊu tróc ë phÇn ®Êt dèc cña l-u vùc. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm hÖ thèng ®Çu nguån th-êng g¾n liÒn víi c¸c quèc gia, vïng l·nh thæ vµ thËm chÝ ngay trªn khu vùc nhá nh-ng khã cã thÓ t¸ch riªng ra ®-îc, nã ®Æt trong mét thÓ thèng nhÊt lµ c¸c quy luËt sinh häc vµ ®Þa lý häc. Nh÷ng nguån tµi nguyªn c¬ b¶n cña hÖ thèng ®Çu nguån hiÖn nay th-êng ®-îc c¸c nhµ khoa häc vµ c¸c nhµ qu¶n lý ®Ò cËp ®Õn nh-: tµi nguyªn ®Êt, tµi nguyªn n-íc, tµi nguyªn rõng, tµi nguyªn thuû s¶n, tµi nguyªn kho¸ng s¶n. Trong hÖ thèng ®ã, con ng-êi ®Æc biÖt lµ ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè v× c¸c ho¹t ®éng kh«ng hîp lý cña hä ®· lµm thay ®æi cÊu tróc cña c¸c th¶m thùc
11 vËt, lµ t¨ng xãi mßn vµ nguy c¬ g©y kh« h¹n, lôt léi còng nh- lµm cho ®Êt ®ai bÞ b¹c mµu. HÖ qu¶ cña sö dông kh«ng hîp lý ®Êt ®ai vµ c¸c th¶m thùc vËt trong nh÷ng thËp kû qua ®· lµm cho phÇn lín c¸c vïng ®Êt dèc trë nªn tr¬ trôi, ®Êt ®ai bÞ tho¸i ho¸ vµ kh«ng cßn søc s¶n xuÊt. V× thÕ hÖ thèng ®Çu nguån ®-îc xem lµ nh÷ng vïng sinh th¸i nhËy c¶m vµ nh©n tè con ng-êi kh«ng thÓ t¸ch riªng ra ®Ó nghiªn cøu. Vïng ®Êt ®Çu nguån còng lµ nh÷ng vïng cã ¶nh h-ëng m¹nh mÏ tíi sù phån thÞnh cña nhiÒu vïng kinh tÕ sinh th¸i kh¸c. VÒ mÆt kinh tÕ, vïng ®Çu nguån cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm phôc vô cuéc sèng mµ rÊt Ýt hoÆc kh«ng ®-îc cung cÊp tõ nh÷ng vïng kinh tÕ sinh th¸i kh¸c. VÒ sinh th¸i, vïng ®Çu nguån cã vai trß b¶o vÖ nguån n-íc vµ gi¶m nhÑ thiªn tai lò lôt, h¹n h¸n cho nh÷ng vïng h¹ l-u, gãp phÇn b¶o vÖ nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng cña con ng-êi vµ thiªn nhiªn trong c¶ l-u vùc. VÒ mÆt x· héi, vïng ®Çu nguån cßn gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi tr-íc nh÷ng biÕn cè cña thiªn nhiªn. Kh¸i niÖm ph©n cÊp ®Çu nguån (Watershed Classification Concept) Ph©n cÊp ®Çu nguån lµ c«ng viÖc chuyªn m«n, cô thÓ lµ ph©n chia hÖ thèng ®Çu nguån ra thµnh c¸c cÊp kh¸c nhau, trong mçi mét cÊp ®Çu nguån cã nh÷ng ®Æc tr-ng t-¬ng ®èi ®ång nhÊt vÒ ®iÒu kiÖn vÞ trÝ, ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh vµ tµi nguyªn thiªn còng nh- hÖ thèng canh t¸c nh»m môc ®Ých qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn tõng cÊp ®Çu nguån Êy vµ réng h¬n lµ trªn toµn bé hÖ thèng ®Çu nguån. Nh- vËy, kÕt qu¶ cña ph©n cÊp hÖ thèng ®Çu nguån lµ ph©n chia hÖ thèng ®Çu nguån ra nh÷ng vïng t-¬ng ®èi ®ång nhÊt ®Ó qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn ®Êt ®ai, tµi nguyªn n-íc, tµi nguyªn rõng vµ c¸c tµi nguyªn kh¸c. Trªn c¬ së ®ã quy ho¹ch vµ qu¶n lý trªn hÖ thèng ®Çu nguån sÏ ®-îc tiÕn hµnh trªn nh÷ng vïng ®ång nhÊt h¬n, ®¬n gi¶n h¬n. Nh- vËy, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ph¸t triÓn hÖ thèng canh t¸c vµ qu¶n lý tµi nguyªn trªn hÖ thèng ®Çu nguån sÏ ®¶m b¶o bÒn v÷ng h¬n. Trªn c¬ së ph©n cÊp ®Çu nguån chóng ta x¸c ®Þnh cÊp ®Çu nguån cho tõng vÞ trÝ cña vïng ®Çu nguån, t« mÇu hoÆc nèi liÒn c¸c vÞ trÝ cã cïng cÊp víi
12 nhau ng-êi ta ®-îc b¶n ®å ph©n vïng ®Çu nguån. Trong mçi diÖn tÝch ®ã cã sù ®ång nhÊt nhÊt ®Þnh vÒ tiÒm n¨ng xãi mßn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ cã nh÷ng biÖn ph¸p øng xö hîp lý nh»m phôc vô yªu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng. VÒ mÆt thùc tiÔn, ph©n cÊp ®Çu nguån lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng cña ®Êt ®ai cho s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, lµ c¬ së khoa häc cho quy ho¹ch sö dông ®Êt bÒn v÷ng vµ lµ c¬ së cho c¸c c¬ quan nhµ n-íc h-íng dÉn, kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc sö dông ®Êt ®ai, tµi nguyªn theo nhu cÇu cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng. B¶n ®å ph©n cÊp ®Çu nguån lµ mét c«ng cô quan träng góp qu¶n lý bÒn v÷ng hÖ thèng ®Çu nguån, cô thÓ h¬n lµ qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn mµ con ng-êi ®-îc ®Æt ë vÞ trÝ trung t©m. 1.2.2. Nghiªn cøu øng dông viÔn th¸m vµ GIS trªn thÕ giíi vµ x©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng vµ ph©n cÊp hÖ thèng ®Çu nguån a. Nghiªn cøu øng dông GIS vµ viÔn th¸m vµo x©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ c¸c tr¹ng th¸i rõng §Çu thÕ kû 20, viÔn th¸m ®-îc nghiªn cøu vµ ¸p dông nhiÒu ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn nh- Mü, Anh, Canada, Ph¸p, NhËt B¶n, §øc vµ Liªn x« cò. Tuy nhiªn, hÖ thèng bay chôp ¶nh hoµn toµn thô ®éng, phô thuéc hoµn toµn vµo ¸nh s¸ng mÆt trêi vµ ®iÒu kiÖn thêi tiÕt nªn chÊt l-îng ¶nh vµ kh¼ n¨ng øng dông ¶nh viÔn th¸m cã phÇn h¹n chÕ. Nh÷ng thÕ hÖ vÖ tinh vµ m¸y chôp ¶nh ®Çu tiªn chØ cã thÓ mang l¹i nh÷ng t- liÖu ¶nh viÔn th¸m cã ®é ph©n gi¶i rÊt th« víi ®é ph©n gi¶i tõ ¶nh ®-îc tÝnh b»ng ki l« mÐt (¶nh NOAA, METERSAT). Trong thêi kú nµy, viÖc øng dông ¶nh viÔn th¸m chñ yÕu vµo môc ®Ých quan sù vµ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn nãi chung trªn ph¹m vi réng lín, trong ®ã cã tµi nguyªn rõng nãi riªng. §Çu thËp kû 70 cña thÕ kû XX, kü thuËt viÔn th¸m ®· cã nh÷ng b-íc tiÕn bé vÒ mäi mÆt nh- vÖ tinh thÕ hÖ míi, hÖ htèng m¸y ¶nh ®a n¨ng vµ hÖ thèng thu nhËn tÝn hiÖu, t- liÖu ¶nh tõ c¸c vÖ tinh tèt h¬n. ViÖc sö dông c¸c c«ng nghÖ míi víi nh÷ng c¶i tiÕn râ rÖt (bíc sãng cùc ng¾n…) cã thÓ chôp ®-îc trªn mäi ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vµ hÖ thèng thu ¶nh chñ ®éng tÝch cùc nªn ®· thu ®-îc ¶nh cã chÊt l-îng tèt h¬n víi ®é ph©n gi¶i ¶nh rÊt cao ®Õn mÐt (¶nh
13 LANDSAT, ¶nh SPOT…). V× vËy, viÔn th¸m ®· phôc vô tèt nh÷ng môc tiªu cô thÓ nh-: ph¸t triÓn l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp, qu¶n lý thiªn tai, ph¸t triÓn ®« thÞ vµ phôc vô quèc phßng. HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS) ra ®êi dùa trªn c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin g¾n liÒn víi viÖc ph¸t triÓn c¸c phÇn mÒm lín, tÝch hîp ®-îc nh÷ng yªu cÇu cïng nhiÖm vô cÇn ph¶i gi¶i quyÕt trong ®êi sèng x· héi. §Õn khi hoµn thiÖn tù b¶n th©n hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý ®· lµ c«ng cô c¬ b¶n vµ h÷u hiÖu mang tÝnh c¸ch m¹ng mµ giíi h¹n cña nã ®Õn nay khã h×nh dung hÕt ®-îc. HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý ®· ®-îc ph¸t triÓn vµ øng dông nhiÒu t¹i c¸c n-íc ph¸t triÓn nh Hoa Kú, Nga, §øc, Anh… ViÖc kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a hai c«ng nghÖ hiÖn ®¹i lµ ViÔn th¸m vµ GIS ®· mang l¹i b-íc ®ét ph¸ trong ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ thÕ kû XX. HiÖn t¹i trªn thÕ giíi ngµy mét nhiÒu h¬n c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu øng dông ViÔn th¸m vµ GIS phôc vô trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau vÒ qu¶n lý tµi nguyªn, giao th«ng vµ b¶o vÖ m«i tr-êng. Mét sè c«ng tr×nh chÝnh ®· thùc hiÖn øng dông c«ng nghÖ RS vµ GIS trong lÜnh vùc nµy. - §¸nh gi¸ chøc n¨ng th¶m thùc vËt rõng tõ ¶nh vÖ tinh trong m«i tr-êng nhiÖt ®íi cña Kazue - Fujiwara - Tr-êng tæng hîp Quèc gia Yokoh©m - NhËt B¶n vµ E.O.BOX - tr-êng tæng hîp Georgia - Mü. - øng dông ViÔn th¸m vµ GIS nghiªn cøu hÖ ®Þa lý th¶o nguyªn kh« vµ th¶o nguyªn rõng cña M.Ganzorig, H.Tulgaa vµ D.Amarsaikhan Trung t©m Tin häc vµ ViÔn th¸m M«ng Cæ. - Ph©n tÝch sù biÕn ®éng che phñ rõng qu¸ khø vµ t-¬ng lai cña Chandra P.Giri vµ Surendra Shrestha - UNEP - Th¸i Lan. - øng dông ¶nh vÖ tinh vµ GIS vµo sù phôc håi sinh th¸i cña Sirin Kawala - Ierd, K.Fujiwara - Tr-êng tæng hîp Tokyo NhËt B¶n; Kitti Khanthamit - Côc nhµ ®Êt Hoµng gia Th¸i Lan; Suvit vibulsreth - NRCT - Th¸i Lan… - øng dông ViÔn th¸m vµ GIS vµo theo dâi vµ ®¸nh gi¸ th¶m rõng vïng h¹ l-u s«ng Mª C«ng cña uû héi song Mª C«ng 1995.
14 - øng dông ViÔn th¸m vµ GIS vµo ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ vµ theo dâi ®iÔn biÕn tµi nguyªn rõng cña FAO theo chu kú 10 n¨m. b. øng dông GIS vµ c¬ së kinh tÕ - sinh th¸i vµo qu¶n lý ®Çu nguån Cuèi thÕ kû XX cïng víi sù ph¸t triÓn v-ît bËc vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, cô thÓ lµ hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý vµ nghiªn cøu kinh tÕ - sinh th¸i, c¸c n-íc ph¸t triÓn vµ mét sè n-íc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸ ®· øng dông chóng vµo môc ®Ých qu¶n lý ®Çu nguån thÝch hîp cña m×nh nh- Hoa Kú, Nga, Ph¸p, §øc, Anh vµ Ên §é, Trung Quèc, Th¸i Lan. ViÖc nghiªn cøu, øng dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nµy trong ph©n cÊp ®Çu nguån, quy ho¹ch sö dông ®Êt ®ai vµ qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn vµ øng dông hµng lo¹t c¸c phÇn mÒm nh- ERDAS Imagine, ENVI, ACK/INFOR, ILWIS, ARCVIEW, MAPINFO… vµ c¸c m« h×nh ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ sinh th¸i th«ng qua tÝnh to¸n thèng kª. Mét lo¹t c¸c ph-¬ng ph¸p h÷u hiÖu ®-îc sö dông nh- PRA, RRA víi bé c«ng cô thÝch hîp ®· ®-îc nªu bËt vai trß quan träng cña hÖ thèng canh t¸c mµ b¶n chÊt cña nã lµ m« h×nh kinh tÕ - sinh th¸i. Trong nh÷ng n¨m 70 vµ 80 cña thÕ kû 20, nghiªn cøu cña FAO vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ - m«i tr-êng ®· ®ãng gãp nh÷ng gi¸ trÞ thùc tÕ vµo ph¸t triÓn bÒn v÷ng. N¨m 1979 ph-¬ng ph¸p Raster ®· ®-îc ¸p dông lÇn ®Çu tiªn vµo ph©n cÊp ®Çu nguån ë Th¸i Lan nhê GS. TS Davide Wordrige. Dù ¸n ph©n cÊp ®Çu nguån cña Th¸i Lan ®-îc triÓn khai ®Ó chèng l¹i sù suy gi¶m ®é che phñ rõng do viÖc gia t¨ng c¸c nhu cÇu l©m s¶n lµm ¶nh h-ëng ®Õn tµi nguyªn ®Êt. Theo ph-¬ng ph¸p nµy ng-êi ta chia l·nh thæ Th¸i Lan thµnh nh÷ng « vu«ng cã diÖn tÝch b»ng nhau (diÖn tÝch c¸c « vu«ng lµ 1km 2). Gi¸ trÞ cÊp ®Çu nguån (WSC), c¸c biÕn sè ®-îc c¸c nhµ nghiªn cøu x¸c ®inh cho tõng « trªn toµn l·nh thæ Th¸i Lan. B-íc tiÕp theo lµ x©y dùng ph-¬ng tr×nh c¬ b¶n ph©n cÊp ®Çu nguån vµ sau ®ã néi suy sÏ tÝnh ®-îc gi¸ trÞ cÊp ®Çu nguån cho tõng «. N¨m biÕn sè ®-îc lùa chän ®Ó x©y dùng ph-¬ng tr×nh ph©n cÊp ®Çu nguån ë Th¸i Lan lµ ®é dèc, d¹ng ®Êt, ®é cao, ®Êt vµ ®Þa chÊt. Ph-¬ng tr×nh ph©n cÊp ®Çu nguån cã d¹ng n- sau: WSC = a + b.X1 + c.X2+ d.X3 + e.X4 + f.X5
15 Trong ®ã: a, b, c, d, e, f lµ c¸c h»ng sè thay ®æi theo vïng X1 lµ ®é dèc, X2 lµ d¹ng ®Êt X3 lµ ®é cao, X4 lµ d¹ng ®Êt vµ X5 lµ ®Êt WSC (yi) lµ gi¸ trÞ cña cÊp ®Çu nguån Sau cïng víi sù gióp ®ì cña m¸y tÝnh ®iÖn tö, toµn bé l·nh thæ Th¸i Lan ®-îc chia lµm 5 cÊp víi c¸c gi¸ trÞ cña cÊp ®Çu nguån cô thÓ (Yi) vµ kiÓm tra, hiÖu chØnh sÏ thu ®-îc b¶n ®å ph©n cÊp hÖ thèng ®Çu nguån. N¨m cÊp ®Çu nguån ®· ®-îc x¸c ®Þnh trªn b¶n ®å nªu trªn cïng víi c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc tr-ng cho mét kiÓu sö dông ®Êt nh- sau: - CÊp I (rõng phßng hé): ®©y lµ kiÓu sö dông ®Êt víi viÖc duy tr× rõng tù nhiªn víi nh÷ng cÊu tróc tù nhiªn cña nã. ë cÊp nµy rõng gÇn nh- kh«ng cã t¸c ®éng cña con ng-êi trõ viÖc b¶o vÖ khái löa vµ nh÷ng t¸c ®éng x©m h¹i tr¸i phÐp vµo rõng. - CÊp II (rõng s¶n xuÊt): §©y lµ kiÓu sö dông ®Êt víi viÖc x©y dùng, duy tr× vµ ph¸t triÓn rõng b»ng c¸ch phôc håi tù nhiªn hay trång rõng, viÖc khai th¸c gç th-êng ph¶i giíi h¹n trong nh÷ng quy ®Þnh cña luËt ph¸p ®Ó b¶o vÖ nguån n-íc. - CÊp III (v-ên c©y ¨n qu¶ vµ n«ng l©m kÕt hîp): ®©y lµ kiÓu sö dông ®Êt ë n¬i ®Êt cao, dèc võa ph¶i víi viÖc x©y dùng nh÷ng v-ên c©y c«ng nghiÖp, v-ên c©y ¨n qu¶ vµ còng cã thÓ ch¨n th¶ gia sóc hay canh t¸c thªm mét vµi lo¹i c©y n«ng nghiÖp khi cã biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt. - CÊp VI (N«ng nghiÖp vïng cao): §©y lµ kiÓu sö dông ®Êt ë n¬i cã diÖn tÝch nhá nh-ng thiÕu n-íc víi c¸c loµi c©y n«ng nghiÖp theo hµng, c©y ¨n qu¶ vµ ch¨n th¶ gia sóc, Ýt cÇn c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt. - CÊp V (n«ng nghiÖp vïng thÊp - n«ng nghiÖp truyÒn thèng): ®©y lµ kiÓu sö dông ®Êt ë n¬i b»ng ph¼ng víi hÖ thèng ruéng n-íc hoÆc hÖ thèng canh t¸c kh¸c mµ kh«ng cÇn cã biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt. Tuy nhiªn nh-îc ®iÓm cña ph-¬ng ph¸p Raster ë chç trong c¸c « vu«ng Êy ®Þa h×nh cã kh¸c nhau mµ kh«ng ®ång nhÊt vµ ranh giíi gi÷a c¸c cÊp ®Çu
16 nguån lµ nh÷ng ®-êng cong kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ®-êng th¼ng 1 km nh- ®· thÓ hiÖn v× vËy b¶n ®å kh«ng thËt chÝnh x¸c vÒ mÆt ®Þa lý. N¨m 1989, C¬ quan hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn Thuþ Sü ®Ó tµi trî cho dù ¸n “ph©n cÊp ®Çu nguån vïng H¹ lu s«ng Mª C«ng” do ban th ký Uû héi s«ng Mª C«ng thùc hiÖn. Dù ¸n nµy ®-îc triÓn khai vµo th¸ng 6 n¨m 1990 vµ bao gåm c¸c n-íc ViÖt Nam, Lµo, Camphuchia. Môc tiªu cña dù ¸n lµ x©y dùng mét bé d÷ liÖu hoµn chØnh ®Ó t¹o ra mét hÖ thèng ph©n cÊp ®Çu nguån vµ s¶n xuÊt ra c¸c b¶n ®å ph©n cÊp ®Çu nguån cho toµn vïng h¹ l-u s«ng Mª C«ng. Dù ¸n ®-îc thiÕt kÕ dùa trªn c¬ së ph-¬ng ph¸p ®· ®-îc GS.TS Davide Wordgrige ¸p dông thµnh c«ng ë Th¸i Lan. Dù ¸n nµy ®· ph¶i thay ®æi chñ yÕu v× 1 km2, thùc chÊt trong ®ã vÒ ®Þa h×nh, ®Þa thÕ kh«ng ®ång nhÊt vµ sai kh¸c vÒ vÞ trÝ lµ hiÖn h÷u. §©y lµ nguyªn nh©n chÝnh mµ c¸c chuyªn gia ®· ®æi míi ph-¬ng ph¸p ph©n cÊp ®Çu nguån vµ lµ nguyªn nh©n ®Ó Thuþ Sü tµi trî cho giai ®o¹n II cña Dù ¸n ®èi víi h¹ l-u s«ng Mª C«ng vµo n¨m 1997. N¨m 1997, mét hîp ®ång x©y dùng DTM cho dù ¸n ®· ®-îc ký gi÷a MRC (Uû héi s«ng Mª C«ng) vµ Trung t©m ph¸t triÓn M«i tr-êng (CDE) t¹i khoa §Þa lý Tin häc, tr-êng §¹i häc Berne. §Ó kh¾c phôc tÝnh kh«ng chÝnh x¸c vÒ gi¸ trÞ cÊp ®Çu nguån (Yi) cña ph-¬ng ph¸p raster vµ kh«ng chÝnh x¸c vÒ gi¸ trÞ cÊp ®Çu nguån (Yi) cña ph-¬ng ph¸p nµy ng-êi ta ®-a ra ph-¬ng ph¸p míi - ph-¬ng ph¸p ph©n cÊp ®Çu nguån dùa trªn ph-¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh nhiÒu líp vµ m« h×nh sè ho¸ ®Þa h×nh (DTM). B¶n chÊt cña ph-¬ng ph¸p nµy thay v× sö dông « vu«ng lµ 1km x 1km sÏ sö dông « vu«ng 50m x50m ®Ó x©y dùng m« h×nh DTM. Theo ph-¬ng ph¸p nµy m« h×nh sè ho¸ ®Þa h×nh ®-îc x©y dùng th«ng qua hÖ thèng gi¸ trÞ ®é cao cña c¸c ®iÓm c¸ch ®Òu nhau 50m trªn mÆt ®Êt. Tõ m« h×nh DTM nµy sÏ néi suy ®-îc c¸c gi¸ trÞ vÒ ®é dèc, d¹ng ®Êt vµ chång líp th«ng tin kh¸c nh- ®Êt, nÒn ®Þa chÊt sÏ thu ®-îc c¸c gi¸ trÞ Xi t-¬ng øng t¹i mçi ®iÓm. B-íc tiÕp lµ x©y dùng ph-¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh nhiÒu líp biÓu thÞ sù t-¬ng quan gi÷a c¸c gi¸ trÞ yi vµ xi. Thay c¸c gi¸ trÞ cña c¸c biÕn sè t¹i mçi ®iÓm vµo ph-¬ng tr×nh ph©n cÊp ®Çu nguån nªu trªn ta tÝnh ®-îc gi¸ trÞ cña cÊp ®Çu nguån trªn tõng ®iÓm vµ tiÕn hµnh néi suy còng nh-
17 hiÖu chØnh cho phï hîp thùc tÕ. Nh- vËy b¶n ®å ph©n cÊp hÖ thèng ®Çu nguån h¹ l-u s«ng Mª C«ng ®· ®-îc c¸c nhµ khoa häc cña khoa §Þa lý Tin häc tr-êng §¹i häc Berne vµ chuyªn gia c¸c n-íc vïng h¹ l-u s«ng Mª C«ng x©y dùng vµo n¨m 2001. Ph-¬ng tr×nh WSC ®-îc ¸p dông cho ph©n cÊp ®Çu nguån ë h¹ l-u s«ng Mª C«ng cã d¹ng nh- sau: WSC = a+ b (®é dèc) + c (d¹ng ®Êt) +d (®é cao) Trong ®ã: c¸c tham sè a = 1.709, b= -0.035, c+ 0.163, d+ -0.002 §Õn n¨m 1999 chuyªn gia cña tr-êng Berne vµ chuyªn gia c¸c n-íc trong khu vùc ®· cung cÊp cho MRC file DTM vµ b¶n ®å ph©n cÊp ®Çu nguån nh- ®· nªu trªn cho toµn vïng h¹ l-u s«ng Mª C«ng. B¶n ®å ph©n cÊp ®Çu nguån s¬ bé ®-îc x©y dùng trªn c¬ së sö dông ph-¬ng tr×nh c¬ b¶n 3 biÕn sè (®é cao, ®é dèc vµ d¹ng ®Êt) vµ líp th«ng tin DTM. Sau ®ã mang b¶n ®å nµy ®i kiÓm tra hiÖn tr-êng ®Ó ®iÒu chØnh cho phï hîp thùc tÕ. Tõ ®ã hoµn thiÖn b¶n ®å WSC chÝnh thøc, trong ®ã mçi cÊp ®Çu nguån ®-îc biÓu hiÖn b»ng mét mÇu kh¸c nhau. Cuèi cïng c¸c b¶n ®å ph©n cÊp ®Çu nguån ®-îc in ra ë tû lÖ 1/25000 theo 5 cÊp kh¸c nhau víi môc tiªu sö dông ®Êt x¸c ®Þnh. B¶n ®å ph©n cÊp ®Çu nguån lµ c«ng cô qu¶n lý vÜ m«, gióp cÊp quèc gia, cÊp vïng thËm trÝ cÊp tØnh qu¶n lý tµi nguyªn. B¶n ®å ph©n cÊp ®Çunguån víi sù thÓ hiÖn c¸c cÊp phßng hé cïng c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc tr-ng, gióp x¸c ®Þnh c¸c gi¶i ph¸p chÝnh ®Ó baoe vÖ ®Êt ®ai vµ nguån n-íc. V× vËy, b¶n ®å nµy ®ãng vai trß then chèt trong viÖc quy ho¹ch, ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë c¸c cÊp b»ng viÖc x¸c ®Þnh vïng -u tiªn ®Ó triÓn khai dù ¸n träng ®iÓm. Khi kÕt hîp víi c¸c nguån sè liÖu vµ th«ng tin kh¸c nh- d©n sinh kinh tÕ x· héi, hÖ thèng thuû v¨n vµ ranh giíi hµnh chÝnh…, b¶n ®å ph©n cÊp ®Çu nguån cßn gióp cho c¸c nhµ quy ho¹ch, nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cã c¸i nh×n toµn diÖn vµ ®-a ra ph-¬ng ¸n tèi -u ®Ó ph¸t triÓn KT - XH hîp lý.
18 1.2.3. Nghiªn cøu øng dông ViÔn th¸m vµ GIS l©m nghiÖp ë ViÖt Nam a. øng dông c«ng nghÖ GIS vµ ViÔn th¸m x©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ c¸c tr¹ng th¸i rõng ViÖc tiÕp cËn c«ng nghÖ viÔn th¸m vµ GIS ë ViÖt Nam muén h¬n so víi Trung Quèc, Ên ®é, NhËt B¶n hay mét sè n-íc kh¸c trong khu vùc ®Ó x©y dùng c¸c lo¹i b¶n ®å hiÖn tr¹ng. Tuy nhiªn ®-îc sù gióp ®ì vÒ mÆt kü thuËt còng nh- tµi chÝnh cña c¸c tæ chøc quèc tÕ, ®Æc biÖt lµ cña FAO th× viÔn th¸m vµ GIS ®-îc øng dông vµo ViÖt Nam m¹nh h¬n vµo nh÷ng n¨m 1980 . Dù ¸n VIE-76-014 lÇn ®Çu tiªn ®· xx©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ c¸c tr¹ng th¸i rõng trªn c¬ së sö dông ¶nh viÔn th¸m LANDSAT vµ b-íc ®Çu tiÕp cËn c«ng nghÖ GIS. §©y chÝnh lµ thêi ®iÓm quan träng ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn cña viÖc øng dông viÔn th¸m vµ GIS vµo ho¹t ®éng l©m nghiÖp nãi chung vµ ®iÒu tra quy ho¹ch rõng nãi riªng ë ViÖt nam. Tõ ®ã ®Õn nay, c«ng nghÖ viÔn th¸m vµ GIS ®· ®-îc øng dông mét c¸ch réng r·i h¬n vµ trë thµnh c«ng cô kh«ng thÓ thay thÕ trong lÜnh vùc ®¸nh gi¸ theo dâi tµi nguyªn thiªn nhiªn, trong ®ã cã tµi nguyªn rõng. §Æc biÖt tõ nh÷ng n¨m ®Çu 1990 trë l¹i ®©y, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc c«ng nghÖ cïng víi sù hîp t¸c vµ gióp ®ì cña c¸c tæ chøc quèc tÕ, viÖc øng dông c«ng nghÖ GIS vµ viÔn th¸m ®· thu ®-îc nh÷ng tiÕn bé ë trung t©m Khoa häc Tù nhiªn vµ C«ng nghÖ Quèc gia, Bé Tµi nguyªn vµ M«i trêng, Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n… Hµng lo¹t phÇn mÒm míi ®· ®-îc øng dông nh- ARCVIEW, ILWIS, PCI, ERDAS image, ARC/FOR dùa trªn c¬ së cña c«ng nghÖ m¸y tÝnh hiÖn ®¹i. ¸p dông 2 lo¹i c«ng nghÖ nªu trªn c¸c chuyªn gia tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c néi dung rÊt ®a d¹ng nh- x©y dùng b¶n ®å chung, b¶n ®å chuyªn ngµnh vµ ®¸nh gi¸ sù thay ®æi khÝ hËu, m«i trêng… Cô thÓ víi ngµnh l©m nghiÖp, c¸c ch-¬ng tr×nh øng dông GIS vµ RS nh- sau: ch-¬ng tr×nh ®iÒu tra nguyªn liÖu giÊy (1972-1985), ch-¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt nam - Thôy §iÓn, Dù ¸n øng dông viÕn th¸m ®Ó theo dâibiªn ®éng tµi nguyªn rõng (1991 - 1995) - FIPI, Dù ¸n theo dâi ®é che phñ rõng h¹ l-u s«ng Mª C«ng (1993 - 1995) - Uû ban