Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Xác định thời kỳ quả chín và khả năng bảo quản hạt Chò nâu (Dipterocarpus retusus Blume), Dó Trầm (Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte) và Re hương (Cinnamomum parthenoxylum Meisn)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:78

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm 3 mục tiêu: Xác định được thời kỳ thu hái quả thích hợp để hạt có tỷ lệ nảy mầm cao nhất, xác định được các nhân tố ảnh hưởng đến tuổi thọ của hạt giống trong quá trình cất trữ; xác định được độ ẩm và điều kiện bảo quản tối ưu kéo dài tuổi thọ của hạt giống.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Lâm nghiệp: Xác định thời kỳ quả chín và khả năng bảo quản hạt Chò nâu (Dipterocarpus retusus Blume), Dó Trầm (Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte) và Re hương (Cinnamomum parthenoxylum Meisn)

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ----***---- NguyÔn ViÖt Anh x¸c ®Þnh thêi kú qu¶ chÝn vµ kh¶ n¨ng b¶o qu¶n h¹t Chß n©u (Dipterocarpus retusus Blume), Dã TrÇm (Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte) vµ Re h¬ng (Cinnamomum parthenoxylum Meisn) Chuyªn ngµnh l©m häc LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y, 2006
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n Trêng ®¹i häc l©m nghiÖp ----***---- NguyÔn ViÖt Anh x¸c ®Þnh thêi kú qu¶ chÝn vµ kh¶ n¨ng b¶o qu¶n h¹t Chß n©u (Dipterocarpus retusus Blume), Dã TrÇm (Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte) vµ Re h¬ng (Cinnamomum parthenoxylum Meisn) Chuyªn ngµnh l©m häc M· sè: 60.62.60 LuËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Ngêi híng dÉn: GS.TS. Lª §×nh Kh¶ Hµ T©y, 2006
1 më ®Çu Trong dù ¸n trång míi 5 triÖu hecta rõng thêi kú 1998-2010, cã 3 triÖu hecta lµ rõng trång míi. Muèn trång rõng ph¶i cã gièng, v× thÕ thu h¸i, chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n h¹t gièng cã ý nghÜa hÕt søc quan träng trong viÖc hoµn thµnh dù ¸n nµy. B¶o qu¶n h¹t gièng còng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc b¶o tån nguån gen c©y rõng. HiÖn nay chóng ta ®· ¸p dông ph¬ng ph¸p nh©n gièng sinh dìng nh chiÕt, ghÐp, gi©m hom, nu«i cÊy m« ph©n sinh ®Ó nh©n gièng, nhng ®èi víi nhiÒu loµi c©y rõng th× viÖc nh©n gièng phôc vô trång rõng vÉn chñ yÕu lµ tõ c©y h¹t. ViÖc nh©n gièng tõ h¹t cho nhiÒu loµi c©y còng gÆp nhiÒu khã kh¨n, v× cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh thêi vô qu¶ chÝn, chu kú sai qu¶, kh¶ n¨ng n¶y mÇm, kh¶ n¨ng b¶o qu¶n ®Ó ®¶m b¶o chÊt lîng h¹t gièng tèt, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c lo¹i h¹t thuéc nhãm khã b¶o qu¶n (recalcitrant) mµ thùc chÊt lµ nhãm h¹t a Èm. V× thÕ nghiªn cøu x¸c ®Þnh thêi kú qu¶ chÝn vµ kh¶ n¨ng b¶o qu¶n cho mét sè loµi c©y thuéc nhãm nµy nh Chß n©u (Dipterocarpus retusus), Dã trÇm (Aquilaria crassna) vµ Re h¬ng (Cinnamomum parthenoxylum) lµ mét bíc ®i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph¬ng thøc chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n cho nhãm h¹t nµy. Chß n©u, Dã trÇm vµ Re h¬ng lµ nh÷ng loµi c©y ®ang ®îc dïng trong c¸c ch¬ng tr×nh trång rõng. Trong ®ã Chß n©u vµ Re h¬ng lµ c¸c loµi c©y gç lín. Dã trÇm lµ loµi c©y ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. TrÇm h¬ng ViÖt Nam ®· ®îc a chuéng ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi. TrÇm h¬ng ®îc coi lµ mãn hµng ®Æc biÖt quÝ hiÕm víi gi¸ rÊt ®¾t. V× thÕ nghiªn cøu kh¶ n¨ng b¶o qu¶n nh»m kÐo dµi tuæi thä cña chóng lµ rÊt cÇn thiÕt N¨m 1995, C«ng ty gièng L©m nghiÖp Trung ¬ng ®· xuÊt b¶n cuèn "Sæ tay kü thuËt h¹t gièng vµ gieo ¬m mét sè loµi c©y rõng" trong ®ã ®· giíi thiÖu mét sè kü thuËt c¬ b¶n vÒ thêi kú thu h¸i vµ ph¬ng thøc cÊt tr÷ b¶o
2 qu¶n cho mét sè loµi c©y, tuy vËy ®©y chØ lµ nh÷ng kü thuËt gi¶n ®¬n dùa trªn kinh nghiÖm cÊt tr÷ b¶o qu¶n trong thêi gian tríc ®©y. MÆt kh¸c do thiÕu thiÕt bÞ b¶o qu¶n vµ thiÕu hiÓu biÕt cÇn thiÕt vÒ sinh häc h¹t gièng nªn thêi gian b¶o qu¶n trong thùc tÕ cho h¹t c¸c loµi c©y khã b¶o qu¶n tèi ®a còng chØ ®îc 2 - 6 th¸ng Nhê sù hç trî vÒ kü thuËt còng nh trang thiÕt bÞ cña dù ¸n Danida, C«ng ty Gièng l©m nghiÖp trung ¬ng ®· cã nghiªn cøu bíc ®Çu vÒ b¶o qu¶n cho mét sè loµi c©y h¹t a Èm khã b¶o qu¶n. §©y lµ nghiªn cøu mµ häc viªn lµ ngêi thùc hiÖn tõ ®Çu, ®Æc biÖt lµ c¸c loµi Chß n©u, Dã trÇm vµ Re h¬ng. §Ò tµi: "X¸c ®Þnh thêi kú qu¶ chÝn vµ kh¶ n¨ng b¶o qu¶n h¹t Chß n©u, Dã trÇm vµ Re h¬ng ", ®îc ®Æt ra nh»m x¸c ®Þnh thêi kú thu h¸i h¹t thÝch hîp vµ c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng cÊt tr÷ cña h¹t gièng cho ba loµi c©y trªn. Thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi tõ th¸ng 4 n¨m 2005 ®Õn th¸ng 6 n¨m 2006. TiÕn hµnh theo dâi thêi kú qu¶ chÝn ®îc thùc hiÖn t¹i c¸c tØnh vïng trung t©m B¾c bé vµ nghiªn cøu b¶o qu¶n ®îc tiÕn hµnh t¹i phßng kiÓm nghiÖm C«ng ty Gièng L©m nghiÖp Trung ¬ng.
3 Ch¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1 Trªn thÕ giíi Kh¸i qu¸t vÒ b¶o qu¶n h¹t gièng B¶o qu¶n h¹t gièng lµ sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó duy tr× søc sèng cña h¹t l©u dµi sau khi thu h¸i vµ chÕ biÕn. NÕu h¹t ®îc gieo ngay sau khi thu h¸i cho môc ®Ých trång rõng th× kh«ng cÇn ph¶i b¶o qu¶n, nhng Ýt khi thêi kú thu h¸i tèt nhÊt l¹i trïng víi thêi kú gieo ¬m tèt nhÊt, mµ thêng ph¶i b¶o qu¶n h¹t trong mét thêi gian nhÊt ®inh. C¸c lo¹i h¹t gièng thêng ®îc chia thµnh 3 nhãm lín lµ h¹t th«ng thêng hay h¹t a kh« (oxthodox seeds), H¹t khã b¶o qu¶n hay h¹t a Èm (recalcitrant seeds) vµ nhãm h¹t trung gian (intermediate seeds) [8]. H¹t th«ng thêng (oxthodox) lµ h¹t cã thÓ lµm kh« xuèng ®é Èm thÊp 5% vµ b¶o qu¶n tèt ë nhiÖt ®é thÊp hoÆc díi 00C trong thêi gian dµi. H¹t cña nh÷ng loµi khã b¶o qu¶n (recalcitrant) lµ h¹t chøa ®é Èm cao khi chÝn (>25%) cã thÓ lµm kh« xuèng ®é Èm 12-30% tuú theo tõng loµi. Lo¹i h¹t nµy cã thêi gian b¶o qu¶n ng¾n, nhanh mÊt søc n¶y mÇm dï ®îc b¶o qu¶n díi bÊt kú ®iÒu kiÖn thÝch hîp nµo. Mét nhãm h¹t kh¸c mµ ®é Èm cña h¹t cã thÓ lµm kh« xuèng ®é Èm thÊp gÇn nh h¹t th«ng thêng nhng rÊt nh¹y c¶m khi ë nhiÖt ®é b¶o qu¶n thÊp, ®ã lµ nhãm h¹t trung gian (intermediate). H¹t mét sè loµi c©y a Èm «n ®íi, nhiÖt ®é t¬ng ®èi thÊp (ngay s¸t trªn hoÆc díi 00C) cã t¸c dông kÐo dµi tuæi thä; nhiÖt ®é thÊp ®é Èm t¬ng ®èi cao cã t¸c dông gi÷ cho h¹t khái chÕt sím. H¹t recalcitrant mét sè loµi c©y nhiÖt ®íi bÞ chÕt nhanh nÕu nhiÖt ®é vµ ®é Èm h¹ xuèng qu¸ thÊp. Sù nh¹y
4 c¶m ®èi víi t¸c h¹i cña nhiÖt ®é trªn 00C chÝnh lµ vÊn ®Ò khã kh¨n trong b¶o qu¶n h¹t a Èm, nh÷ng h¹t Ýt khi gi÷ ®îc søc sèng l©u h¬n mÊy tuÇn hoÆc mÊy th¸ng. Thªm vµo ®ã, ®a sè loµi c©y thuéc hä DÇu (Dipterocarpaceae) ra hoa qu¶ theo chu kú vµi ba n¨m, nhng vÉn cha cã kh¶ n¨ng b¶o qu¶n h¹t tõ n¨m ®îc mïa ®Õn n¨m sau [8]. H¹t gièng lµ mét c¬ thÓ sèng, gi÷a h¹t vµ m«i trêng bªn ngoµi lu«n cã hiÖn tîng trao ®æi chÊt, thÓ hiÖn qua c¸c ho¹t ®éng sinh lý. Ho¹t ®éng sinh lý cña h¹t phô thuéc vµo b¶n chÊt, cÊu t¹o cña tõng lo¹i h¹t vµ chÞu ¶nh hëng cña m«i trêng b¶o qu¶n. Sù sèng cña ph«i trong h¹t biÓu hiÖn râ nhÊt vµo qu¸ tr×nh h« hÊp, tiªu hao chÊt dù tr÷ bªn trong. V× vËy sau mét thêi gian b¶o qu¶n khèi lîng kh« cña h¹t gi¶m dÇn, søc sèng cña h¹t còng gi¶m dÇn theo thêi gian. C¸c lo¹i h¹t kh¸c nhau cã thµnh phÇn c¸c chÊt dù tr÷ kh¸c nhau, nªn duy tr× kh¶ n¨ng sèng còng kh«ng gièng nhau. Muèn duy tr× søc sèng cña h¹t gièng ®îc l©u dµi th× ®iÒu c¬ b¶n lµ khèng chÕ ®îc c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh h« hÊp, sao cho h¹t tiªu hao chÊt dù tr÷ Ýt nhÊt trong thêi gian dµi nhÊt, nghÜa lµ t¹o ra m«i trêng buéc h¹t ph¶i kÐo dµi thêi gian ngñ cìng bøc víi cêng ®é h« hÊp gi¶m tíi møc tèi thiÓu. Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn tuæi thä cña h¹t trong b¶o qu¶n lµ: - §é chÝn cña h¹t. H¹t ®· chÝn hoµn toµn gi÷ ®îc søc sèng l©u h¬n h¹t cha chÝn (Stein, 1974; Harrington, 1970). Mét sè chÊt quan träng ®èi víi tuæi thä cña h¹t cã thÓ cha ®îc h×nh thµnh ë h¹t cha chÝn, trong ®ã cã nh÷ng chÊt g©y ngñ ë mét sè loµi, mµ sù ngñ ®«i khi liªn quan ®Õn tuæi thä cña h¹t. - ChÊt lîng h¹t. Trong thu h¸i h¹t sè lîng vµ chÊt lîng thêng g¾n bã víi nhau. Tû lÖ h¹t tèt (khoÎ) ë c©y mÑ cao s¶n thêng cao h¬n ë c©y mÑ Ýt qu¶. Thu h¸i tõ nh÷ng c©y mÑ sai qu¶ trong nh÷ng n¨m ®îc mïa ch¾c sÏ cho nh÷ng h¹t cã tuæi thä cao nhÊt trong b¶o qu¶n.
5 - Møc ®é tæn th¬ng. Nh÷ng h¹t bÞ tæn th¬ng trong qu¸ tr×nh t¸ch h¹t, lµm s¹ch, lo¹i bá c¸nh... thêng bÞ chÕt rÊt nhanh. Sù tæn th¬ng thêng lín ®èi víi nh÷ng h¹t cã vá máng vµ mÒm. NhiÖt ®é qu¸ cao trong qu¸ tr×nh t¸ch h¹t hay ph¬i kh« còng lµm h¹i h¹t. CÇn cè g¾ng sö dông Ýt nhÊt thêi gian, nhiÖt ®é thÊp nhÊt, tèc ®é m¸y mãc chËm nhÊt cã thÓ trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ h¹t cho b¶o qu¶n. - T×nh tr¹ng sinh lý. §èi víi h¹t a Èm ph¶i tr¸nh gi¶m ®é Èm trong qu¸ tr×nh thu h¸i, vËn chuyÓn vµ chÕ biÕn h¹t. - T×nh tr¹ng s©u bÖnh. §èi víi nh÷ng loµi h¹t b¶o qu¶n kh« vµ l¹nh th× chÝnh ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n sÏ ng¨n c¶n ph¸t triÓn nÊm vµ c«n trïng. Tuy nhiªn còng cÇn tr¸nh thu h¸i h¹t cã nhiÒu nÊm, c«n trïng vµ cÇn thùc hiÖn viÖc thu h¸i, vËn chuyÓn, chÕ biÕn... cµng nhanh cµng tèt ®Ó ®¶m b¶o lµ h¹t kh«ng bÞ tæn h¹i tríc khi ®a b¶o qu¶n. - Søc sèng ban ®Çu. Nh÷ng l« h¹t cã tû lÖ sèng ban ®Çu vµ thÕ n¶y mÇm cao b¶o qu¶n ®îc l©u h¬n h¹t cã tû lÖ sèng ban ®Çu thÊp. Nh÷ng thö nghiÖm n¶y mÇm, cã thÓ cÇn ph¶i xö lý ph¸ ngñ tríc, cÇn ®îc tiÕn hµnh trªn mÉu cña mçi l« h¹t tríc khi b¶o qu¶n ®Ó x¸c ®Þnh xem h¹t cã thÓ b¶o qu¶n ®îc bao l©u. Tuæi thä cña h¹t t¬ng quan víi tû lÖ n¶y mÇm ban ®Çu. CÇn ph¶i nãi r»ng tû lÖ sèng ban ®Çu vµ kh¶ n¨ng n¶y mÇm thêng lµ kÕt qu¶ t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè nh : §é chÝn cña h¹t, tæn th¬ng c¬ giíi, nÊm bÖnh vµ c«n trïng. - §iÒu kiÖn b¶o qu¶n cña h¹t. §èi víi h¹t a kh« sù háng h¹t ®îc kiÓm tra bëi møc ®é h« hÊp. BÊt kú biÖn ph¸p nµo lµm gi¶m h« hÊp mµ kh«ng lµm tæn h¹i h¹t ®Òu cã t¸c dông kÐo dµi tuæi thä cña h¹t trong b¶o qu¶n. §ã lµ sù kiÓm tra nång ®é «xi, kiÓm tra §é Èm vµ nhiÖt ®é. §èi víi nh÷ng h¹t a Èm th× møc ®é an toµn tèi thiÓu cña nång ®é «xi, ®é Èm cña h¹t vµ nhiÖt ®é, nghÜa lµ cña h« hÊp, ®Òu cao h¬n nhiÒu so víi h¹t a kh«, nhng khi c¸c yÕu tè Êy ®îc gi÷ ë trªn ngìng an toµn tèi thiÓu ®èi víi mçi loµi th× cã vÎ nh lµ tuæi
6 thä cña h¹t sÏ ®îc kÐo dµi nÕu nh nh÷ng yÕu tè trªn ®îc gi÷ ë møc cµng gÇn víi ngìng an toµn tèi thiÓu cµng tèt ®Ó tr¸nh tèc ®é h« hÊp qu¸ cao. - §é Èm h¹t. §èi víi nh÷ng h¹t khã b¶o qu¶n ®é Èm lµ yÕu tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh tuæi thä cña h¹t. §é Èm gi¶m sÏ lµm cho h« hÊp cña h¹t gi¶m vµ do ®ã lµm chËm l¹i qu¸ tr×nh ho¸ giµ cña h¹t vµ kÐo dµi tuæi thä. §é Èm còng quan träng ®èi víi h¹t a Èm, nhng trong trêng hîp nµy ®é Èm tíi h¹n lµ gi¸ trÞ tèi thiÓu cho phÐp chø kh«ng ph¶i gi¸ trÞ tèi ®a ®Ó kÐo dµi thêi gian b¶o qu¶n. H¹t b¶o qu¶n cÇn cã ®é Èm gÇn gi¸ trÞ an toµn tèi thiÓu, bëi v× ë ®é Èm cao h¬n th× hÖ sè h« hÊp còng cao h¬n, do ®ã h¹t còng bÞ mÊt søc sèng nhanh h¬n. §é Èm cao còng lµm t¨ng ho¹t ®éng cña nÊm vµ g©y thèi h¹t. - NhiÖt ®é b¶o qu¶n. NhiÖt ®é còng nh ®é Èm cã t¬ng quan nghÞch víi tuæi thä cña h¹t, nhiÖt ®é cµng thÊp th× h« hÊp cµng gi¶m vµ do ®ã tuæi thä cña h¹t trong b¶o qu¶n cµng cao. ViÖc chän nhiÖt ®é b¶o qu¶n tuú thuéc vµo loµi c©y vµ thêi h¹n cÇn b¶o qu¶n. NhiÖt ®é b¶o qu¶n cµng thÊp th× gi¸ thµnh b¶o qu¶n cµng cao vµ nhiÑt ®é ©m cã thÓ lµ kh«ng cÇn thiÕt nÕu chØ cÇn b¶o qu¶n trong mét hoÆc hai n¨m cho nh÷ng ch¬ng tr×nh trång rõng. Mét sè lo¹i h¹t b¶o qu¶n tèt ë nhiÖt ®é b×nh thêng, ch¼ng h¹n nh h¹t cña nhiÒu loµi c©y hä §Ëu, hä Hoa hång, c¸c chi Eucalyptus vµ nhiÒu lo¹i h¹t cã vá cøng kh¸c. YÕu tè nhiÖt ®é vµ ®é Èm t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, khã mµ t¸ch riªng ra ®îc. H¹t cã ®é Èm t¬ng ®èi cao cã thÓ b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é gÇn 00C trong thêi gian dµi h¬n lµ ë nhiÖt ®é cao, ngîc l¹i h¹t cã ®é Èm thÊp Ýt bÞ h¹i h¬n khi b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é cao (300C). T¸c ®éng cña nhiÖt ®é ®èi víi tuæi thä cña h¹t khi b¶o qu¶n cña nh÷ng loµi c©y «n ®íi còng gièng nh h¹t a kh«. H¹t khã b¶o qu¶n cña mét sè loµi c©y nhiÖt ®íi bÞ chÕt ë nhiÖt ®é trªn ®iÓm ®ãng b¨ng, vÝ dô mét sè h¹t Sao DÇu chÕt ë díi 140C (Gordon, 1981), Ca cao ë díi 100C, Soµi díi 3 - 60C (King vµ Roberts, 1979). H¹t Hope helferi cã ®é Èm cao, ®îc b¶o qu¶n ë 150C trong tói polythene ®Ó hë vÉn cßn n¶y mÇm 98% sau 37 ngµy vµ 80% sau 60 ngµy (Tang vµ Tamari, 1973). §èi víi h¹t a Èm nhiÒu
7 loµi c©y «n ®íi th× nhiÖt ®é cµng thÊp gÇn tíi 00C th× thêi h¹n b¶o qu¶n cµng t¨ng. MÆt kh¸c, nh÷ng nhiÖt ®é díi ®iÓm ®ãng b¨ng thêng lµm chÕt nh÷ng h¹t a Èm cÇn cã ®é Èm cao trong b¶o qu¶n (Hangrington, 1970; Wang, 1974). §· ®¹t ®îc mét sè thµnh c«ng trong b¶o qu¶n h¹t Quercus ë Hoa Kú b»ng c¸ch gi÷ chóng ë ®é Èm 35 - 45% vµ nhiÖt ®é -10C ®Õn + 30C (Bonner, 1978). - ¸nh s¸ng. §Æc biÖt lµ ¸nh s¸ng tö ngo¹i ®îc b¸o c¸o lµ cã h¹i ®èi víi h¹t (Hangrrington, 1970), nhng vÉn cßn rÊt Ýt nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy, nhng vai trß cña ¸nh s¸ng Ýt quan träng h¬n nhiÒu so víi ®é Èm vµ nhiÖt ®é b¶o qu¶n h¹t [8]. §a sè nh÷ng loµi c©y nhiÖt ®íi cã h¹t a Èm nhanh chÕt lµ c¸c thµnh phÇn cña rõng nhiÖt ®íi Èm, n¬i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi quanh n¨m cho h¹t n¶y mÇm ngay (®é Èm vµ nhiÖt ®é cao), nh÷ng chi ®iÓn h×nh lµ Hevea, Swietenia, Terminalia, Triplochiton vµ mét sè chi thuéc hä DÇu nh Dryabalanops, Dipterocarpus, Shorea vµ mét sè loµi Araucaria. H¹t Dryabalanops bÞ t¸c h¹i nÕu bÞ ph¬i sÊy kh« ®Õn §é Èm thÊp díi 35%, chØ sèng ®îc kho¶ng 3 tuÇn (Kinh vµ Roberts 1979). H¹t Triplochiton cã tuæi thä tù nhiªn ng¾n, nhng cã thÓ b¶o qu¶n ®îc tíi 22 th¸ng ë nhiÖt ®é kho¶ng 60C vµ ë ®é Èm gi÷a 12 vµ 25% (Bowen vµ Jones 1975). H¹t Azadirachta indica còng cã tuæi thä ng¾n mÆc dï mäc trong nh÷ng rõng nhiÖt ®íi kh«, kh«ng Èm vµ hiÖn cha râ ®©y cã ph¶i loµi a Èm thùc sù kh«ng hay chØ ®¬n thuÇn lµ loµi a kh« cã tuæi thä ng¾n. Theo Schmidt (2000) [22] cã thÓ chia c¸c lo¹i h¹t gièng c©y rõng thµnh 4 nhãm nh b¶ng 1.1, vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt h¹t th«ng thêng víi h¹t khã b¶o qu¶n nh b¶ng 1.2 sau:
8 B¶ng 1.1. Ph©n lo¹i h¹t gièng c©y rõng H¹t th«ng H¹t trung H¹t khã b¶o H¹t khã b¶o thêng gian qu¶n «n ®íi qu¶n nhiÖt ®íi §é Èm cña h¹t khi ThÊp ThÊp Cao Cao b¶o qu¶n NhiÖt ®é b¶o qu¶n ThÊp Cao ThÊp cao B¶ng 1. 2. H¹t th«ng thêng vµ h¹t khã b¶o qu¶n ë mét sè loµi c©y nhiÖt ®íi Loµi h¹t th«ng thêng Loµi h¹t khã b¶o qu¶n C¸c hä hä Sim (Myrtaceae), hä DÇu (Dipterocarpaceae), thêng gÆp hä Phi lao (Casuarinaceae), hä §íc (Rhizophoraceae), hä Th«ng (Pinaceae). hä Xoan (Meliaceae) M«i trêng Sèng chñ yÕu ë n¬i kh«, Sèng phæ biÕn ë n¬i cã khÝ hËu Sèng ph©n bè ë n¬i cã nhiÖt ®é Èm, ®Æc biÖt lµ ë rõng ma nhiÖt cao vµ ®é cao lín. ®íi vµ ngËp mÆn, Ýt xuÊt hiÖn ë n¬i khÝ hËu kh« vµ nhiÖt ®é cao §é Èm h¹t H¹t chÞu ®îc lµm kh« vµ H¹t kh«ng thÓ b¶o qu¶n khi ®é vµ nhiÖt ®é b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é thÊp, Èm vµ nhiÖt ®é qu¸ thÊp (trõ mét b¶o qu¶n ®é Èm h¹t th«ng thêng khi sè loµi h¹t a Èm «n ®íi). Møc ®é b¶o qu¶n 5 - 7%, nhiÖt ®é lµm kh« cña h¹t tuú thuéc tõng b¶o qu¶n 0 - 50C, nhng loµi nhng th«ng thêng ®é Èm còng cã thÓ b¶o qu¶n h¹t ë kh«ng thÊp h¬n 20% vµ nhiÖt ®é ®é Èm 2 - 4% vµ nhiÖt ®é b¶o qu¶n 12- 150C ®èi víi nh÷ng -15 – -20 0C loµi a Èm nhiÖt ®íi
9 Kh¶ n¨ng ë ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n tèi u Nh÷ng loµi ®é Èm cùc ®oan chØ b¶o qu¶n th× hÇu hÕt c¸c loµi ®Òu b¶o b¶o qu¶n ®îc vµi ngµy, chØ mét qu¶n ®îc vµi n¨m ®Õn vµi sè Ýt loµi b¶o qu¶n ®îc vµi th¸ng chôc n¨m M« t¶ h¹t H¹t cã kÝch thíc nhá ®Õn KÝch thíc h¹t trung b×nh ®Õn lín, trung b×nh, vá h¹t cøng h¹t cã khèi lîng lín vµ ®é Èm cao §é chÝn Khi h¹t chÝn th× ®é Èm cña Khi chÝn ®é Èm cña h¹t cã thÓ tõ h¹t gi¶m dÇn 6 - 10% 30 - 70% H¹t ngñ Mét sè loµi h¹t ngñ tríc H¹t kh«ng cã thêi kú ngñ, h¹t chÝn khi n¶y mÇm vµ n¶y mÇm gÇn nh lµ liªn tôc Trao ®æi Ho¹t ®éng trao ®æi chÊt Cã trao ®æi chÊt trong qu¸ tr×nh chÊt kh«ng x¶y ra trong thêi b¶o qu¶n. gian b¶o qu¶n Nhê chñ ®éng khèng chÕ c¸c yÕu tè nhiÖt Èm vµ x¸c ®Þnh ®é chÝn thÝch hîp mµ h¹t recalcitrant cña nhiÒu loµi c©y ë c¸c níc nhiÖt ®íi nh SÕn mñ (Shorea roxburghii), DÇu ®ång (Dipterocarpus tubercalatus), DÇu r¸i (D.alatus), DÇu l«ng (D.intricatus), Sao h¶i nam (Hopea hainamensis), S¨ng ®¸ (H. ferrea)...[22] vµ mét sè c©y hä §íc (Rhizophoraceae), hä Ngäc lan (Magnoliaceae), v.v. ®Õn nay ®· cã thÓ b¶o qu¶n ®îc mét ®Õn vµi n¨m [23].
10 1.2 ë ViÖt Nam. ë ViÖt Nam cã kho¶ng 2500 chi víi 11.000 loµi c©y trång (TrÇn §Þnh Lý, 1993). Cã Ýt nhÊt 800 loµi trong 6 hä lµ ®¹i diÖn cho lo¹i h¹t khã b¶o qu¶n vµ trung tÝnh lµ: hä DÇu, hä DÎ, hä Re, hä Ngäc Lan, hä ThÇu dÇu, hä Xoan [27]. Theo c«ng bè cña ViÖn §iÒu tra quy ho¹ch rõng (n¨m 1996) c¸c hä thùc vËt chÝnh cã nhiÒu loµi c©y (kho¶ng 300 loµi) mµ h¹t thuéc nhãm khã b¶o qu¶n vµ trung tÝnh ®ã lµ: - Hä DÇu: 30 loµi - Hä ThÇu dÇu: 67 loµi - Hä DÎ: 58 loµi - Hä Re: 61 loµi - Hä Xoan: 36 loµi - Hä Ngäc lan: 29 loµi Mét sè loµi thuéc hä kh¸c còng thuéc nhãm h¹t khã b¶o qu¶n vµ trung tÝnh. Trong c¸c n¨m 1965 - 1990 ®· cã kÕt qu¶ nghiªn cøu bíc ®Çu cho mét sè loµi nh Bå ®Ò, Mì, Håi, QuÕ, DÇu r¸i, Sao ®en. - H¹t Bå ®Ò cã ®é Èm ban ®Çu lµ 29,1%, sau 11 th¸ng b¶o qu¶n ë ®iÒu kiÖn trong phßng nhiÖt ®é 19 - 300C th× tû lÖ n¶y mÇm lµ 65% so víi tû lÖ n¶y mÇm ban ®Çu lµ 77%. Khi h¹t Bå ®Ò cã ®é Èm 20 - 22% b¶o qu¶n trong c¸t Èm sau 14 th¸ng tû lÖ n¶y mÇm lµ 65 - 71% so víi tû lÖ n¶y mÇm ban ®Çu lµ 77%. Sau hai n¨m b¶o qu¶n tû lÖ n¶y mÇm gi¶m xuèng 40 - 50% [3]. Mét kÕt qu¶ nghiªn cøu kh¸c cho r»ng h¹t Bå ®Ò sau hai n¨m b¶o qu¶n trong c¸t Èm víi tû lÖ 1c¸t : 2 h¹t th× tû lÖ n¶y mÇm lµ 87% [13]. - H¹t Mì ®é Èm 24 - 25% b¶o qu¶n trong c¸t ®é Èm 15 - 16% (tû lÖ 2 c¸t : 1 h¹t) cã thÓ b¶o qu¶n h¹t ®îc trong mét n¨m (TrÇn Danh Tuyªn, NguyÔn Hång Sinh, 1995). H¹t Mì cã ®é Èm 25,6% b¶o qu¶n trong c¸t Èm sau 6 th¸ng tû lÖ n¶y mÇm lµ 75% [7] .
11 B¶ng 1.3. KÕt qu¶ nghiªn cøu b¶o qu¶n h¹t Mì ë nh÷ng m«i trêng b¶o qu¶n kh¸c nhau NhiÖt ®é b¶o Tû lÖ n¶y mÇm (%) sau M«i trêng b¶o qu¶n qu¶n 6 th¸ng 12 th¸ng 24 th¸ng Trong phßng C¸t Èm 8% tû lÖ 1c¸t:1h¹t 75 57 20 (19 - 300C) H¹t ®ùng trong thïng gç 5 - 100C 75 73 68 H¹t ®ùng trong tói v¶i 5 - 100C 75 70 63 Nh÷ng nghiªn cøu bíc ®Çu b¶o qu¶n h¹t DÇu r¸i, Sao ®en cho thÊy tû lÖ n¶y mÇm cña h¹t cßn ¶nh hëng bëi møc ®é chÝn cña qu¶ khi thu h¸i vµ nhiÖt ®é b¶o qu¶n còng ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng n¶y mÇm cña h¹t. - H¹t DÇu r¸i (Dipterocarpus alatus) nÕu b¶o qu¶n trong tói PE g¾n miÖng víi §é Èm cña h¹t 10% - 13%, nhiÖt ®é b¶o qu¶n 10 - 200C th× tû lÖ n¶y mÇm cßn 29% sau 120 ngµy, trong khi ®ã b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é trong phßng (25 - 300C) th× sau 80 ngµy h¹t mÊt søc n¶y mÇm hoµn toµn. - H¹t Sao ®en (Hopea odorata) khi thu h¸i qu¶ chÝn tû lÖ n¶y mÇm lµ 90% - 100%, nÕu h¹t ®ùng trong tói PE më miÖng b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng trong phßng 25 - 300C th× chØ b¶o qu¶n ®îc 20 ngµy. NÕu b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 150C cã thÓ gi÷ tû lÖ n¶y mÇm sau 50 ngµy. Sau khi thu h¸i h¹t Sao ®en nªn ®îc b¶o qu¶n t¹m thêi ë n¬i r©m m¸t theo tõng líp máng hoÆc b¶o qu¶n trong tói PE më miÖng. NÕu muèn b¶o qu¶n h¹t ®îc thêi gian dµi nªn ®ùng h¹t trong tói PE cã g¾n miÖng hoÆc hép giÊy vµ b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 150C [7], [26].
12 KÕt qu¶ nghiªn cøu b¶o qu¶n h¹t Håi cã ®é Èm lµ 30 - 34% th× tû lÖ n¶y mÇm lµ 76 - 78%, h¹t cã ®é Èm 12 - 16% th× tû lÖ n¶y mÇm lµ 21 - 24%, h¹t cã ®é Èm 9% tû lÖ n¶y mÇm lµ 14%. NÕu sö dông c¸t Èm ®Ó b¶o qu¶n sau 2 th¸ng tû lÖ n¶y mÇm lµ 70 - 75%, sau 7 th¸ng tû lÖ n¶y mÇm mÊt hoµn toµn (Bïi Ng¹nh, TrÇn Quang ViÖt, 1980). Mét nghiªn cøu kh¸c vÒ b¶o qu¶n h¹t Håi cã thÓ b¶o qu¶n trong c¸t Èm tû lÖ 2 c¸t : 1h¹t sau ®ã phñ mét líp ®Êt máng bÒ mÆt th× cã thÓ b¶o qu¶n h¹t tõ 70 - 100 ngµy (Ng« Quang §ª, 1991). Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu b¶o qu¶n cho h¹t Håi, QuÕ, Giæi cña Trung t©m gièng c©y rõng - ViÖn Khoa häc l©m nghiÖp (Lª §×nh Kh¶ vµ céng sù, 2002) nh sau: - H¹t Håi (Illicium verum) cã ®é Èm ban ®Çu lµ 33%, khi lµm kh« h¹t xuèng ®é Èm 30% tû lÖ n¶y mÇm lµ 39 - 40% (cao h¬n tû lÖ n¶y mÇm ban ®Çu lµ 38,5%). NÕu h¹t lµm kh« xuèng ®é Èm 25% tû lÖ n¶y mÇm lµ 23,7%. TiÕp tôc lµm kh« h¹t xuèng ®é Èm 5 - 10% tû lÖ n¶y mÇm gi¶m xuèng 5,6 - 11,2% [24]. - H¹t QuÕ (Cinnamomum cassia) thuéc nhãm h¹t a Èm vµ khã b¶o qu¶n cã thÓ cÊt tr÷ trong ®iÒu kiÖn 50C vµ §é Èm cña h¹t trªn 40%, sau 6 th¸ng b¶o qu¶n tû lÖ n¶y mÇm gi¶m tõ 90% xuèng 38% [14], [24]. - H¹t Giæi (Mechilia mediocris) thuéc nhãm h¹t a Èm, ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n tèt nhÊt vµ ®é Èm cña h¹t ph¶i ®¹t tõ 28 - 33% nhiÖt ®é m«i trêng b¶o qu¶n tõ 5 - 150C th× h¹t b¶o qu¶n ®îc trong thêi gian 9 th¸ng víi tû lÖ n¶y mÇm cña h¹t tõ 55% - 71% [15], [24]. H¹t Vªn vªn (Anisoptera costata) cã ®é Èm lµm kh« an toµn lµ 25 - 27%, lµm kh« tíi nh÷ng ®é Èm thÊp h¬n sÏ lµm gi¶m ®¸ng kÓ tû lÖ n¶y mÇm cña h¹t, cã thÓ ®©y lµ mét lo¹i h¹t a Èm nhiÖt ®íi ®iÓn h×nh. Trong ®iÒu kiÖn Èm m¸t h¹t còng b¶o qu¶n kh«ng ®îc qu¸ 5 th¸ng [16].
13 Mét sè nghiªn cøu cña C«ng ty Gièng l©m nghiÖp Trung ¬ng vµ Dù ¸n gièng L©m nghiÖp ViÖt Nam Dù ¸n Gièng L©m nghiÖp ViÖt Nam lµ mét phÇn trong dù ¸n Gièng l©m nghiÖp §«ng D¬ng do c¬ quan hç trî m«i trêng §an M¹ch tµi trî. Dù ¸n kÐo dµi trong 5 n¨m vµ thùc hiÖn rÊt nhiÒu môc tiªu, trong ®ã môc tiªu c¶i thiÖn kü thuËt h¹t gièng lµ mét néi dung rÊt lín cña dù ¸n. Trong 5 n¨m thùc hiÖn vÒ nghiªn cøu sinh häc h¹t vµ kü thuËt b¶o qu¶n, kiÓm nghiÖm h¹t gièng ®· cã kÕt qu¶ trªn 30 loµi chñ yÕu lµ nh÷ng loµi c©y b¶n ®Þa vµ loµi c©y cã h¹t khã b¶o qu¶n. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ vËt hËu, h¹t gièng vµ b¶o qu¶n h¹t gièng ®îc nghiªn cøu bëi C«ng ty gièng cho mét sè loµi nh sau: H¹t khã b¶o qu¶n lµ h¹t cã ®é Èm ban ®Çu trªn 25%, h¹t n¶y mÇm nhanh vµ rÊt khã b¶o qu¶n l©u dµi. Thêng gÆp lµ nh÷ng loµi hä DÇu (Dipterocarpaceae) qu¶ nh÷ng loµi thuéc hä nµy thêng ph¸t triÓn trong vßng díi 1 n¨m , kho¶ng 20-30% sè c©y kh«ng ra hoa vµ qu¶ trong n¨m theo dâi, cho thÊy cã kh¶ n¨ng nh÷ng loµi nµy cã chu kú sai qña trªn 1 n¨m, qu¶ cã c¸nh vµ ®îc ph¸t t¸n nhê giã [4]. H¹t c©y hä dÇu n¶y mÇm gÇn nh ngay khi ph¸t t¸n, sau vµi ngµy rÔ mÇm ®· ph¸t triÓn dµi b»ng h¹t. Tû lÖ n¶y mÇm ban ®Çu thêng lµ cao nh H¹t Sao ®en 73%, Vªn vªn vµ SÕn mñ 99% trõ h¹t DÇu r¸i do cã nhiÒu h¹t bÞ thèi ngay khi cßn ë trªn c©y nªn tû lÖ n¶y mÇm 43% [4].
14 B¶ng 1.4. Tû lÖ n¶y mÇm vµ Thêi h¹n b¶o qu¶n mét sè h¹t hä DÇu ë ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n kh¸c nhau vµ ®é Èm h¹t b¶o qu¶n tèt nhÊt. §iÒu kiÖn b¶o qu¶n Tû lÖ n¶y Tû lÖ n¶y mÇm sau thêi mÇm gian b¶o qu¶n (%) Tªn h¹t NhiÖt ®é (0C) §é tríc khi 1 2 3 4 Èm b¶o qu¶n th¸ng th¸ng th¸ng th¸ng (%) (%) Vªn vªn 17 33 92 91 90 50 23 7 0 - - - Sao ®en T.phßng (20 - 300C) 35 97 50 19 - - 170C 87 53 32 18 70C 87 44 14 - SÕn mñ T.phßng (20 - 300C) 16 80 20 0 - - 170C 60 45 30 0 DÇu r¸i T.phßng (20 - 300C) 14 48 20 20 7 2 170C 45 40 37 33 70C 46 42 37 35 KÕt qu¶ cho thÊy h¹t mét sè loµi hä DÇu b¶o qu¶n tèt nhÊt ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 7 - 170C, ®é Èm cña h¹t tõ 14 - 35% th× cã thÓ b¶o qu¶n ®îc kho¶ng 4 th¸ng. Mét sè loµi trong hä Re cã h¹t thuéc lo¹i khã b¶o qu¶n, ®é Èm h¹t cao, n¶y mÇm kh¸ r¶i r¸c, kÐo dµi, nhÊt lµ ®èi víi c¸c loµi ph¸t t¸n vµo ®Çu mïa ®«ng nh Long n·o. H¹t Long n·o (Cinnamomum camphora) thÓ hiÖn cã tÝnh ngñ mét phÇn v× ë ®é Èm h¹t ban ®Çu 30% th× tû lÖ n¶y mÇm 48%, nhng sau khi h¹t ®îc lµm kh« xuèng 12% tû lÖ n¶y mÇm lµ 70%, nÕu b¶o qu¶n h¹t trong c¸t Èm cã thÓ ®îc 3 th¸ng vµ tû lÖ n¶y mÇm lµ 20% [4].
15 Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy h¹t Dã trÇm thuéc lo¹i a Èm ®iÓn h×nh, cã ®é Èm ban ®Çu cao gÇn 60%, h¹t ®îc b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 80C víi ®é Èm h¹t ®îc lµm kh« lµ 25% th× tû lÖ n¶y mÇm cßn 22% so víi tû lÖ n¶y mÇm ban ®Çu lµ 60% sau 2 th¸ng b¶o qu¶n [4]. Theo kinh nghiÖm cña nh©n d©n th× h¹t sau khi thu h¸i, chÕ biÕn h¹t ®îc ph¬i cho ®é Èm gi¶m bít sau ®ã b¶o qu¶n h¹t b»ng c¸ch trén h¹t víi c¸t Èm, hµng ngµy kiÓm tra ®¶o h¹t vµ c¸t gi÷ ®é Èm, nhng víi kinh nghiÖm ®ã th× h¹t còng chØ b¶o qu¶n ®îc trong thêi gian ng¾n kho¶ng 20 ngµy th× h¹t bÞ thèi vµ gi¶m søc n¶y mÇm. - H¹t Chß n©u tû lÖ n¶y mÇm ban ®Çu 78% víi ®é Èm cña h¹t lµ 36%, b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 80C, sau 4 th¸ng tû lÖ n¶y mÇm cßn 48%. NÕu h¹t ®îc b¶o qu¶n trong c¸t Èm víi ®é Èm cña h¹t lµ 36% th× tû lÖ n¶y mÇm cña h¹t sau 3 th¸ng b¶o qu¶n cßn 40%, nhng trong thêi gian ®Çu cña b¶o qu¶n h¹t n¶y mÇm nhiÒu trong tói b¶o qu¶n [4]. - H¹t Re h¬ng tû lÖ n¶y mÇm ban ®Çu 60% sau 2 th¸ng b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 80C tû lÖ n¶y mÇm chØ cßn 18% ë ®é Èm cña h¹t lµ 27% [4]. Theo kinh nghiÖm cña nh©n d©n h¹t Re h¬ng thêng ®îc b¶o qu¶n trong c¸t Èm, nhng thêi gian b¶o qu¶n chØ ®îc 1 th¸ng v× h¹t n¶y mÇm rÊt nhanh trong c¸t Èm. Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu bíc ®Çu cho 3 loµi Chß n©u, Dã trÇm vµ Re h¬ng vÉn cha x¸c ®Þnh ®îc thêi kú qu¶ chÝn vµ thêi kú thu h¸i h¹t thÝch hîp còng nh cha cã nghiªn cøu x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng chÞu hót Èm ®Ó x¸c ®Þnh ®é Èm cÊt tr÷ ban ®Çu, cha nghiªn cøu ¶nh hëng cña nhiÖt ®é, ®é Èm vµ dông cô b¶o qu¶n ®Õn tuæi thä h¹t gièng khi cÊt tr÷. Tõ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trong thêi gian qua vµ tæng kÕt c¸c nghiªn cøu tríc ®ã, Dù ¸n gièng l©m nghiÖp Danida vµ c¸c t¸c gi¶ Lars Schmidt, Kirsten Thomsen vµ Sigrit Diklev ®· biªn so¹n c¸c tµi liÖu híng dÉn thùc
16 hµnh c¸c nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ h¹t gièng vµ ®· giíi thiÖu mét sè ph¬ng ph¸p thu h¸i, chÕ biÕn, kiÓm nghiÖm vµ b¶o qu¶n h¹t gièng phï hîp cho mét sè loµi c©y nhiÖt ®íi vµ quan träng nhÊt, ®Æc biÖt lµ thu h¸i chÕ biÕn, vËn chuyÓn vµ b¶o qu¶n h¹t ®èi víi mét sè loµi khã b¶o qu¶n vµ nhanh mÊt søc n¶y mÇm.
17 Ch¬ng 2 Môc tiªu, §èi tîng, §Þa ®iÓm, néi dung vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu - X¸c ®Þnh ®îc thêi kú thu h¸i qu¶ thÝch hîp ®Ó h¹t cã tû lÖ n¶y mÇm cao nhÊt - X¸c ®Þnh ®îc c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn tuæi thä cña h¹t gièng trong qu¸ tr×nh cÊt tr÷ - X¸c ®Þnh ®îc ®é Èm vµ ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n tèi u kÐo dµi tuæi thä cña h¹t gièng 2.2. §èi tîng nghiªn cøu 2.2.1. C©y Chß n©u (Dipterocarpus retusus Blume), thuéc hä DÇu (Dipterocarpaceae) Chß n©u lµ c©y gç lín, t¸n h×nh cÇu, th©n th¼ng h×nh trô, cao 30 - 40 cm, ®êng kÝnh 100cm, vá x¸m tr¾ng, nhiÒu lç b× to, cµnh non phñ nhiÒu l«ng nhng sím rông. L¸ h×nh tr¸i xoan hay trøng thu«n, dµi 20 - 40cm, réng 15 - 25 cm, mÐp nguyªn gîn sãng, g©n chÝnh cã nhiÒu l«ng cøng bÞ Ðp, g©n bªn 15 - 20 ®«i, nhiÒu l«ng h×nh sao. Khi kh« l¸ mµu n©u thÉm, l¸ kÌm h×nh trøng mµu ®á dµi 8 - 12 cm. Hoa tù chïm, hoa to èng ®µi dµi h¬n 2cm, c¸nh hoa phñ l«ng h×nh sao. Qu¶ h×nh trøng hay h×nh cÇu, ®êng kÝnh 2 - 3 cm, qu¶ cã hai c¸nh lín nªn ph¸t t¸n nhê giã [2]. Khi cßn non vá qu¶ mµu xanh, khi chÝn vá vµ c¸nh qu¶ chuyÓn dÇn sang mµu n©u vµ 1/3 sè qu¶ trªn c©y b¾t ®Çu rông, mét sè qu¶ n¶y mÇm ngay khi ph¸t t¸n.
18 2.2.2. C©y Dã trÇm (Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte), thuéc hä Dã (Thymelaeaceae) Dã trÇm lµ c©y gç nhì, th©n th¼ng kh«ng cã b¹nh vÌ, cao 20 - 30 m, ®êng kÝnh cã thÓ tíi 80 cm. Vá mµu n©u, x¸m tr¾ng, nøt däc l¨n t¨n, máng, nhiÒu sîi dai, dÔ bãc. Ph©n cµnh kh«ng c©n ®èi, cµnh non xanh lôc sau mµu x¸m tr¾ng. L¸ ®¬n mäc c¸ch h×nh tr¸i xoan dµi hoÆc trøng dµi, ®Çu cã mòi låi ng¾n, ®u«i nªm réng, dµi 5 - 11cm, réng 3 - 9cm, mÐp nguyªn mÆt trªn xanh bãng, mÆt díi xanh nh¹t, phñ l«ng mÞn x¸m tr¾ng, h¬i ãng ¸nh, cuèng l¸ cã l«ng vµ cã r·nh ë mÆt trªn, kh«ng cã l¸ kÌm. Hoa nhá hîp thµnh hoa tù t¸n ë n¸ch l¸. §µi hoa h×nh chu«ng cã 5 c¸nh, c¶ hai mÆt phñ l«ng mÞn vµ ng¾n. Trµng hoa 10 c¸nh, ë d¹ng v¶y nhá, nhÞ nhiÒu xÕp thµnh 2 vßng ®Ýnh trªn èng ®µi. BÇu h×nh trøng, 2 «, mçi « chøa 1 no·n, bÇu phñ l«ng dÇy vµ cã tuyÕn mËt ë xung quanh. Qu¶ h×nh trøng h¬i bÑt dµi 4 cm, réng 3 cm, khi kh« tù nøt thµnh 2 m¶nh, ®µi sèng dai cïng víi qu¶ [2]. Vá qu¶ khi cßn non cã mµu xanh nh¹t, khi qu¶ chÝn vá qu¶ chuyÓn sang mµu vµng m¬, phÝa ®Çu qu¶ cã vÕt nøt. H¹t h×nh trøng ngîc cã ®u«i dµi, khi h¹t non vá h¹t mµu tr¾ng, néi nhò lo·ng vµ Ýt, khi chÝn vá h¹t chuyÓn sang mµu n©u sÉm néi nhò tr¾ng, cøng. Mçi qu¶ cã 1 – 2 h¹t, c©y ra hoa vµ kÕt h¹t trong thêi gian 90 - 98 ngµy. Mïa vô theo vïng, ra hoa sím nhÊt vµo th¸ng 2 (PhÝa cùc Nam) th¸ng 3 - 4 (Trung bé vµ B¾c Trung bé), thu h¸i h¹t tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 7, Ýt khi thÊy c©y ra hoa tr¸i vô. Dã trÇm lµ loµi ®· tõng cã tªn trong s¸ch ®á cña ViÖt Nam vµ trªn ThÕ giíi, b¸o hiÖu nguy c¬ tuyÖt chñng cao, c©y cßn cã tªn lµ Dã bÇu, TrÇm h¬ng thuéc hä Thymeleaeceae, Bé Thymeales. ë níc ta c©y Dã trÇm ph©n bè rÊt réng tõ vïng nói phÝa B¾c, c¸c tØnh Duyªn h¶i miÒn Trung, T©y nguyªn, vïng §«ng Nam bé vµ An Giang, Phó Quèc. Dã trÇm ®· ®îc trång kh¸ phæ biÕn ë mét sè n¬i trong c¸c vïng nµy, theo thèng kª s¬ bé hiÖn t¹i cã kho¶ng 6.000 ha rõng Dã trÇm. Võa qua ®· cã nhiÒu héi nghÞ, héi th¶o vÒ trång Dã t¹o trÇm ( héi th¶o Quèc tÕ vÒ Dã trÇm - “ C©y gç vµng” do tæ chøc Rõng ma nhiÖt