Luận văn Thạc sĩ Khoa học ngữ văn: Đặc điểm ngôn ngữ của các văn bản báo chí (Trên cứ liệu báo Bình Dương)

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

191
lượt xem 37
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Khoa học ngữ văn: Đặc điểm ngôn ngữ của các văn bản báo chí (Trên cứ liệu báo Bình Dương) nêu lên đặc điểm ngôn ngữ của phong cách báo chí, một số vấn đề về ngôn ngữ trên báo Bình Dương, từ thực tiễn báo Bình Dương đến yêu cầu của việc chuẩn hóa ngôn ngữ báo chí.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học ngữ văn: Đặc điểm ngôn ngữ của các văn bản báo chí (Trên cứ liệu báo Bình Dương)

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRAÀN THANH NGUYEÄN ÑAËC ÑIEÅM NGOÂN NGÖÕ CUÛA CAÙC VAÊN BAÛN BAÙO CHÍ (TREÂN CÖÙ LIEÄU BAÙO BÌNH DÖÔNG) CHUYEÂN NGAØNH: LYÙ LUAÄN NGOÂN NGÖÕ MAÕ SOÁ: 5.04.08 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KHOA HOÏC NGÖÕ VAÊN Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: PGS.TS Trònh Saâm THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH-2004
MÔÛ ÑAÀU 0.1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Trong vaøi thaäp nieân gaàn ñaây ngoân ngöõ baùo chí môùi ñöôïc thöøa nhaän laø moät phong caùch chöùc naêng trong heä thoáng phong caùch chöùc naêng tieáng Vieät. Do ñoù, nhöõng thaønh töïu nghieân cöùu veà lónh vöïc naøy laø chöa nhieàu. Trong khi phaûi thaáy raèng, hôn moät theá kyû nay, ôû nöôùc ta caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng noùi chung vaø baùo chí noùi rieâng ñang coù böôùc phaùt trieån raát nhanh veà soá löôïng laãn chaát löôïng. Baùo chí khoâng chæ laø phöông tieän thoâng tin nhö buoåi ñaàu hình thaønh maø ñeán nay ñaõ trôû thaønh phöông tieän höõu hieäu trong vieäc phoå bieán caùc quan ñieåm, ñöôøng loái cuûa moät toå chöùc chính trò, xaõ hoäi, trong vieäc goùp phaàn naâng cao tri thöùc vaø taùc ñoäng giaùo duïc ñoái vôùi ñoâng ñaûo coâng chuùng. Vôùi muïc ñính giao tieáp nhö vaäy, höôùng ñeán moät ñoái töôïng ña daïng (khoâng ñoàng nhaát veà trình ñoä, veà tuoåi taùc, veà giôùi tính, v.v…), baùo chí ñaõ söû duïng ñöôøng keânh ngoân ngöõ nhö moät heä ña chöùc naêng: khoâng chæ ñeå thoâng tin maø coøn nhaèm taùc ñoäng ñeán moïi ñoái töôïng, trong moïi lónh vöïc. Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích naøy, ngoân ngöõ treân baùo luoân chöùa ñöïng nhöõng thoâng tin môùi laï, haáp daãn, ñöôïc toå chöùc ngaén goïn, deã hieåu, roõ raøng. Maët khaùc, baùo chí laø moät phöông thöùc giao tieáp khaù ñaëc bieät. ÔÛ ñoù, ngöôøi taïo ngoân töùc taùc giaû vaø ngöôøi thuï ngoân töùc ñoäc giaû khoâng ñoàng thôøi coù maët, khoâng coù caùc haønh vi giao tieáp keøm lôøi (cöû chæ, neùt maët, v.v…), cuõng khoâng coù ngöõ caûnh giao tieáp. Moïi thoâng tin - hay noùi khaùc laø hoaït ñoäng giao tieáp - chæ theå hieän qua caùc vaên baûn treân baùo. Vì theá, ngoân ngöõ baùo chí coù nhöõng yeâu caàu raát nghieâm ngaët, ñöôïc xem nhö laø moät ngoân ngöõ chuaån möïc (ñeå ngöôøi thuï ngoân hieåu vaø hieåu ñuùng thoâng tin). Tuy nhieân, treân haàu heát caùc baùo hieän nay, ngöôøi ta coù theå tìm thaáy khaù nhieàu nhöõng loãi duøng töø, nhöõng loãi vieát caâu, nhöõng caùch dieãn ñaït coù tính chaát mô hoà veà nghóa, v.v… Thaäm chí coù nhöõng baøi maø caùch toå chöùc vaên baûn khoâng phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm phong caùch chöùc naêng. Ñieàu naøy laøm aûnh höôûng khoâng ít ñeán chaát löôïng thoâng tin vaø taát nhieân laø aûnh höôûng ñeán nhaän thöùc, thaãm myõ vaø caû khaû naêng ngoân ngöõ cuûa ngöôøi ñoïc.
Khaûo saùt thöïc teá söû duïng ngoân ngöõ treân caùc vaên baûn baùo chí hieän nay, tìm ra nguyeân nhaân vaø höôùng khaéc phuïc nhöõng loãi sai soùt thöôøng gaëp laø muïc tieâu ban ñaàu ñeå chuùng toâi ñi ñeán löïa choïn ñeà taøi “ÑAËC ÑIEÅM NGOÂN NGÖÕ CUÛA CAÙC VAÊN BAÛN BAÙO CHÍ” (treân cöù lieäu baùo vieát Bình Döông). Qua ñoù, trong moät chöøng möïc nhaát ñònh, luaän vaên seõ trình baøy nhöõng ñaëc ñieåm cuûa phong caùch ngoân ngöõ baùo chí, goùp theâm nhöõng yù kieán veà vieäc chuaån hoùa ngoân ngöõ treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng noùi chung vaø baùo chí noùi rieâng. 0.2. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU 0.2.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu Ngoân ngöõ ñöôïc duøng trong phong caùch baùo chí toàn taïi ôû caû daïng noùi vaø daïng vieát treân caùc phöông tieän in aán (baùo vieát), phaùt thanh (baùo noùi) vaø truyeàn hình (baùo hình). Nhöng nhö giôùi haïn ñaõ neâu ôû ñeà taøi, ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa luaän vaên laø cöù lieäu ngoân ngöõ treân baùo vieát vaø chæ vôùi baùo vieát ôû Bình Döông töø naêm 1997 (thôøi ñieåm taùi laäp tænh) ñeán nay. Trong quaù trình xem xeùt, luaän vaên cuõng söû duïng moät soá cöù lieäu ngoân ngöõ treân caùc baùo vieát taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh nhaèm muïc ñích ñoái chieáu so saùnh ñeå laøm roõ hôn nhöõng vaán ñeà neâu ra coù lieân quan. 0.2.2. Phaïm vi nghieân cöùu Coù nhieàu vaán ñeà caàn noùi veà vieäc söû duïng ngoân ngöõ treân baùo hieän nay. Tuy nhieân, trong phaïm vi coù theå, luaän vaên chuû yeáu nghieân cöùu ñaëc ñieåm chung cuûa phong caùch ngoân ngöõ baùo chí, caùch thöùc söû duïng caùc phöông tieän ngoân ngöõ (ngöõ aâm vaø chöõ vieát, töø vöïng, ngöõ phaùp), vaø caùch thöùc toå chöùc ngoân ngöõ treân vaên baûn moät soá theå loaïi tin töùc, bình luaän, kyù, tieåu phaåm,v.v. Ñoái vôùi theå loaïi quaûng caùo, duø chieám moät soá trang ñaùng keå treân caùc baùo hieän nay nhöng vì noù coù nhöõng ñaëc thuø rieâng (veà ñoái töôïng, veà muïc ñích) neân ngöôøi vieát chæ ñeà caäp ñeán ôû tieåu muïc nhaän dieän theå loaïi, chöù khoâng xem noù laø ñoái töôïng khaûo saùt.
0.3. NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 0.3.1. Noäi dung nghieân cöùu Phaàn ñaàu luaän vaên taäp trung trình baøy nhöõng ñaëc tröng cô baûn cuûa phong caùch ngoân ngöõ baùo chí. Ñaây laø nhöõng quan ñieåm ñaõ ñöôïc coâng boá trong caùc coâng trình nghieân cöùu veà phong caùch hoïc tieáng Vieät, trong caùc taøi lieäu hoäi thaûo khoa hoïc nhöõng naêm gaàn ñaây. Treân cô sôû lyù luaän chung naøy, luaän vaên tieán haønh khaûo saùt ñaëc ñieåm ngoân ngöõ treân baùo vieát Bình Döông. Nhö ñaõ noùi, ngoân ngöõ baùo chí laø moät ngoân ngöõ giao tieáp khaù ñaëc bieät. Do vaäy, caùc hieän töôïng ngöõ aâm, töø vöïng, ngöõ phaùp ñöôïc khaûo saùt khoâng chæ ñaët trong heä thoáng ñeå xem xeùt maø coøn phaûi ñöôïc luaän giaûi baèng nhöõng tri thöùc lieân ngaønh nhö ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, ngoân ngöõ hoïc taâm lyù, ngöõ duïng hoïc,v.v. Vaán ñeà toå chöùc vaên baûn cuûa caùc theå loaïi cuõng laø moät noäi dung ngöôøi vieát quan taâm. Trong thôøi ñaïi thoâng tin, phong caùch baùo chí laø phong caùch cuûa ngoân ngöõ söï kieän, cho neân vaên baûn treân baùo phaûi ñöôïc toå chöùc sao cho trong moät thôøi löôïng, moät soá löôïng toái thieåu caùc phöông tieän bieåu ñaït coù theå chöùa ñöïng ñöôïc moät löôïng thoâng tin toái ña. Nhöõng baát caäp trong vieäc söû duïng ngoân ngöõ treân caùc baùo ñöôïc choïn laøm cöù lieäu neâu ra trong luaän vaên (ôû chöông hai) khoâng nhaèm muïc ñích pheâ phaùn. Maø treân cô sôû thöïc teá naøy, nhöõng giaûi thuyeát ñöôïc ñeà nghò (ôû chöông ba) laø nhaèm naâng cao hieäu quaû cho vieäc söû duïng ngoân ngöõ treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng noùi chung vaø baùo chí noùi rieâng. 0.3.2. Phöông phaùp nghieân cöùu Khaûo saùt ñaêïc ñieåm ngoân ngöõ trong khi haønh chöùc vôùi phaïm vi noäi dung nhö treân laø coâng vieäc ñoøi hoûi phaûi aùp duïng nhieàu phöông phaùp. Ngoaøi nhöõng thuû phaùp quen thuoäc nhö quan saùt, söu taäp, phaân tích, mieâu taû theo höôùng quy naïp, luaän vaên chuû yeáu söû duïng caùc phöông phaùp sau: -Phöông phaùp thoáng keâ, phaân loaïi: thoáng keâ caùc ñoái töôïng (töø ngöõ, caâu, vaên baûn caùc theå loaïi, v.v… ) vaø phaân loaïi theo chuû ñieåm nghieân cöùu, töø ñoù tìm ra caùc quy luaät, caùc moái lieân heä giöõa caùc ñoái töôïng.
-Phöông phaùp ñoái chieáu, so saùnh: so saùnh, ñoái chieáu caùc ñôn vò cuøng loaïi; so saùnh, ñoái chieáu cöù lieäu ngoân ngöõ treân baùo Bình Döông vôùi moät soá baùo khaùc ñeå tìm ra nhöõng töông ñoàng vaø khaùc bieät; töø ñoù caùc keát luaän coù ñöôïc vöøa mang tính cuï theå, vöøa coù theå khaùi quaùt. -Phöông phaùp cuù phaùp - ngöõ nghóa: laø phöông phaùp ñaëc tröng ñeå nghieân cöùu ngöõ nghóa, chöùc naêng, caáu truùc cuûa caùc ñoái töôïng ñaõ thoáng keâ (caùc yeáu toá ñöôïc ñaët trong heä thoáng vaø xem xeùt treân nhieàu bình dieän). -Phöông phaùp moâ hình hoùa: ñeå trình baøy moät caùch heä thoáng, moâ hình caùc theå loaïi vaên baûn, caùch toå chöùc ngoân ngöõ cuûa töøng theå loaïi vaø mieâu taû quan heä cuûa caùc ñoái töôïng khaûo saùt (döôùi daïng caùc baûng bieåu, sô ñoà). Trong quaù trình nghieân cöùu, caùc thuû phaùp, phöông phaùp ñöôïc vaän duïng keát hôïp; coù khi tuøy vaøo töøng noäi dung nghieân cöùu, tuøy vaøo töøng ñoái töôïng cuï theå maø söû duïng chuû yeáu moät phöông phaùp thích hôïp. 0.4. LÒCH SÖÛ NGHIEÂN CÖÙU VAÁN ÑEÀ Phong caùch hoïc laø boä moân ñaõ coù töø raát laâu treân theá giôùi vôùi teân goïi ban ñaàu laø Thuaät tu töø ( rhetoric). Nhöng chæ ñeán ñaàu theá kyû XX, vôùi coâng trình “Khaûo luaän veà phong caùch hoïc tieáng Phaùp”(1909) cuûa Charles Bally, noù môùi thaät söï ñöôïc khaúng ñònh laø moät ngaønh hoïc ñoäc laäp. ÔÛ Vieät Nam, phong caùch hoïc tieáng Vieät ñöôïc chính thöùc bieát ñeán töø thaäp nieân 80 trôû laïi ñaây (maø tieàn thaân laø boä moân Tu töø hoïc trong caùc giaùo trình ñaïi hoïc). Nhöõng thaønh töïu böôùc ñaàu cuûa phong caùch hoïc tieáng Vieät ñaõ ñöôïc öùng duïng treân nhieàu laõnh vöïc nhö giaûi maõ ngoân ngöõ trong taùc phaåm vaên chöông, mieâu taû caùc phong caùch chöùc naêng, löïa choïn vaø söû duïng ngoân ngöõ thích hôïp trong töøng phaïm vi giao tieáp, v.v. Tuy nhieân cuõng coøn khaù nhieàu vaán ñeà chöa ñöôïc thoáng nhaát trong giôùi ngöõ hoïc. Trong boái caûnh chung naøy, vò trí cuûa phong caùch ngoân ngöõ baùo chí cuõng chöa ñöôïc quan taâm thích ñaùng. Coù taùc giaû cho laø “caùc tin töùc ñöa treân baùo chí, döôùi caùc hình thöùc löôïc thuaät, ñieàu tra, phoùng söï, v.v. ít nhieàu coù tính chaát bình giaù” laø thuoäc phong caùch chính luaän [Cuø Ñình Tuù,1983, tr.151]. Cuõng coù taùc giaû khoâng ñöa “phong caùch ngoân ngöõ baùo
chí-tin töùc” vaøo heä thoáng caùc phong caùch chöùc naêng “vì phong caùch naøy cuõng bao goàm nhieàu phong caùch phöùc taïp”[Nguyeãn Nguyeân Tröù,1988,tr.19]. Ñieåm qua caùc coâng trình nghieân cöùu, ta thaáy phong caùch ngoân ngöõ baùo chí coù nhieàu teân goïi khaùc nhau: -Phong caùch baùo chí-tin töùc (Cuø Ñình Tuù-Leâ Anh Hieàn-Nguyeãn Thaùi Hoøa-Voõ Bình, Phong caùch hoïc tieáng Vieät, 1982). -Phong caùch thoâng taán-baùo chí (Nguyeãn Nguyeân Tröù, Phong caùch hoïc chöùc naêng tieáng Vieät töø sau Caùch maïng thaùng Taùm, 1990). -Phong caùch baùo chí-coâng luaän (Ñinh Troïng Laïc, Nguyeãn Thaùi Hoøa, Phong caùch hoïc tieáng Vieät, 1993). -Phong caùch thoâng taán ( Hoà Leâ, Daãn luaän ngoân ngöõ hoïc,1994). -Phong caùch baùo chí (Höõu Ñaït, Phong caùch hoïc vaø caùc phong caùch chöùc naêng tieáng Vieät, 2000). Nhìn chung, caùc coâng trình naøy ñaõ xaùc ñònh söï toàn taïi cuûa phong caùch ngoân ngöõ baùo chí trong heä thoáng caùc phong caùch chöùc naêng tieáng Vieät duø vôùi nhieàu teân goïi khaùc nhau, duø coù luùc xeáp chung noù trong phong caùch chính luaän. Caùc coâng trình naøy cuõng ñaõ chæ ra nhöõng ñaëc tröng cô baûn veà maët chöùc naêng, veà caùch thöùc söû duïng caùc phöông tieän bieåu ñaït, veà keát caáu caùc theå loaïi vaên baûn treân baùo. Ñaây laø nhöõng vaán ñeà coù yù nghóa lyù luaän vaø thöïc tieãn raát lôùn. Vaán ñeà chuaån hoùa tieáng Vieät treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng cuõng ñöôïc nhieàu taùc giaû ñeà caäp ñeán trong caùc cuoäc hoäi thaûo, trao ñoåi khoa hoïc veà chuaån hoùa tieáng Vieät. Tieâu bieåu laø hoäi nghò veà chuaån hoùa chính taû vaø thuaät ngöõ khoa hoïc do Vieän ngoân ngöõ vaø Trung taâm bieân soaïn saùch caûi caùch giaùo duïc toå chöùc trong hai naêm 1978 vaø 1979, hoäi thaûo Caùc vaán ñeà chuaån ngoân ngöõ saùch vaø baùo chí tieáng Vieät do Phaân vieän Baùo chí tuyeân truyeàn vaø Hoäi Ngoân ngöõ hoïc Vieät Nam toå chöùc ngaøy 12/9/1997 taïi Haø Noäi vaø cuoäc thaûo luaän treân taïp chí Ngoân ngöõ keå töø soá 2/2000 veà vaán ñeà Phieân chuyeån töø ngöõ nöôùc ngoaøi sang tieáng Vieät. Caùc tham luaän chuû yeáu neâu leân nhöõng haïn cheá vaø yeâu caàu chuaån hoùa khi noùi, vieát tieáng Vieät hieän nay. Chuaån hoùa vaø phong caùch ngoân ngöõ, giöõ gìn baûn saéc tieáng Vieät, giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät laø muïc tieâu cuûa caùc hoäi thaûo, hoäi nghò
naøy. Moät soá ñeà taøi trong ñoù coù ñeà caäp rieâng ñeán phong caùch baùo chí nhöng cuõng chæ ôû moät phaïm vi giôùi haïn. Döôùi goùc ñoä chuyeân moân nghieäp vuï baùo chí, cuõng coù nhieàu taùc giaû ñeà caäp ñeán moät soá vaán ñeà nhö thuaät ngöõ baùo chí, ngoân ngöõ baûn tin, ngoân ngöõ quaûng caùo,v.v… Thaät ra, ñaây chæ laø nhöõng maûng ñeà taøi rieâng leû vaø thieân veà kyõ thuaät vieát laùch, bieân taäp hôn laø khaûo saùt ñaëc ñieåm ngoân ngöõ cuûa phong caùch baùo chí. Naêm 2001, Vuõ Quang Haøo khi coâng boá coâng trình Ngoân ngöõ baùo chí (Nxb ÑHQG Haø Noäi) ñaõ khaúng ñònh laø chöa coù moät coâng trình naøo nhö vaäy tröôùc ñoù. Taùc phaåm naøy, nhö taùc giaû ñaõ noùi, laø taäp baøi giaûng daønh cho sinh vieân khoa baùo chí neân duø ñaõ coù nhieàu yù kieán raát giaù trò veà caùc vaán ñeà ngoân ngöõ chuaån möïc, teân rieâng, thuaät ngöõ, tít baùo nhöng phaàn khaûo saùt veà ñaëc ñieåm toå chöùc ngoân ngöõ cuûa caùc vaên baûn thì laïi quaù sô löôïc, coù leõ do taùc giaû naøy chæ xem xeùt vaán ñeà döôùi quan ñieåm cuûa baùo chí hoïc. Cuõng nhìn töø goùc ñoä naøy, taùc giaû Nguyeãn Tri Nieân trong taùc phaåm Ngoân ngöõ baùo chí (2003, Nxb Toång hôïp Ñoàâng Nai) ñaõ chæ ra ba ñaëc ñieåm loaïi hình cuûa ngoân ngöõ baùo chí: ngoân ngöõ söï kieän, ngoân ngöõ ñònh löôïng, ngoân ngöõ cuûa ñoä khoâng xaùc ñònh vaø xem xeùt ngoân ngöõ baùo chí trong nhieàu moái quan heä: quan heä phaûn aùnh, quan heä ñoái xöùng, quan heä lieân töôûng. Ñaây laø moät caùch nhìn môùi meû, xuaát phaùt töø baûn chaát cuûa thoâng tin baùo chí. Tuy nhieân, caùc vaán ñeà chæ môùi ñöôïc nhìn nhaän nhö nhöõng nguyeân taéc trong vieäc söû duïng ngoân ngöõ ñoái vôùi nhaø baùo. Caùch tieáp caän naøy coù leõ xuaát phaùt töø söï phaân bieät khaù cöïc ñoan cuûa chính taùc giaû: “Ngoân ngöõ baùo chí vaø ngoân ngöõ laø hai lónh vöïc khaùc nhau”[tr.13]. Moät soá quan ñieåm raát ñaùng chuù yù khi xem xeùt ñaëc ñieåm ngoân ngöõ baùo chí theo höôùng “ñoäng”, “hai chieàu” - nghóa laø nhöõng bieán ñoåi cuûa ngoân ngöõ treân baùo hieän nay khoâng chæ vì thöïc hieän chöùc naêng ña daïng cuûa noù ñoái vôùi xaõ hoäi maø coøn vì chòu söï taùc ñoäng nhieàu maët cuûa thôøi ñaïi ñoái vôùi chính noù. Hoaøng Tueä, trong baøi vieát Ngöôøi giaùo vieân tröôùc caùc vaán ñeà chuaån hoùa tieáng Vieät (1983), khi baøn veà hoaït ñoäng ngoân ngöõ cuõng ñaõ xaùc ñònh baùo chí hieän nay thuoäc phaïm vi thoâng tin ñaïi chuùng vaø theo höôùng phaùt trieån töông lai, noù seõ thuoäc phaïm vi giao tieáp khoa hoïc - kyõ thuaät.
Trònh Saâm, trong baøi vieát Ñaëc tröng ngoân ngöõ cuûa phong caùch baùo chí trong thôøi ñaïi thoâng tin (2001, Ñi tìm baûn saéc tieáng Vieät, Nxb Treû) ñaõ ñaët ra moät höôùng tieáp caän môùi: tieáp caän treân bình dieän ngoaïi taïi cuûa ngoân ngöõ. Theo taùc giaû naøy, moái töông quan giöõa thôøi ñaïi vaø ngoân ngöõ trong thôøi ñaïi thoâng tin, kinh teá, xaõ hoäi nhö hieän nay ñöôïc theå hieän tieâu bieåu trong phong caùch ngoân ngöõ baùo chí-nhaát laø ôû caùch thöùc toå chöùc vaên baûn. Keá thöøa caùc thaønh töïu ñaõ nghieân cöùu veà phong caùch ngoân ngöõ baùo chí vaø nhöõng höôùng tieáp caän maø caùc coâng trình tröôùc ñaõ ñaët ra, luaän vaên tieáp tuïc nghieân cöùu ñeà taøi naøy vôùi mong muoán coù ñöôïc moät caùi nhìn toång theå, xem xeùt vaán ñeà moät caùch toaøn dieän hôn vaø goùp theâm moät caùch nhìn rieâng veà phong caùch ngoân ngöõ baùo chí. 0.5. ÑOÙNG GOÙP CUÛA LUAÄN VAÊN Cho ñeán nay chöa coù nhieàu caùc coâng trình nghieân cöùu veà ngoân ngöõ treân baùo vaø hoaøn toaøn chöa coù moät coâng trình naøo nghieân cöùu veà ñaëc ñieåm ngoân ngöõ cuûa baùo Bình Döông. Khi choïn ñeà taøi naøy, chuùng toâi coù mong muoán laø: 5.1. Veà maët lyù luaän, luaän vaên seõ ñuùc keát laïi nhöõng thaønh töïu lyù thuyeát veà phong caùch ngoân ngöõ baùo chí ôû nöôùc ta trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Trong quaù trình kieán giaûi töøng vaán ñeà, noã löïc cuûa luaän vaên coá gaéng vöôn tôùi laø thoâng qua nhöõng xöû lyù cuï theå, goùp theâm tieáng noùi nhaèm xaùc ñònh roõ hôn baûn chaát cuûa ngoân ngöõ baùo chí döïa vaøo nhöõng ñaëc ñieåm noäi taïi cuõng nhö ngoaïi taïi cuûa noù. 5.2. Veà maët thöïc tieãn, treân cô sôû khaûo saùt thöïc traïng ngoân ngöõ treân baùo Bình Döông, luaän vaên seõ coù nhöõng ñoùng goùp thieát thöïc cho phong caùch ngoân ngöõ cuûa tôø baùo ôû ñòa phöông. Cuï theå laø nhöõng ñeà nghò veà caùch duøng töø, vieát caâu, toå chöùc vaên baûn sao cho chuyeån taûi ñöôïc noäi dung thoâng tin moät caùch toát nhaát. Nhöõng “loãi” dieãn ñaït ñöôïc chæ ra töø caùc trang baùo cuõng seõ coù giaù trò tham khaûo cho caùc taùc giaû vaø ngöôøi bieân taäp ñeå coù theå naâng cao chaát löôïng cuûa tôø baùo. 0.6. BOÁ CUÏC LUAÄN VAÊN
Ngoaøi phaàn môû ñaàu, keát luaän vaø danh muïc caùc taøi lieäu tham khaûo, phaàn chính cuûa luaän vaên bao goàm 3 chöông. Chöông moät: Ñaëc ñieåm ngoân ngöõ cuûa phong caùch baùo chí 1.1. Giôùi thuyeát chung 1.1.1. Khaùi nieäm 1.1.2. Nhöõng yeáu toá quy ñònh ñaëc ñieåm ngoân ngöõ baùo chí 1.1.3. Ñaëc ñieåm chung cuûa ngoân ngöõ baùo chí 1.2. Ñaëc ñieåm veà ngöõ aâm vaø chöõ vieát 1.2.1. Vaán ñeà chính aâm 1.2.2. Vaán ñeà vieát taét 1.2.3. Vaán ñeà trình baøy kieåu chöõ 1.3. Ñaëc ñieåm veà töø vöïng 1.3.1. Töø vöïng xeùt veà maët phaïm vi söû duïng 1.3.2. Töø vöïng xeùt veà maët nguoàn goác 1.3.3. Töø vöïng xeùt veà maët phong caùch 1.4. Ñaëc ñieåm veà ngöõ phaùp 1.4.1. Vaán ñeà löïa choïn caùc kieåu loaïi caâu 1.4.2. Vaán ñeà phaân ñoaïn vaø lieân keát caâu 1.4.3. Vaán ñeà toå chöùc caâu theo khuoân maãu 1.5. Ñaëc ñieåm veà toå chöùc vaên baûn 1.5.1. Veà theå loaïi vaên baûn 1.5.2. Veà keát caáu vaên baûn 1.5.3. Veà caáu truùc noäi dung vaên baûn 1.6. Tieåu keát Chöông hai: Moät soá vaán ñeà veà ngoân ngöõ treân baùo Bình Döông 2.1. Giôùi thuyeát chung 2.1.1. Vaøi neùt veà Bình Döông 2.1.2. Veà lòch söû baùo Bình Döông 2.1.3. Veà ngoân ngöõ baùo Bình Döông 2.2. Nhöõng vaán ñeà veà ngöõ aâm vaø chöõ vieát 2.2.1. Veà chính taû 2.2.2. Veà vieát taét vaø vieát hoa teân rieâng 2.2.3. Vieäc söû duïng töø ngöõ tieáng nöôùc ngoaøi 2.3. Nhöõng vaán ñeà veà töø vöïng 2.3.1. Loãi veà töø vöïng - ngöõ nghóa 2.3.2. Loãi veà töø vöïng - cuù phaùp 2.3.3. Loãi veà phong caùch 2.4. Nhöõng vaán ñeà veà ngöõ phaùp 2.4.1. Loãi veà caáu truùc cuù phaùp 2.4.2. Loãi veà loâgic - ngöõ nghóa
2.4.3. Loãi veà lieân keát 2.5. Nhöõng vaán ñeà veà vaên baûn 2.5.1. Veà ñeà taøi vaø theå loaïi 2.5.2. Veà keát caáu vaên baûn 2.5.3. Veà toå chöùc noäi dung vaên baûn 2.6. Tieåu keát Chöông ba: Töø thöïc tieãn baùo Bình Döông ñeán yeâu caàu cuûa vieäc chuaån hoùa ngoân ngöõ baùo chí. 3.1. Giôùi thuyeát chung 3.1.1. Nhöõng nguyeân taéc chung cuûa vieäc chuaån hoaù ngoân ngöõ 3.1.2. Ñaëc tröng ngoân ngöõ baùo chí 3.1.3. Vaán ñeà chuaån hoaù ngoân ngöõ baùo chí 3.2. Yeâu caàu veà chuaån ngöõ aâm vaø chöõ vieát 3.2.1. Nhöõng nguyeân taéc cuûa vieäc chuaån hoaù ngöõ aâm vaø chöõ vieát 3.2.2. Nhöõng yeâu caàu veà chuaån ngöõ aâm vaø chöõ vieát caùc vaên baûn baùo chí 3.2.3. Maáy yù kieán baøn luaän theâm 3.3. Yeâu caàu veà chuaån töø vöïng 3.3.1. Nhöõng nguyeân taéc cuûa vieäc chuaån hoaù töø vöïng 3.3.2. Nhöõng yeâu caàu veà chuaån töø vöïng treân caùc vaên baûn baùo chí 3.3.3. Maáy yù kieán baøn luaän theâm 3.4. Yeâu caàu veà chuaån ngöõ phaùp 3.4.1. Nhöõng nguyeân taéc cuûa vieäc chuaån hoaù ngöõ phaùp 3.4.2. Nhöõng yeâu caàu veà chuaån ngöõ phaùp treân caùc vaên baûn baùo chí 3.4.3. Maáy kieán baøn luaän theâm 3.5. Yeâu caàu veà chuaån vaên baûn 3.5.1. Nhöõng nguyeân taéc cuûa vieäc chuaån hoaù vaên baûn 3.5.2. Nhöõng yeâu caàu veà chuaån vaên baûn baùo chí 3.5.3. Maáy yù kieán baøn luaän theâm 3.6. Tieåu keát
CHÖÔNG MOÄT ÑAËC ÑIEÅM NGOÂN NGÖÕ CUÛA PHONG CAÙCH BAÙO CHÍ 1.1. GIÔÙI THUYEÁT CHUNG 1.1.1 Khaùi nieäm Phong caùch ngoân ngöõ baùo chí (phong caùch baùo chí) laø phong caùch ngoân ngöõ ñöôïc duøng treân caùc vaên baûn baùo chí döôùi hình thöùc baùo vieát, baùo noùi vaø baùo hình. Baùo vieát laø caùc loaïi baùo in nhö nhaät baùo, tuaàn baùo, nguyeät san, taïp chí, v.v… Baùo noùi laø caùc vaên baûn ñöôïc phaùt ngoân treân soùng phaùt thanh. Baùo hình laø nhöõng thoâng tin baèng hình aûnh (coù keøm lôøi thuyeát minh) treân keânh truyeàn hình. Caû ba coù chung moät ñaëc ñieåm laø ñeàu söû duïng ngoân ngöõ laøm phöông tieän ñeå chuyeån taûi thoâng tin ñeán vôùi coâng chuùng, tuy möùc ñoä nhieàu ít vaø nhöõng ñaëc tröng rieâng coù khaùc. Ngoân ngöõ baùo chí laø kieåu ngoân ngöõ phi ngheä thuaät toàn taïi döôùi caû daïng noùi vaø daïng vieát trong caùc theå loaïi nhö tin, bình luaän, phoûng vaán, kyù, phoùng söï, v.v. Ñeå ñaùp öùng nhu caàu thoâng tin nhanh nhaïy, kòp thôøi veà moïi lónh vöïc, ngoân ngöõ baùo chí söû duïng haàu heát caùc lôùp töø toaøn daân vôùi caùch thöùc dieãn ñaït ngaén goïn, roõ raøng, deã hieåu vaø tuaân theo chuaån möïc chung cuûa xaõ hoäi. Trong moái quan heä vôùi hieän thöïc, ngoân ngöõ baùo chí chính laø tin töùc, söï kieän ñöôïc theå hieän qua ngoân töø. Nhìn töø goùc ñoä giao tieáp, söï kieän tin chính laø söï kieän giao tieáp ñaõ ñöôïc maõ hoaù trong caùc thoâng ñieäp maø ngöôøi vieát muoán göûi ñeán ngöôøi ñoïc (laø ñoâng ñaûo coâng chuùng). Vì theá ngoân ngöõ baùo chí coù nhieàu ñaëc tröng raát rieâng vaø chòu khaù nhieàu yeáu toá chi phoái. 1.1.2. Nhöõng yeáu toá quy ñònh ñaëc ñieåm cuûa ngoân ngöõ baùo chí 1.1.2.1. Yeáu toá chöùc naêng Baùo chí coù hai chöùc naêng chính laø thoâng tin vaø taùc ñoäng. Ngay töø buoåi ñaàu hình thaønh, baùo chí ñaõ toàn taïi vôùi chöùc naêng thoâng tin. Ngöôøi ta xem moät tôø baùo, tröôùc heát laø xem nhöõng thoâng tin caàn bieát veà moät coâng vieäc, veà moät moùn
haøng,v.v. Nhöng daàn veà sau, theá giôùi vaät chaát ngaøy caøng phong phuù, ña daïng, nhöõng moái quan heä cuûa con ngöôøi ngaøy caøng roäng môû, con ngöôøi caøng coù nhu caàu thoâng tin nhieàu hôn. Söï phaùt trieån khoâng ngöøng cuûa caùc phöông tieän kyõ thuaät hieän ñaïi ñaõ ñaùp öùng raát nhanh, nhieàu nhu caàu thoâng tin cuûa con ngöôøi: nhöõng khoaûng caùch thoâng tin (caû khoâng gian vaø thôøi gian) ñaõ ñöôïc ruùt ngaén laïi. Chæ maát ít giaây, ngöôøi ta coù theå bieát ngay moät söï kieän vöøa xaûy ra ôû nöûa voøng beân kia traùi ñaát. Vaø ñoâi khi, thoâng tin sôùm hay muoän moät chuùt seõ laøm aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán caû moät ñôøi ngöôøi, caû moät coäng ñoàng. Chöùc naêng cô baûn thöù hai laø chöùc naêng taùc ñoäng. Theo nghóa roäng, baùo chí taùc ñoäng ñeán ñoäc giaû treân nhieàu lónh vöïc nhaän thöùc, giaùo duïc, thaãm myõ; theo nghóa heïp, baùo chí loâi cuoán, haáp daãn ngöôøi ñoïc quan taâm ngay ñeán nhöõng vaán ñeà thôøi söï thöôøng ngaøy. Chöùc naêng taùc ñoäng ôû ñaây ñöôïc hieåu theo nghóa bao haøm caû moät soá chöùc naêng maø nhieàu taùc giaû cuõng ñaõ ñeà caäp ñeán: chöùc naêng thaãm myõ, chöùc naêng giaùo duïc, chöùc naêng höôùng daãn dö luaän, chöùc naêng taäp hôïp vaø toå chöùc quaàn chuùng. Ngoân ngöõ baùo chí phaûi coù nhöõng caùch thöùc theå hieän ñeå thöïc hieän toát hai chöùc naêng naøy. 1.1.2.2. Ñaëc tröng veà theå loaïi Theo söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, con ngöôøi khoâng chæ coù nhu caàu ñöôïc thoâng tin veà caùc söï kieän quanh mình maø coøn coù nhu caàu nhaän xeùt, ñaùnh giaù, nhìn roõ söï thaät. Maët khaùc, hieän thöïc khaùch quan cuõng phaûi ñöôïc phaûn aûnh theo nhieàu chieàu. Cho neân, thoâng tin treân baùo chí toàn taïi döôùi nhieàu hình thöùc theå loaïi: tin, phoùng söï, phoûng vaán, bình luaän, kyù, trao ñoåi baïn ñoïc,v.v. Baùo chí coù nhieàu theå loaïi cuõng nhaèm thöïc hieän toát hai chöùc naêng thoâng tin vaø taùc ñoäng. Khaû naêng thoâng tin vaø taùc ñoäng cuûa töøng theå loaïi coù nhieàu möùc ñoä khaùc nhau. Chaúng haïn, neáu tin, phoùng söï coù öu theá trong vieäc thoâng tin thì tieåu phaåm, bình luaän laïi coù öu theá trong vieäc taùc ñoäng. Do ñoù, caùch toå chöùc ngoân ngöõ trong töøng theå loaïi cuõng mang nhieàu ñaëc tröng khaùc nhau. 1.1.2.3. Yeáu toá thôøi ñaïi
ÔÛ thôøi cuoäc coù raát nhieàu söï kieän haøng ngaøy ñaùng chuù yù nhö hieän nay thì yeáu toá thôøi ñaïi ñaõ taùc ñoäng ñeán taát caû caùc lónh vöïc chöù khoâng rieâng gì baùo chí. Baùo chí vôùi chöùc naêng thoâng tin, taùc ñoäng ñaõ chieám öu theá trong vieäc theå hieän nhu caàu cuûa con ngöôøi; ñoàng thôøi noù cuõng ñaët con ngöôøi trong chöøng möïc naøo ñoù vaøo vò theá phaûi quan taâm ñeán taát caû nhöõng vaán ñeà thôøi ñaïi. Tính chaát thôøi ñaïi cuûa baùo chí gaén lieàn vôùi söï kieän tin - söï kieän môùi, tieâu bieåu, naèm trong xu theá vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa thôøi ñaïi. Moät tôø baùo mang taàm thôøi ñaïi khoâng coù choã cho nhöõng söï kieän giaät gaân, reõ tieàn, chaïy theo nhöõng thò hieáu taàm thöôøng. Vì theá, cuõng coù theå noùi, thoâng tin baùo chí laø thoâng tin thôøi ñaïi. Ñieàu naøy daãn ñeán moät yeâu caàu coù tính baét buoäc laø ngoân ngöõ baùo chí phaûi chuaån möïc, tieán boä, hoøa nhaäp phaùt trieån nhöng khoâng ñöôïc lai caêng, loá bòch maø phaûi ñaûm baûo ñöôïc baûn saéc rieâng cuûa ngoân ngöõ daân toäc (tính thôøi ñaïi khoâng phuû nhaän tính keá thöøa). Ngoaøi ra, haøng loaït nhöõng vaán ñeà khaùc nhö: söï phaùt trieån khoâng ngöøng cuûa caùc phöông tieän kyõ thuaät, söï giao löu hoäi nhaäp toaøn caàu treân nhieàu lónh vöïc, khaû naêng caïnh tranh thoâng tin, v.v. cuõng ñang ñem ñeán cho baùo chí nhieàu naêng löïc môùi, nhöõng yeâu caàu môùi. Chính nhöõng ñaëc ñieåm veà chöùc naêng, veà theå loaïi vaø caùc yeáu toá thôøi ñaïi ñaõ buoäc thoâng tin baùo chí trôû thaønh thoâng tin neùn. Ñoù laø thoâng tin cuûa söï kieän dieãn ra trong moät khoâng gian coù theå raát roäng nhöng laïi ñöôïc chuyeån taûi trong moät thôøi gian raát ngaén. Ñoù cuõng coù theå laø thoâng tin maø baèng moät hình thöùc bieåu hieän toái thieåu phaûi chuyeån taûi ñöôïc moät noäi dung thoâng tin toái ña. 1.1.3. Ñaëc ñieåm chung cuûa ngoân ngöõ baùo chí 1.1.3.1. Trong yù nghóa ñoù, thoâng tin baùo chí phaûi laø thoâng tin môùi. Xu höôùng khaùm phaù, tìm toøi nhöõng gì môùi meû laø xu höôùng thuoäc veà baûn chaát cuûa con ngöôøi. ÔÛ goùc ñoä naøy, nhaø baùo - ngöôøi phaùt tin - phaûi coù naêng löïc “ñaëc bieät maãn caûm, nhanh nhaïy, kòp thôøi phaùt hieän ñuùng vaø truùng nhöõng hieän töôïng môùi, nhöõng vaán ñeà môùi muoân maët cuûa xaõ hoäi” [Ngheà baùo-14/2003,tr.16]; coøn ñoäc giaû - ngöôøi nhaän tin - chæ thaät söï quan taâm ñeán nhöõng gì môùi laï, haáp daãn “tin töùc laø nhöõng gì thôøi söï, trung thöïc vaø haáp daãn coâng chuùng”[Leonard
Rayteel-Ron Taylor;1993,tr.214]. Töø ñoù, thoâng tin baùo chí cuõng phaûi laø thoâng tin chính xaùc. Thoâng tin ñöôïc quy chieáu trong moät khoâng gian cuï theå, trong moät thôøi gian xaùc ñònh. Thoâng tin coù giaù trò bieåu vaät. Hieän thöïc ñöôïc quy chieáu trong taùc phaåm baùo chí phaûi ñoàng nhaát vôùi thöïc taïi. Thoâng tin chính xaùc khoâng chæ thoûa maõn nhu caàu nhaän thöùc maø coøn coù giaù trò taùc ñoäng ñeán tình caûm cuûa ngöôøi ñoïc. Ñeå thöïc hieän chöùc naêng taùc ñoäng, thoâng tin baùo chí phaûi laø thoâng tin môùi laï, haáp daãn, ngaén goïn. Noäi dung phaûi luoân luoân môùi meû, ña daïng, neâu ñöôïc nhöõng vaán ñeà ñích thöïc cuûa cuoäc soáng maø coâng chuùng ñang quan taâm. Ngoân ngöõ phaûi coù söùc thu huùt, loâi cuoán ngöôøi ñoïc töø vieäc löïa choïn töø ngöõ ñeán caùch thöùc toå chöùc vaên baûn sao cho “baét maét”, deã hieåu, deã ñoïc. 1.1.3.2. Tröôùc nhöõng yeâu caàu ñoù, ngoân ngöõ baùo chí phaûi mang tính chaát ngaén goïn. Nhieàu toaø soaïn xem ñaây laø tieâu chuaån ñaàu tieân, coù nhöõng quy öôùc baét buoäc veà soá caâu, soá chöõ trong töøng kieåu baøi. Ñieàu naøy coù theå ñöôïc lyù giaûi töø goùc ñoä cuûa caùc vai giao tieáp: ñoái vôùi ngöôøi vieát, “phong caùch ngaén goïn naøy phaùt sinh töø nhu caàu caàn thieát. Baùo chí phaûi keå nhieàu chuyeän trong ngaøy, vaø chæ coù baáy nhieâu trang”[Leonard Rayteel-Ron Taylor,1993,tr.211]; coøn ñoái vôùi ngöôøi ñoïc “ngaøy caøng bò loâi cuoán bôûi caùch xöû lyù ngaén goïn caùc tin töùc thôøi söï”[Jacques Locquin,2003, tr.24]. Ngoân ngöõ baùo chí mang tính chính xaùc, chuaån möïc. Baùo chí ngaøy nay ñaõ trôû thaønh dieãn ñaøn coâng luaän. Nhöõng thoâng tin treân baùo luoân ñöôïc ñoäc giaû tin caäy vaø keå cho nhau nghe, truyeàn cho nhau xem. Do ñoù, ngoân ngöõ baùo chí phaûi chaân thöïc, höôùng ñeán söï chuaån möïc trong dieãn ñaït. Ngoân ngöõ baùo chí phaûi mang tính chieán ñaáu cao. Baùo chí luoân laø cô quan ngoân luaän cuûa moät toå chöùc, moät ñaûng phaùi, tuyeân truyeàn vaø taùc ñoäng ñeán ñoäc giaû vì moät muïc tieâu naøo ñoù veà chính trò, veà kinh teá, xaõ hoäi. Ngoân ngöõ baùo chí cuõng phaûi mang tính thôøi söï vaø haáp daãn ñeå thöïc hieän toát chöùc naêng taùc ñoäng, ñaùp öùng ñöôïc khaû naêng caïnh tranh thoâng tin. 1.2. ÑAËC ÑIEÅM VEÀ NGÖÕ AÂM VAØ CHÖÕ VIEÁT
Ngöõ aâm vaø chöõ vieát laø thöù chaát lieäu cô baûn ñeå taïo neân tín hieäu ngoân ngöõ. Chöõ vieát maëc duø chæ laø ñöôøng neùt ghi laïi aâm thanh theo söï quy öôùc chung cuûa xaõ hoäi nhöng laïi coù taùc duïng cuûng coá chuaån möïc ngöõ aâm bôûi tính ñònh hình, coá ñònh cuûa noù. Heä thoáng chöõ vieát bieåu thò heä thoáng aâm thanh cuûa moät ngoân ngöõ. Chöõ vieát cuõng goùp phaàn thoáng nhaát ngoân ngöõ. Chöõ vieát coøn coù khaû naêng môû roäng phaïm vi söû duïng ngoân ngöõ, vöôït caû khoâng gian vaø thôøi gian vaø coù giaù trò löu tröõ, baûo toàn (ñieàu maø aâm thanh khoâng coù ñöôïc): “Ngoân ngöõ vieát truyeàn ñi vaø tröõ laïi moät khoái löôïng thoâng tin lôùn lao. Ngoân ngöõ vieát laø coâng cuï chuû yeáu cuûa söï phaùt trieån xaõ hoäi” [Hoaøng Tueä,2001,tr.355]. Cho neân, phong caùch baùo chí coù nhöõng quy ñònh raát nghieâm ngaët ñoái vôùi thöù chaát lieäu naøy. 1.2.1. Vaán ñeà chính aâm Phong caùch ngoân ngöõ baùo chí laø kieåu phong caùch duøng trong giao tieáp mang tính chính thöùc xaõ hoäi, cho neân nhu caàu chuaån möïc, höôùng ñeán chuaån möïc laø ñaëc ñieåm cô baûn nhaát trong vieäc söû duïng caùc phöông tieän ngöõ aâm vaø chöõ vieát. Hôn nöõa, chöùc naêng taùc ñoäng cuûa baùo chí laïi raát ñaëc thuø: taùc ñoäng töùc thôøi ñeán ñoâng ñaûo coâng chuùng veà nhaän thöùc, veà thaãm myõ vaø caû khaû naêng söû duïng ngoân ngöõ. Do vaäy, vieát ñuùng chính taû, nghóa laø ñuùng theo caùc quy taéc heä thoáng chöõ vieát cuûa moät ngoân ngöõ laø yeâu caàu haøng ñaàu cuûa chöõ vieát treân caùc vaên baûn baùo chí. Maët khaùc, baûn thaân ngöõ aâm laø moät heä thoáng beàn vöõng, kheùp kín, ít thay ñoåi. Chöõ vieát tieáng Vieät vôùi heä thoáng 22 aâm ñaàu, 16 aâm chính, 2 aâm ñeäm, 8 aâm cuoái vaø 6 thanh ñieäu coù khaû naêng bieåu thò roõ aâm thanh lôøi noùi vaø taïo ra ñuû caùc ñôn vò giao tieáp. Tieáng Vieät laø moät ngoân ngöõ aâm tieát tính, aâm tieát tieáng Vieät coù giaù trò phaân giôùi hình thaùi hoïc raát roõ raøng - söï tri giaùc ngoân ngöõ cuûa ngöôøi Vieät voán döïa treân cô sôû naøy. Hieän nay, do taùc ñoäng cuûa thôøi ñaïi, tieáng Vieät ñaõ vay möôïn nhieàu töø ngöõ tieáng nöôùc ngoaøi. Ñieàu naøy laø moät nhu caàu taát yeáu, vaán ñeà laø phaûi tuaân theo nhöõng quy öôùc ñaõ ñöôïc thoáng nhaát veà caùch ñoïc, caùch vieát, caùch phaân giôùi aâm tieát nhöõng töø ngöõ vay möôïn naøy. Cuõng theo höôùng chuaån möïc maø phöông ngöõ ít ñöôïc duøng treân caùc vaên baûn baùo chí. Hieän nay, baùo trung öông vaø ñaëc bieät laø baùo ñòa phöông luoân coù nhöõng tin, baøi vieát
veà tình hình kinh teá xaõ hoäi ôû ñòa phöông. Vieäc vieát vaø noùi theo tieáng ñòa phöông coù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán söï tieáp nhaän vaø hieåu ñuùng thoâng tin; coù taùc duïng baûo toàn nhöõng ñaëc tröng vaên hoùa rieâng cuûa vuøng mieàn maø trong nhieàu tröôøng hôïp khoù thay theá baèng töø ngöõ toaøn daân. Nhöng do yeâu caàu thoâng tin roäng raõi, höôùng ñeán chuaån möïc xaõ hoäi neân chöõ vieát treân baùo khoâng theå ghi theo caùch phaùt aâm ñòa phöông. Thöïc teá hieän nay, ngöôøi Vieät ôû nhieàu vuøng khaùc nhau noùi nhieàu phöông ngöõ khaùc nhau nhöng ñeàu thoáng nhaát chung veà maët chöõ vieát. 1.2.2. Vaán ñeà vieát taét Vieát taét laø moät ñaëc ñieåm khaù noåi troäi cuûa chöõ vieát thuoäc phong caùch baùo chí. Moät thoáng keâ cho thaáy, cöù trung bình moät trang baùo (khoå 42x58) coù töø 2 ñeán 38 ñôn vò vieát taét [Nguyeãn Ngoïc Traâm, NN&ÑS-9/2003]. Treân baát cöù moät trang baùo naøo hieän nay, ta ñeàu coù theå thaáy haøng loaït caùc töø vieát taét kieåu nhö: UBND, HÑND, KT-XH, TDTT, GD-ÑT, HLV, CLB, BCH, ASEA, NATO, UNESCO,v.v. Vieát taét laø moät xu theá taát yeáu treân theá giôùi trong thôøi ñaïi buøng noå thoâng tin. Ñaëc bieät trong caùc vaên baûn baùo chí, nhö ñaõ noùi, thoâng tin baùo chí voán laø thoâng tin neùn, phöông thöùc vieát taét khaù phoå bieán taïo neân moät dieän maïo môùi cho vaên baûn vaø laøm taêng theâm hieäu quaû chuyeån taûi thoâng tin. Tuy nhieân, tình traïng vieát taét ñeán möùc tuyø tieän cuõng ñang taïo ra khoâng ít khoù khaên cho vieäc giaûi maõ vaên baûn, nhaát laø nhöõng tröôøng hôïp ñoàng daïng taét deã laøm hieåu sai leäch noäi dung. 1.2.3. Vaán ñeà trình baøy chöõ vieát Caùch trình baøy chöõ vieát vôùi nhieàu kieåu chöõ, côõ chöõ khaùc nhau laø moät ñaëc ñieåm ñoäc ñaùo cuûa phong caùch ngoân ngöõ baùo chí. Tröôùc söï taùc ñoäng cuûa neàn kinh teá thò tröôøng hieän nay, nhieàu tôø baùo phaûi töï haïch toaùn thu chi. Ñeå loâi cuoán ñöôïc ñoäc giaû, haàu nhö taát caû caùc baùo, taïp chí ñeàu caûi tieán kyõ thuaät trình baøy. Söï caûi tieán naøy tröôùc heát taäp trung chuû yeáu vaøo caùc tieâu ñeà (tít) cuûa baøi baùo. Coù theå noùi, söï thaønh coâng trong giao tieáp baùo chí tröôùc heát laø höôùng ñöôïc söï chuù yù cuûa ngöôøi ñoïc vaøo tieâu ñeà. Do vaäy, trong thöïc teá, taäp theå
ngöôøi phaùt tin (taùc giaû vaø toøa soaïn) luoân taïo söï chuù yù cho ngöôøi nhaän tin baèng nhöõng tieâu ñeà coù aán töôïng nhaát (maøu saéc röïc rôõ, côõ chöõ to, ñaäm, coù khung vieàn,v.v…). 1.3. ÑAËC ÑIEÅM VEÀ TÖØ VÖÏNG Töø vöïng laø ñôn vò cô sôû ñeå taïo vaên baûn. Do vaäy, töø vöïng theå hieän khaù roõ ñaëc tröng cuûa töøng phong caùch ngoân ngöõ. Xem xeùt ñaëc ñieåm töø vöïng cuûa moät phong caùch ngoân ngöõ chính laø xem xeùt khaû naêng bieåu ñaït cuûa caùc phöông tieän töø ngöõ - maø khaû naêng naøy tuøy thuoäc vaøo caùch thöùc löïa choïn vaø söû duïng caùc lôùp töø ngöõ trong töøng kieåu vaên baûn. 1.3.1. Ñaëc ñieåm töø vöïng xeùt veà maët phaïm vi söû duïng 1.3.1.1. Baùo chí laø phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng cho neân töø ngöõ duøng trong baùo chí phaûi deã hieåu, thoâng duïng. Phong caùch baùo chí söû duïng lôùp töø vöïng toaøn daân moät caùch roäng raõi. Ñaây laø lôùp töø vöïng quan yeáu, laø voán töø chung cho nhöõng ngöôøi cuøng coäng ñoàng ngoân ngöõ duø thuoäc nhieàu taàng lôùp khaùc nhau, ôû nhieàu ñòa phöông khaùc nhau. Ñoïc baûn tin sau, chaéc chaén laø nhöõng ai thoâng thaïo tieáng Vieät ñeàu coù theå hieåu ñöôïc: (1) “Moät phuï nöõ mang traû cho thö vieän taïi bang Connecticut, Hoa Kyø moät quyeån saùch ñaõ möôïn caùch nay 94 naêm. Ñoù laø quyeån mang töïa ñeà Tuyeån choïn 100 taùc phaåm vaên hoïc. Baø Kelly Woodward mang traû cho thö vieän coâng coäng Vemon, leõ ra phaûi laø vaøo ngaøy 3-5-1903, do oâng noäi cuûa mình kyù teân thueâ möôùn. Vôùi tieàn thueâ saùch luùc ñoù laø 2 cent/ngaøy, cho ñeán nay baø phaûi traû laø 685 USD! Tuy nhieân, ban giaùm ñoác thö vieän quaù möøng rôõ vôùi nghóa cöû cao ñeïp naøy,chaúng nhöõng tha cho tieàn thueâ saùch maø coøn taëng cho baø moät taám baèng khen nöõa!” (CA -16/8/2003) Vaên baûn treân duøng nhieàu töø ngöõ thuaàn Vieät: möôïn, traû, saùch, möøng rôõ, cho, taëng, duøng caû nhieàu töø Haùn Vieät: phuï nöõ, thö vieän, giaùm ñoác, taùc phaåm vaên hoïc laø nhöõng töø ngöõ raát quen thuoäc vôùi ngöôøi Vieät. 1.3.1.2. Ñoâi khi ta cuõng thaáy xuaát hieän nhöõng töø ngöõ chuyeân ngaønh, nhöõng thuaät ngöõ khoa hoïc treân caùc baøi baùo. Chaúng haïn, baûn tin ngaén sau: (2) “Boä Y Teá vöøa hoaøn taát döï thaûo phaùt ñoà chaån ñoaùn vaø ñieàu trò beänh vieâm naõo caáp ôû treû. Theo ñoù khi treû coù caùc bieåu hieän: soát cao 39 - 400C, keùm linh hoaït, nhöùc ñaàu, co giaät, roái loaïn tieâu hoùa… phaûi tieán haønh choáng co giaät, choáng suy hoâ haáp, truyeàn dòch keøm ñieän giaûi…”(TT- 31/5/2003)
duøng haøng loaït nhöõng töø ngöõ chuyeân moân y hoïc: chaån ñoaùn, ñieàu trò, vieâm naõo caáp, truyeàn dòch, ñieän giaûi, v.v. nhöng ngöôøi ñoïc vaãn hieåu ñöôïc noäi dung. Ñaõ coù moät söï chuyeån hoùa, xaâm nhaäp laãn nhau giöõa lôùp töø vöïng toaøn daân vaø thuaät ngöõ. Khoâng ít thuaät ngöõ ñaõ ñöôïc hình thaønh treân cô sôû cuûa nhöõng töø ngöõ thoâng duïng haøng ngaøy. 1.3.1.3. Khaùc vôùi lôùp töø toaøn daân, tieáng loùng vaø töø ñòa phöông ñöôïc duøng raát haïn cheá treân caùc vaên baûn baùo chí. Tieáng loùng voán chæ gaén lieàn vôùi moät taàng lôùp naøo ñoù, trong moät ñieàu kieän hoaøn caûnh naøo ñoù neân chæ coù giaù trò nhaát thôøi (thöôøng chæ duøng trong phong caùch khaåu ngöõ). Moät soá tieáng loùng khoâng thoâ tuïc ñoâi khi ñöôïc duøng trong phong caùch vaên chöông vôùi yù nghóa tu töø nhöng trong phong caùch baùo chí khoâng toàn taïi loaïi naøy. Ñoái vôùi töø ñòa phöông thì coù khaùc, khaù nhieàu töø ñòa phöông khoâng mang tính chaát ñoái laäp vôùi töø toaøn daân. Ñoù laø nhöõng töø ngöõ bieåu thò nhöõng söï vaät, söï vieäc, hoaït ñoäng ñaëc thuø ôû moät ñòa phöông. Chaúng haïn: maêng cuït, saàu rieâng (loaïi traùi caây) ôû vuøng Nam Boä hay thöng, coái, khoùe (loaïi ñôn vò ñong) ôû Haûi Höng,v.v. Ngoân ngöõ baùo chí chæ duøng ñeán töø ñòa phöông khi caàn thoâng tin nhöõng noäi dung rieâng bieät naøy. 1.3.1.4. Moät ñaëc ñieåm khaù noåi baät laø trong caùc vaên baûn baùo chí, lôùp töø ngöõ chính trò - xaõ hoäi xuaát hieän vôùi moät taàn soá raát cao. Treân caùc tôø baùo hieän nay, ta coù theå baét gaëp thöôøng xuyeân caùc töø ngöõ chính trò xaõ hoäi - nhaát laø ôû caùc baøi “ñinh”. Chaúng haïn: chuû nghóa xaõ hoäi, daân chuû, vaên minh, ñaáu tranh, coâng nhaân, noâng daân, laäp tröôøng, lí töôûng, caùch maïng, ñaûng, hoäi, ñoaøn,v.v. Moät thoáng keâ môùi ñaây cho thaáy, qua khaûo saùt 35 dieãn ngoân Quoác ngöõ trong giai ñoaïn 1920-1930 thì coù ñeán 2003 ñôn vò coù noäi dung chuyeân moân, trong ñoù soá töø ngöõ xaõ hoäi chính trò chieám 43,9% [Leâ Quang Thieâm;2003,tr.110]. Chính khaû naêng nhaïy caûm cuûa lôùp töø ngöõ naøy ñaõ khieán chuùng thaät thích hôïp vôùi maûnh ñaát baùo chí: “Quy luaät cho thaáy trong moät xaõ hoäi thuoäc thôøi ñaïi nhaát ñònh, nhöõng töø ngöõ thuoäc phaïm vi xaõ hoäi chính trò (XHCT) xeùt veà coâng naêng vaø taùc ñoäng xaõ hoäi, veà hieäu löïc haønh ngoân vaø söï phaûn aùnh thöïc taïi, chuùng bao giôø cuõng naèm ôû trung taâm chuù yù cuûa nhaän thöùc vaø vaän duïng xaõ hoäi”[Leâ Quang Thieâm,2003,tr.102]. Söï coù maët ngaøy caøng nhieàu nhöõng töø ngöõ naøy treân caùc vaên baûn baùo chí chöùng toû ngaøy caøng xuaát hieän nhieàu söï kieän chính trò xaõ hoäi treân
ñaát nöôùc ta. Maët khaùc, coù theå noùi, ñaây laø moät ñaëc ñieåm ñaõ goùp phaàn khaúng ñònh söï toàn taïi rieâng bieät cuûa phong caùch baùo chí trong heä thoáng caùc phong caùch chöùc naêng tieáng Vieät. 1.3.1.5. Lôùp töø ngöõ chuyeân ngaønh baùo chí theå hieän khaù roõ ñaëc ñieåm ngheà nghieäp baùo chí. Chaúng haïn, lieân quan ñeán ñoái töôïng ngheà baùo: tin töùc, thôøi söï, söï kieän, thoâng tin, tö lieäu, ngöôøi toát vieäc toát,v.v. lieân quan ñeán theå loaïi: tin, töôøng thuaät, phoùng söï, kyù, ghi nhanh, phoûng vaán, bình luaän,v.v. lieân quan ñeán coâng vieäc ngheà baùo: ñieàu tra, ghi cheùp, thu thaäp, ñöa tin, bieân taäp, thu thanh, phaùt soùng, aán haønh,v.v. lieân quan ñeán ngöôøi taïo ngoân: bieân taäp vieân, thö kyù toøa soaïn, coäng taùc vieân, kyù giaû, nhaø baùo, phoùng vieân, ñaëc phaùi vieân, phaùt thanh vieân,v.v. vaø ngöôøi thuï ngoân: ñoäc giaû, khaùn giaû, thính giaû, coâng chuùng,v.v. Ñaây chính laø lôùp töø chuyeân duøng cuûa phong caùch ngoân ngöõ baùo chí. 1.3.2. Ñaëc ñieåm töø vöïng xeùt veà maët nguoàn goác 1.3.2.1. Xeùt veà maët nguoàn goác, trong caùc vaên baûn tieáng Vieät noùi chung, vaên baûn baùo chí tieáng Vieät noùi rieâng ñeàu coù maët cuûa caùc ñôn vò töø ngöõ thuaàn Vieät, töø ngöõ goác Haùn vaø töø vay möôïn tieáng nöôùc ngoaøi. Khaû naêng söû duïng cuûa moãi loaïi khoâng nhö nhau tuøy vaøo töøng giai ñoaïn phaùt trieån xaõ hoäi - ngoân ngöõ, tuøy vaøo töøng theå loaïi phaûn aùnh. Khaûo saùt lòch söû töø vöïng tieáng Vieät, taùc giaû Leâ Quang Thieâm ñaõ cho thaáy thôøi kyø tröôùc 1858 laø thôøi kyø song ngöõ baát bình ñaúng Haùn-Vieät, tieáng Haùn laø ngoân ngöõ chính thöùc. Nhöng thôøi kyø sau 1858 ñeán 1945, tieáng Haùn ñaõ maát ñi ñòa vò ñoäc toân, nhöôøng choã cho söï tieáp xuùc vaø aûnh höôûng Phaùp. Chæ ñeán thôøi kyø sau 1945, tieáng Vieät môùi trôû thaønh ngoân ngöõ quoác gia [Leâ Quang Thieâm;2003,tr.209]. Trong quaù trình tieáp xuùc, tieáng Vieät ñaõ chuû ñoäng tieáp nhaän khaù nhieàu töø ngöõ tieáng Haùn. Lôùp töø ngöõ naøy haàu heát ñaõ nhaäp heä, chòu söï chi phoái cuûa caùc quy luaät ngöõ aâm, ngöõ nghóa vaø ngöõ phaùp tieáng Vieät neân ñöôïc duøng khaù roäng raõi trong caùc vaên baûn tieáng Vieät. Ngoân ngöõ baùo chí söû duïng nhieàu töø ngöõ Haùn Vieät ôû nhöõng noäi dung mang tính chaát nghieâm tuùc, trang troïng (thoâng tin chính trò xaõ hoäi) hoaëc nhöõng noäi dung caàn ñaûm baûo tính ngaén goïn, chính xaùc (thoâng tin chuyeân ngaønh). Chính baùo chí laø phöông tieän phoå bieán vaø laøm thuaàn hoùa lôùp töø ngöõ vay möôïn naøy. Tuy nhieân, vieäc laïm duïng töø Haùn Vieät treân caùc
phöông tieän thoâng tin trong nhieàu tröôøng hôïp seõ khieán cho noäi dung dieãn ñaït thieáu trong saùng, khoù hieåu ñoái vôùi coâng chuùng ñoäc giaû (trong khi coù theå duøng töø thuaàn Vieät töông ñöông). 1.3.2.2. Trong thôøi ñaïi thoâng tin hieän nay, nhieàu thuaät ngöõ vay möôïn töø tieáng nöôùc ngoaøi (chuû yeáu töø caùc ngoân ngöõ chaâu AÂu) xuaát hieän khaù phoå bieán treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng. Ñaây laø xu theá taát yeáu, tích cöïc, tieát kieäm cuûa moät xaõ hoäi tieán boä ñeå ñaùp öùng nhu caàu tö duy vaø giao tieáp. Tuy nhieân, ñaây laø nhöõng töø ngöõ khoù ñoïc, khoù nhôù, khoù tieáp thu ñoái vôùi ngöôøi Vieät. Phieân chuyeån hay giöõ nguyeân daïng nhöõng töø ngöõ naøy ñang laø vaán ñeà chöa ñöôïc thoáng nhaát vaø ñaõ gaây khoâng ít khoù khaên cho ngöôøi ñoïc, ñoøi hoûi caàn coù moät söï quy öôùc chaët cheõ veà vaán ñeà naøy. 1.3.2.3. Töø coå, töø môùi xeùt veà khaû naêng söû duïng ñeàu thuoäc lôùp töø vöïng tieâu cöïc. Ít khi ta baét gaëp nhöõng töø coå kieåu nhö: troác (ñaàu), maûng (maûi meâ), loï (huoáng chi),v.v. treân caùc vaên baûn baùo chí. Do ôû lôùp töø toaøn daân thoâng duïng hieän nay ñaõ coù nhöõng töø ngöõ töông ñöông khieán cho töø coå trôû neân loãi thôøi, chæ coøn giaù trò lòch söû, chaúng haïn nhöõng töø: tuaàn phuû, aùn saùt, höông coáng, phoù baûng, v.v. ñoâi khi chæ xuaát hieän trong phong caùch khaåu ngöõ ôû ñòa phöông, hoaëc treân caùc vaên baûn khaûo cöùu coøn ñang löu duïng. Söï coù maët cuûa loaïi töø coå naøy thöôøng khieán ñoäc giaû khoù tieáp thu vì phaûi truy taàm nghóa töø nguyeân cuûa chuùng, maø vieäc naøy khoâng phaûi ai cuõng coù theå laøm ñöôïc. Cho neân lôùp töø coå coù taàn suaát raát thaáp treân caùc vaên baûn baùo chí. Traùi vôùi töø coå, lôùp töø môùi laïi coù khaû naêng phaùt trieån tích cöïc. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa theá giôùi vaät chaát cuõng nhö nhu caàu nhaän thöùc vaø giao tieáp cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi, khaù nhieàu töø ngöõ môùi ñöôïc xuaát hieän treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng theo con ñöôøng du nhaäp hoaëc taïo môùi. Ban ñaàu chuùng nhö moät söï caùch taân, thöû nghieäm; veà sau trôû neân phoå bieán, thoâng duïng. Chính baùo chí ñaõ coù coâng ñaàu trong vieäc truyeàn baù chöõ Quoác ngöõ vaø goùp phaàn raát lôùn trong vieäc hình thaønh voán töø ngöõ cuûa daân toäc. Khaûo saùt nhöõng ñôn vò töø vöïng môùi theo caùch “phöùc taïp hoùa”, “ña thaønh toá hoùa” trong caùc vaên baûn baùo chí ñaàu theá kyû XX, taùc giaû Leâ Quang Thieâm cho thaáy soá löôïng töø phöùc vaø thaønh ngöõ taêng leân