Luận văn Thạc sĩ Khoa học Ngữ văn: Truyện ngắn Nguyễn Minh Châu

Chia sẻ: Lộ Lung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

64
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài có cấu trúc gồm 3 chương trình bày các nội dung: Hành trình bên trong hay sự khám phá nội tâm nhân vật; huyền thoại và hiện thực; điện ảnh và chất thơ. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học Ngữ văn: Truyện ngắn Nguyễn Minh Châu

DẠI n ạ c Q iìóc CỈĨA Í I Ả N Ộ I TRƯÒNCÌ D Ạ Ỉ H Ộ C X Ã u ộ ỉ VẢ N H Â U VẦN L U Ậ N V Ă N KHOA HỌC THẠC s ĩ ỉ-í J U V Ẩ N TRUYỆN NGẮN p : tó : Chuyên ngành: V Ẫ N HỌC ;n m í iẠ ị V Ị Ạ'Ị I’ M ã số : 5 . 0 4 .3 3 •ĐẠI HOCCvCC GỉA HÀ MỌ] TRUKG';-‘Ĩ 1 VÓ No V-
MỤC LỤC PHẨN MỞ ĐẨU I. L ịch s ử v ấ n đ ề II. Lý do chọn dể tài - Phạm vi của dề lài III. Bô"cục của luận văn ỈV. Phương pháp nghiên cứu của luận ván CHƯƠNG ĩ : H à n h tr ìn h b ê n tro n g h ay sự k h á m p h á n ộ i tâ m n h â n v ật ĩ. Hành trình đi tìm cái tôi của nhả van II. Hành trình đi tìm cái tỏi và ị/hố giói bẽn trong của con người III. Thế giới bên trong của những cuộc đòi những con người với những biếu hiộn phong' phú của nội tâm nhân vật CHƯƠNG ỉi H u y ền t h o ạ i và h iệ n th ự c I. Giới thuyết về huyền thoại II. Huyền thoại trong truyện ngan Nguyễn Minh Châu
CHƯƠNG i n Đ iệ n ả n h và c h ấ í thơ ]. Biến tượng mảnh trăng v;'ì yôu l ố không thời gian trong M ản h trăng' c u ố i rừ ng II. Giông' tiên - một ẩn dụ, mội ủ ấu nôi giữa quá khứ và hiộn trại trong B ên đư ờng c h iế n tra n h III. C h iê c t h u y ề n n g o ả i x a hay s ứ c m ạ n h biểu hiện của cái tôi trữ tình. IV. Con người giữa bạt ngàn c ổ lau và dáng núi cùng' cách hiếu vổ chiỏn tr;mh PHẨN KẾT : Trở về B ế n quê TÀI LIỆU THAM KHẢO
PH Ẩ N MỞ Đ ẨU Truvện ngắn Nguyễn Minh Chau - khoang mươi nám trỏ iại đây hẳn đã có một định để như i.hẻ 1,1 'onịT nglũôn cứu. phê bình văn học cũng như đôi với sô đông độc gia yếu thícii văn học. Sẽ là bình thường' nếu Nguyễn Minh Cháu cũng RÌÔIIÍÍ như Nguyễn Công Hoan, Thạch Lam, Nam Cao những tác giá truyện ngắn và chính truyện ngắn đã làm rạng danh tên tuối họ, còn với ông, trước khi được bạn dọc biết đến như một lác giả truyện ngắn thì đã có một Nguyễn Minh Châu •• Ị;ác gia cùa những tiểu thuyêt như c ử a sô n g , D ấ u c h â n n g ư ờ i lín h , L ửa từ n h ữ n g n g ô i n h à , M iổn c h á y , Những' uy,ưò’i (li từ t r o n g r ừ n g ra... và có thể coi như một chứng chí đổ Nguyễn Minh Châu bắt đầu nghiệp văn, đế ông đang hoàng đứng vào đội ngũ các nhà văn hiện đại Việt Nam. I. LỊCH SỬ VẤN ĐẾ : Ngay từ ngày ấy, các tác phám của óng' đã được đu' 1IVạ it chú ý tuy ở nlnlng mức độ khác nhau và cách nhìn nhạn khác nhau. Nêu Nguyễn Đăng' Mạnh vò Tran Hữu Tá Lẩn trọníĩ vi'. dè dặt lchi viêt : "Cho tới nay, anh chưa có mọt Uìàíìb I,ỉ/li ị-.ỊiẠI tài hoa, xuất sắc. Nhưng bước đi của anh - dù sao cữiig đa 10 năm rồi - nói chung là chắc chắn. Từ những bút ký, rrnyôỉi ngan đen Cửa sô n g , anil cứ tiên dan Í;ỪU£Í bước với ỳ thức ro ràng về con đường mình đi, vói thái dò của mội ccm ỉi^ưòi can cù, thận trọng' của một con 11 /íười khỏn
cũng như về chất so với Cửa sông. Tít c ử a sông' cuì.11 Dấu c h â n n g ư ờ i lín h , Nguyễn Minh Cháu đa tiÔ11 nhữiif>' bước vững chắc và hứa hẹn" [13; 137J. ơ một klìía cạnh kliác, Ngô Thảo khẳng định "...Với D â u c h â n n g ư ờ i lín h , Nguyen Minh Châu đã đóng góp vào văn học chông Mỹ một tác phẩm xuất sắc viết về người lính" [13; 135], Đên những’ năm đầu của thập kỷ 80, đã xuát hiệu UH. Nguyễn Minh Châu khác bên cạnh Nguyen Minh Cháu mọt túc giả tiểu thuyết. Những bài tiểu luận, phê bình, chán đun# văn học và những truyện ngắn của ông dã là một hiện tượng hay sự kiện trong đời sông văn liọc thời gian này. Tác jpham của Nguyên Minh Châu thực sự thu hút được sự chú ý (illa các nha nghiên cứu, phê bình văn học cũng như đông đảo độc giả. Dâu dư luận có nhiêu chiểu, nhiêu cách nhìn nliận nhưng (lù sao cũntí đá kháng định có một điều gì đó "phát sáng" tạo sự lưu tám clto Lất cả những ai đã và đang chú ý đên nhà văn Nguyên Minh Châu. Xin dừng lời và nhường lại cho những đổng' nghiệp, các cây bút nghiên cứu và phê bình văn học : - "Nguyễn Minh Châu thuộc Bố nhừiiịí nhà vnn mở dining- tinh anh và tài năng nhất của văn học tíi hiện UUV-" í 13; 2 5 0 1. - Nhà ván Nguyễn Khải khẳng định : "Anh là ii^ươi kẽ ! c xuất sắc nhất những bậc thầy của nên văn xuôi Vi'H Nam, V;J cũng là ngưòi mỏ đường rực rỡ cho những cay bút u-ẻ tải nan;,ĩ sau này" [13; 107]. - "Môi cây bút đểu muôn có tiêng nói riêng cua minh Í.rtíỏ'/ cuộc đời. Phong cácli nghệ tliuật có điểu kiệu hình í.hànL và ]jỉiá!.
triển mạnh mẽ. Đã có đáu hiệu xuất liiệu nỉiieu tài uắmí, dóc đáo, đặc biệt qua những tác phá 111 gần đáy của N^uvên Miníi Châu, Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Bảo Ninh". [15; 531. - "Là người nghệ sỹ trim# thực va rát nhạy cảm trước những đổi thay cua cuộc sống, nliững đòi hỏi của thó Ỉ1Ọ bạn đục mới, Nguyễn Minh Châu đã sớm nhận thức được răng' khổng thè tiêp tục nghĩ như cũ, viết như củ, tiêp tục cách nhìn gián đơn, thực dụng về con ngiíồi và về văn học, liạri chê sức mạnh riêiiíí của văn học, hạ thấp bản lĩnli, nhân cách của cum búi, chân chính. Nguyễn Minh Châu chưa làm được nhiều điốu iiiur mình muôn, nhưng anlì đã "nhận đường1" đúng, đã kịp thời thay đôi khi cần phải đổi thay và đã thực hiện được những bước chuyển bước đẩu xuất sắc" [9; 2 3 1. - "Sự h â p d ẫn trô n n h ữ n g t r a n g v i ỏ t ; í *; an đ á y í - .ũ a N f j , u y ồ J i Minh Châu chính là chất thơ và chiều sảu triêt học ni;'i nhò' đo nhà văn hiện lên với đầy đủ tầm cỏ' của nhà nghệ sỹ - lihh Ur tưởng. Những bài học thấm tliía anh de lại l.rưởi iúc r:i (li còn sâu sắc hơn nhiều : để trỏ thà all li hà Ìì^hệ i:ỹ - nhà lư Ui'ỏìi;j; t r o n g c ô n g C1.1ỘC đôi mới h ô m n a y n h à v á n hắí. buộc ph;i i c h a p nhận sự đớn đau đê cắt bỏ tren thịt da, ịíạii chắt tronm máu tủy tất cả những- gì đang phương hại cho mọt cơ t i ‘ố cường tráng"[13; 286], - "Hành trình nghệ thuật của Nguyủn Minh C ỉiái! là lù m h trình của một nghệ sỹ cách mạng với ý u^ỉũa đích thực cua !)ỏ, bơi cả cuộc đời, ông dã vượt lêii mọi lioàn cánh (lố k ' 0 đọn^', tlíí kiêm tìm. Và thành quả của ông l,áf' ịíhắni ván ('luí(jiifj;,
t r o n g t iế u lu ậ n p h ê b ì n h c ẩ n đ u ọ c g h i I i l ì ậ n 1111LƯ một, đótỉíí 'ịịóụ xuất sắc, đặc biệt, à thời kỳ đổi mới, vói tư cacti ỉa lìgưừi mơ dường'1[12; 25], Nhìn lại tất cả những đánh giá, nhạn (tịnh trốn đny cua các nhà ván, cũng như của các nhà nghíen cứu phò bi 11 1J ván học một điều dê nhận thấy là đểu khang định "chỗ đứng" hay nói cách khác : vị trí của nhà văn Nguyễn Minh Chau trong nển ván học đương- đại ở thòi kỳ đổi mới. Sự thốn”' nhâí, trong đánh giá không chỉ thể hiện ỏ từng câu chữ như : n h à v ă n m ở (lưừng; ngư ờ i m ở đường; n h à n g h ệ sỹ; n h à tư tưởng . . . mà thực té, kể từ khi những truyện ngắn cùng một sô bài tiểu luận phê bình của Nguyên Minh Cliâu xuất hiện đã luôn là trung í,ám chu sự chú ý của tất cả những ai liíu tâm đến nền văn học hiện dại nước nhà. Có thể khẳng định thêm rằng : Nguyễn Minh Chau là ulià văn có vị trí quan trọng trong' tiên trình văn học sử, các tác phấrn của ông là gạcli nôi, là nét châm phá (lau tiên cho một thò'ì kỳ mói của ván học, đó chính là nển văn học trou£ buổi đáu của thời kỳ đổi mới để sau này cùng với Nguyễn Huy Thiệp; Phạm Thị Hoài; Phan Thị Vang Anh... tạo thành một (tiện mạo mới cho văn học. Như vậy đặt vấn đề tìm hiểu tác phíuu của nhà văn Nguyễn Minh Châu không phải là một CÒIIÍÍ việc hoàn l.oati mới mẻ mà nhà ván và tác phẩm đã được nhi ể 11 tác gia phô bình nghiên cứu văn học nói tới từ nhiều góc dộ với những cách tiếp cận khác nhau tạo ra sự phong phú về cách đọc, cách hiếu í.nc pliẩrn của Nguyễn Minh Chân. Chẩn" hạn, (ló có the là nhưng "Ấn tượng, về nhân vật nữ" [8; 34], là "Yếu lố. tiểu tiuIyết: lroiụ>-
truyện ngắn" [7; 3] và có ldii từ một kliía cạnh của thi pháp the loại đe nhận ra "Vấn để tình huống' trong truyện ngắti Nguyễn MÌI1 Ỉ1 Châu" [19; 23], Tác phẩm của Nguyễn Minh Chau có th(‘ coi là mảnh đất hứa hẹn cho những- ai cẩn khám phá, bơi tư tưởng và văn phong' của ông chứa đầy bí ẩn và bat ngò'. BÔ11 cạnh những phát hiện trên của các nhà nghiên cứu phê bình van học về nhà văn Nguyễn Minh Châu và các tác phAm c:ủa ông, chúnf>- tôi đặc biệt muốn nhấn mạnh đến những đóng góp của nhà ván vào THI PHÁP TRUYỆN NGAN v i ệ t n a m hiện nay thông qua việc tìm hiểu những nét đổi mới vê truyện ngắn của 111 ỘI, Nguyễn Minh Châu đầy sáng tạo. II. LÝ DO CHỌN ĐỂ TÀI - PHẠM VI CỦA ĐE TÀI : Luận văn này là một mong mỏi. một cố gắng nhằm góp thêm tiêng nói khiêm tốn và dìt sao cũng chi là ban dầu đẻ nhận diện sự đ ố i m ới trong' p h o n g c á c h N g u y ễ n M inh Châu qua những t r u y ê n n g ắ n (một sô" truyện ngắn tiêu biếu chứ không phải ỉà tất cả). Nói đến hai từ đ ố i m ớ i trong truyện ngẩn Nguyền. Minh Châu, người viêt không nghĩ rằng, đổi mới là đồng Iifj’hia với nói ngược, chẳng hạn trước đây vàn học phản ánh hiệu thực cuộc sông đa phần là tốt đẹp nay ngược lại (tất nhiên khoiifi the phủ nhận những đóng góp nhật định của việc phán ánh ngược : íí'iúp cho người đọc hiểu sự thật một cáeli toàn vẹn, không còn phiên diện một chiên). Hoác người viết chỉ dơn giản ln đổi đo tài như trong nghiên cứu phê bình đã có : trưức viết về thư 11 lới ỉà nói dên thoát ly, cliạy trôn thực tại nay tru về voi nhừng ỉ,him !.;m
ma dại, vói những người nghèo khổ ! Lại nữa, ehún# tôi CỈIO nín£' không thể đổng nhất những tác phẩm được viết vả (tếu với hạn đọc trong tliòi kỳ đổi mói vói những đối mới thực sự đựớc hình Lhàiìli trong các tác phẩm văn học. Thật thê nen so sánh Thời xa v ắ n g , M ả n h (tất lắ m n gư ờ i n h i ổ II ma; B ố n k h ô n g chống'; Đ á m cư ớ i k h ô n g có g iấ y giá thú với những tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp; Phạm Thị Hoài và Nguyến Minh C h âu thì thật khó cỏ thể tìm thấy sự gióng nhau vể bút pháp thể hiện. Ngưòi đọc sẽ bắt g'ặp những điêu mới lạ mà ban đẩu đôi khi còn tạo cảm giác bỡ ngỡ khi tiếp cạn tác pham. Những T ư ớ n g v ề hưu; Mê Lô; P liic n ch ơ G iát. . . có thể chứng minh cho điêu ấy. Trường hợp của Nguyễn Minh Châu cũng vậy: ne 11 nói tác giả đã chuyển để tài từ chiến tranh còn in đấu trong các trang tiểu thuyết sang để tài viết về cái thường nhật vê thán phận con người là đúng nhưng có lẽ chưa đủ sức thuyết phục, bơi )ẽ chiên tranh và hậu quả của nó vẫn là nỗi ám ảnh, lả yêu tô thường trực trong các sáng tác của N g u y ễ n Minh Châu, C Ỉ 1Ỉ cỏ điểu nó được tái tạo và thể hiện trong các hình tương bằng một cách viẽt khác, cách biểu đạt khác : thì đây vẫn là Thai người đàn bà trong Cỏ lau, là sư bà trong truyện Mùa trái cóc ở m iền N am những ngìíơi pliụ nữ chịu nhiều nỗi đau du chiên í.ranh gáy ra, là ílnệ, là Hạnh, là Quỳ những người đàn bà với bao lđiác khoái, đau thương cùng- niềm tin và hy vọng trong cuộc sống, Lình 3 fêu l.lirii clúỏn tranh và hậu chiên tranh. Chiên tranh tự bán thán nó đã là ngọn nguồn của thảm họa và bất hạnh, nó còn xót xa hòa khi nlìunK bá í. hạnh ấy được thể hiện qua những hình t.ưựiiíí nhan vật nữ của Nguyễn Minh Châu và nó gần vói lòi đủc kết của Pỉiítm tỉụ I ỉ oai G
viết trong tiểu thuyết T hiên sứ "Chiến tranh t,hậl, ra mang bộ mật đần bà xót xa, khắc khoái”. Nlut vậy việc đổi mói cách viết, tái h iệ n các hì till tượng trong tác phẩm của nhà văn Nguyễn Minh Chau tà lý do đau tien và cơ bản nhất khiên của chúng tôi chọn truyẹn. ngắn Nguyên Minh Cháu vào những nám 80 là đề tài của luận văn này. Hẳn mọi ngưồi còn nhớ, bên cạnh nha ván Nguyễn Minh Châu là đại tá Nguyễn Minh Châu. Nhác đến quán [làm của nhà ván chúng tôi không có ý định đùng để tăng thêm "sức nạng" linv giá trị cho các tác phẩm của ông bơi đã qua lfn thòi kỳ dùng tiếu sử - cuộc đòi nhà văn làm điểm qui chiêu, bình xél'. chủ đạo khi đánh giá các tác phẩm nghệ thuật, mà mục đícli lại là ổ' chô : những tường vối bề dày trong sáng tác với khống ít lời khen như thê với địa vị, tư thê của một nhà văn đíí được định hình thì hoạc giả nhà văn sẽ an vị mà tận hưởng clư vị ngợi utrậơ, niềm v.inh quang trong quá khứ hoặc sẽ bảo vệ đên cùng' những' "đứa con tinh thần" của mình dẫu biết cinnli nó không còn hụp thòi và phát huy tác dụng nữa. ấy vậy mà người đọc bắt ịĩặp một Nguyễn Minh Châu khác, kliác với Nguyễn Minh Châu của c ử a sôn g, D ấ u c liâ n n g ư ờ i línli ngày nào, Nguyền Min.il Cháu trung Luyện Iigắn là một Nguyễn Minh Chan khác : klìáe trong cách cảm, trong nếp nghĩ, trong cách viết vù thế hiện. Từ những truyện ngắn có thê nhận ra sự phong phú và sự biên chuyổii của phong cách Nguyễn Minh Châu. Thứ nhất, đấy có thể là truyện, iigắn cua ỏng khÒLig CÒII. bó h ẹ p tro n g việc p liản án h "cái pũông n h ư h iện (.hực" tu ìa m a 7
vươn tới như một thử nghiệm, một sô truyện lấp lánh những huyền thoại, thấm dẫm phong vị lmyển thoại,
sá n g tạo v à phát triển , c h ẳ n g h ạ n , k h ô n g ’ chi đơn khuẩn ià m ộ l h à n h t r ì n h m à l à n h i ê u t u y ế n đ a n x e n , k ế t n ô i v o i n h a u , m ỗ i m ột; hành trình lại đem đến. một lớp nghĩa mới; có nlúểa con ngưòi trong một COĨ1 người; nhiêu tính cách trong một tính cách. Thẻ giới bên trong được thể hiện bằng rát ít các sự kiện nhưng mang đầy suy tư, do vậy truyện khó tóm tăt cốt truyộn. c ỏ thể dặt Bức tranh; s ắ m vai; N gười đàu bà trẽn c h u y ẽ ii tàu tỏc hành; M ùa tr á i cóc ở m iề n N a m vào ỉoại truyện này. IIL BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN Từ những lý do trên, luận văn Cao học mạn phép được đi sâu một vài khía cạnh nổi bật trong truyện ngắn Nguyền Minh Châu để thấy được sự đổi mới của phong cách nhà văn và từ đỏ thấy được đóng góp quan trọng của nhà văn vào thi pháp truyện ngắn hiện đại thông qua thực tiễn sán.£ tác như các ỉ;ác phain dẫn ở trên. Với ý tưởng đó, chúng tôi dự định bô" cục của luận vãn gổm ba chương sau : C ĨIƯ Ớ N G I : H àn h tr ìn h b êu trong' hay sự k h ám p h á n ộ i tâ m c ủ a n h â n vật. T r o n g c h ư ơ n g đ ầ u b a o g ổ m c á c p h ầ n KíUi : I. Hành trình đi tìm cái tôi của nhà ván II. Hành trình đi tìm cái tôi ” thê £Ĩó'i bên trong của nhà vãn v à c ủ a con n gư ờ i. III. Thê giới bên trong của 11 Ỉlừng cuộc đời, Ii]iữiì£ con người với những biểu hiện phong phú của nội tam
C H V Ổ N G I I : H uyền th o ạ i và liiện th ự c I. Giới thuyêt vể huyền thoại II. Huyền thoại trong truyện ngắn Nguyễn Minh Cháu C H Ư Ơ N G Ĩ Ĩ I : Đ iện ảnh và cliấ t th ơ I. Biểu tượng mảnh trăng và yếi' tố không - thời gian trong M ản h tr ă n g c u ố i rừng II. Giêng Tiên - một ẩn dụ một dấu nốì giữa quá khứ và hiện tại trong B ên đường c h iê n tranh . III. C h iêc th u y ề n n g o à i xa hay sức mạnh biếu hiện của cái tôi trữ tình IV. Con người giữa bạt ngàn c ỏ lau và đáng núi cìrng cách h iế n v ề ch iến tra n h . Sau ba chương chính như trên, luận ván chọn tiỏu de Trỏ’ về B ên quê để thay cho phần kết luận. Với cácii hiếu của chúng tôi từ truyện ngắn Bên quê, chúng tôi đánh giá và khái quái lốn những đóng góp của Nguyền Minh Cháu vào thê loại truyện ngán trong thời kỳ đầu của đổi mới. IV. PHƯƠNG PHÁP NGIIIÊN c ứ u CỦA LUẬN VĂN Để’ đạt được những' mục đích để ra như trên, cliúriK tôi cho rằng đ iều quan trọ n g và quyết đ ịn h j)h ần lớn th àn h công hay thất bại lại là hướng đi và cách triền khai, en ch tiỏ]j cận cùng n h ữ n g th ao tác m à n g ư ờ i v iê t s ử đ ự n g . Với tru y ộỉi 1If.*;:Ill N p . í i y Ũ ! M i n h C h â u , c h ú n g t ô i d ự ( l ị n h t h e o c á c ] ) h ư ó í i ^ [ > í i: íp SỈII.I :
1. D ự a v à o v ă n b ả n , k h ả o sát cức tác p liáiu tro n g diện nghiên cứu; phân tích tác phẩm theo hướng truyền thông. 2. Thông kê các sô' liệu cẩn tlìiêt; tần sốxuál, liiện, ý nghĩa b iêu tư ơ n g và tìm ra ch ủ ý của n h à văn. 3. So sánh, nêu có th ể, vói các tác p h ẩ m , tác giá trong và ngoài nước (những tác gia và tác phẩm tiêu biểu) nhằm làm nột bạt hơn những đóng góp, những cái mới của Nguyễn Minh Cháu trong truyện ngắn. Khát vọng’ là thế nhưng' đôi khi "lực bat tòng' tâm", vả lại t h ờ i g i a n c ủ a n g ư ờ i v i ế t lạ i có h ạ n , v ì t h ế v ớ i t h á i đ ộ tliự c s ự c ầ u thị, n g ư ờ i v iê t m o n g n h ậ n được sự đóng góp vù chi báo ciia các thầy cô, các chuyên gia về Nguyễn Minh Châu, cìmg các bậc đi trư ớ c để tro n g m ộ t tư ơ ng lai g ầ n chúng ta sẽ có n h ữ n g chuyên lu ậ n s â u sắc, đ ầ y đ ủ v à cô n g p h u h ơ n v ề m ộ t tá c gia v á n học của những truyện ngắn đ ặc sắc đ ã góp phần, tạo đ ự n g d iện m ạ o sin h động và đầy khởi sắc cho bức tranh ván học Việt Nam ở những năm cuối của th ế kỷ XX. 11
CHƯƠNG I HÀNH TRÌNH BÊN TRONG HAY S ự KHÁM PHÁ NỘI TÂM NHÂN VẬT Q ị( ju 'ò ì U l tỊO Ì l ô i lù it h ầ ịã iiL ỉt ), ĩ t i i í ĩ i f Ó l í í i ô t i í Ị (t ú m Ị ĩt â íi. ĩ ô ỉ o ỉú lù I i ỉ i ù i t ỉ ĩ i i l ỉiù o e lú t t t / j í ũ í t t h e o íiụ h ĩíi t i ỉ i ấ í íííiíL t ừ it t í t / , tú c lù lô i lilt ỉ u tá lấ t ÍUÍ ờ!Liều A iĩtt ử /ta lã m h ồ n c o n n t Ị i t ò ỉ ... c7'vottỊỊ ( h ú / t y ỉ i ĩ n ỉiiêít lỉit/o ( tầ ụ đ ít tiíiâ t, t ỏ i (ti t ì m 1‘O H n tjù ờ i ở hên IroittỊ ủ ítit m j i t ' o ’t. 'DỐXTÒ1EPXK1 "Con ngưồi, hãy tự nhận thức vê minh". Du dã hởíi bôn ngàn năm, lòi kêu gọi của Socrate vẫn tưưi nguyên giá tvị của. nó. Cũng như các ngành khoa học khác, nhu cẩu tìm hiến va khám phá những bí ẩn và điều chưa thế biêt vể đồng loại luôn là khát vọng, ước mơ của các nghệ sỹ. Trong văn học đả có những Lép - Tônxtôi, Flobe, Đôxtôiépxki, Sê kliốp ... và ở Việt Nam, mạt Nam Cao vào những năm giữa thế kỷ, đã đê lại những dấu an khó p h ai m ờ cho m ộ t hư ớ ng tìm tòi v à th ể h iện c o n ligư ừi t r o n g văn học. Nói như vậy có nghĩa Nguyền Minh Châu CÙ11 & các truyện ngắn của ông không p h ả i là sự khởi đầu hay m ột sự phát hiện cho một hướng đi mới của văn học mà nói cỉcn 11 hửng iiiàuh c.ôdg và đóng góp của ông cần phải n h ìn từ phương d iện khác : ò(t«-
n h ìn con n gư ờ i, t ìm con người ở b ên tro n g C011 n g ư ờ i v ớ i n h ữ n g m ô i l i ê n liệ, t ự r à n g b u ộ c c ủ a n ó , v à c o n n g ư ờ i vớ i t h ê Ỉ ị i ờ ỉ XUM”' quanli. Tác giả đã có lần phát biểu " Tôi thích trình bày những vấn đê đạo đức xã hội chủ nghĩa dưới đạng tám ]ý, tạp tnuiíí sự chú ý vào những diên biến sâu kín mang tính chất qui inậí. bôn trong của tâm lý con người ta... điểu đó qui định pliổn ỈỎIÌ phong cách và sự tìm tòi nghệ th u ật của tôi ... K h ô n g th ể nào khác được, công việc sáng tạo bao giờ cũng diễn ra trong cỏ đoìì, trong sự lắng sâu những lãnh nghiệm sông, sau Iihửng chiêm nghiệm vê lẽ đời và lòng người. Mỗi tác phẩm văn học, cliỉ là một lát cắt, m ộ t tờ b iê n b ả n của m ột chặng đời sông con người ta, Irên con đ ư ờ n g d à i d ằ n g d ặ c đ i đ ế n c õ i h o à n t h i ệ n " [6 ; 96] . Sự h ìn h th à n h v à x u ấ t h iện cua cái m ớ i, n h ấ t là cái m ớ i trong văn học nghệ thuật không phải ở đâu và lúc nào cữiig dễ dàng được chấp nhận. Trường hợp Nguyễn Minh Châu cũn
n h ì n v à o n ộ i t â m " . C h ữ (lù n g c ủ a t á c g iả , c h ú n g tỏi n h ố n m a/nh. [3;375]. I. H À N H T R Ì N H Đ I T Ì M C Á I T Ô I C Ử A N H A VẤ N : C ó m ộ t h à n h t r ì n h c ủ a m ộ t con n g ư ờ i - nliáĩi v ộ í Tỏi đổng thời là nhà họa sỹ đi tìm con người thật của chính nihìlì. Tỏi dĩ tìm tôi, có phải vậy cliăng khi tác giả cho nhân v(ịt t ư tìm hỉéu m ìn h / tự p h á n x é t m ìn h / tự họa/ tự đối d iện với m ình. Hành trình đi tìm lại con n g ư ờ i thật của nh ân v ậ t đ ư ợ c bổ Hung, khắc họa rõ nét hơn bởi có những nét chấm phá vể cuộc dò'i và những suy nghĩ của ngưòi chiên sỹ và bà mọ ở hậu phương, người m ẹ đ ã m ù lòa vì tư ỏ n g r ằ n g đ ứ a C011 đ ã h y s i n h n g o à i m ặ t t r ậ n . Những dòng văn như lưỡi dao bóc tách dẩn sự thật, sự tlìật vê cuộc đời, sự thật của những diễn tiến tâm lý con ii£’iíừi và tác £'iiỉ để cho các nhân vật đi đến tận cùng sự thật đó. Dân phải la sám hối thú tội mà đó chỉ là do "trong C011 người tõỉ đang sống' ỉáìi lộn người tố t v à kẻ xấu, rồng phượng lẫn rắn 1'êt, t h i ê n th ần và ác quỷ?" Tác giả đă đê cho các nhân vật tự nliận ra tíit cả và cho dù vô tình để phần k ẻ xấu, phần rắn rết, phần ác q u ỷ đã có liíc h iê n d iện, lấ n á t tr o n g COỈ1 người - iìlià họa sỹ th i đỏ c ủ n g ià iời cảnh báo cho tất cả nhữ ng' ai đ a n g sông trên liàn h ũ ỉìh : dì; d u m ộ t th o án g ' q u ê n lãn g , chợ t th ờ ơ lã n h c ả m v ớ i đ ổ n g loại, th ì d ll một thoáng chôc đó thôi cũng đủ để xảy ra những tai hại, dỉiii khổ khó lường’. B ứ c tr a n h là m ộ t t r u y ệ n n g ắ n tiếp n ố i c á c h d iễ n d ạ t củ a tru y ện ngắn tru y ền th ô n g dó là van dồ lliiộ tl - á c tro n g cuộc sông con người (như thú tội Ki tô giáo) hay trong văn học
vói S ợ i tó c của T hạch L am tro n g đó n h â n vật T h àn h tự th ủ và h ổ i t ư ơ n g lạ i n h ữ n g giờ p h u t a n h đứng- ở r a n h giới m ỏ n g m anh như sợi tóc của ngươi lương thiện với kẻ ăn cắp. Thạch. Lum cũng đ ã m iêu tả h à n h vi và tâ m t r ạ n g c ủ a n h â n v ậ t t r o n g giờ p h ú t h ê t sức cam go đầy thủ thách ấy. Tự thú, tự phán xét theo kiểu Ki tô giáo hay tự phán xét (confession) của Rousseau vốn (tã là truyền thông, còn cái mới ở nhân vật cùa Nguyễn Minh Châu ỉ.à tiềm thức, sự thức dậy của quá lcliứ, nó bất chợt và lay độiiK Cíi hiện tạ i. T á c g iả đ ể n h â n v ậ t c ủ a m ì n h v à o th ò i đ i ể m v à r a n h giới c u a cả i tr o n g s u ố t và c á i m ờ đục, trên các trang văn cỉiễn tả sự day dứt của nhân vật, Iiliất là những trường đoạn tưởng tượiiK ra cuộc đôi thoại giữa hai người. - Đồ dối tr á , m à y h ã y n h ìn coi, b à m ẹ tao khóc đà lòa cá hai mắt kia! Bây giò thì tấm hình tao đã được trưng trên các tạp chí hội họa của khắp nước. Người ta đã trán trọng ghi tên mày bên d ư ớ i, b ê n cạnh m ấy chữ: "C hân dung' chiến s ỹ g iả i phoistf". Thật ỉà clanh tiếng quá! - T ô i ỉà m ộ t n g h ệ s ỹ c h ứ có p h ả i đ â u ìà m ộ t a n h th ợ vẽ truyền thần, công việc người nghệ sỹ phục vụ tất cả một sô đông người, cliứ không phải chỉ phục vụ một người! Anil chỉ là một cá nhân, với một cái chuyện riêng của anh, anh hãy chịu đế CỈ10 tôi quên đi, để phục vụ cho cái lớn lao hơn. Anh đã thấy đấy, bức "Chân clung chiến sỹ giải phóng" đã đong gnp đôi chút vào côu
Tác giả đã chọn ngôi thứ nhất làm nhân vật trung tám của tru y ện đã tạo ra ch iều sâ u cốt tru y ện , lời v ă n chán th ậ t và tự do hơn. Có những' lúc tiêng nói của lý trí hêt sức nghiêm khắc được th ể h iện b ằn g n h ữ n g câu văn ngắn, m ạnh: "Tôi ỉà một họa sỹ. Tôi không phải là một người viết văn... Tôi phải tự giới thiệu/ Tôi phải nói vậy để tự dặn mình, tự ra lệnh cho mình... Tôi viết." [Xin xem 3; 353] Cũng không phải ngẫu nhiên khi tác gia chọn chat liệu sơn clầu c h ứ k h ô n g p h ả i c h ấ t liệ u n à o khác cho b ứ c tr a n h của mình. Khi dùng hình thức sơn dần lảm hình thức tiiế hiện có phải dụng ý của tác g iả m uốn nói đến nhữ ng nét dứt kho át, những nét mạnh, sắc cạnh I1Ó khác hấn VỚI sự mềm mại, uốn lượn của lụa với với sự trang trọng, quí phái của sởn mài. Tác gia đã so s á n h : "Sơn clầu v ố n là m ộ t cliất liệ u không' phải í . h u ộ c sổ' triíờng của tôi, nhưng với cái nội dung' đó, tôi không muốn dùng' th u ố c nư ớc h a y sơn m ài. T h u ố c nước, cái n g h ệ th u ật chấm phá của th ần b ú t cũng như không khí lấp lán h hư ảo cua sơn m ài k h ô n g th ỏ a m ã n tôi, t â m trạ n g m ộ t họa sỹ m u ô n dủntỊ n g ọ n bút vẽ để tự tìm hiểu mình." [3; 353] Để có được một B ứ c tr a n h hay để sáng tạo được một bức tranh có "bốn" con người trong một con người, ấy là một ngưòi nghệ sỹ tài năng đã từng có tham gia triển lam quốc tê; đó là cái tôi sô"một (cá.i tôi gắn liền với tliờ tí, lãnh cảm với cuộc: đòi) cái í.ôi g â y r a t ộ i á c , đ ấ y c ò n l à c á i t ô i t h ứ b a , cá.i t o i đ ẩ y t í n h l;hiêa k h i n h ậ n v ẽ h ì n h ả n h a n h l í n h t h ổ v à c u ô i CLU1J4' l à c á i Lỏi k h ắ c k i t o à i , dằn vặt,tự tlní với chính mình. 1 rt