Luận văn Thạc sĩ Khoa học thư viện: Công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa trường Đại học Phòng cháy chữa cháy

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu: Phân tích, đánh giá thực trạng công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC, trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả phục vụ. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học thư viện: Công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa trường Đại học Phòng cháy chữa cháy

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ HÀ CÔNG TÁC PHỤC VỤ BẠN ĐỌC TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ TƢ LIỆU GIÁO KHOA TRƢỜNG ĐẠI HỌC PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC THƢ VIỆN Hà Nội – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ HÀ CÔNG TÁC PHỤC VỤ BẠN ĐỌC TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ TƢ LIỆU GIÁO KHOA TRƢỜNG ĐẠI HỌC PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY Chuyên ngành : Khoa học Thƣ viện Mã số : 60 32 20 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC THƢ VIỆN NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS Trần Thị Minh Nguyệt Hà Nội – 2015
XÁC NHẬN CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………….…………………………… ………………………………………………………. CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG PGS. TS. Trần Thị Quý
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan nghiên cứu “Công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm Thông tin Khoa học và Tƣ liệu giáo khoa trƣờng Đại học Phòng cháy chữa cháy” hoàn toàn là kết quả nghiên cứu của chính bản thân tôi và chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào của người khác. Trong quá trình thực hiện luận văn, tôi đã thực hiện nghiêm túc các quy tắc đạo đức nghiên cứu; các kết quả trình bày trong luận văn là sản phẩm nghiên cứu, khảo sát của riêng cá nhân tôi; tất cả các tài liệu tham khảo sử dụng trong luận văn đều được trích dẫn tường minh, theo đúng quy định. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính trung thực của số liệu và các nội dung khác trong luận văn của mình./. Hà Nội, ngày ..… tháng …. năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Hà
LỜI CẢM ƠN Luận văn với đề tài “Công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm Thông tin Khoa học và Tƣ liệu giáo khoa trƣờng Đại học Phòng cháy chữa cháy” là kết quả học tập và nghiên cứu của tác giả trong khoá Cao học từ năm học 2010 – 2012, ngành Thông tin – Thư viện tại trường Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội. Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tác giả được PGS.TS. Trần Thị Minh Nguyệt trực tiếp hướng dẫn. Sự tận tình chỉ bảo của Phó Giáo sư cùng với sự định hướng chuyên môn, gợi mở những hướng nghiên cứu của các nhà khoa học trong ngành đã giúp cho tác giả có điều kiện hoàn thành luận văn của mình. Tác giả xin được bày tỏ sự biết ơn chân thành đến PGS.TS. Trần Thị Minh Nguyệt và đội ngũ các nhà khoa học ngành Thông tin học và Quản trị thông tin, Thông tin thư viện… Tác giả xin chân thành cảm ơn các cô chú, anh chị và các học viên trường Đại học Phòng cháy chữa cháy đã tạo điều kiện giúp đỡ. Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, đồng nghiệp, bạn bè đã hết lòng giúp đỡ, động viên tạo mọi điều kiện trong quá trình học tập, nghiên cứu hoàn thành luận văn. Trong quá trình thực hiện, do thời gian có hạn, trình độ chuyên môn cũng như kinh nghiệm còn nhiều hạn chế nên luận văn vẫn còn nhiều thiếu xót. Vì vậy, mong nhận được sự thông cảm và ý kiến góp ý của các thầy, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn của tác giả có thể hoàn chỉnh hơn. Xin chân thành cảm ơn!
1 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 7 1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 7 2. Lịch sử nghiên cứu ............................................................................................... 8 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 10 4. Mục đích và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 10 5. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................... 10 6. Những đóng góp của luận văn............................................................................ 11 7. Giả thuyết nghiên cứu ......................................................................................... 11 8. Dự kiến kết quả nghiên cứu ............................................................................... 12 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC PHỤC VỤ BẠN ĐỌC VÀ KHÁI QUÁT TRUNG TÂM THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ TƢ LIỆU GIÁO KHOA TRƢỜNG ĐẠI HỌC PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁYError! Bookmark not de 1.1. Cơ sở lý luận công tác phục vụ bạn đọc ......................................................... 13 1.1.1. Khái niệm về công tác phục vụ bạn đọc ........................................................ 13 1.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả công tác phục vụ bạn đọc .................. 15 1.1.3. Các tiêu chí đánh giá chất lượng công tác phục vụ bạn đọc ....................... 17 1.2. Trung tâm Thông tin Khoa học và Tƣ liệu giáo khoa trƣớc nhiệm vụ của nhà trƣờng ............................................................................................................... 18 1.2.1. Khái quát về Trường Đại học Phòng cháy chữa cháy ................................. 18 1.2.2. Sự hình thành và phát triển của Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa................................................................................................................... 23 1.2.3. Chức năng, nhiệm vụ ..................................................................................... 23 1.2.4. Cơ cấu tổ chức và đội ngũ cán bộ ................................................................. 25 1.2.5. Hạ tầng công nghệ, cơ sở vật chất và nguồn lực thông tin.......................... 27 1.3. Đặc điểm Ngƣời dùng tin và Nhu cầu tin tại Trung tâm Thông tin Khoa học và Tƣ liệu giáo khoa ......................................................................................... 28 1.3.1. Đặc điểm người dùng tin ............................................................................... 28 1.3.2. Đặc điểm nhu cầu tin ..................................................................................... 31
2 1.4. Vai trò công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm TTKH & TLGK trƣờng Đại học PCCC .......................................................................................................... 37 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC PHỤC VỤ BẠN ĐỌC TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ TƢ LIỆU GIÁO KHOA TRƢỜNG ĐẠI HỌC PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY ........................................ 40 2.1. Hình thức phục vụ bạn đọc ............................................................................. 40 2.1.1. Phục vụ bạn đọc trong thư viện.................................................................... 40 2.1.2. Phục vụ bạn đọc ngoài thư viện .................................................................... 47 2.2. Các dịch vụ thông tin ....................................................................................... 47 2.2.1. Dịch vụ tra cứu tài liệu ................................................................................. 47 2.2.2. Dịch vụ cung cấp thông tin theo yêu cầu ...................................................... 49 2.2.3. Dịch vụ Sao chụp, in ấn tài liệu .................................................................... 50 2.2.4. Dich vụ trao đổi thông tin .............................................................................. 51 2.3. Công tác tuyên truyền, giới thiệu tài liệu ....................................................... 54 2.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến công tác phục vụ ................................................. 55 2.4.1. Nguồn lực thông tin ....................................................................................... 55 2.4.2. Sản phẩm thông tin thư viện ......................................................................... 60 2.4.3. Trình độ chuyên môn nghiệp vụ cán bộ thư viện ......................................... 62 2.4.4. Khả năng đáp ứng về cơ sở vật chất và trang thiết bị .................................. 64 2.4.5. Yếu tố quản lý ................................................................................................. 64 2.5. Đánh giá chất lƣợng ......................................................................................... 65 2.5.1. Đánh giá theo tiêu chí .................................................................................... 65 2.5.2. Đánh giá chung .............................................................................................. 70 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC PHỤC VỤ BẠN ĐỌC TẠI TRUNG TÂM THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ TƢ LIỆU GIÁO KHOA TRƢỜNG ĐẠI HỌC PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY ............... 73 3.1. Đổi mới phƣơng thức phục vụ ........................................................................ 73 3.1.1. Tăng cường phương thức phục vụ kho mở .................................................. 73 3.1.2. Đa dạng hóa các hình thức phục vụ ............................................................. 73
3 3.2. Phát triển nguồn lực thông tin ........................................................................ 78 3.3. Nâng cao chất lƣợng các sản phẩm thông tin thƣ viện ................................. 77 3.4. Xây dựng phong cách phục vụ hiện đại và nâng cao trình độ của đội ngũ cán bộ, nhân viên thƣ viện ...................................................................................... 78 3.4.1. Xây dựng phong cách phục vụ hiện đại đảm bảo quyền lợi cho bạn đọc .. 78 3.4.2. Nâng cao trình độ của đội ngũ cán bộ, nhân viên thư viện ......................... 81 3.5. Tăng cƣờng cơ sở vật chất và trang thiết bị kỹ thuật .................................. 84 3.6. Các giải pháp khác ........................................................................................... 85 3.6.1. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác phục vụ .......... 77 3.6.2. Đào tạo người dùng tin .................................................................................. 87 3.6.3. Đảm bảo an toàn thông tin ............................................................................ 88 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 92 PHỤ LỤC ................................................................................................................. 95
4 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Bộ CA Bộ Công an PCCC Phòng cháy chữa cháy Cảnh sát PCCC Cảnh sát Phòng cháy chữa cháy PCCC & CNCH Phòng cháy chữa cháy và cứu nạn cứu hộ ĐHPCCC Đại học Phòng cháy chữa cháy TTKH & TLGK Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa OPAC Mục lục truy cập công cộng trực tuyến TT-TV Thông tin – Thư viện ĐHQG Hà Nội Đại học Quốc gia Hà Nội NCKH Nghiên cứu khoa học CNTT Công nghệ thông tin ISMS Hệ thống quản lý an ninh thông tin
5 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Mức độ thường xuyên bạn đọc sử dụng thư viện TTTTKH&TLGK Bảng 1.2 Nhu cầu của bạn đọc về các lĩnh vực Bảng 1.3 Tỷ lệ nhu cầu về loại hình tài liệu Bảng 1.4 Nhu cầu về ngôn ngữ tài liệu Bảng 2.5 Số liệu bạn đọc từ năm 2009 – 2013 Bảng 2.6 Thống kê số lượt phục vụ theo yêu cầu Bảng 2.7 Số liệu thống kê số lượt phục vụ tại phòng mượn Bảng 2.8 Đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu của các dịch vụ TT-TV Bảng 2.9 Thống kê tỷ lệ sách, tài liệu có trong thư viện Bảng 2.10 Thống kê cơ cấu loại hình tài liệu tại thư viện Bảng 2.11 Thống kê số phiếu bạn đọc trả lời Bảng 2.12 Tần suất đáp ứng nhu cầu tin của thư viện Bảng 2.13 Tổng hợp số liệu lượt đến thư viện từ năm 2009 - 2013 Bảng 2.14 Đánh giá chất lượng sản phẩm và dịch vụ thư viện Bảng 2.15 Thống kê lượt tài liệu phục vụ thư viện Biểu đồ 1.1 Mức độ bạn đọc đến thư viện Biểu đồ 1.2 Tỷ lệ nhu cầu bạn đọc về nội dung thông tin Biểu đồ 1.3 Nhu cầu loại hình tài liệu Biểu đồ 1.4 Nhu cầu về ngôn ngữ tài liệu Biểu đồ 2.5 Công tác phục vụ tại phòng đọc theo phiếu yêu cầu Biểu đồ 2.6 Tăng trưởng bạn đọc và lượt bạn đọc đến phòng đọc theo phiếu yêu cầu Biểu đồ 2.7 Lượt phục vụ bạn đọc tại phòng mượn Biểu đồ 2.8 Các dịch vụ thư viện Biểu đồ 2.9 Đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu của các dịch vụ TT-TV Biểu đồ 2.10 Nội dung tài liệu thư viện
6 Biểu đồ 2.11 Cơ cấu loại hình tài liệu Biểu đồ 2.12 Đánh giá nguồn lực thông tin có trong thư viện Biểu đồ 2.13 Đánh giá mức độ đáp ứng của các sản phẩm TT-TV Biểu đồ 2.14 Mức độ đáp ứng sản phẩm TTTV Biểu đồ 2.15 Đánh giá tinh thần, thái độ phục vụ của cán bộ thư viện Hinh 1.1 Sơ đồ tổ chức Trung tâm TTKH & TLGK trường Đại học PCCC Hinh 2.1 Giao diện tìm kiếm trên phần mềm Libol 5.0
7 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX – 2011 khẳng định: “Phát triển giáo dục đào tạo là một trong những động lực quan trọng thức đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người – yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Nền giáo dục của nước ta đang từng bước thay đổi cả về chất lượng lẫn quy mô đào tạo góp phần to lớn vào sự nghiệp phát triển của đất nước. Giáo dục đại học thực hiện mục tiêu phát triển trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy, đào tạo để hướng tới sinh viên. Trong các trường đại học, thư viện luôn là yếu tố quan trọng góp phần không nhỏ tới việc đảm bảo chất lượng giáo dục đào tạo, đúng như lời nhận xét của Viện trưởng viện Đại học Illinois, Edmund Jamess: “Trong những cơ sở hay phòng ban của một trường đại học, không có cơ sở nào thiết yếu hơn Thư viện đại học”. Thư viện là cầu nối giữa thông tin và người sử dụng thông tin – một yếu tố căn bản và quan trọng. Thư viện đại học là nơi cung cấp nguồn thông tin quan trọng nhất trong nhà trường, là điểm kết nối giữa nguồn thông tin của xã hội và nhu cầu thông tin của sinh viên, là môi trường rèn luyện và phát huy năng lực độc lập trong việc khám phá và tư duy sáng tạo của sinh viên. Công tác phục vụ bạn đọc và đáp ứng nhu cầu thông tin cho người sử dụng là nhiệm vụ cơ bản, là mục tiêu cuối cùng mà các thư viện cần phải đạt được. Là tiêu điểm phản ánh tình hình hoạt động của toàn bộ thư viện và cũng chính qua chất lượng phục vụ bạn đọc mà đánh giá nhiều mặt hoạt động của thư viện. Nghiên cứu bạn đọc là cơ sở khoa học góp phần định hướng đúng công tác xây dựng và phát triển vốn tài liệu cũng như công tác phục vụ bạn đọc. Cùng với hệ thống các cơ quan TT-TV tại các trường đại học ngành Công an trên khu vực Hà Nội đang ngày càng phát triển về cả số lượng và chất lượng, Công an nhân dân Việt Nam là một lực lượng vũ trang trọng yếu của Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, có vai trò làm nòng cốt, xung kích trong sự nghiệp bảo vệ an ninh quốc gia và giữ gìn trật tự an toàn xã hội. Đại học Phòng cháy chữa cháy
8 là một trong những trung tâm đào tạo và nghiên cứu khoa học đầu ngành của lực lượng Công an nhân dân, có nhiệm vụ đào tạo sỹ quan có trình độ đại học, sau đại học các lĩnh vực về Phòng cháy chữa cháy. Mục tiêu của Nhà trường là đào tạo ra đội ngũ sỹ quan cảnh sát có bản lĩnh chính trị vững vàng, có phẩm chất đạo đức tốt, có phương pháp tư duy và làm việc khoa học, có trình độ và năng lực chuyên môn nghiệp vụ, có trình độ tin học và ngoại ngữ, có thể lực tốt, sẵn sàng nhận và hoàn thành nhiệm vụ được giao. Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa trường Đại học Phòng cháy chữa cháy (Trung tâm TTKH&TLGK) là nơi lưu giữ những tài liệu chuyên ngành rất quan trọng đối với những cán bộ và học viên – và phục vụ chiến sĩ công an tương lai. Trong những năm qua Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa bằng nguồn vốn tài liệu và hoạt động nghiệp vụ của mình đã tổ chức công tác phục vụ thông tin – thư viện cho người đọc, tuy nhiên mới chỉ làm theo khuôn mẫu hay chức năng phục vụ. Vì vậy nghiên cứu tìm ra các giải pháp nâng cao chất lượng phục vụ bạn đọc là cần thiết với một thư viện, và đặc biệt cần thiết hơn trong xã hội ngày nay – xã hội thông tin. Nhận thức rõ vai trò quan trọng đó tôi chọn đề tài: “Công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm Thông tin khoa học và Tƣ liệu giáo khoa trƣờng Đại học Phòng cháy chữa cháy” làm đề tài luận văn Thạc sỹ khoa học thư viện của mình nhằm tìm hiểu thực trạng công tác phục vụ bạn đọc hiện nay ở thư viện, những thuận lợi, khó khăn trong việc khai thác sử dụng tài liệu của thư viện, thành phần bạn đọc và các nhu cầu tin của họ. Trên cơ sở đó đánh giá mức độ đáp ứng của tài liệu, đề xuất các biện pháp thích hợp để hoàn thiện và nâng cao chất lượng công tác phục vụ tại thư viện, đáp ứng nhu cầu tin của người dùng tin. 2. Lịch sử nghiên cứu Vấn đề nghiên cứu chất lượng, hiệu quả công tác phục vụ bạn đọc trong thư viện được nghiên cứu từ nhiều năm nay và là đề tài không còn mới. Đã có nhiều tác giả nghiên cứu về đề tài này. Trên tạp chí Thư viện Việt Nam có các bài viết về nâng cao hiệu quả công tác phục vụ ở thư viện trường đại học và các tỉnh thành phố
9 như: Liêu Trường Thành với bài viết “Thực trạng kỹ năng giao tiếp của người cán bộ phục vụ bạn đọc ở Trung tâm Thông tin – Thư viện, ĐHQG Hà Nội”, Nguyễn Thị Ngà với bài viết “Công tác phục vụ bạn đọc ở Thư viện tỉnh Bắc Giang”, số 5- 2012; Bài viết của Vũ Trí Tĩnh với “Nâng cao công tác phục vụ người đọc tại Thư viện tỉnh Bắc Giang”, số 5-2013; Nguyễn Thị Thuỷ với bài viết “Nguyên tắc phục vụ bạn đọc tại Thư viện tỉnh Gia Lai”, số 3-2014 . Các bài viết chủ yếu trình bày thực trạng công tác phục vụ bạn đọc tại thư viện các tỉnh và một số kỹ năng giao tiếp của người cán bộ phục vụ trong thư viện mà chưa có bài viết nào trình bày cụ thể cơ sở lý luận của công tác này. Ngoài ra còn một số luận văn thạc sỹ chuyên ngành Khoa học thư viện cũng đã nghiên cứu về vấn đề này đó là: Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thanh Thuỷ với đề tài “Nâng cao hiệu quả phục vụ bạn đọc tại trung tâm TT - TV Đại học Giao thông vận tải Hà Nội” bảo vệ năm 2009; Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Xuân Dũng với đề tài “Nâng cao hiệu quả công tác phục vụ người dùng tin của Thư viện Quốc gia Việt Nam” bảo vệ năm 2011; Luận văn thạc sĩ của Trần Thị Bích Huệ với đề tài “Nâng cao chất lượng phục vụ người dùng tin tại các Thư viện học viện quân sự khu vực Hà Nội” bảo vệ năm 2013. Luận văn trên của các tác giả đã đề cập tới một số vấn đề lý luận liên quan đến công tác phục vụ bạn đọc cũng như công tác phục vụ người dùng tin tại một thư viện cụ thể với tính chất, nhiệm vụ và đặc thù riêng. Cho đến nay nghiên cứu về Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa trường Đại học Phòng cháy chữa cháy có đề tài luận văn thạc sỹ của tác giả Nguyễn Thị Hồng Loan với đề tài: “Nguồn nhân lực thông tin - thư viện của một số cơ sở đào tạo đại học thuộc Bộ Công an trên khu vực Hà Nội” bảo vệ năm 2013. Đề tài đi sâu nghiên cứu về nguồn nhân lực thông tin thư viện tại cơ sở đào tạo các trường Công an nhân dân trong đó có Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa trường Đại học Phòng cháy chữa cháy. Như vậy qua quá trình tìm hiểu nguồn tài liệu nghiên cứu về vấn đề công tác phục vụ bạn đọc, có thể khẳng định là
10 chưa có đề tài nào đi sâu nghiên cứu về công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa trường Đại học Phòng cháy chữa cháy. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận văn là công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC 3.2 . Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian nghiên cứu: Nghiên cứu khảo sát công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC - Phạm vi thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ năm 2009 - 2013. 4.1. Mục đích nghiên cứu Phân tích, đánh giá thực trạng công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC, trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả phục vụ. 4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa các vấn đề về công tác phục vụ bạn đọc - Nghiên cứu đặc điểm của Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC và vai trò công tác bạn đọc với Trung tâm - Phân tích và đánh giá thực trạng công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC trong thời kỳ hiện nay. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh và quán triệt quan điểm của Đảng và Nhà nước ta trong hoạt động thư viện.
11 5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể. Trong quá trình nghiên cứu và giải quyết các vấn đề của luận văn, tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: - Sử dụng phương pháp điều tra bằng phiếu khảo sát: Đây là phương pháp chính được sử dụng trong luận văn nhằm thu thập thông tin định lượng về thực trạng công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC. - Phương pháp thu thập - phân tích - tổng hợp tài liệu - Sử dụng phần mềm thống kê SPSS để xử lý, tổng hợp và phân tích các số liệu định lượng đã thu thập được. 6. Những đóng góp của luận văn 6.1. Đóng góp về lý luận Đề tài đã góp phần khẳng định rõ vai trò, vị trí của công tác phục vụ bạn đọc trong hoạt động Thông tin - Thư viện (TT–TV) cũng như ở Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC. 6.2. Đóng góp về thực tiễn - Phân tích và đánh giá thực trạng công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC, tìm ra các ưu, nhược điểm và lý giải nguyên nhân của hiện trạng trên đối với Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác phục vụ bạn đọc để thư viện ngày càng phát triển và phục vụ đắc lực cho công tác giáo dục của nhà trường. - Có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm đến công tác phục vụ bạn đọc tại thư viện các trường đại học. 7. Giả thuyết nghiên cứu Hiện nay, công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm TTKH&TLGK trường Đại học PCCC chưa hiệu quả, chưa đáp ứng tốt nhu cầu tin của người dùng tin do một số yếu tố chi phối như: vốn tài liệu, chính sách, kinh phí, nhân lực, cơ sở vật chất kỹ thuật chưa được đáp ứng đầy đủ. Nếu các yếu tố đó được đảm bảo thì sẽ nâng cao hiệu quả công tác phục vụ bạn đọc trong thời gian tới, góp phần đáp ứng tốt hơn
12 nhu cầu tin của người dùng tin. 8. Kết quả nghiên cứu đã đạt đƣợc Kết quả nghiên cứu được trình bày trong 100 Trang A4. Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục các từ viết tắt, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 Chương: CHƢƠNG 1: Cơ sở lý luận về công tác phục vụ bạn đọc và khái quát về Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa trường Đại học Phòng cháy chữa cháy. CHƢƠNG 2: Thực trạng công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa trường Đại học Phòng cháy chữa cháy. CHƢƠNG 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm Thông tin Khoa học và Tư liệu giáo khoa trường Đại học Phòng cháy chữa cháy.
13 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC PHỤC VỤ BẠN ĐỌC VÀ KHÁI QUÁT TRUNG TÂM THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ TƢ LIỆU GIÁO KHOA TRƢỜNG ĐẠI HỌC PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY 1.1. Cơ sở lý luận công tác phục vụ bạn đọc 1.1.1. Khái niệm về công tác phục vụ bạn đọc Hiện nay, khái niệm công tác phục vụ bạn đọc xuất hiện nhiều trong các công trình nghiên cứu, các bài viết của các tác giả. Theo Đại từ điển Tiếng Việt của tác giả Nguyễn Như Ý thì : “Độc” là “đọc”, “giả” là “người”, “độc giả” là “người đọc” [30, tr.655]. Trên thế giới “người đọc” được sử dụng với nhiều thuật ngữ khác nhau như: “Library user” (người sử dụng thư viện), “information user” (người dùng tin), “client” (khách hàng), “user” (người sử dụng). Tuy các thuật ngữ trên gọi khác nhau nhưng bản chất của chúng không khác nhau nhiều, bạn đọc là yếu tố quan trọng nhất trong bốn yếu tố cấu thành thư viện (nguồn lực thông tin, cán bộ thư viện, cơ sở vật chất và bạn đọc). Trong luận văn này, chúng tôi thống nhất gọi là “bạn đọc” chung cho tất cả các thuật ngữ trên. Bạn đọc theo nghĩa thông thường là người có nhu cầu đọc và sử dụng tài liệu để thỏa mãn nhu cầu đọc của mình. Bạn đọc, với tư cách là người tham gia hoạt động thư viện được hiểu là người có nhu cầu đọc, đồng thời sử dụng tài liệu trong thư viện để thỏa mãn nhu cầu đọc của mình. Đó là những con người cụ thể trong xã hội, bị chi phối bởi nhiều mối quan hệ xã hội phức tạp. Tuy nhu cầu đọc chỉ thể hiện một khía cạnh quan hệ của con người, nhưng nó nằm trong hệ thống các nhu cầu của con người, vì thế đương nhiên bị chi phối bởi hệ thống các nhu cầu đó. Mỗi người trong xã hội chỉ có thể trở thành bạn đọc của cơ quan thông tin thư viện khi họ sử dụng các sản phẩm và dịch vụ của các cơ quan đó để thỏa mãn nhu cầu tin của mình. Mục đích cuối cùng của hoạt động thông tin – thư viện là thỏa mãn nhu cầu đọc của bạn đọc. Vì vậy, công tác phục vụ bạn đọc là một trong những khâu công tác quan trọng và cần được quan tâm hàng đầu trong hoạt động thư viện.
14 Hiện nay, ở Việt Nam có một số định nghĩa khác nhau về công tác bạn đọc. Trong cuốn “Công tác độc giả”, tác giả Phan Văn định nghĩa: “Công tác độc giả (người đọc) là nghiên cứu mối quan hệ giữa sách và con người trên cơ sở tâm lý học, giáo dục học và xã hội học cụ thể. Công tác người đọc nghiên cứu mối quan hệ giữa cung và cầu trong công tác thông tin – thư viện – thư mục về tài liệu sách báo trong các ngành khoa học và các lĩnh vực của nền kinh tế quốc dân. Công tác người đọc nghiên cứu hình thức, phương pháp tuyên truyền sách và hướng dẫn đọc sách, tổ chức phục vụ và thỏa mãn nhu cầu, hứng thú đọc sách của độc giả trong thư viện và ngoài thư viện. Công tác độc giả là thước đo hiệu quả luân chuyển tài liệu sách báo và tác dụng của nó trong đời sống xã hội” [24, tr. 6-7]. Định nghĩa trên chưa nêu bật được nội hàm của công tác bạn đọc. Công tác bạn đọc thực tế không nghiên cứu mối quan hệ giữa sách và con người một cách chung chung mà đi sâu vào nghiên cứu cụ thể nhu cầu, hứng thú đọc của bạn đọc với các loại tài liệu khác nhau để nhằm tổ chức các hình thức phục vụ thỏa mãn một cách đầy đủ. Trong cuốn “Cẩm nang nghề thư viện” tác giả Lê Văn Viết có đưa ra định nghĩa rõ ràng hơn về công tác phục vụ bạn đọc: “Phục vụ bạn đọc là hoạt động của thư viện nhằm tuyên truyền và đưa ra phục vụ các dạng tài liệu hoặc là bản sao của chúng, giúp đỡ người tới thư viện trong việc lựa chọn và sử dụng tài liệu đó. Công tác này được xây dựng trên sự kết hợp các quá trình liên quan chặt chẽ với nhau của việc phục vụ thư viện, phục vụ thông tin, tra cứu”[25, tr.370] Kế thừa có chọn lọc các quan điểm trên, có thể coi công tác phục vụ bạn đọc là hoạt động của thư viện nhằm thúc đẩy, phát triển và thỏa mãn nhu cầu, hứng thú đọc tài liệu của bạn đọc thông qua việc tuyên truyền, hướng dẫn và cung cấp tài liệu dưới các hình thức khác nhau. Công tác phục vụ bạn đọc có một vị trí rất quan trọng, là điểm khởi đầu, là đích đến của bất kỳ một thư viện nào, cho dù đó là thư viện thủ công hay thư viện hiện đại. Thông qua công tác này nguồn lực thông tin quý giá của thư viện
15 mới được sử dụng có hiệu quả, mới phát huy được tác dụng trong phát triển mọi mặt của đất nước, từ đó vị trí, vai trò xã hội của thư viện mới được khẳng định. Trong thư viện công tác phục vụ bạn đọc bao gồm: phục vụ bạn đọc trong thư viện; phục vụ bạn đọc ngoài thư viện; tuyên truyền giới thiệu sách và các dịch vụ thông tin thư viện. Công tác phục vụ bạn đọc dựa trên các nguyên tắc sau: - Nguyên tắc có phân biệt/ đảm bảo sự phù hợp với nhu cầu tin: phục vụ theo nhu cầu tin của bạn đọc. Phân nhóm bạn đọc để phục vụ thích hợp với nhu cầu của họ. - Nguyên tắc kịp thời : Phục vụ đúng thời điểm. Tiết kiệm thời gian của bạn đọc. Tài liệu cập nhật và có giá trị thời gian. - Nguyên tắc phát huy tính tự giác và sáng tạo của bạn đọc trong quá trình đọc, hình thành ở bạn đọc ý thức tự nguyện đọc sách, giúp họ hình thành hứng thú đọc sách mới, tạo điều kiện để họ lĩnh hội sáng tạo nội dung tài liệu. 1.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả công tác phục vụ bạn đọc Nghiên cứu nhu cầu tin và đáp ứng nhu cầu tin là hoạt động then chốt trong hoạt động của các cơ quan thông tin thư viện. Mọi yếu tố trong dây chuyền thông tin – thư viện đều có quan hệ hữu cơ và ảnh hưởng đến chất lượng công tác phục vụ bạn đọc. Đó là: - Nguồn lực thông tin: được xem là nền tảng cho mọi hoạt động thư viện, là chất liệu để hình thành các sản phẩm, dịch vụ thông tin thư viện. Nguồn lực thông tin là những tài liệu được sưu tầm, tập hợp theo một hay nhiều chủ đề, nội dung nhất định, được xử lý theo nguyên tắc, quy trình khoa học của nghiệp vụ thư viện để tổ chức phục vụ bạn đọc đạt hiệu quả cao và được bảo quản. Nguồn lực thông tin có ý nghĩa hết sức quan trọng, được coi là yếu tố đầu tiên để cấu thành thư viện, nội dung nguồn lực thông tin thư viện càng phong phú, loại hình càng đa dạng thì khả năng đáp ứng nhu cầu của người dùng tin càng cao.