Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố tác động đến cấu trúc vốn của doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu chính của nghiên cứu này là nghiên cứu các nhân tố tác động đến cấu trúc vốn của doanh nghiệp Việt Nam trong giai đoạn 2007 – 2012 (bao gồm các nhân tố nội tại doanh nghiệp và các nhân tố vĩ mô). Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Các yếu tố tác động đến cấu trúc vốn của doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH LÊ HOÀNG THIỆN CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CẤU TRÚC VỐN CỦA DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM Chuyênngành: Tàichính -ngânhàng Mãsố: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngườihướngdẫnkhoahọc: TS HỒ THỦY TIÊN Tp.HồChí Minh – Năm2013
MỤC LỤC Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt. Danh mục các bảng, biểu Danh mục các hình vẽ, đồ thị CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1 ĐẶT VẤN ĐỀ .............................................................................................................01 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU .......................................................................................02 1.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..............................................................................02 1.4. Ý NGHĨA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ...........................................................................03 1.5. BỐ CỤC LUẬN VĂN................................................................................................03 CHƯƠNG 2: KHUNG LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM TRƯỚC ĐÂY 2.1. KHUNG LÝ THUYẾT ..............................................................................................04 2.1.1. Khái niệm cấu trúc vốn và cấu trúc vốn tối ưu ...................................................04 2.1.1.1 Khái niệm và thành phần của cấu trúc vốn, cấu trúc vốn tối ưu .................04 2.1.1.2 Chi phí sử dụng vốn bình quân WACC.........................................................07 2.1.2. Các lý thuyết về cấu trúc vốn ..............................................................................07 2.1.2.1 Theo quan điểm truyền thống .......................................................................08 2.1.2.2 Lý thuyết Modigliani và Miller (M&M) .......................................................08
2.1.2.3 Lý thuyết đánh đổi trong cấu trúc vốn của doanh nghiệp (trade off theory) TOT ...........................................................................................................................10 2.1.2.4 Lý thuyết trật tự phân hạng trong tài trợ doanh nghiệp (pecking order theory) .......................................................................................................................12 2.1.2.5 Lý thuyết chi phí đại diện (agency cost theory) ............................................13 2.2. CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VỀ CẤU TRÚC VỐN................................13 2.2.1. Tổng quan các kết quả nghiên cứu thực nghiệm trước đây ................................13 2.2.2. Các yếu tố tác động đến cấu trúc vốn .................................................................20 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP, MÔ HÌNH VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 3.1. PHÂN TÍCH CẤU TRÚC VỐN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN SÀN GDCK TP.HCM VÀ HÀ NỘI .......................................................................................................24 3.1.1 Cấu trúc vốn của các doanh nghiệp trong ngành thủy sản ...................................27 3.1.2 Cấu trúc vốn của các doanh nghiệp trong ngành vật liệu xây dựng ....................29 3.1.3 Cấu trúc vốn của các doanh nghiệp trong ngành chế biến cao su tự nhiên .........30 3.1.4 Cấu trúc vốn của các doanh nghiệp có vốn góp của Nhà Nước trên 50% và doanh nghiệp có vốn góp của Nhà Nước dưới 50% ................................................................33 3.2. NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ NỘI TẠI TÁC ĐỘNG ĐẾN CẤU TRÚC VỐN CỦA DOANH NGHIỆP TRÊN SÀN GDCK TP.HCM VÀ HÀ NỘI .......................................34 3.2.1. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................34 3.2.2. Mô hình nghiên cứu ............................................................................................34
3.2.3. Mô tả dữ liệu nghiên cứu ....................................................................................35 3.2.4. Xử lý dữ liệu .......................................................................................................35 3.2.4.1. Mô tả thống kê các biến ...............................................................................35 3.2.4.2. Ma trận tương quan giữa các biến ..............................................................36 3.2.4.3. Kết quả hồi quy ............................................................................................42 3.2.4.4. Kiểm tra các giả định của mô hình đa cộng tuyến và tự tương quan .........48 3.2.4.4.1 Đa cộng tuyến........................................................................................48 3.2.4.4.2 Tự tương quan .......................................................................................48 3.3. NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ VĨ MÔ TÁC ĐỘNG ĐẾN CẤU TRÚC VỐN CỦA DOANH NGHIỆP TRÊN SÀN GDCK TP.HCM VÀ HÀ NỘI .......................................49 3.3.1. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................49 3.3.2. Mô hình nghiên cứu ............................................................................................49 3.3.3. Mô tả dữ liệu nghiên cứu ....................................................................................50 3.3.4. Xử lý dữ liệu .......................................................................................................52 3.3.4.1. Mô tả thống kê các biến ...............................................................................52 3.3.4.2. Ma trận tương quan giữa các biến ..............................................................52 3.3.4.3. Kết quả hồi quy ............................................................................................53 3.3.4.4. Kiểm tra các giả định của mô hình đa cộng tuyến và tự tương quan .........56 3.3.4.4.1 Đa cộng tuyến........................................................................................56 3.3.4.4.2 Tự tương quan .......................................................................................57
CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN 4.1. KẾT QUẢ VÀ NHỨNG ĐÓNG GÓP CỦA NGHIÊN CỨU ...................................58 4.2. HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU VÀ GỢI Ý CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU TIẾP THEO.................................................................................................................................59 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Phụ lục 1: Danh sách 55 doanh nghiệp nghiên cứu Phụ lục 2: Bảng tính toán các chỉ tiêu Phụ lục 3: Cơ cấu cổ đông 55 doanh nghiệp nghiên cứu Phụ lục 4: Biểu đồ tương quan giữa biến độc lập và biến độc lập
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu Ý nghĩa HOSE Sàn giao dịch chứng khoán Tp.HCM HNX Sàn giao dịch chứng khoán Hà Nội TSCĐ Tài sản cố định Lãi suất hay tỷ suất sinh lợi của nợ vay Tỷ suất sinh lợi của vốn cổ phần thường Chi phí sử dụng vốn bình quân WACC Chi phí sử dụng vốn bình quân VL Tổng giá trị của doanh nghiệp sử dụng nợ VU Tổng giá trị của doanh nghiệp không sử dụng nợ P Lợi nhuận S Quy mô G Tốc độ tăng trưởng T Tài sản cố định hữu hình NDTS Tấm chắn thuế khấu hao R Rủi ro L Khả năng thanh toán hiện hành Tax Thuế thu nhập doanh nghiệp GDP Tốc độ tăng trưởng GDP INF Tỷ lệ lạm phát
DANH MỤC BẢNG BIỂU, ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ (2.1) Bảng so sánh nợ và vốn chủ sở hữu (2.2) Bảng tổng quan các kết quả nghiên cứu thực nghiệm trước đây (3.1) Bảng kê hệ số nợ vay của 55 công ty phân theo ngành nghề (3.2) Biểu đồ diễn biến sự thay đổi hệ số nợ bình quân của từng nhóm ngành từ 2007 - 2012 (3.3) Biểu đồ sản lượng thủy sản Việt Nam qua các năm (3.4) Biểu đồ xuất khẩu thủy sản Việt Nam qua các năm (3.5) Biểu đồ nhu cầu tiêu thụ xi măng Việt Nam qua các năm (3.6) Bảng thống kê cung cầu xi măng Việt Nam qua các năm (3.7) Biểu đồ diện tích cây cao su và diện tích cây cao su cho mủ tại Việt Nam qua các năm (3.8) Biểu đồ sản lượng, năng suất khai thác và tiêu thụ cao su tự nhiên tại Việt Nam qua các năm (3.9) Biểu đồ diễn biến giá cao su tự nhiên qua các năm (3.10) Biểu đồ diễn biến hệ số nợ vay qua các năm (3.11) Bảng mô tả thống kê các biến (3.12) Biểu đồ tương quan giữa các biến (3.13) Bảng kết quả hồi quy (3.14) Bảng thống kê GDP từ 2007 – 2012
(3.15) Bảng thống kê lạm phát từ 2007 – 2012 (3.16) Biểu đồ diễn biến Tốc độ tăng GDP và tỷ lệ lạm phát từ 2007 – 2012 (3.17) Bảng tổng hợp số liệu vĩ mô từ 2007 – 2012 (3.18) Bảng mô tả thống kê các biến (3.19) Biểu đồ tương quan giữa các biến (3.20) Bảng kết quả hồi quy
1 CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU 1.1. ĐẶT VẤN ĐỀ Tối ưu hóa cấu trúc vốn là nhiệm vụ quan trọng của nhà Quản trị doanh nghiệp. Trong bối cảnh thị trường vốn của Việt Nam có nhiều thay đổi qua các thời kỳ, đặc biệt là qua hai giai đoạn 2007 – 2009 và 2010 – 2012 thì các doanh nghiệp cần có sự nghiên cứu và giải pháp để xây dựng cấu trúc vốn tối ưu phù hợp với đặc thù của doanh nghiệp và phù hợp với tình hình của nền kinh tế. Xét về bình diện thế giới, cấu trúc vốn cũng luôn là một vấn đề gây tranh cãi trong lĩnh vực tài chính hiện nay. Trong khi các lý thuyết dự đoán rằng tại sao các doanh nghiệp có một cấu trúc vốn khác nhau thì nghiên cứu này nhằm xác định kết quả sự giống và khác biệt giữa lý thuyết và thực tế. Trong quá trình hoạt động, doanh nghiệp phải đối mặt với nhiều quyết định quan trong, phải kể đến đầu tiên là các quyết định đầu tư, tài trợ và quyết định chính sách cổ tức. Trong đó, chính sách tài trợ đóng vài trò quan trọng trong việc gia tăng giá trị doanh nghiệp. Với mỗi chính sách tài trợ mà doanh nghiệp lựa chọn sẽ hình thành một cấu trúc vốn riêng cho doanh nghiệp đó. Như vậy, trong mỗi quyết định cấu trúc vốn, doanh nghiệp sẽ đồng thời tác động đến giá trị doanh nghiệp cũng như chi phí sử dụng vốn của chính mình. Trên thực tế, các doanh nghiệp Việt Nam lựa chọn cấu trúc vốn như thế nào? Các nhân tố nội tại cũng như nhân tố vĩ mô nào tác động đến cấu trúc vốn của doanh nghiệp Việt Nam? Phương pháp xây dựng cấu trúc vốn tối ưu cho doanh nghiệp như thế nào? Nghiên cứu của luận văn này sẽ trả lời những câu hỏi trên, nghiên cứu dựa trên mẫu 55 doanh nghiệp phi tài chính tại thị trường chứng khoán Việt Nam (sàn chứng khoán Tp.HCM và Hà Nội), giai đoạn nghiên cứu: từ năm
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH LÊ HOÀNG THIỆN CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CẤU TRÚC VỐN CỦA DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM Chuyênngành: Tàichính -ngânhàng Mãsố: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngườihướngdẫnkhoahọc: TS HỒ THỦY TIÊN Tp.HồChí Minh – Năm2013
2 2007 đến năm 2012, số liệu dựa trên Báo cáo tài chính hợp nhất kết thúc vào thời điểm 31/12 hàng năm và đã được kiểm toán. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Mục tiêu chính của nghiên cứu này là nghiên cứu các nhân tố tác động đến cấu trúc vốn của doanh nghiệp Việt Nam trong giai đoạn 2007 – 2012 (bao gồm các nhân tố nội tại doanh nghiệp và các nhân tố vĩ mô). Cụ thể, luận văn sẽ tập trung vào các mục tiêu sau: - Phân tích thực trạng cấu trúc vốn của các doanh nghiệp Việt Nam. - Xác định các nhân tố tác động đến cấu trúc vốn của các doanh nghiệp Việt Nam. 1.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để trả lời các câu hỏi trên, nghiên cứu sử dụng các lý thuyết về cấu trúc vốn như lý thuyết của Modigliani&Miller (M&M), lý thuyết chi phí đại diện (agency theory), lý thuyết đánh đổi trong cấu trúc vốn của doanh nghiệp (trade off theory), lý thuyết trật tự phân hạng (pecking order theory) để xác định khung lý thuyết các nhân tố tác động đến cấu trúc vốn của doanh nghiệp. Sau đó tiến hành so sánh, chọn phương pháp định lượng các biến phù hợp trong khả năng thu thập số liệu thực tế. Từ công thức định lượng đã chọn, tiến hành thu thập số liệu từ các báo cáo tài chính đã kiển toán của mẫu 55 doanh nghiệp niêm yết tại HNX và HOSE trong thời gian từ 2007 đến 2012 (6 năm). Sau khi đã có các biến, nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê để phân tích thực trạng cấu trúc vốn của các doanh nghiệp Việt Nam, từ đó rút ra cái nhìn tổng quan về tình trạng sử dụng vốn cũng như mối tương quan giữa các biến với cấu trúc vốn nói chung và mối tương quan giữa các biến với nhau nói riêng. Cuối cùng, dùng phân tích hồi quy tuyến tính (sử dụng SPSS) để xử lý và phân tích số liệu nhằm trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu đã đặt ra.
3 1.4. Ý NGHĨA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU Nghiên cứu cung cấp một cái nhìn tổng quan về cấu trúc vốn của doanh nghiệp Việt Nam và các nhân tố tác động đến cấu trúc vốn. Điều này giúp ích cho các nhà điều hành doanh nghiệp trong việc phân tích và đánh giá lợi ích và sự tương quan giữa các yếu tố trên, từ đó xây dựng cấu trúc vốn hiệu quả cho doanh nghiệp. 1.5. BỐ CỤC LUẬN VĂN Chương một: Giới thiệu. Nội dung của chương: giới thiệu chung về đề tài nghiên cứu: cơ sở hình thành mục tiêu, phương pháp, ý nghĩa các câu hỏi và bố cục của đề tài nghiên cứu. Chương hai: Khung lý thuyết và tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm trước đây. Nội dung của chương: trình bày khung lý thuyết, những khái niệm về cấu trúc vốn, lợi ích của cấu trúc vốn tối ưu và các nhân tố ảnh hưởng đến cấu trúc vốn. Đồng thời, chương này cũng trình bày những nghiên cứu thực nghiệm trước đây của các tác giả tại các nước trên thế giới cũng như tại Việt Nam – về các nhân tố ảnh hưởng đến cấu trúc vốn và kết quả thu được từ nghiên cứu đó. Từ các lý thuyết và nghiên cứu thực nghiệm trình bày, luận văn rút ra các nhân tố có thể ảnh hưởng đến cấu trúc vốn để kiểm định tại các doanh nghiệp Việt Nam. Chương ba: Phương pháp nghiên cứu, nội dung và kết quả nghiên cứu. Nội dung của chương: trình bày thực trạng chung về cấu trúc vốn của 55 doanh nghiệp nghiên cứu trong giai đoạn 2007 – 2012. Sử dụng phương pháp hồi quy tuyến tính để kiểm định các nhân tố tác động cấu trúc vốn của doanh nghiệp. Chương bốn: Kết luận. Nội dung của chương: ghi nhận những kết luận quan trọng từ đề tài nghiên cứu, đồng thời nêu lên những hạn chế và gợi ý đề tài nghiên cứu mở rộng và chuyên sâu hơn.
4 CHƯƠNG 2 KHUNG LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM TRƯỚC ĐÂY 2.1. KHUNG LÝ THUYẾT 2.1.1. KHÁI NIỆM CẤU TRÚC VỐN VÀ CẤU TRÚC VỐN TỐI ƯU 2.1.1.1 Khái niệm và thành phần của cấu trúc vốn, cấu trúc vốn tối ưu Cấu trúc vốn là quan hệ về tỷ trọng giữa nợ vay và vốn chủ sở hữu trong tổng nguồn vốn của doanh nghiệp. Các khoản nợ vay hình thành từ việc đi vay các tổ chức tín dụng, phát hành trái phiếu… Đối với doanh nghiệp sở hữu tư nhân, vốn cổ phần được hình thành từ vốn tự có của cá nhân. Đối với các doanh nghiệp sở hữu bởi đại chúng thì vốn cổ phần hình thành từ việc phát hành cổ phần. Ngoài ra, còn có các sản phẩm mang tính chất lưỡng tính như trái phiếu chuyển đổi hay cổ phần ưu đãi. Các sản phẩm này vừa mang đặc tính của nợ vay và vừa mang đặc tính của vốn cổ phần. Cấu trúc vốn tối ưu là hỗn hợp nợ dài hạn, cổ phần ưu đãi và cổ phần thường cho phép tối thiểu hóa chi phí sử dụng vốn bình quân của doanh nghiệp. Với cấu trúc vốn có chi phí sử dụng vốn bình quân được tối thiểu hóa, tổng giá trị các chứng khoán của doanh nghiệp được tối đa hóa. Do đó, cấu trúc vốn có chi phí tối thiểu được gọi là cấu trúc vốn tối ưu. Theo Damodaran (2003), điểm khác biệt giữa nợ vay và vốn cổ phần là quyền lợi đối với dòng tiền của doanh nghiệp. Thứ nhất, chủ nợ có quyền lợi đối với dòng tiền của doanh nghiệp (nhận chi phí lãi vay và chi trả nợ gốc), còn cổ đông chỉ có quyền lợi với dòng tiền của doanh nghiệp sau khi doanh nghiệp hoàn thành tất các các nghĩa vụ với chủ nợ. Thứ hai, chủ nợ có quyền đối với dòng tiền của doanh nghiệp
5 trong tất cả các trường hợp (dù doanh nghiệp hoạt động có lợi nhuận hay bị thua lỗ), có quyền lợi ưu tiên khi doanh nghiệp phá sản. Cổ đông không có quyền lợi gì khi doanh nghiệp thua lỗ và không có quyền lợi ưu tiên khi doanh nghiệp thanh lý tài sản. Thứ ba, phần chi trả lãi vay cho chủ nợ được khấu trừ thuế và được thực hiện trước khi doanh nghiệp đóng thuế thu nhập doanh nghiệp. Phần chi trả cổ tức cho cổ đông thường không được khấu trừ thuế và chỉ thực hiện sau khi doanh nghiệp đóng thuế thu nhập doanh nghiệp. Thứ tư, các khoản nợ vay thường có kỳ hạn thanh toán cố định được quy định bởi chủ nợ và doanh nghiệp trong các hợp đồng vay nợ, do đó có thời gian tồn tại xác định. Ngược lại, vốn cổ phần không có tuổi thọ xác định. Thứ năm, cổ đông có toàn quyền quản trị doanh nghiệp. Trong khi đó, chủ nợ đóng vai trò bị động và không có quyền trong việc quản trị doanh nghiệp. (2.1) Bảng so sánh nợ và vốn chủ sở hữu Tiêu chí Nợ Vốn chủ sở hữu 1. Thời hạn thanh Có thời hạn thanh toán Không có thời hạn trả toán hoàn trả nợ 2. Trách nhiệm thanh Phải trả lãi cho nợ vay Không phải trả lãi, chia lợi toán nhuận theo kết quả kinh doanh Doanh nghiệp chịu rủi ro và chính sách cổ tức phá sản nếu không thanh toán được nợ Doanh nghiệp không bị phá sản nếu không chia lãi cho chủ sở hữu 3. Tác động đến thuế Lãi vay là chi phí nên có Lợi nhuận chia cho chủ sở hữu thu nhập doanh tác động làm giảm thuế là lợi nhuận sau khi chi trả tất nghiệp thu nhập doanh nghiệp cả các nghĩa vụ tài chính nên không làm giảm thuế thu nhập
6 doanh nghiệp phải nộp 4. Chi phí sử dụng Chi phí sử dụng vốn thấp Chi phí sử dụng vốn cao hơn vốn hơn so với chi phí sử vì: dụng vốn chủ sở hữu vì: - Rủi ro đối với chủ sở hữu - Rủi ro đối với chủ nợ cao hơn vì chỉ được chi trả cổ thấp hơn vì chủ nợ được tức sau khi doanh nghiệp hoàn chi trả lãi vay và nợ gốc thành tất cả các nghĩa vụ tài trước khi chi trả cổ tức chính. Đồng thời khi doanh cho chủ sở hữu. nghiệp phá sản thì chủ sở hữu bị xếp hạng ưu tiên cuối cùng - Nợ tạo nên lợi ích tấm khi phân chia tài sản doanh chắn thuế nghiệp. Một số chỉ tiêu lợi nhuận sau: ã à ă = = á ị ị ườ ủ ợ Trong đó k là lãi suất hay tỷ suất sinh lợi của nợ vay ợ ậ ổ đô ườ = = á ị ị ườ ủ ổ ế ườ đ ư à Trong đó k tỷ suất sinh lợi của vốn cổ phần thường ợ ậ ạ độ ò = = á ị ì ườ ủ ệ V= D+ S và O = I + E. Trong đó k chi phí sử dụng vốn bình quân có thể xác định bằng công thức
7 = ( )+ ( ) Vấn đề cần quan tâm là , , sẽ thay đổi như thế nào khi doanh nghiệp gia tăng sử dụng nợ. Nói cách khác, khi doanh nghiệp gia tăng tỷ số đòn bầy tài chính thì sẽ có lợi cho chủ nợ, chủ sở hữu nói riêng hay doanh nghiệp nói chung. 2.1.1.2 Chi phí sử dụng vốn bình quân WACC WACC được tính bằng cách lấy tổng của các chi phí sử dụng vốn tính theo tỷ trọng tương ứng của các nguồn tài trợ trong cấu trúc vốn. WACC = ( x )+( x )+( x ) : tỷ lệ % nguồn tài trợ bằng nợ vay dài hạn trong cấu trúc vốn : tỷ lệ % nguồn tài trợ bằng cổ phần ưu đãi trong cấu trúc vốn : tỷ lệ % nguồn tài trợ bằng cổ phần thường trong cấu trúc vốn : chi phí sử dụng vốn vay dài hạn : chi phí sử dụng vốn cổ phần ưu đãi : chi phí sử dụng vốn cổ phần thường Đồng thời: + + =1 Việc tính toán chi phí sử dụng vốn bình quân để giúp các doanh nghiệp có thể lựa chọn được dự án đầu tư tốt nhất hay lựa chọn được cấu trúc vốn tối ưu. 2.1.2. CÁC LÝ THUYẾT VỀ CẤU TRÚC VỐN Lý thuyết cấu trúc vốn hiện đại bắt đầu với bài viết của Modigliani và Miller vào năm 1958 (gọi tắt là học thuyết M&M). Theo M&M, sự lựa chọn giữa nợ vay và vốn chủ sở hữu không liên quan đến giá trị của doanh nghiệp. Nói một các khác, học thuyết này chỉ ra một hướng là các giả thuyết về cấu trúc vốn nên tốt hơn là cho
8 thấy dưới điều kiện nào thì cấu trúc vốn cũng không liên quan đến giá trị doanh nghiệp. Lý thuyết cấu trúc vốn hiện đại được tiếp tục sau này, bao gồm lý thuyết trât tự phân hạng (pecking order theory), lý thuyết đánh đổi trong cấu trúc vốn (trade off theory), lý thuyết chi phí đại diện (agency theory)… Phần tiếp theo sẽ trình bày chi tiết nội dung của các lý thuyết này để tìm hiểu tại sao, trong trường hợp nào và các nhân tố nào sẽ ảnh hường đến cấu trúc vốn. 2.1.2.1 Theo quan điểm truyền thống Quan điểm về cấu trúc vốn truyền thống cho rằng, khi doanh nghiệp bắt đầu vay nợ thì thuận lợi lớn hơn bất lợi. Chi phí nợ vay thấp, kết hợp với thuận lợi về thuế sẽ khiến WACC (chi phí vốn bình quân) giảm khi nợ tăng. Tuy nhiên, khi tỷ lệ giữa nợ vay và vốn CSH tăng, tác động của vốn vay so với tổng vốn buộc các CSH gia tăng tỷ suất sinh lợi yêu cầu từ doanh nghiệp (nghĩa là chi phí vốn CSH tăng). Ở mức chi phí sử dụng nợ cao thì chi phí nợ vay cũng tăng thêm vì khả năng phá sản của doanh nghiệp gia tăng. Vì vậy, ở mức tỷ số giữa nợ vay và vốn CSH cao hơn thì WACC sẽ tăng. Nhìn chung, vấn đề chính của quan điểm truyền thống là không có một cơ sở lý thuyết thể hiện chi phí vốn CSH tăng bao nhiêu do tỷ lệ vốn giữa nợ và vốn CSH hay chi phí nợ sẽ tăng bao nhiêu do nguy cơ vỡ nợ. Các hạn chế trên được khắc phục trong lý thuyết của M&M và lý thuyết đánh đổi cấu trúc vốn. 2.1.2.2 Lý thuyết Modigliani và Miller (M&M) Lý thuyết M&M về cấu trúc vốn được xem là lý thuyết hiện đại lý giải được quan hệ giữa giá trị doanh nghiệp, chi phí sử dụng vốn và mức độ sử dụng nợ của doanh nghiệp. M&M giả định thị trường vốn là hoàn hảo, vì vậy sẽ không phát sinh chi phí giao dịch, không có chi phí phá sản và không có chi phí kiệt quệ tài chính và cho vay giống như đi vay và miễn phí. Với các giả định này, nghĩa là chỉ có một thuận lợi của việc vay nợ (nợ rẻ hơn và ít rủi ro cho nhà đầu tư) và một bất lợi (chi
9 phí vốn CSH tăng cùng với nợ vì tỷ lệ vốn vay so với tổng vốn). M&M đưa ra hai mệnh đề và xem xét trong hai trường hợp có thuế và không có thuế. Trong trường hợp không có thuế (tức là không có lợi ích từ tấm chắn thuế của lãi vay) và nguy cơ được tính toán bằng tính không ổn định của các dòng tiền (bỏ qua khả năng các dòng tiền có thể không còn vì vỡ nợ), giá trị doanh nghiệp có vay nợ và doanh nghiệp không vay nợ là bằng nhau với phương trình như sau: VL = VU Trong đó: VL: tổng giá trị của doanh nghiệp sử dụng nợ, VU: tổng giá trị của doanh nghiệp không sử dụng nợ. Do đó, giá trị của doanh nghiệp không thay đổi khi cơ cấu vốn thay đổi. Hay nói cách khác, việc thay đổi cơ cấu vốn không mang lại lợi ích gì cho cổ đông. Đây chính là nội dung mệnh đề số 1 của M&M. Mệnh đề số 2 của M&M cho rằng, chi phí sử dụng vốn bình quân không đổi khi chi phí sử dụng nợ vay tăng lên do gia tăng sử dụng nợ vay. Trong trường hợp có thuế, giá trị doanh nghiệp có vay nợ bằng giá trị doanh nghiệp không vay nợ cộng với hiện giá của lá chắn thuế do sử dụng nợ. Phương trình như sau: VL = VU + T.D Trong đó, VL: tổng giá trị của doanh nghiệp sử dụng nợ, VU: tổng giá trị của doanh nghiệp không sử dụng nợ, D là tổng số nợ vay, T là thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp. Như vậy, việc sử dụng nợ vay hay sử dụng đòn bẩy tài chính làm gia tăng giá trị doanh nghiệp. Sử dụng nợ càng cao thì giá trị doanh nghiệp càng tăng và gia tăng tối đa khi doanh nghiệp đạt đến tỷ lệ tài trợ 100% bằng nợ. Đây là nội dung mệnh đề số 1 của M&M trong trường hợp có thuế. Mệnh đề số 2 của M&M trong trường
10 hợp có thuế cho rằng chi phí sử dụng vốn bình quân giảm và chi phí sử dụng vốn cổ phẩn tăng lên khi doanh nghiệp gia tăng sử dụng nợ vay. Tuy nhiên, lý thuyết M&M chưa xem xét tác động của một số chi phí khác làm cho lợi ích tấm chắn thuế của việc vay nợ bị giảm dần và đi đến triệt tiêu khi doanh nghiệp gia tăng sử dụng nợ. Đó là tác động của chi phí kiệt quệ tài chính, khi doanh nghiệp gia tăng sử dụng nợ vay làm cho rủi ro của doanh nghiệp tăng theo. Điều này phát sinh chi phí kiệt quệ tài chính đồng thời với lợi ích tấm chắn thuế. Đến một lúc nào đó khi vay nợ gia tăng thì chi phí kiệt quệ tài chính vượt qua lợi ích tấm chắn thuế. Ở điểm đó, gọi là điểm cấu trúc vốn tối ưu với giá trị doanh nghiệp đạt cực đại và chi phí sử dụng vốn bình quân đạt cực tiểu. Khi doanh nghiệp tiếp tục gia tăng sử dụng nợ, doanh nghiệp sẽ vượt qua điểm tối ưu, ở đó giá trị của doanh nghiệp bắt đầu giảm và chi phí sử dụng vốn bình quân bắt đầu tăng, lợi ích tấm chắn thuế không đủ bù đắp cho chi phí kiệt quệ tài chính. Tuy nhiên, trong thực tiễn rất khó quan sát chi phí kiệt quệ tài chính và xác định được tất cả các loại chi phí liên quan đến chi phí kiệt quệ tài chính. Chỉ có những loại chi phí kiệt quệ tài chính trực tiếp như: chi phí luật sư, kế toán theo dõi và giải quyết phá sản mới có thể quan sát và tính toán được, còn các chi phí khác như chi phí do mất khách hàng, nhà cung cấp, nhân viên… thì rất khó xác định cụ thể. 2.1.2.3 Lý thuyết đánh đổi trong cấu trúc vốn của doanh nghiệp (trade off theory) TOT Các giám đốc tài chính thường coi quyết định về nợ-vốn cổ phần của doanh nghiệp như là một đánh đổi giữa tấm chắn thuế và chi phí của kiệt quệ tài chính. Không giống như lý thuyết M&M cho rằng doanh nghiệp nên vay càng nhiều càng tốt. TOT cho rằng doanh nghiệp nên duy trì hệ số nợ vay ở mức chừng mực. TOT đi vào giải thích cách hành xử của các doanh nghiệp như thế nào. Theo Brealey Myers dự báo rằng doanh nghiệp tìm kiếm một cấu trúc vốn mục tiêu trên cơ sở cân bằng giữa lợi ích và chi phí của việc sử dụng nợ. Lợi ích bao gồm lợi ích của tấm chắn
11 thuế và chi phí bao gồm chi phi kiệt quệ tài chính. TOT nhận ra rằng, các doanh nghiệp khác nhau thì khác nhau về hệ số nợ. Những doanh nghiệp có nhiều lợi nhuận, với nhiều tài sản cố định hữu hình và lợi ích tấm chắn thuế cao hơn sẽ vay nhiều hơn và ngược lại các doanh nghiệp ty có ít lợi nhuận, ít tài sản cố định hữu hình và lợi ích tấm chắn thuế thấp hơn sẽ vay ít hơn nên dựa vào nguồn vốn chính từ chủ sở hữu. Nếu không có chi phí của việc điều chỉnh cấu trúc vốn thì doanh nghiệp sẽ luôn đạt được tỷ lệ nợ mục tiêu. Tuy nhiên, do có chi phí trong thực tế nên có sự trì hoãn trong việc điều chỉnh cấu trúc vốn về điều kiện tối ưu. Điều này dẫn đến sự khác biệt giữa các doanh nghiệp có cùng cấu trúc vốn mục tiêu nhưng tỷ lệ nợ thực tế lại khác nhau. TOT đã thành công trong việc giải thích nhiều sự khác biệt trong cấu trúc vốn của các lĩnh vực công nghiệp. Ví dụ: các doanh nghiệp có công nghệ kỹ thuật phát triển cao có nhiều tài sản rủi ro và hầu hết là tài sản vô hình thì bình thường sử dụng ít nợ. Ngược lại, doanh nghiệp thuộc về hàng không nói chung vay nhiều hơn vì tài sản của nó đa số là tài sản cố định hữu hình có mức độ an toàn cao hơn. TOT cho rằng, những doanh nghiệp không vay nợ sẽ phát hành cổ phiếu, giữ lại cổ tức không chia và bán tài sản để nâng nguồn tiền mặt đê tái cân bằng cấu trúc vốn. Ngoài ra, cũng có một vài điều mà lý thuyết đánh đổi không thể giải thích. Lý thuyết này không thể giải thích tại sao một số doanh nghiệp thành công lại phát đạt khi có rất ít nợ, tức là đã từ bỏ không sử dụng các tấm chắn thuế lãi từ các chứng khoán nợ quý giá. Merck minh họa một sự kiện kỳ lạ về cấu trúc vốn thực tế: cùng trong một ngành, các doanh nghiệp sinh lợi nhiều nhất thường vay ít nhất. Ở đây, lý thuyết đánh đổi thất bại, vì đã dự báo ngược lại: theo lý thuyết đánh đổi, lợi nhuận cao sẽ có nghĩa có nhiều khà năng vay nợ và có nhiều lợi nhuận chịu thuế để được khấu trừ thuế và sẽ cho một tỷ lệ nợ mục tiêu cao hơn.