Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: SuSan Weddy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đánh giá thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình và đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- NGUYỄN XUÂN THẮNG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU Hà Nội – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- NGUYỄN XUÂN THẮNG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG BÌNH Chuyên ngành Kinh tế chính trị Mã số: 60 31 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHẠM THỊ HỒNG ĐIỆP XÁC NHẬN CỦA XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CÁN BỘ HƢỚNG DẪN CHẤM LUẬN VĂN Hà Nội – 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của riêng tôi. Các số liệu, những kết luận nghiên cứu đƣợc trình bày trong luận văn này trung thực và chƣa từng đƣợc công bố dƣới bất cứ hình thức nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.
LỜI CẢM ƠN Luận văn hoàn thành là sự kết hợp kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu ở nhà trƣờng với kinh nghiệm thực tiễn của bản thân. Để hoàn thành tốt nhƣ hôm nay, trƣớc hết tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đối với toàn thể các Thầy Cô giáo Trƣờng Đại học kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội, đặc biệt là Cô giáo PGS.TS Phạm Thị Hồng Điệp ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn khoa học và đã dày công giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tiếp đó, tôi xin chân thành cảm ơn tới lãnh đạo, cán bộ, chuyên viên Văn phòng UBND tỉnh, Sở kế hoạch đầu tƣ, Sở tài chính và Cục thống kê tỉnh Quảng Bình đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình, bạn bè và những ngƣời đã luôn giúp đỡ, khích lệ và động viên tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Mặc dù bản thân đã rất cố gắng nhƣng luận văn không tránh khỏi những khiếm khuyết, tôi mong nhận đƣợc sự góp ý chân thành của quý thầy, cô giáo; bạn bè và đồng nghiệp để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn !
TÓM TẮT LUẬN VĂN Tên luận văn: “Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình” Tác giả: Nguyễn Xuân Thắng Giáo viên hƣớng dẫn: PGS, TS Phạm Thị Hồng Điệp Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: Mục đích nghiên cứu Đánh giá thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình và đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hoá một số vấn đề lý luận về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nghiên cứu kinh nghiệm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số địa phƣơng và rút ra bài học kinh nghiệm cho phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. - Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình để thấy đƣợc những thành công, hạn chế của phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, đồng thời tìm ra nguyên nhân của những hạn chế đó. - Đề xuất phƣơng hƣớng và một số giải pháp nhằm tiếp tục phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn hiện nay. Những đóng góp mới của luận văn: Những nội dung nghiên cứu của luận văn góp phần làm sáng tỏ cơ sở khoa học để phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; làm cơ sở cho các cơ quan chức năng của tỉnh Quảng Bình nghiên cứu, tham khảo và đề suất cho lãnh đạo tỉnh những giải pháp, cơ chế chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; góp phần huy động tối đa nguồn lực cho phát triển kinh tế của tỉnh Quảng Bình.
MỤC LỤC Danh mục các bảng ............................................................................................ i MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ............. 5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ............................ 5 1.2. Những vấn đề chung về doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................ 9 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa .................... 9 1.2.2. Vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa đối với phát triển kinh tế - xã hội ....................................................................................................... 15 1.3. Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ..................................................... 20 1.3.1. Khái niệm, nội dung phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ............ 20 1.3.2. Các điều kiện phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ....................... 35 1.4. Kinh nghiệm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số địa phƣơng và bài học rút ra cho tỉnh Quảng Bình ........................................... 39 1.4.1. Kinh nghiệm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số địa phương ..................................................................................................... 39 1.4.2. Bài học rút ra cho phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tỉnh Quảng Bình .......................................................................................................... 41 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ....................... 43 2.1. Cơ sở phƣơng pháp luận....................................................................... 43 2.1.1. Phương pháp luận duy vật biện chứng .......................................... 43 2.1.2. Quan điểm hệ thống cấu trúc trong nghiên cứu ............................ 44 2.1.3. Quan điểm lịch sử lôgíc ................................................................. 44 2.1.4. Quan điểm thực tiễn....................................................................... 45 2.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................... 46
2.2.1. Phương pháp thu thập dữ liệu và tài liệu ...................................... 46 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu tài liệu .................................................. 46 2.2.3. Phương pháp phân tích và tổng hợp ............................................. 48 2.2.4. Phương pháp chuyên gia, chuyên khảo ......................................... 49 2.2.5. Phương pháp trừu tượng hóa khoa học......................................... 49 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG BÌNH .............................................. 51 3.1. Những đặc điểm tự nhiên và kinh tế xã hội tỉnh Quảng Bình.............. 51 3.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên ..................................................... 51 3.1.2. Đặc điểm về kinh tế - xã hội .......................................................... 53 3.2. Thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn Quảng Bình giai đoạn 2006 - 2014 ......................................................................... 57 3.2.1. Thực trạng gia tăng về số lượng, loại hình và quy mô của Doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tỉnh Quảng Bình ..................................................... 57 3.2.2. Thực trạng nâng cao trình độ công nghệ và chất lượng nguồn nhân lực của Doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tỉnh Quảng Bình ............................ 71 3.2.3. Thực trạng phát triển sản phẩm và mở rộng thị trường của doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tỉnh Quảng Bình ..................................................... 75 3.2.4. Thực trạng nâng cao chất lượng, hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tỉnh Quảng Bình .......................................... 78 3.2.5. Thực trạng nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm, của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình ........................ 80 3.3. Đánh giá thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2006 - 2014 ...................................................... 82 3.3.1. Những kết quả đạt được trong phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tỉnh Quảng Bình giai đoạn 2006 -2014 và nguyên nhân ..................... 82
3.3.2. Những hạn chế trong phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tỉnh Quảng Bình trong giai đoạn 2006 -2014 ................................................ 86 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................. 89 Chƣơng 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG BÌNH TRONG THỜI GIAN TỚI ............................................................................................. 94 4.1. Phƣơng hƣớng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới ........................................................................................ 94 4.1.1. Phương hướng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa..................... 94 4.1.2. Mục tiêu phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa .............................. 95 4.1.3. Nhiệm vụ chủ yếu ........................................................................... 96 4.2. Giải pháp chủ yếu phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình đến năm 2020 .......................................................................... 98 4.2.1. Nhóm giải pháp thúc đẩy doanh nghiệp nhỏ và vừa từ bên ngoài 98 4.2.2. Nhóm giải pháp đối với bản thân doanh nghiệp nhỏ và vừa ...... 106 KẾT LUẬN ................................................................................................... 110 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 112
DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang Tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa theo 1 Bảng 1.1 11 Nghị định số 56/2009/NĐ-CP Số lƣợng doanh nghiệp nhỏ và vừa đang hoạt động 2 Bảng 3.1 trên địa bàn tỉnh tại thời điểm 31/12 phân theo loại 59 hình doanh nghiệp Số lƣợng doanh nghiệp nhỏ và vừa đang hoạt động 3 Bảng 3.2 60 trên địa bàn tỉnh phân theo lĩnh vực hoạt động Quy mô nguồn vốn chia theo loại hình doanh 4 Bảng 3.3 nghiệp và lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp nhỏ 62 và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình Tài sản và cơ cấu tài sản doanh nghiệp nhỏ và vừa 5 Bảng 3.4 65 trên địa bàn tỉnh Quảng Bình Lao động của các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tỉnh 6 Bảng 3.5 Quảng Bình chia theo loại hình doanh nghiệp và 66 lĩnh vực hoạt động Thu nhập bình quân/tháng của lao động trong các 7 Bảng 3.6 doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tin̉ h Quảng Biǹ h chia 68 theo loại hiǹ h doanh nghiê ̣p và liñ h vực hoa ̣t đô ̣ng Trình độ của các chủ doanh nghiệp nhỏ và vừa ở 8 Bảng 3.7 tỉnh Quảng Bình chia theo loại hình doanh nghiê ̣p 74 năm 2013 Doanh thu thuần bình quân 1 doanh nghiệp và doanh thu thuầ n bình quân 1 lao động năm 2006 và 9 Bảng 3.8 78 2013 chia theo loại hình doanh nghiê ̣p nhỏ và vƣ̀a ở tỉnh Quảng Bình i
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình phát triển kinh tế ở nƣớc ta hiện nay , cùng với các loại hình doanh nghiệp khác, doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm hơn 97% trong tổng số các doanh nghiệp của Việt Nam. Theo số liê ̣u của Tổ ng cu ̣c Thố ng kê, bình quân hàng năm doanh nghiệp nhỏ và vừa tạo thêm việc làm cho trên nửa triệu lao động; sử dụng tới 51% lao động xã hội và đóng góp hơn 40% GDP; số tiền thuế và phí mà các doanh nghiệp nhỏ và vừa tƣ nhân đã nộp cho nhà nƣớc đã tăng 18,4 lần sau 10 năm; đã tạo ra 40% cơ hội cho dân cƣ tham gia đầu tƣ, có hiệu quả nhất trong việc huy động các khoản tiền đang phân tán, nằm trong dân cƣ để hình thành các khoản vốn đầu tƣ cho sản xuất kinh doanh. Qua đó, chúng ta thấy rằng các doanh nghiệp nhỏ và vừa có vai trò quan trọng trong việc huy động nguồn lực cho đầu tƣ phát triển và giải quyết các vấn đề xã hội nhƣ giải quyết việc làm, xóa đói, giảm nghèo, tạo ra sự phát triển đồng đều giữa các vùng trong cả nƣớc. Doanh nghiệp nhỏ và vừa là đội quân chủ lực trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, đóng góp tích cực vào quá trình tăng trƣởng và phát triển kinh tế của Việt Nam. Tuy nhiên, hiện nay do quá trình toàn cầu hoá, kinh tế thế giới nói chung, kinh tế Việt nam nói riêng bị những tác động của khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Tình hình này đặt ra nhiều nguy cơ và thách thức cho nền kinh tế, khiến cho không ít doanh nghiệp nhỏ và vừa gặp khó khăn trong phát triển sản xuất kinh doanh. Hàng loạt các doanh nghiệp vừa và nhỏ bị thua lỗ, nợ nần, phải thu hẹp sản xuất- kinh doanh, nhiều doanh nghiệp thiếu vốn, hàng tồn kho lớn. Thị trƣờng xuất khẩu cũng nhƣ trong nƣớc bị thu hẹp do sức mua giảm, chi phí đầu vào tăng cao, khan hiếm vốn đã kéo theo nhiều hệ lụy với kinh tế- xã hội. 1
Nhận thức đƣợc tầm quan trọng của việc phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa, Nhà nƣớc đã có những chủ trƣơng, chính sách, nhóm giải pháp tập trung vào điều hành vĩ mô, về chi tiêu công, về thuế và phí, điều hành giá và trợ cấp, cải cách thủ tục hành chính. Chính sách hoãn, giãn thời gian nộp thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp; giảm tiền thu sử dụng đất...đã tạo niền tin cho doanh nghiệp vào các chính sách và sự chỉ đạo của nhà nƣớc nhằm khuyến khích đầu tƣ, tạo môi trƣờng thuận lợi cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa phát triển. Đối với tỉnh Quảng Bình, mặc dù là một tỉnh còn nhiều khó khăn, kinh tế phát triển chƣa đồng đều nhƣng trong thời gian qua với khả năng của mình, Tỉnh đã tập trung nhiều nguồn lực, có nhiều giải pháp tích cực để hỗ trợ doanh nghiệp nhằm tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp nhỏ và vừa vƣợt qua khó khăn của giai đoạn khủng hoảng kinh tế. Trên 99% doanh nghiệp tỉnh Quảng Bình là doanh nghiệp nhỏ và vừa đã đóng góp đáng kể vào nguồn thu ngân sách của tỉnh; tạo việc làm và thu nhập cho ngƣời lao động, góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động từ khu vực nông nghiệp, nông thôn sang khu vực công nghiệp, dịch vụ; tham gia tích cực vào hoạt động xuất khẩu; hình thành mối liên kết giữa doanh nghiệp nhỏ và vừa với các doanh nghiệp lớn. Doanh nghiệp nhỏ và vừa góp phần thay đổi phƣơng thức sản xuất kinh doanh ở khu vực vùng nông thôn và là một trong những thành phần chủ yếu trong việc xây dựng nông thôn mới, là nồng cốt để xây dựng và phát triển đội ngũ doanh nhân. Doanh nghiệp nhỏ và vừa có vai trò to lớn trong việc phát triển các sản phẩm hàng hoá, dịch vụ và phân phối các sản phẩm đến thị trƣờng miền núi, vùng sâu, vùng xa đáp ứng tiêu dùng và an sinh xã hội. Song, so với tiềm năng, thế mạnh của tỉnh, việc phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Quảng Bình trong thời gian qua còn nhiều hạn chế, yếu kém. Quy mô còn nhỏ bé; vốn đầu tƣ ít, chủ yếu là vốn vay, cơ cấu ngành nghề kinh doanh còn chƣa hợp lý, hầu hết công nghệ sản xuất ở mức trung bình; hệ thống máy móc, trang thiết bị còn thiếu và lạc hậu; năng suất 2
lao động thấp, chất lƣợng, hiệu quả kinh doanh còn thấp. Các doanh nghiệp chƣa chú trọng xây dựng thƣơng hiệu, chƣa vƣơn xa và đảm bảo khả năng đứng vững trên thị trƣờng. Mối quan hệ hợp tác, liên doanh liên kết trong sản xuất kinh doanh giữa các doanh nghiệp còn hạn chế, hàng tồn kho nhiều, nhiều doanh nghiệp làm ăn thua lỗ, phải thu hẹp sản xuất kinh doanh...Tóm lại, dƣới tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu, doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Quảng Bình chƣa phát huy hết vai trò to lớn của mình, bên cạnh đó cơ chế chính sách, quản lý hoạt động doanh nghiệp nhỏ và vừa của Nhà nƣớc vẫn còn rất nhiều bất cập đã làm hạn chế thúc đẩy doanh nghiệp nhỏ và vừa phát triển đúng hƣớng. Xuất phát từ thực tiễn trên, việc nghiên cứu sự phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình là đòi hỏi khách quan và cần thiết. Đó là lý do học viên chọn đề tài: "Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình" làm luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành kinh tế chính trị. Câu hỏi nghiên cứu của đề tài là: Tình hình phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình trong giai đoạn 2006 - 2014 nhƣ thế nào? Có thể làm gì để đẩy mạnh phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới? 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu Đánh giá thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình và đề xuất các giải pháp , kiến nghị nhằm tiếp tục phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ - Hệ thống hoá một số vấn đề lý luận về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nghiên cứu kinh nghiệm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số địa phƣơng và rút ra bài học kinh nghiệm cho phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. 3
- Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình để thấy đƣợc những thành công, hạn chế của phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, đồng thời tìm ra nguyên nhân của những hạn chế đó. - Đề xuất phƣơng hƣớng và một số giải pháp nhằm tiếp tục phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn hiện nay. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Quảng Bình - Về thời gian: gian đoạn 2006 – 2014. 4. Những đóng góp của đề tài Những nội dung nghiên cứu của luận văn góp phần làm sáng tỏ cơ sở khoa học để phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; làm cơ sở cho các cơ quan chức năng của tỉnh Quảng Bình nghiên cứu, tham khảo và đề xuất cho lãnh đạo tỉnh những giải pháp, cơ chế chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa; góp phần huy động tối đa nguồn lực cho phát triển kinh tế của tỉnh Quảng Bình. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận văn gồm 4 chƣơng. Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và một số vấn đề cơ bản về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. Chƣơng 2: Phƣơng pháp và thiết kế nghiên cứu. Chƣơng 3: Thực trạng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. Chƣơng 4: Phƣơng hƣớng và giải pháp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới. 4
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Thời gian qua, vấn đề phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa đã có nhiều công trình, đề tài nghiên cứu với nhiều góc độ khác nhau. Có thể nêu một số công trình, đề tài nghiên cứu tiêu biểu nhƣ sau: - Những nghiên cứu về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam nói chung: Cuốn sách: “Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa: Kinh nghiệm nước ngoài và phát tiển doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam”, NXB Thống kê, Hà Nội, nêu lên một số kinh nghiệm phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ của một số nƣớc trên thế giới, từ đó phân tích và đƣa ra một số kinh nghiệm vận dụng cho Việt Nam. Luận án Tiến sĩ: “Phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp” của tác giả Lê Thị Liên (năm 2009) - Trƣờng Đại học Kinh tế Quốc dân, Hà Nội, phân tích thực trạng phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam trong thời kỳ hội nhập, từ đó đề xuất đƣợc một hệ thống các biện pháp khá đồng bộ nhằm phát triển các DNNVV Việt Nam. Nguyễn Thị Minh Nguyệt (2006), Vai trò Nhà nước đối với phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam, Luận văn thạc sĩ kinh tế, Đại học kinh tế Quốc dân, Hà Nội. Luận văn phân tích sâu những tác động của chính sách kinh tế đối với sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa; từ đó đề xuất hệ thống giải pháp về các chính sách kinh tế đối với sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian tới. Phạm Văn Hồng (2007), Phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế, Luận án tiến sĩ Kinh tế, Đại học kinh 5
tế Quốc dân, Hà Nội. Luận án phân tích, đánh giá thực trạng doanh nghiệp vừa và nhỏ, môi trƣờng kinh doanh phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế; đề xuất phƣơng hƣớng và một số giải pháp nhằm tiếp tục phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ có hiệu quả hơn trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Lê Minh Tâm (2008), Quá trình phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ khu vực ngoài quốc doanh ở Việt Nam từ 1986 đến 2000, thực trạng và giải pháp, Luận văn thạc sĩ Kinh tế, Đại học kinh tế Quốc dân, Hà Nội. Luận văn phân tích quá trình phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa khu vực ngoài quốc doanh giai đoạn từ sau đổi mới đến năm 2000, trên cơ sở đó đề ra giải pháp tiếp tục phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian tới. Phạm Quang Trung, Vũ Đình Hiển, Lê Thị Lan Hƣơng (2009), Tăng cường năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ, Sách chuyên khảo, Đại học kinh tế Quốc dân Hà Nội. Cuốn sách trình bày lý thuyết về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong điều kiện hội nhập quốc tế; thực trạng và giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn Hà Nội từ khi Việt Nam gia nhập WTO. TS Đinh Thị Nga (2011), Chính sách kinh tế và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, Sách chuyên khảo, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Cuốn sách trình bày một số vấn đề lý luận và thực tiễn về tác động của hệ thống chính sách kinh tế đối với năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, thực trạng sự tác động ấy đối với doanh nghiệp Việt Nam, qua đó đề ra một số quan điểm, giải pháp hoàn thiện hệ thống chính sách kinh tế nhằm hổ trợ doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh trong điều kiện hội nhập. - Những nghiên cứu về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở các địa phƣơng cụ thể: Hoàng Văn Thụ (2008), Giải pháp hổ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, Luận văn thạc sĩ Kinh tế, Học viện 6
Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Luận văn đi sâu phân tích việc hổ trợ của nhà nƣớc đối với sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, trên cơ sở đó đề ra hệ thống giải pháp tiếp tục hổ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa phát triển. Nguyễn Văn Tiến (2009), Giải pháp hổ trợ của Nhà nước nhằm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc, Luận văn thạc sĩ Kinh tế, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Luận văn đi sâu phân tích các chính sách hổ trợ của nhà nƣớc đối với sự phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2005 - 2009, đề ra giải pháp tiếp tục hổ trợ của Nhà nƣớc nhằm phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian tới. Trần Thắng Lợi (2010), Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, Luận văn thạc sĩ Kinh tế, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Luận văn đánh giá thực trạng và giải pháp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa tại thành phố Đà Nẵng. Phạm Hồ Điệp (2010), Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong giai đoạn hiện nay, Luận văn thạc sĩ Kinh tế, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Luận văn đi sâu phân tích những nhân tố tác động đến sự phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Hải Phòng giai đoạn 2006 - 2010, trên cơ sở đó đề ra giải pháp tiếp tục phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế. Lê Minh Giang (2010), Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An, Luận văn thạc sĩ Kinh tế, Đại học kinh tế Quốc dân, Hà Nội. Luận văn đánh giá thực trạng và giải pháp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở huyện Đô Lƣơng, tỉnh Nghệ An. 7
Luận văn thạc sỹ: "Biện pháp phát triển các DNNVV trong ngành nuôi trồng và chế biến thủy sản trên địa bàn tỉnh Đồng tháp" của học viên Tô Hoàng Khƣơng, bảo vệ tại Đại học Kinh tế Quốc dân, năm 2011. Luận văn đi sâu phân tích tình hình phát triển các DNNVV trong ngành nuôi trồng và chế biến thủy sản trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp - một tỉnh giàu tiềm năng phát triển ngành thủy sản và trên thực tế đã thu đƣợc nhiều kết quả tốt trong quá trình phát triển ngành này. Luận văn cũng đã đề xuất đƣợc nhiều biện pháp phát triển DNNVV trong ngành, song chỉ tập trung trong ngành nuôi trồng và chế biến thủy sản và cũng chỉ hạn chế trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp. Phạm Minh Tuấn (2006), Hoàn thiện những chính sách chủ yếu để phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Hà Nội, Luận văn thạc sĩ Kinh tế, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Luận văn đánh giá thực trạng tác động của những chính sách đến doanh nghiệp vừa và nhỏ; đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống chính sách nhằm phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ của Hà Nội đến năm 2010. Luận văn thạc sỹ: "Phát triển DNNVV của tỉnh Nghệ An đến năm 2020" của học viên Cao Thị Thanh Huyền, bảo vệ tại Đại học kinh tế Quốc dân năm 2013. Luận văn phân tích đánh giá thực trạng phát triển các DNNVV của tỉnh trong 5 năm 2008 - 2012 và đề xuất các biện pháp và kiến nghị với các cơ quan, ban ngành của tỉnh cần hoàn thiện một số chủ trƣơng chính sách để tiếp tục phát triển các DNNVV của tỉnh đến năm 2020. Ngoài ra còn nhiều bài nghiên cứu trên tạp chí, các bài tham luận tại hội thảo, hội nghị trong nƣớc và quốc tế đề cập đến sự phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa với nhiều nội dung khác nhau. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu đã đƣa ra cách nhìn tổng quát về vai trò của doanh nghiệp nhỏ và vừa, kinh nghiệm về phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa của một số địa phƣơng, các giải pháp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở nhiều khía cạnh. Tuy nhiên, hiện nay chƣa có công trình 8
nào nghiên cứu về sự phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Quảng Bình trong giai đoạn ảnh hƣởng của khủng hoảng kinh tế đất nƣớc, vấn đề có ý nghĩa cấp thiết đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Vì vậy đề tài này sẽ tiếp tục nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn trong phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở tỉnh Quảng Bình. 1.2. Những vấn đề chung về doanh nghiệp nhỏ và vừa 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của doanh nghiệp nhỏ và vừa 1.2.1.1. Khái niệm và tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa Doanh nghiệp nhỏ và vừa là một phạm trù tổng hợp, phản ánh quy mô của doanh nghiệp, các chỉ tiêu về kinh tế, tổ chức sản xuất, tổ chức quản lý và sự tiến bộ của khoa học công nghệ... Ở mỗi quốc gia khác nhau có những quan niệm khác nhau về doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhƣng nhìn chung các khái niệm đều có một đặc điểm là dùng để xác định một loại hình doanh nghiệp đƣợc xếp theo một tiêu chí nhất định, thƣờng dựa vào hai tiêu chí: quy mô vốn và số lƣợng lao động. Việc xác định doanh nghiệp nhỏ và vừa thƣờng đƣợc cân nhắc đối với từng giai đoạn phát triển kinh tế, tình hình việc làm nói chung trong cả nƣớc và tính chất nền kinh tế hiện hành của nƣớc đó. Nó không cố định mà có xu hƣớng thay đổi theo tính chất những hoạt động, mục đích của việc xác định và mức độ phát triển doanh nghiệp. Ở Việt Nam, tùy theo từng giai đoạn cụ thể khái niệm doanh nghiệp nhỏ và vừa đƣợc đƣa ra để phù hợp với mục đích của việc xác định và mức độ phát triển doanh nghiệp. Trƣớc năm 1998, cũng đã có nhiều khái niệm về doanh nghiê ̣p nhỏ và vƣ̀a đƣơ ̣c đƣa ra, nhƣng trong các khái niệm đó thì khái niệm doanh nghiê ̣p nhỏ và vƣ̀a của Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ đƣợc áp dụng rộng rãi nhất. Khái niệm này đƣợc phát biểu nhƣ sau: Doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam là các chủ thể sản xuất kinh doanh được thành lập theo các quy định của pháp luật có quy mô về vốn hoặc số lao động phù hợp với quy định của Chính phủ. 9
Theo khái niệm trên thì doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam không phân biệt thành phần kinh tế bao gồm: - Các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa thành lập và hoạt động theo Luật Doanh nghiệp. - Các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa thành lập và hoạt động theo Luật Doanh nghiệp nhà nƣớc. - Các hợp tác xã có quy mô nhỏ và vừa thành lâp và hoạt động theo Luật Hợp tác xã. - Các cá nhân, nhóm sản xuất kinh doanh đƣợc thành lập và hoạt động theo Nghị định số 66-NĐ/HĐBT (nay là Chính phủ). Tuy nhiên khái niệm trên không cụ thể, chƣa xác định đƣợc quy mô về vốn và lao động của doanh nghiệp nhỏ và vừa phù hợp là nhƣ thế nào. Do vậy, ngày 20/6/1998, Chính phủ đã ban hành Công văn số 681/CP-KTN để xác định tiêu chí cho một doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam. Theo đó, các doanh nghiệp có vốn điều lệ dưới 5 tỷ đồng và số lao động trung bình hàng năm dưới 200 người là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nhƣ vậy, các tiêu chí trong công văn này là căn cứ pháp lý quan trọng đầu tiên chính thức xác định các đối tƣợng là doanh nghiệp nhỏ và vừa, là cơ sở để các cơ quan nhà nƣớc, các tổ chức thực thi chính sách đối với khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tiếp đến, ngày 23/11/2001, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 90/2001/NĐ-CP về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. Trong Nghị định này Chính phủ đã đƣa ra một định nghĩa chung về doanh nghiệp nhỏ và vừa để các ban ngành, địa phƣơng có căn cứ xác định đối tƣợng đƣợc Chính phủ trợ giúp phát triển. Theo định nghĩa này thì Doanh nghiệp nhỏ và vừa là các cơ sở sản xuất kinh doanh độc lập đã đăng ký kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có vốn đăng ký không quá 10 tỷ đồng hoặc số lao động trung bình hàng năm không quá 300 người. Nhƣ vậy, tất cả các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế có đăng ký kinh doanh và thoả mãn hai tiêu chí là vốn và lao động nhƣ trên đều đƣợc 10
coi là doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam. Tuy nhiên, tiêu chí phân loại trên vẫn chƣa rõ ràng. Ƣu điểm của cách phân loại trên là đơn giản, dễ phân loại và sử dụng, nhƣng có hạn chế là quy mô của doanh nghiệp đƣợc xác định qua chỉ tiêu vốn đầu tƣ thực hiện thƣờng thay đổi; tiêu chí vốn không phân biệt đối với đặc tính của từng ngành nghề; tiêu chí lao động biên độ quá lớn, không theo ngành nghề, vốn… Dùng tiêu chí này để hoạch định chính sách trợ giúp cho doanh nghiệp nhỏ và vừa tính hiệu quả chƣa cao. Vì thế, ngày 30/6/2009, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 56/2009/NĐ-CP thay thế cho Nghị định số 90/2001/NĐ-CP, ngày 23/11/2001 về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nghị định này đã định nghĩa: Doanh nghiệp nhỏ và vừa là cơ sở kinh doanh đã đăng ký kinh doanh theo quy định pháp luật, được chia thành ba cấp: siêu nhỏ, nhỏ, vừa theo quy mô tổng nguồn vốn (tổng nguồn vốn tương đương tổng tài sản được xác định trong bảng cân đối kế toán của doanh nghiệp) hoặc số lao động bình quân năm (tổng nguồn vốn là tiêu chí ưu tiên). Bảng 1.1. Tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa theo Nghị định số 56/2009/NĐ-CP Quy mô Doanh nghiệp Doanh nghiệp nhỏ Doanh nghiệp vừa siêu nhỏ Tổng Số Tổng Số Số lao động Khu vực nguồn vốn lao động nguồn vốn lao động từ trên 10 từ trên 20 tỷ từ trên 200 I. Nông, lâm nghiệp 10 ngƣời trở 20 tỷ đồng trở ngƣời đến đồng đến 100 ngƣời đến và thủy sản xuống xuống 200 ngƣời tỷ đồng 300 ngƣời từ trên 10 từ trên 20 tỷ từ trên 200 II. Công nghiệp và 10 ngƣời trở 20 tỷ đồng trở ngƣời đến đồng đến 100 ngƣời đến xây dựng xuống xuống 200 ngƣời tỷ đồng 300 ngƣời từ trên 10 từ trên 10 tỷ từ trên 50 III. Thƣơng mại và 10 ngƣời trở 10 tỷ đồng trở ngƣời đến 50 đồng đến 50 tỷ ngƣời đến dịch vụ xuống xuống ngƣời đồng 100 ngƣời Nguồn: Cục Thống kê Quảng Bình. 11