Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quyết Thắng, thành phố Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn được xây dựng nhằm đạt mục tiêu sau: Phân tích tình hình thu chi ngân sách tại xã Quyết Thắng qua các năm 2012, 2013, 2014. Từ đó tìm ra những khó khăn và hạn chế của công tác quản lý ngân sách của đơn vị, đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác quản lí ngân sách của đơn vị, góp phần vào việc xây dựng và phát triển kinh tế xã hội của nước nhà.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quyết Thắng, thành phố Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ PHƯƠNG GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH TẠI XÃ QUYẾT THẮNG, THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2015
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ PHƯƠNG GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH TẠI XÃ QUYẾT THẮNG, THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM THỊ MINH NGUYỆT THÁI NGUYÊN - 2015
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn "Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quyết Thắng, thành phố Thái Nguyên" là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Thị Phương
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: "Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quyết Thắng, thành phố Thái Nguyên", tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo sau Đại học, các khoa, phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng dẫn TS. Phạm Thị Minh Nguyệt. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà khoa học, các thầy, cô giáo trong Trường Đa ̣i ho ̣c Kinh tế và Quản trị Kinh doanh - Đại học Thái Nguyên. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của các đồng chí tại các địa điểm nghiên cứu, tôi xin chân thành cảm ơn các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Thị Phương
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT .................................................................. vi DANH MỤC BẢNG ................................................................................................vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ .......................................................................... viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 2 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 3 4. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn .......................................................... 3 5. Kết cấu luận văn ...................................................................................................... 4 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ ...................................................................................................... 5 1.1. Cơ sở khoa học của ngân sách Nhà nước............................................................. 5 1.1.1. Khái niệm ngân sách Nhà nước ........................................................................ 5 1.1.2. Vai trò của ngân sách Nhà nước ....................................................................... 5 1.1.3. Hệ thống ngân sách Nhà nước .......................................................................... 8 1.2. Lý luận chung về ngân sách xã ............................................................................ 9 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của Ngân sách xã ................................................ 9 1.2.2. Nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách xã..................................................... 11 1.3. Nội dung công tác quản lý ngân sách xã ............................................................ 15 1.3.1. Nguyên tắc quản lý ngân sách xã .................................................................... 15 1.3.2. Quản lý quy trình ngân sách............................................................................ 16 1.3.3. Thanh tra, kiểm tra quản lý ngân sách ............................................................ 20 1.3.4. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách xã ................................................ 21 1.3.5. Kinh nghiệm của một số địa phương về quản lý ngân sách xã ....................... 22
iv Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 25 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 25 2.2. Địa điểm nghiên cứu .......................................................................................... 25 2.2.1. Chọn địa điểm nghiên cứu .............................................................................. 25 2.2.2. Thu thập số liệu nghiên cứu ............................................................................ 25 2.2.3. Tổng hợp, xử lý số liệu và phân tích ............................................................... 26 2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................. 27 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu về thu ngân sách ...................................................................... 27 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu về chi ngân sách ...................................................................... 27 Chương 3. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN XÃ QUYẾT THẮNG GIAI ĐOẠN 2012 - 2014.......................................................... 29 3.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế- xã hội của xã Quyết Thắng ................................... 29 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ........................................................................................... 29 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................ 32 3.2. Khái quát về công tác thực hiện thu, chi ngân sách xã ...................................... 34 3.3. Thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn xã Quyết Thắng giai đoạn 2012 - 2014 .............................................................................................................. 36 3.3.1. Quy trình quản lý ngân sách............................................................................ 36 3.3.2. Thực trạng công tác kiểm tra, thanh tra quản lý ngân sách ............................ 61 3.4. Đánh giá công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn xã Quyết Thắng giai đoạn 2012 - 2014 ............................................................................................................... 62 3.4.1. Kết quả đạt được ............................................................................................. 62 3.4.2. Những tồn tại, hạn chế .................................................................................... 65 Chương 4. HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ TRÊN ĐỊA BÀN XÃ QUYẾT THẮNG ĐẾN NĂM 2020 ............................................... 70 4.1. Định hướng phát triển kinh tế- xă hội và định hướng quản lý ngân sách xã giai đoạn 2015-2020 ......................................................................................................... 70 4.1.1. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội tại xã giai đoạn 2015 - 2020 .............. 70 4.1.2. Định hướng quản lý ngân sách xã giai đoạn 2015 - 2020 ............................... 73
v 4.2. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn xã Quyết Thắng đến năm 2020 ................................................................................................. 74 4.2.1. Hoàn thiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm, Tăng cường nhận thức của chính quyền địa phương trong quản lý ngân sách..................................................... 74 4.2.2. Đẩ y ma ̣nh cải cách hành chính trong quản lý điều hành thu chi ngân sách xã....... 75 4.2.3. Từng bước hoàn thiện bộ máy tổ chức và trình độ của các cán bộ chuyên môn ... 76 4.2.4. Nâng cao trình độ khoa học kỹ thuật .............................................................. 78 4.2.5. Triển khai kiểm tra giám sát công tác quản lý ngân sách thường xuyên liên tục ...................................................................................................................... 79 4.2.6. Đổi mới quy trình quản lý ngân sách theo hướng tích cực ............................. 80 4.3. Một số kiến nghị................................................................................................. 82 4.3.1. Đối với UBND Thành phố .............................................................................. 82 4.3.2. Đối với chính quyền xã Quyết Thắng ............................................................. 83 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 87
vi DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế HĐND : Hội đồng nhân dân KBNN : Kho bạc Nhà nước NSNN : Ngân sách Nhà nước NSX : Ngân sách xã TC-KH : Tài chính - Kế hoạch THCS : Trung học cơ sở TMDV - CN - TTCN: Thương mại dịch vụ - Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp TTCN : Tiểu thủ công nghiệp UBND : Uỷ ban nhân dân
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Tình hình phân bổ và sử dụng đất qua các năm .........................................30 Bảng 3.2: Tình hình cán bộ tại UBND xã Quyết Thắng các năm ..............................32 Bảng 3.3: Tình hình thực hiện thu, chi ngân sách xã ................................................34 Bảng 3.4: Tình hình chấp hành dự toán thu ngân sách xã qua các năm ...................43 Bảng 3.5: Tình hình thu ngân sách tại xã Quyết Thắng qua các năm .......................44 Bảng 3.6: Tình hình chấp hành dự toán chi ngân sách xã qua 3 năm .......................51 Bảng 3.7: Tình hình chi ngân sách qua các năm 2012 - 2013 - 2014 .......................53 Bảng 3.8: Tình hình chi đầu tư từ ngân sách xã cho các công trình qua các năm ....59
viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: So sánh tổng thu, chi ngân sách xã qua các năm ..................................35 SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Quy trình lập dự toán ...............................................................................17
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thì đổi mới và phát triển nông nghiệp nông thôn là những yêu cấp thiết cho sự phát triển kinh tế nông thôn nói riêng và nền kinh tế quốc dân nói chung. Để nền kinh tế nông thôn có được một thế đứng nhất định trong nền kinh tế quốc dân và có sự phát triển ổn định nhằm góp phần đắc lực cho sự phát triển đất nước, thì vấn đề cần được quan tâm trước hết là ngân sách xã. Bởi vì ở nông thôn ngân sách xã chiếm giữ vị trí rất quan trọng và to lớn. Xuất phát từ xã là một đơn vị hành chính cấp cơ sở, do đó chính quyền xã là đại diện trực tiếp của Nhà nước giải quyết mối quan hệ giữa nhà nước với nhân dân, thực hiện những nhiệm vụ về chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Mặt khác, ngân sách xã có vai trò cung cấp phương tiện vật chất cho sự tồn tại và hoạt động của chính quyền xã - cấp chính quyền cơ sở, đồng thời là một công cụ để chính quyền cấp xã thực hiện quản lý toàn diện các hoạt động kinh tế - xã hội trên địa bàn xã. Cho nên, việc chính quyền cấp xã phải có một ngân sách xã đủ mạnh và phù hợp là một đòi hỏi thiết thực, là một mục tiêu phấn đấu đối với cấp xã. Vì thế hơn bao giờ hết hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã là một nhiệm vụ luôn được quan tâm. Thời gian qua cùng với những thay đổi của đất nước, xây dựng nông thôn mới, ngân sách xã đã có những chuyển biến tích cực tạo nguồn thu ngày càng lớn, đáp ứng nhu cầu chi tiêu phong phú và đa dạng đặt ra cho chính quyền cấp xã. Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách xã có nhiều địa phương thực hiện tốt theo đúng quy định của Nhà nước, tổ chức xây dựng và bảo vệ kế hoạch kịp thời, có chất lượng. Thực hiện thu đúng thu đủ và phản ánh kịp thời đầy đủ vào sổ sách kế toán. Tuy nhiên bên cạnh những thành công đó trong điều kiện còn hạn chế về nhiều mặt, công tác lập, chấp hành, quyết toán ngân sách xã vẫn còn những bộc lộ yếu kém và hạn chế dẫn đến quản lý ngân sách xã bị thâm hụt, chưa khai thác hết tiềm năng sẵn có gây thất thoát lãng phí. Chính vì vậy, làm sao để tìm hiểu rõ được nguyên nhân từ đó đưa ra được giải pháp nâng cao hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã có một ý nghĩa quan trọng.
2 Xã Quyết Thắng là xã thuần nông của Thành phố Thái Nguyên có vị trí nằm ở khu vực trung tâm phía tây của Thành phố, xã Quyết Thắng có vị trí thuận lợi để phát triển kinh tế xã hội, nâng cao đời sống nhân dân và đã được chọn là 1 trong 3 xã điểm xây dựng nông thôn mới của Thành phố. Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi cơ bản, xã Quyết Thắng đang phải đối mặt với nhiều khó khăn liên quan đến những diễn biến phức tạp của tình hình kinh tế, chính trị thế giới và trong nước, đặc biệt là nguy cơ của khủng hoảng kinh tế cũng chưa hoàn toàn bị đẩy lùi, tỷ lệ lạm phát còn khá cao tác động lớn đến mọi mặt của đời sống kinh tế của nhân dân. Mặt khác, trong những năm 2012, 2013 do đội ngũ cán bộ, công chức quản lý của xã chưa đáp ứng được yêu cầu, còn có sự chồng chéo và thiếu sự phối kết hợp trong quản lý, thực hiện ngân sách, dẫn đến những sai sót không đáng có, làm cho người dân mất lòng tin vào chính quyền xã. Do vậy việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quyết Thắng là yêu cầu hết sức cấn thiết trong giai đoạn hiện nay để giúp xã hoàn thành tốt công cuộc xây dựng nông thôn mới và từng bước chuyển thành “phường” vào năm 2020. Trong bối cảnh đó, tôi lựa chọn đề tài “Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quyết Thắng, thành phố Thái Nguyên” đề nghiên cứu 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu tổng quát Luận văn được xây dựng nhằm đạt mục tiêu sau: Phân tích tình hình thu chi ngân sách tại xã Quyết Thắng qua các năm 2012, 2013, 2014. Từ đó tìm ra những khó khăn và hạn chế của công tác quản lý ngân sách của đơn vị, đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác quản lí ngân sách của đơn vị, góp phần vào việc xây dựng và phát triển kinh tế xã hội của nước nhà. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hóa những vấn đề lý luận liên quan đến thu chi ngân sách xã và quản lý hoạt động thu chi ngân sách xã.
3 - Đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách tại xã Quyết Thắng giai đoạn 2012- 2014 - Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quyết Thắng trong những năm tới 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Dựa vào hệ thống lý luận và thực tiễn về công tác quản lý ngân sách xã ở trong nước nói chung và ở xã Quyết Thắng nói riêng, trên cơ sở đó tìm ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại xã Quyết Thắng trong thời gian tới. Vì vậy đề tài sẽ nghiên cứu về thực trạng công tác quản lý ngân sách tại xã Quyết Thắng để có những giải pháp phù hợp, hữu hiệu nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã Quyết Thắng, phù hợp với đặc thù nền kinh tế nước ta. 3.2. Phạm vi nghiên cứu + Nội dung: tập trung nghiên cứu việc quản lý ngân sách xã tại xã Quyết Thắng. + Về không gian: xã Quyết Thắng. + Về thời gian: giai đoạn từ 2012 đến 2014. 4. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của luận văn 4.1. Ý nghĩa khoa học - Luận văn làm rõ thêm những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý thu - chi ngân sách xã. - Phân tích thực trạng công tác quản lý thu chi ngân sách trên địa bàn xã Quyết Thắng TP Thái Nguyên. Đánh giá kết quả đạt được, những tồn tại và nguyên nhân. Từ đó đưa ra những giải pháp để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trên địa bàn xã Quyết Thắng. 4.2. Những đóng góp của luận văn - Hệ thống hoá các lý thuyết về ngân sách Nhà nước và quản lý ngân sách trên địa bàn xã Quyết Thắng TP Thái Nguyên
4 - Phân tích thực trạng hình thức thu, chi ngân sách Nhà nước xã trong giai đoạn 2012 - 2014. Sử dụng các phương pháp thống kê, so sánh, tổng hợp và phân tích số liệu thu, chi ngân sách xã để minh họa về những thành tích cũng như hạn chế của công tác quản lý thu, chi ngân sách trên địa bàn xã xã Quyết Thắng TP Thái Nguyên. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trên địa bàn xã. 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn chia làm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách xã Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng công tác quản lý Ngân sách trên địa bàn xã Quyết Thắng giai đoạn 2012 - 2014. Chương 4: Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn xã Quyết Thắng đến năm 2020
5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ 1.1. Cơ sở khoa học của ngân sách Nhà nước 1.1.1. Khái niệm ngân sách Nhà nước Theo Luật ngân sách nhà nước năm 2002, Ngân sách Nhà nước được đề cập như sau:"Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà Nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà Nước". Về bản chất, NSNN là các quan hệ lợi ích kinh tế giữa Nhà nước với các chủ thể khác như doanh nghiệp, cơ quan HCSN, hộ gia đình, cá nhân… trong và ngoài nước gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ NS. Ngân sách nhà nước Việt Nam gồm NSTW và NSĐP. Ngân sách địa phương có NS của đơn vị hành chính các cấp có HĐND và UBND. Phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền Nhà nước ta hiện nay, NSĐP bao gồm NS cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; NS cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và NS cấp xã, phường, thị trấn. 1.1.2. Vai trò của ngân sách Nhà nước - Điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy phát triển kinh tế. Góp phần định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích sản xuất kinh doanh phát triển và chống độc quyền. Ngân sách nhà nước cung cấp kinh phí để nhà nước đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng cơ sở, hình thành các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực then chốt từ đó tạo môi trường, điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế khác phát triển. Nhà nước sử dụng một nguồn vốn không nhỏ để hình thành các doanh nghiệp nhà nước là biện pháp để chống độc quyền và giữ cho thị trường tránh rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo. Trong những trường hợp cần thiết, sử dụng một số vốn trong ngân sách để hỗ trợ cho các doanh nghiệp ổn định về cơ cấu, vượt qua thời kỳ khó khăn hoặc chuẩn bị chuyển sang một cơ cấu mới cao hơn.
6 Thông qua các khoản thuế và chính sách thuế sẽ đảm bảo thực hiện vai trò định hướng đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh. Vay nợ nước ngoài và trong nước sẽ tạo thêm nguồn thu cho ngân sách nhà nước nhưng cần phải thận trọng trong các chính sách điều khoản, mức vay và thời hạn vay và đảm bảo sử dụng hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả nguồn vốn vay này. Bên cạnh đó ngân sách Nhà nước đóng vai trò quan tọng trong việc định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích sản xuất kinh doanh phát triển và chống độc quyền. Ngân sách nhà nước cung cấp kinh phí để nhà nước đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng cơ sở, hình thành các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực then chốt từ đó tạo môi trường, điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế khác phát triển. Nhà nước sử dụng một nguồn vốn không nhỏ để hình thành các doanh nghiệp nhà nước là biện pháp để chống độc quyền và giữ cho thị trường tránh rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo. Trong những trường hợp cần thiết, sử dụng một số vốn trong ngân sách để hỗ trợ cho các doanh nghiệp ổn định về cơ cấu, vượt qua thời kỳ khó khăn hoặc chuẩn bị chuyển sang một cơ cấu mới cao hơn. Thông qua các khoản thuế và chính sách thuế sẽ đảm bảo thực hiện vai trò định hướng đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh. Vay nợ nước ngoài và trong nước sẽ tạo thêm nguồn thu cho ngân sách nhà nước nhưng cần phải thận trọng trong các chính sách điều khoản, mức vay và thời hạn vay và đảm bảo sử dụng hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả nguồn vốn vay này. - Giải quyết các vấn đề xã hội. Ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện công bằng xã hội. Ngân sách nhà nước đầu tư thực hiện các chính sách xã hội như chi cho giáo dục - đào tạo, y tế, kế hoạch hóa gia đình, văn hóa, thể thao, truyền thanh, chi bảo đảm xã hội, trợ giá hàng hóa… Thông qua hình thức thu thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm điều tiết thu nhập, phân phối lại cho những đối tượng có thu nhập thấp.
7 Thông qua thuế gián thu nhằm hướng dẫn tiêu dùng hợp lý, tiết kiệm. Tuy nhiên, vấn đề sử dụng công cụ ngân sách nhà nước để điều chỉnh các vấn đề xã hội cần chú ý thống nhất giữa chính sách và biện pháp thực hiện để nhóm đối tượng hưởng lợi từ chính sách phù hợp với mục tiêu của chính sách. - Góp phần ổn định thị trường, chống lạm phát, bình ổn giá cả thị trường. Ngân sách nhà nước có vai trò quan trọng trong việc thực hiện chính sách bình ổn giá cả thị trường, chống lạm phát. Nhà nước sử dụng những công cụ về chính sách chi ngân sách, thuế, phí, lệ phí, vay để có thể chủ động điều chỉnh giá cả và thị trường. Những chính sách đó có thể thắt chặt hay nới lỏng tùy thuộc vào mục đích và mức độ tác động đến cung - cầu thị trường mà nhà nước mong muốn điều chỉnh. Việc huy động của ngân sách nhà nước từ các hình thức thuế, phí, lệ phí, vay, bảo hiểm xã hội trên GDP và GNP chiếm tỷ trọng cao thì sự cung ứng vốn đầu tư dài hạn, vốn tiền tệ ngắn hạn của các nhà đầu tư và đầu tư của dân sẽ giảm, vốn tự đầu tư sẽ khan hiếm hơn. Mặt khác, nó sẽ làm cho cầu về hàng hóa, dịch vụ của dân cư giảm xuống nhưng ngân sách nhà nước lại có điều kiện tăng cầu với quy mô lớn và chi cho đầu tư lớn sẽ kích thích tăng cung. Ngược lại, nếu ngân sách nhà nước huy động trên GDP và GNP chiếm tỷ trọng thấp thì nguồn tự đầu tư tăng lên, thúc đẩy tăng cung, đồng thời kích thích tăng cầu về hàng hóa, dịch vụ nhưng ngân sách lại không có điều kiện để tăng cầu và chi cho đầu tư. Trên thị trường tài chính, nhà nước vay vốn với lãi suất cao sẽ tác động tăng cung ứng vốn từ các nhà đầu tư và tiết kiệm tiêu dùng cho tương lai và làm giảm lượng cầu về vốn đầu tư của doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế. Khi lãi suất các khoản vay của nhà nước giảm xuống dưới mức lợi tức bình quân toàn xã hội, các nhà đầu tư sẽ tìm môi trường đầu tư vào sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ mà không muốn cho nhà nước vay. Mặt khác, lãi suất các khoản vay của nhà nước có vị trí quan trọng trên thị trường chứng khoán có thể tham gia điều tiết quan hệ cung - cầu trên thị trường chứng khoán.
8 Dự trữ nhà nước đóng vai trò không thể thiếu nhất là trong cơ chế thị trường. Giá cả do thị trường quyết định, phụ thuộc và quan hệ cung - cầu và các yếu tố khác. Để bảo vệ lợi ích của người sản xuất và người tiêu dùng, kích thích sản xuất phát triển nhà nước cần theo dõi biến động giá cả trên thị trường và phải có nguồn dự trữ hàng hóa, tài chính để điều chỉnh kịp thời. Chống lạm phát là nội dung quan trọng trong việc điểu chỉnh thị trường. Có nhiều nguyên nhân gây ra lạm phát trong đó có nguyên nhân xuất phát từ lĩnh vực thu chi ngân sách nhà nước. Nếu đồng vốn ngân sách được sử dụng hợp lý, hiệu quả thì sẽ có tác động tích cưc, ngược lại sẽ gây ra bất ổn trên thị trường, thúc đẩy lạm phát tăng. Việc phát hành thêm tiền để bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nước là nguyên nhân trực tiếp khiến lạm phát tăng. Và sự cân bằng của ngân sách nhà nước sẽ có tác động đến sự cân bằng của cán cân thanh toán quốc tế do sự cân bằng của ngân sách tác động trực tiếp đến sự cân bằng của cán cân thương mại; mức độ thực hiện cân bằng ngân sách nhà nước nói lên khả năng chi trả các khoản nợ nước ngoài đến hạn. 1.1.3. Hệ thống ngân sách Nhà nước Hệ thống ngân sách Nhà nước là tổng thể các cấp ngân sách có mối quan hệ cơ hữu với nhau trong quá trình thực hiện việc thu, chi của mỗi cấp ngân sách. Ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân. Theo quy định của Luật tổ chức Hội đồng Nhân dân và Uỷ ban Nhân dân hiện hành bao gồm: - Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là ngân sách tỉnh) bao gồm ngân sách cấp tỉnh và ngân sách của các huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh. - Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách huyện) Bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách các xã, phường, thị trấn. - Ngân sách các xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã). Trên thế giới, hầu hết các nước, kể cả các nước phát triển và đang phát triển đều có ngân sách xã. Ngân sách xã là một bộ phận của hệ thống NSNN và được quản lý theo quy định của luật pháp.
9 1.2. Lý luận chung về ngân sách xã 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của Ngân sách xã Nhà nước ra đời là kết quả của cuộc đấu tranh giai cấp trong xã hội. Bằng công cụ tài chính là Ngân sách nhà nước, Nhà nước đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình nhằm thúc đẩy phát triển toàn diện nền kinh tế xã hội của đất nước. Thông qua tổ chức bộ máy theo các cấp chính quyền, Nhà nước kiểm soát chặt chẽ trật tự xã hội cũng như kịp thời can thiệp vào nền kinh tế theo chiều hướng khuyến khích phát triển. Gắn với cấp chính quyền trong tổ chức bộ máy Nhà nước là một cấp ngân sách. Sự tồn tại của cấp xã kéo theo sự xuất hiện của Ngân sách xã, chính vì vậy NSX tồn tại là một tất yếu khách quan. 1.2.1.1. Khái niệm Ngân sách xã Ngân sách xã là một cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống NSNN, nó đại diện và đảm bảo tài chính cho chính quyền xã có thể chủ động khai thác những thế mạnh có sẵn để phát triển kinh tế, thực hiện các chính sách xã hội, giữ gìn an ninh trật tự trên địa bàn xã. Ngân sách xã trực tiếp gắn với người dân, trực tiếp giải quyết toàn bộ mối quan hệ về lợi ích giữa Nhà nước với dân. Chính vì vậy, NSX là tiền đề đồng thời là hệ quả trong quá trình quản lý kinh tế - xã hội của Nhà nước. Có thể hiểu một cách khái quát nhất về NSX như sau: NSX là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ của chính quyền Nhà nước cấp xã nhằm phục vụ cho việc thực hiện các chức năng của Nhà nước cấp cơ sở trong khuôn khổ đã được phân công, phân cấp quản lý. 1.2.1.2. Đặc điểm Ngân sách xã Trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hệ thống NSNN ngày càng được hoàn thiện và nền tài chính quốc gia đã và đang được nâng cao hiệu quả. Song song với quá trình đó, NSX ngày càng chứng minh tầm quan trọng, tính hiệu quả trong hoạt động của mình góp phần vào sự nghiệp phát triển kinh tế. Là một cấp ngân sách trong hệ thống NSNN nên NSX cũng mang đầy đủ các đặc điểm chung của ngân sách các cấp chính quyền địa phương, đó là:
10 - Được phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi theo quy định của pháp luật. - Được quản lý và điều hành theo dự toán và theo chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cơ quan có thẩm quyền quy định. Bên cạnh các đặc điểm chung, NSX còn có các đặc điểm riêng: Một là, NSX là một loại quỹ tiền tệ của cơ quan chính quyền Nhà nước cấp cơ sở. Hoạt động của quỹ được thể hiện trên hai phương diện: huy động nguồn thu vào quỹ gọi là thu NSX, phân phối và sử dụng quỹ gọi là chi NSX. Hai là, các chỉ tiêu thu chi NSX luôn mang tính pháp lý (nghĩa là các chỉ tiêu này được quy định bằng văn bản pháp luật và được pháp luật đảm bảo thực hiện). Ba là, đằng sau quan hệ thu chi NSX là quan hệ lợi ích phát sinh trong quá trình thu chi NSX giữa hai chủ thể: một bên là lợi ích chung của cộng đồng cấp cơ sở mà đại diện là chính quyền cấp xã, một bên là các chủ thể kinh tế xã hội… Bốn là, NSX vừa là một cấp ngân sách, lại vừa là một đơn vị dự toán đặc biệt (dưới nó không có đơn vị dự toán trực thuộc). Đặc điểm này có ảnh hưởng chi phối lớn đến quá trình tổ chức lập, chấp hành và quyết toán NSX. Xã là đơn vị cơ sở trong hệ thống tổ chức bộ máy Nhà nước, gắn bó trực tiếp với người dân và nền kinh tế xã hội. Chính vì vậy, nghiên cứu công tác quản lý NSX tuy không phải là công việc mới đặt ra song lại vô cùng cần thiết để tìm ra những giải pháp hữu hiệu nhất nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách trong điều kiện hiện nay. Ngân sách xã mang tính chất “ lưỡng tính ”, vừa là một cấp tự cân đối thu chi, vừa là đơn vị trực tiếp chi tiêu. Hay nói cách khác, NSX vừa là một cấp ngân sách, vừa là đơn vị dự toán, nó không có đơn vị dự toán trực thuộc nào, nó vừa tạo nguồn thu vừa phải phân bổ nhiệm vụ chi. 1.2.1.3. Vai trò của Ngân sách xã Ngân sách xã vừa là một cấp trong hệ thống NSNN, vừa là một cấp ngân sách cơ sở, nó có vai trò hết sức quan trọng đối với chính quyền cấp xã. Để thực hiện được chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cấp xã thì đòi hỏi phải có chính sách đủ mạnh mẽ để điều chỉnh các hoạt động ở xã đi đúng hướng, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước. Cụ thể: