Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phân tích năng lực cạnh tranh của cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:85

Thêm vào BST

Báo xấu

49
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài tập trung xác định năng lực cạnh tranh (NLCT) của cụm ngành du lịch Kiên Giang. Sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính trên cơ sở vận dụng mô hình đánh giá NLCT của Michael E. Porter để xác định thế mạnh, những bất cập trong sự phát triển, và đề xuất định hướng, chiến lược nhằm phát triển đồng bộ, nâng cao năng suất của cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Phân tích năng lực cạnh tranh của cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang

i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Luận văn này không nhất thiết phản ánh quan điểm của Trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh hay Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Tp. Hồ Chí Minh, năm 2013 Tác giả Đào Thị Ngọc
ii LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn đến quý Thầy Cô ở Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright đã tận tình truyền đạt kiến thức, tạo môi trường, điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập cũng như thực hiện luận văn này. Với lòng kính trọng sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn Thầy Vũ Thành Tự Anh và Thầy Phan Chánh Dưỡng đã truyền cho tôi cảm hứng về môn học, tạo điều kiện cho tôi có cơ hội tiếp xúc thực tế và có những trải nghiệm vô cùng quý giá. Đặc biệt, tôi xin được gửi đến Thầy Vũ Thành Tự Anh lời cảm ơn sâu sắc vì Thầy đã nhiệt tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Bên cạnh đó, tôi xin chân thành cảm ơn các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp đã hợp tác chia sẻ thông tin, cung cấp cho tôi nguồn tài liệu hữu ích và giúp tôi có thể hoàn thành được đề tài nghiên cứu. Tôi cũng xin gửi lời tri ân sâu sắc đến gia đình và những người bạn đã động viên, hỗ trợ tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, làm việc và hoàn thành luận văn.
iii TÓM TẮT Với tiềm năng thiên nhiên phong phú, lợi thế về vị trí địa lý, du lịch luôn được Kiên Giang xem như ngành mũi nhọn để phát triển kinh tế trong thời gian gần đây, điều này được thể hiện rõ trong mục tiêu chung đến năm 2015, phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng của tỉnh, phát triển Kiên Giang là một trong những trung tâm du lịch trong khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Trong giai đoạn 2000- 2012, số lượt khách tăng bình quân 12.02%/ năm, doanh thu du lịch tăng 30.71%/ năm. Tuy nhiên nguồn thu từ hoạt động du lịch đóng góp không đáng kể vào nguồn thu của tỉnh, trong khi đó doanh thu du lịch vẫn còn phụ thuộc quá nhiều vào Phú Quốc. Bên cạnh tài nguyên du lịch, Kiên Giang còn được thiên nhiên ưu ái ban tặng nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, khiến tỉnh không thể thoát khỏi vòng xoáy công nghiệp hóa. Đứng trước thực trạng này đề tài được thực hiện nhằm trả lời ba câu hỏi chính sách: (i) Kiên Giang có tính cạnh tranh như thế nào về du lịch? (ii) tại sao ngành du lịch của tỉnh chưa phát triển? (iii) cần phải làm gì để nâng cao năng lực cạnh tranh của cụm ngành du lịch tỉnh?. Qua đó, đề tài đánh giá năng lực cạnh tranh cụm ngành du lịch của Kiên Giang, và đưa ra các khuyến nghị cho các nhà chính sách định hướng giải quyết bài toán mâu thuẫn giữa công nghiệp và du lịch để tìm ra con đường giúp tỉnh phát triển một cách bền vững. Bài nghiên cứu dựa trên mô hình kim cương của Michael E.Porter để phân tích năng lực cạnh tranh cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang và nhận thấy rằng cụm ngành này chưa thực sự phát triển do các nguyên nhân cơ bản mà đa số các tỉnh thành khác ở Việt Nam đều gặp phải, đó là: (i) cơ sở hạ tầng chất lượng kém; (ii) đào tạo và chất lượng nguồn nhân lực yếu: hơn 90% lao động trong ngành du lịch có trình độ thấp hơn trung cấp, tỉnh chưa có cơ sở đào tạo chuyên môn, các chương trình liên kết đào tạo đa số ở trình độ sơ cấp; (iii) nguồn vốn ít, lại đầu tư dàn trải; (iv) các thể chế và dịch vụ hỗ trợ chưa có sự liên kết, chưa được quy hoạch phát triển một cách tích hợp; (v) chương trình truyền thông chưa được thực hiện tốt. Bên cạnh đó, nguyên nhân nổi trội khiến du lịch Kiên Giang chưa phát triển là do: (vi) tỉnh chưa giải quyết được bài toán mâu thuẫn giữa phát triển du lịch và công nghiệp khiến môi trường du lịch bị đe dọa bởi sự phát triển của công nghiệp vật liệu xây dựng, nguồn thu từ hoạt động du lịch nhỏ hơn rất nhiều, chỉ bằng khoảng 10% so với nguồn thu từ các nhà máy xi măng chủ lực của tỉnh; (vii) hình thức du lịch biển- đảo là định hướng phát triển của tỉnh nhưng chất lượng vệ sinh môi trường ở các bãi biển đang bị
iv xuống cấp, và chưa có hoạt động môi trường nào được triển khai nghiêm túc: theo kết quả khảo sát 113 khách du lịch, gần 54% khách du lịch tìm đến Kiên Giang với hình ảnh là một tỉnh có biển, đảo đẹp, nhưng chỉ có 25% khách quốc tế tham gia tắm biển; (viii) chưa biết khai thác hết thế mạnh của tỉnh: chỉ có 5% khách du lịch cho rằng Kiên Giang sở hữu diện tích rừng phong phú trong khi tỉnh có khu dự trữ sinh quyển thế giới rộng 1.1 ha, với hệ động thực vật đa dạng; (ix) Kiên Giang có nhiều sản phẩm du lịch đặc thù nhưng chưa có kế hoạch để phát triển. Để phát triển cụm ngành du lịch cần phải thực hiện đồng bộ nhiều chính sách, tuy nhiên những chính sách quan trọng cần phải thực hiện trước là gỡ những nút thắt lớn nhất. Trong những nguyên nhân nêu trên thì hạn chế lớn nhất đối với sự phát triển cụm ngành du lịch Kiên Giang là nhận thức của chính quyền địa phương về phát triển công nghiệp và định hướng công nghiệp hóa theo khai khoáng. Cản trở lớn thứ hai là tính kém chuyên nghiệp của thể chế, tổ chức và con người phục vụ du lịch, dẫn đến nhiều mặt hoạt động của ngành du lịch dường như thả nổi và không bảo vệ được nền tảng tự nhiên cho du lịch. Thứ ba là sự yếu kém của cơ sở hạ tầng du lịch. Với ba hạn chế này, có ba nhóm gợi ý chính sách được tác giả đề ra là: (i) chính quyền địa phương cần xác định đúng động lực phát triển của tỉnh; (ii) quy hoạch và phát triển ngành du lịch một cách chuyên nghiệp, đặc biệt là bảo vệ tài nguyên thiên nhiên cho du lịch; (iii) tập trung nguồn lực đầu tư cho cơ sở hạ tầng du lịch, chú trọng đầu tư cơ sở hạ tầng ở Phú Quốc.
v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................................. ii TÓM TẮT .................................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... viii DANH MỤC HÌNH VẼ ............................................................................................................ ix DANH MỤC BẢNG .................................................................................................................. x DANH MỤC HỘP ...................................................................................................................... x CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU.......................................................................................................... 1 1.1 Bối cảnh nghiên cứu ............................................................................................................. 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................................. 2 1.3 Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................................... 2 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 2 1.5 Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................................... 3 1.6 Nguồn thông tin .................................................................................................................... 3 1.7 Cấu trúc của nghiên cứu ....................................................................................................... 3 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT ............................................................................................ 4 2.1 Lý thuyết về năng lực cạnh tranh.......................................................................................... 4 2.2 Lý thuyết về cụm ngành........................................................................................................ 5 2.3 Du lịch thiên nhiên và du lịch sinh thái ................................................................................ 7 2.4 Tổng quan kinh nghiệm phát triển DLST ............................................................................. 8 2.4.1 Kinh nghiệm của Costa Rica trong phát triển DLST ....................................................... 8 2.4.2 Chương trình nhãn sinh thái ............................................................................................ 9 CHƯƠNG 3 PHÂN TÍCH NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỤM NGÀNH DU LỊCH TỈNH KIÊN GIANG ................................................................................................................ 10 3.1 Các điều kiện về nhân tố đầu vào ....................................................................................... 10 3.1.1 Nguồn tài sản vật chất .................................................................................................... 10 3.1.2 Cơ sở hạ tầng ................................................................................................................. 12 3.1.3 Nguồn nhân lực .............................................................................................................. 14 3.1.4 Nguồn kiến thức............................................................................................................. 15 3.1.5 Nguồn vốn...................................................................................................................... 16
vi 3.2 Bối cảnh cho chiến lược và cạnh tranh ............................................................................... 17 3.2.1 Tổng quan PCI ............................................................................................................... 17 3.2.2 Bối cảnh cạnh tranh của ngành du lịch tỉnh Kiên Giang ............................................... 21 3.3 Các điều kiện cầu ................................................................................................................ 24 3.4 Các ngành công nghiệp phụ trợ và có liên quan ................................................................. 32 3.5 Đánh giá năng lực cạnh tranh cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang .................................... 36 CHƯƠNG 4 KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH ............................................................. 39 4.1 Kết luận ............................................................................................................................... 39 4.2 Gợi ý chính sách ................................................................................................................. 40 4.2.1 Đối với chính quyền địa phương ................................................................................... 40 4.2.2 Đối với các tác nhân tham gia vào cụm ngành. ............................................................. 41 4.2.3 Tập trung nguồn lực đầu tư cơ sở hạ tầng du lịch Phú Quốc......................................... 43 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................................ 44 PHỤ LỤC ................................................................................................................................. 47
vii Phụ lục 1.1: Mẫu, phương pháp và nội dung phỏng vấn .......................................................... 47 Phụ lục 2.1: Những lợi ích và hạn chế của sự phát triển DLST ............................................... 57 Phụ lục 2.2: Vai trò của các cơ quan nhà nước trong sự phát triển DLST ở Costa Rica .......... 58 Phụ lục 2.3: Chương trình Quản Lý Môi Trường Bền Vững ở Costa Rica .............................. 60 Phụ lục 2.4: Kinh nghiệm thực hiện chương trình nhãn sinh thái ............................................ 61 Phụ lục 3.1: Phân loại kiểu điểm địa di sản vùng Hà Tiên - Kiên Lương ................................ 64 Phụ lục 3.2: Hệ thống giao thông của Kiên Giang ................................................................... 65 Phụ lục 3.3: Phân loại theo độ tuổi và trình độ lao động .......................................................... 66 Phụ lục 3.4: Hiện trạng đào tạo nghiệp vụ du lịch từ 2003- 2011 ............................................ 66 Phụ lục 3.5: Kết quả đánh giá điểm cơ sở hạ tầng .................................................................... 68 Phụ lục 3.6: Danh sách 10 công ty nộp ngân sách nhiều nhất năm 2012 (ĐVT: triệu đồng) ... 69 Phụ lục 3.7: Lượt khách đến Kiên Giang qua cơ sở kinh doanh du lịch .................................. 71 Phụ lục 3.8: Thị trường khách du lịch quốc tế lớn đến Kiên Giang ......................................... 71 Phụ lục 3.9: Số lần đến Kiên Giang của du khách .................................................................... 72 Phụ lục 3.10: Doanh thu du lịch chia theo các nguồn thu từ năm 2010- 2012 ......................... 72 Phụ lục 4.1: Đánh giá năng lực cạnh tranh của cụm ngành và các khuyến nghị ...................... 73 Phụ lục 4.2: Khái niệm Khu DTSQ .......................................................................................... 75
viii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT CSHT Cơ sở hạ tầng DL Du lịch DLTN Du lịch thiên nhiên DT Doanh thu DTSQ Dự trữ sinh quyển ĐBSCL Đồng bằng Sông Cửu Long FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội GTSC Global Tourism Sustainable Criterias Tiêu chí du lịch bền vững toàn cầu IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế KDDL Kinh doanh du lịch MDEC Diễn đàn Hợp tác Kinh tế ĐBSCL NLCT Năng lực cạnh tranh ODA Official Development Assistance Hỗ trợ phát triển chính thức PCI Provincial Competitiveness Index Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên TNMT Tài nguyên Môi trường TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh UBND Ủy ban nhân dân USAID United States Agency for International Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ Development UNEP United Nations Environment Programme VH- TT- DL Văn hóa- Thể thao- Du lịch VLXD Vật liệu xây dựng WB World Bank Ngân hàng thế giới
ix DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1: Lượt khách và doanh thu du lịch của tỉnh .................................................................. 2 Hình 2.1: Các nhân tố quyết định NLCT của địa phương .......................................................... 4 Hình 2.2: Mô hình Kim cương Porter ......................................................................................... 6 Hình 2.3: Mối quan hệ giữa DLST và các hình thức du lịch khác ............................................. 7 Hình 3.1: Chỉ số PCI về cơ sở hạ tầng cứng ở Kiên Giang năm 2011 ..................................... 13 Hình 3.2: Trình độ người lao động trong các doanh nghiệp du lịch ......................................... 15 Hình 3.3: So sánh chỉ số PCI của các tỉnh vùng ĐBSCL năm 2012 ........................................ 17 Hình 3.4: Các chỉ tiêu thành phần PCI của Kiên Giang năm 2005 và 2012............................. 18 Hình 3.5: Cơ sở hạ tầng Kiên Giang và một số tỉnh có tiềm năng DLST năm 2011 ............... 19 Hình 3.6: Đào tạo lao động tại Kiên Giang và các tỉnh có tiềm năng DLST năm 2011 .......... 20 Hình 3.7: So sánh điểm du lịch với tỷ lệ tăng trưởng du khách năm 2005-2009 ..................... 21 Hình 3.8: Lượt khách đến Kiên Giang năm 2000-2012 ........................................................... 25 Hình 3.9: Lượt khách quốc tế đến Kiên Giang ......................................................................... 25 Hình 3.10: Các kênh tiếp cận thông tin du lịch Kiên Giang của khách du lịch ........................ 26 Hình 3.11: Các điểm đến của du khách tại Kiên Giang ............................................................ 27 Hình 3.12: So sánh kỳ vọng và hoạt động thực tế của khách du lịch tại Kiên Giang .............. 28 Hình 3.13: Đánh giá chất lượng bãi biển của khách quốc tế và khách nội địa ......................... 29 Hình 3.14: Mức độ hài lòng của khách du lịch ......................................................................... 30 Hình 3.15: Chi tiêu trung bình của khách du lịch 2000- 2012.................................................. 31 Hình 3.16: Dự định quay trở lại của khách du lịch tại Kiên Giang .......................................... 31 Hình 3.17: Mục đích cho chuyến đi sắp tới .............................................................................. 32 Hình 3.18: Sơ đồ cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang ............................................................. 32 Hình 3.19: Cơ sở lưu trú và số phòng ....................................................................................... 35 Hình 3.20: Mô hình kim cương của cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang ................................ 38 Hình 3.21: Thống kê khách du lịch tham gia phỏng vấn theo tuổi ........................................... 48
x DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Số lượng lao động du lịch tỉnh Kiên Giang.............................................................. 14 Bảng 3.2: Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào du lịch vùng ĐBSCL ............................................ 16 Bảng 3.3: Số doanh nghiệp lữ hành và hướng dẫn viên được cấp thẻ ở Kiên Giang ............... 21 Bảng 3.4: Phân tích SWOT của cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang....................................... 38 Bảng 4.1: Đánh giá năng lực cạnh tranh của cụm ngành và các khuyến nghị ......................... 73 DANH MỤC HỘP Hộp 3.1: Kiên Giang chưa mặn mà với du lịch ........................................................................ 22 Hộp 3.2: Núi đá vôi nên sử dụng để phát triển du lịch hay sản xuất xi măng? ........................ 23 Hộp 3.3: Liên kết chỉ mang tính hình thức ............................................................................... 24
1 CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU 1.1 Bối cảnh nghiên cứu Kiên Giang là một tỉnh ven biển thuộc khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL), được hưởng nhiều sự ưu đãi từ thiên nhiên, là nơi hội tụ phong phú của biển, rừng, núi, hang còn đậm nét hoang sơ và hệ động vật đa dạng, có tiềm năng vững chắc cho sự phát triển du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái (DLST). Cụ thể, địa phận tỉnh bao gồm đảo Phú Quốc là đảo lớn nhất Việt Nam, bao quanh bởi hơn 140 hòn đảo và 5 quần đảo lớn nhỏ khác; tỉnh còn có sự đa dạng địa mạo hình thành chủ yếu từ các núi đá vôi của khu vực Hà Tiên- Kiên Lương. Thêm vào đó, đây cũng là nơi hội tụ của những khu rừng tràm, rừng ngập mặn, đặc biệt là sự hiện hữu của khu dự trữ sinh quyển thế giới (DTSQ) với diện tích hơn 1.1 triệu ha, là khu DTSQ lớn thứ hai trong 8 khu DTSQ của Việt Nam được UNESCO công nhận năm 2006. Tất cả những đặc điểm này giúp Kiên Giang có thể phát triển một cụm ngành du lịch vô cùng hấp dẫn. Tuy chưa phải là động lực chính thúc đẩy kinh tế xã hội, ngành du lịch Kiên Giang đã có những bước phát triển nhanh chóng trong thời gian qua. Trong giai đoạn 2000- 2012, số lượt khách tăng bình quân 12.02%/ năm, doanh thu du lịch tăng 30.71%/ năm, trong đó nguồn thu du lịch Phú Quốc đóng góp hơn 70% tổng doanh thu du lịch của tỉnh. Hà Tiên, Kiên Lương, chỉ đóng góp khoảng 1% trong tổng doanh thu du lịch tỉnh từ các khu du lịch Mũi Nai và khu du lịch Hòn Phụ Tử (Hình 1.1). Song song với lợi thế du lịch, thiên nhiên còn ban tặng cho tỉnh nguồn khoáng sản dồi dào, khiến tỉnh không thể tránh khỏi vòng xoáy công nghiệp hóa. Kiên Giang có trữ lượng đá vôi lớn nhất miền Nam, là vùng nguyên liệu khoảng sản dồi dào cho ngành sản suất vật liệu xây dựng (VLXD). Tỉnh có 6 nhà máy xi măng đang hoạt động với tổng công suất hiện tại khoảng 5 triệu tấn/năm, và đây chính là nguồn thu quan trọng nhất của tỉnh nếu không kể xổ số kiến thiết. Chính thực trạng này khiến tỉnh luôn ưu tiên phát triển công nghiệp VLXD, đặc biệt là sản xuất xi măng ở Hà Tiên và Kiên Lương- hai nơi có trữ lượng đá vôi lớn, gây ô nhiễm môi trường và tác động tiêu cực đến sự phát triển ngành du lịch.
2 Hình 1.1: Lượt khách và doanh thu du lịch của tỉnh Nguồn: Sở VH-TT-DL Kiên Giang, Báo cáo tổng kết từ năm 2007- 2012 Đứng trước thực trạng này, Kiên Giang cần phải đánh giá lại tiềm năng du lịch của tỉnh và phải giải quyết bài toán mâu thuẫn giữa công nghiệp và du lịch để tìm ra con đường giúp tỉnh phát triển một cách bền vững. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu Đề tài tập trung xác định năng lực cạnh tranh (NLCT) của cụm ngành du lịch Kiên Giang. Sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính trên cơ sở vận dụng mô hình đánh giá NLCT của Michael E. Porter để xác định thế mạnh, những bất cập trong sự phát triển, và đề xuất định hướng, chiến lược nhằm phát triển đồng bộ, nâng cao năng suất của cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang. 1.3 Câu hỏi nghiên cứu • Kiên Giang có tính cạnh tranh như thế nào về ngành du lịch? • Tại sao ngành du lịch của tỉnh Kiên Giang chưa phát triển? • Cần phải làm gì để nâng cao NLCT của cụm ngành du lịch của tỉnh Kiên Giang? 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: bài viết tập trung nghiên cứu các tác nhân tham gia trong cụm ngành du lịch của tỉnh Kiên Giang theo mô hình lý thuyết về NLCT của Michael E. Porter được chỉnh sửa bởi TS. Vũ Thành Tự Anh. Phạm vi nghiên cứu: Bài viết tập trung phân tích các hoạt động sản xuất, chiến lược kinh doanh của các doanh nghiệp và chính sách của chính quyền địa phương và những tác nhân có ảnh hưởng đến NLCT của cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang.
3 1.5 Phương pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện theo phương pháp định tính, dựa trên mô hình đánh giá NLCT của Michael E. Porter được chỉnh sửa bởi TS. Vũ Thành Tự Anh. Phân tích số liệu thống kê cùng với kết quả phỏng vấn từ khách du lịch, từ các nhà cung cấp dịch vụ, cơ quan chuyên môn cấp tỉnh để đánh giá thực trạng NLCT của cụm ngành. Từ thực trạng của cụm ngành, kết hợp với học tập kinh nghiệm từ nước ngoài đưa ra các khuyến nghị chính sách phù hợp. 1.6 Nguồn thông tin • Phân tích dữ liệu thứ cấp: tổng hợp số liệu từ Niên giám Thống kê của tỉnh Kiên Giang, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, số liệu của Cục Thuế, Hiệp hội du lịch ĐBSCL, và thông tin từ các đề tài, sách báo, tạp chí khác. • Phân tích dữ liệu sơ cấp: phỏng vấn khách du lịch trong và ngoài nước; nhà cung cấp dịch vụ như cơ sở du lịch và lữ hành, hộ kinh doanh cá thể (nhà nghỉ, quán ăn), cơ quan vận tải trong tỉnh; cơ quan chức năng có liên quan. (Phụ lục 1.1) 1.7 Cấu trúc của nghiên cứu Chương 1: Giới thiệu Chương 2: Cơ sở lý thuyết và tổng quan các nghiên cứu trước Chương 3: Phân tích NLCT của cụm ngành du lịch tỉnh Kiên Giang Chương 4: Kết luận và gợi ý chính sách
4 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT 2.1 Lý thuyết về năng lực cạnh tranh Hiện nay có rất nhiều lý thuyết giải thích về NLCT, nhưng khái niệm có ý nghĩa duy nhất về NLCT ở cấp độ quốc gia hay địa phương là năng suất. Năng suất là nhân tố quyết định của mức sống dài hạn của một quốc gia, và là nguyên nhân sâu sa của thu nhập quốc gia bình quân đầu người (Porter, 2008, tr. 49). NLCT của một quốc gia hay một địa phương được đo lường bằng năng suất sử dụng lao động, vốn và tài nguyên thiên nhiên. Theo Porter, có ba nhóm nhân tố quyết định NLCT của một quốc gia, bao gồm: (i) các yếu tố lợi thế tự nhiên của quốc gia, (ii) NLCT vĩ mô, và (iii) NLCT vi mô. Vì đối tượng nghiên cứu của Luận văn là tỉnh Kiên Giang nên khung khổ lý thuyết được điều chỉnh theo khuôn khổ phân tích NLCT ở cấp độ địa phương của Vũ Thành Tự Anh. Hình 2.1: Các nhân tố quyết định NLCT của địa phương Năng lực cạnh tranh ở cấp độ doanh nghiệp Môi trường kinh doanh Trình độ phát triển Hoạt động và chiến lược cụm ngành của doanh nghiệp Năng lực cạnh tranh ở cấp độ địa phương Hạ tầng văn hóa, xã Hạ tầng kỹ thuật (giao thông, Chính sách tài khóa, tín hội, y tế, giáo dục điện, nước, viễn thông) dụng và cơ cấu kinh tế Các yếu tố sẵn có của địa phương Tài nguyên thiên nhiên Vị trí địa lý Quy mô địa phương Nguồn: Vũ Thành Tự Anh (2011) Các nhân tố nền tảng quyết định năng suất của địa phương được chia thành ba nhóm chính. Nhóm thứ nhất là “Các yếu tố lợi thế sẵn có của địa phương”, bao gồm tài nguyên thiên nhiên, vị trí địa lý, hay quy mô của địa phương. Những nhân tố này không chỉ đề cập đến số lượng mà còn bao gồm cả chất lượng, khả năng sử dụng, chi phí đất đai, điều kiện khí hậu, nguồn khoáng sản, địa thế vùng. Nhóm nhân tố thứ hai là “Năng lực cạnh tranh ở cấp
5 độ địa phương”, bao gồm các nhân tố cấu thành nên môi trường hoạt động của doanh nghiệp: (i) chất lượng của hạ tầng xã hội và các thể chế chính trị, pháp luật, văn hóa, xã hội, giáo dục, y tế; và (ii) các thể chế chính sách kinh tế như chính sách tài khóa, tín dụng và cơ cấu kinh tế. Nhóm thứ ba là “Năng lực cạnh tranh ở cấp độ doanh nghiệp”, bao gồm chất lượng môi trường kinh doanh, trình độ phát triển cụm ngành và chiến lược của doanh nghiệp. 2.2 Lý thuyết về cụm ngành Trong nhóm nhân tố thứ ba, chất lượng môi trường kinh doanh có tác động trực tiếp đến năng suất mà các doanh nghiệp dựa vào để cạnh tranh ở một địa điểm. Theo Porter (2008), chất lượng của môi trường kinh doanh thường được đánh giá qua bốn đặc tính tổng quát, đó là: (i) các điều kiện nhân tố sản xuất; (ii) các điều kiện nhu cầu; (iii) các ngành công nghiệp phụ trợ và có liên quan; (iv) bối cảnh cho chiến lược và cạnh tranh của doanh nghiệp. Những nhân tố này tạo nên bốn góc của một hình thoi và được gọi là Mô hình Kim cương Porter. Ngoài ra cần phải nhấn mạnh đến vai trò của chính quyền địa phương trong việc hoạch định và thực thi các chính sách kinh tế, trong việc định hình nhu cầu và thiết lập các tiêu chuẩn cho cạnh tranh nhằm hướng đến việc cải thiện năng suất (Hình 2.2). Trong bốn góc của hình thoi trên, nhân tố ngành công nghiệp phụ trợ và liên quan hay còn gọi là cụm ngành, nhân tố quan trọng trong việc quyết định chất lượng môi trường kinh doanh, và là tác nhân kích thích mạnh mẽ cho việc tạo ra và duy trì lợi thế cạnh tranh. Việc nhìn một nhóm các công ty và tổ chức như một cụm ngành sẽ tạo ra một diễn đàn mang tính xây dựng và hiệu quả để các công ty liên quan, các nhà cung ứng, chính phủ, và những tổ chức quan trọng khác đối thoại với nhau. Cụm ngành tạo thành một mặt của hình thoi lợi thế cạnh tranh, nhưng đúng nhất chúng phải được xem như thể hiện các mối tương tác giữa bốn mặt với nhau. Cụm ngành tác động lên cạnh tranh theo ba cách khái quát: thứ nhất, tăng năng suất của các doanh nghiệp hay ngành trong đó; thứ hai, tăng năng lực đổi mới của các doanh nghiệp và qua đó làm tăng năng suất; thứ ba, thúc đẩy việc hình thành doanh nghiệp mới nhằm hổ trợ sự đổi mới và mở rộng cụm ngành. Vì đề tài nghiên cứu về cụm ngành du lịch nên cơ sở lý thuyết sử dụng chủ yếu là mô hình kim cương.
6 Hình 2.2: Mô hình Kim cương Porter Chính sách kinh tế, thị trường (hàng hóa, tài chính), trợ cấp, giáo dục, định hình nhu cầu, thiết lập các tiêu chuẩn Các quy định và động lực khuyến khích đầu Vai trò tư và năng suất; độ mở và mức độ của cạnh chính phủ tranh trong nước Bối cảnh cho chiến lược và cạnh tranh Các điều kiện Các điều kiện nhân tố sản xuất nhu cầu Ngành công Mức độ đòi hỏi và khắt Tiếp cận các yếu tố nghiệp phụ trợ và khe của khách hàng và đầu vào chất lượng liên quan nhu cầu nội địa cao Sự có mặt của các nhà cung cấp và các ngành công nghiệp hỗ trợ Nguồn: Vũ Thành Tự Anh (2011) Ngoài ra, nghiên cứu Điểm đến cạnh tranh: Định nghĩa và các chỉ tiêu 1 của Dwyer và Kim (2003) đã chỉ ra các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến NLCT của điểm đến, đặc biệt trong ngành du lịch, như tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên nhân tạo, các yếu tố hỗ trợ (cơ sở hạ tầng (CSHT), chất lượng dịch vụ,…), vấn đề quản lý, tình hình vĩ mô, yếu tố cầu, và những chỉ tiêu về thị trường. Nghiên cứu này được tác giả tham khảo để xây dựng câu hỏi phỏng vấn khách du lịch. 1 Destination competitiveness: Determinants and Indicators
7 2.3 Du lịch thiên nhiên và du lịch sinh thái Trong những năm gần đây, đã có nhiều nghiên cứu về các loại hình du lịch kết hợp với quản lý tài nguyên thiên nhiên như du lịch bền vững, du lịch thiên nhiên (DLTN), du lịch sinh thái. Những hình thức du lịch này được xem như một sự phát trển kinh tế đảm bảo an toàn cơ bản cho môi trường. Ngoài đặc điểm dựa vào môi trường thiên nhiên, nhấn mạnh vào việc mang lại trải nghiệm và kiến thức thực tế cho khách du lịch, điểm khác biệt quan trọng nhất của DLST so với các hình thức DLTN khác là nó hoạt động trong mối quan hệ phát triển bền vững giữa môi trường, kinh tế và văn hóa- xã hội (Weaver, 2002, tr. 3). DLTN chỉ xuất phát từ những khu vực thiên nhiên sẵn có mà không có một sự quan tâm cụ thể nào về việc bảo vệ chúng, trong khi DLST không chỉ đơn giản là tận hưởng cảnh quan thiên nhiên, mà nó phải thay đổi thái độ và hành vi của khách du lịch trong việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên (Orams, 1995 trích trong Kline, 2001, tr.2). Hình 2.3: Mối quan hệ giữa DLST và các hình thức du lịch khác Du lịch dã ngoại (Wildlife tourism)- trong khu du lịch hoặc trong rừng. Tham quan hoặc có tiếp xúc với động vật hoang dã. Có thể bao gồm một phần của du lịch thám hiểm và du lịch Du lịch thiên nhiên sinh thái (Natural Area Du lịch thám hiểm (Adventure Tourism) Tourism)- nhấn mạnh vào các hoạt Du lịch sinh thái - hình thức du lịch dựa động thám hiểm, có thể xảy ra trong (Ecotourism)- dựa vào vào thiên nhiên một môi trường thiên nhiên thiên nhiên, giáo dục và hỗ trợ bảo tồn thiên nhiên Nguồn: Gale và Hill, Ecotourism and Environmental sustainability: An Introduction (2009, tr.5) Theo UNEP (2002, tr. 10), những yếu tố tạo thành DLST bao gồm: (i) sự đa dạng sinh học; (ii) sự thân thiện của người dân địa phương; (iii) sự học tập từ trải nghiệm; (iv) sự hành động có trách nhiệm của du khách và ngành du lịch; (v) khách hàng mục tiêu là các nhóm nhỏ và dịch vụ được cung cấp bởi các doanh nghiệp quy mô nhỏ; (vi) sự sử dụng tối thiểu
8 các nguồn tài nguyên không tái chế được; và (vii) nhấn mạnh sự tham gia, cơ hội kinh doanh của những người địa phương, đặc biệt là người dân ở vùng nông thôn. DLST tạo việc làm trong nước và các cơ hội kinh tế cho người dân địa phương, nhưng nếu không theo dõi cẩn thận, và vì mục tiêu lợi nhuận, quốc gia sẽ phát triển lệch hướng với những dự án quy mô lớn để thu hút và phục vụ lượng du khách lớn. Ngoài ra, nếu các dự án phát triển độc quyền bởi các doanh nghiệp nước ngoài vì lợi ích ngắn hạn, cả môi trường và nhân dân địa phương có thể phải trả giá (Garen, 2000 trích trong Dasenbrock, 2001) (Xem phụ lục 2.1). 2.4 Tổng quan kinh nghiệm phát triển DLST 2.4.1 Kinh nghiệm của Costa Rica trong phát triển DLST Trong khi nhiều quốc gia đang tập trung vào công nghiệp hóa và đô thị hóa nhanh chóng, Costa Rica đã đầu tư phát triển DLST như là chìa khóa để phát triển kinh tế từ những năm 1980 (Koens, Dieperink vàMiranda, 2009). Năm 2008, ngành du lịch và lữ hành đóng góp cho đất nước Trung Mỹ này 3.77 tỉ USD, chiếm 13.5% GDP. Ngành DLST của Costa Rica được hưởng lợi nhờ sự ủng hộ mạnh mẽ từ phía chính phủ, sự giúp sức của các cộng đồng địa phương trong việc bảo tồn và phát triển hệ sinh thái. Cụ thể, sự thành công của ngành DLST Costa Rica có được nhờ các yếu tố sau: - Đa dạng sinh thái: Costa Rica có sự đa dạng sinh học đáng kinh ngạc nằm trong một khu vực tương đối nhỏ, bao gồm núi, núi lửa, các bãi biển và rừng nhiệt đới. Hệ động thực vật đa dạng được bảo vệ trong 24 công viên quốc gia, chiếm 21% lãnh thổ của đất nước. - Vị trí: tiếp giáp với Hoa Kỳ, nhà xuất khẩu du lịch số 1 thế giới. Hàng năm Hoa Kỳ đóng góp gần 50% du khách nước ngoài tới Costa Rica. - An toàn và tính ổn định: Costa Rica vẫn đảm bảo là một địa điểm du lịch an toàn, dù tình trạng hỗn loạn liên tục xảy ra ở nước láng giềng. - Sự tham gia tích cực của cơ quan nhà nước và hệ thống quy chuẩn môi trường chặt chẽ: có sự vận động môi trường một cách thuyết phục và mạnh mẽ. Nhiều nghiên cứu được thực hiện bởi chính phủ, tổ chức phi chính phủ và các trường đại học đã chỉ ra mối quan hệ giữa bảo tồn đa dạng sinh học và hoạt động kinh tế. Các chương trình được thực hiện trong 10 đến 15 năm đã dẫn đến sự hiểu biết rằng các khu bảo tồn đa dạng sinh học tạo ra nhiều lợi ích cho sự phát triển kinh tế của đất nước như hệ thống khu bảo tồn quốc gia, chương trình thanh toán cho dịch vụ môi trường và chứng nhận du lịch bền vững (Phụ lục 2.2 và 2.3).
9 - Sự hỗ trợ từ quốc tế: nỗ lực bảo vệ môi trường và sự phát triển của ngành DLST Costa Rica nhận được sự hỗ trợ rất lớn từ các nước và các tổ chức thế giới như IMF, WB, và USAID. - Sáng kiến liên kết DLST với các quốc gia láng giềng càng thúc đẩy cho DLST của Costa Rica phát triển. - Đào tạo và chất lượng nguồn nhân lực: Ở Costa Rica, 54% số nhân viên trong ngành du lịch có trình độ trung học hoặc đại học. - Phát triển CSHT quy mô nhỏ thay vì những khách sạn cao tầng để duy trì sự cân bằng giữa môi trường và DLST. 2.4.2 Chương trình nhãn sinh thái Hiện nay chương trình nhãn sinh thái được các nước trên thế giới sử dụng rất phổ biến, có thể kể đến chương trình Hoa môi trường của EU, Lá xanh của Thái Lan, tiêu chí du lịch bền vững toàn cầu GTSC (Phụ lục 2.4). Nhãn sinh thái được cấp cho hàng hóa hoặc dịch vụ có tác động đến môi trường ít hơn sản phẩm cùng loại, đáp ứng tập hợp các tiêu chí môi trường công bố bởi quốc gia. Mục tiêu của chương trình nhằm nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường, thành lập hệ thống cấp chứng chỉ khách sạn đạt tiêu chuẩn môi trường trong cả nước từ đó nâng cao NLCT của ngành du lịch.
10 CHƯƠNG 3 PHÂN TÍCH NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỤM NGÀNH DU LỊCH TỈNH KIÊN GIANG 3.1 Các điều kiện về nhân tố đầu vào 3.1.1 Nguồn tài sản vật chất Vị trí địa lý Kiên Giang là tỉnh nằm về phía Tây Nam của Việt Nam và là một trong 13 tỉnh thuộc vùng ĐBSCL, giáp các tỉnh An Giang, Cần Thơ, Hậu Giang, Cà Mau và Bạc Liêu; phía Tây Nam giáp vịnh Thái Lan với hơn 200km bờ biển; phía Bắc giáp Campuchia với đường biên giới dài 56.8km. Thành phố Rạch Giá là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của tỉnh, cách thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) 250 km về phía Tây (khoảng 6 giờ đi xe ô tô), cách thành phố Cần Thơ 115 km (khoảng 2-3 giờ đi xe ô tô). Tỉnh Kiên Giang nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, nóng ẩm quanh năm, khí hậu chia làm 02 mùa mưa, nắng rõ rệt. Hệ thống sông ngòi, kênh rạch dày đặc, phân bố khắp địa bàn tỉnh, với chiều dài 2,054.93 km, tạo điều kiện cho giao thông đường thủy phát triển. Tài nguyên thiên nhiên • Tài nguyên rừng Kiên Giang là một trong hai tỉnh có diện tích rừng lớn nhất vùng ĐBSCL với tổng diện tích đất lâm nghiệp năm 2011 là 91,286 ha, chiếm 14.47% diện tích toàn tỉnh, trong đó rừng sản xuất 22,675 ha, rừng phòng hộ 28,887 ha và rừng đặc dụng 39,727 ha 2. Nổi bật hơn hết, Kiên Giang có khu DTSQ Thế giới với diện tích trên 1.1 triệu ha, bao gồm 6 huyện: Kiên Lương, Hòn Đất, An Biên, An Minh, Phú Quốc, U Minh Thượng và 3 khu bảo tồn quan trọng là Vườn Quốc gia U Minh Thượng, Vườn Quốc gia Phú Quốc và rừng phòng hộ Kiên Giang- Hà Tiên- Kiên Hải, có tính đa dạng sinh học cao với 1,500 loài thực vật có mạch, 77 loài động vật, 222 loài chim, 107 loài bò sát và lưỡng cư (GIZ và AusAID, 2011). Trên đảo Phú Quốc còn có rừng cây họ Dầu còn sót lại ở Việt Nam với khoảng 12,000 ha. Thêm vào đó, Kiên Giang là một trong số ít các tỉnh vùng ĐBSCL có đồng thời hai loại rừng tràm: rừng tràm tự nhiên và rừng tràm trồng. Hệ sinh thái rừng tràm ở Kiên 2 Cà Mau có diện tích đất lâm nghiệp khoảng 100,000 ha, là tỉnh có diện tích rừng lớn nhất vùng ĐBSCL